zadbać o własne interesy. A prawie wszyscy powiedzą, że przynajmniej pozostali wierni sobie.

• A Zbawieni?

• Ach, Zbawieni... to, czego doświadczą, można
  by opisać jako przeciwieństwo fatamorgany. Dolina
  łez, w której przebywali, z perspektywy czasu okaże
  się bijącym źródłem, a słona pustynia, której doświad­
  czyli na swojej drodze, stanie się w ich pamięci tym,
  czym była naprawdę — krainą rozlanych wód.

• A więc ci, co mówią, że Niebo i Piekło to stany
  umysłu, mają rację?

• Sza, nie bluźnij — przerwał mi poważnie. —
  Piekło jest stanem umysłu. Nie mógłbyś powiedzieć
  nic bardziej zgodnego z prawdą. Każdy stan umy­
  słu pozostawiony sam sobie, każde zamknięcie się
  stworzenia w lochach własnego umysłu zmienia się
  w końcu w Piekło. Ale Niebo nie jest stanem umy­
  słu. Niebo jest samą rzeczywistością. Wszystko, co na­
  prawdę realne, ma swoje miejsce w Niebie. Wszystko,
  co chwiejne, zostanie zachwiane, a pozostanie tylko
  to, co nigdy się nie zachwieje.

• Ale czy po śmierci naprawdę istnieje możliwość
  wyboru? Moi znajomi katolicy zdziwiliby się, bo we­
  dług nich dusze w Czyśćcu już są zbawione. Ale moim
  znajomym protestantom też by się to nie spodobało,
  bo oni z kolei uważają, że drzewo, które upada, nale­
  ży uznać za już powalone.

• Może i jedni, i drudzy mają rację. Nie zaprzą­
  taj sobie głowy takimi pytaniami. Nie zrozumiesz do
  końca, jak się mają do siebie wybór i czas, dopóki nie
  zostawisz ich obydwu za sobą. I nie po to się tu zna­
  lazłeś, żeby badać podobne ciekawostki. To, co na­
  prawdę powinno cię interesować, to sama istota wy­
  boru, który się tu dokonuje, a masz okazję przyjrzeć
  mu się z bliska.

• Ale to też wymaga wyjaśnienia — powiedzia­
  łem. — Co wybierają te dusze, które decydują się wró­
  cić (bo innych na razie nie spotkałem)? I jak mogą
  dokonać takiego wyboru?

• Milton miał rację — odparł Nauczyciel. — Wy­
  bór, jakiego dokonuje każda dusza idąca na zatrace­
  nie, może być wyrażony słowami: „Lepiej królować
  w Piekle, niż służyć w Niebiosach". Potępieni zawsze
  obstają przy zachowaniu czegoś dla siebie, nawet za
  cenę cierpienia. Zawsze znajdzie się coś, co jest im
  droższe niż radość, to znaczy niż rzeczywistość. Po­
  dobnie bywa z zepsutym dzieckiem, które prędzej
  zrezygnuje z zabawy i kolacji, niż powie „przepra­
  szam" i pogodzi się z innymi. Mówi się wtedy, że jest
  obrażone. Ale w dorosłym życiu nazywacie to znacz­
  nie wspaniałej i różnorodniej — gniewem Achillesa,
  dumą Koriolana, zemstą, ambicją, urażoną cnotą, tra­
  giczną wielkością lub godnością osobistą.

• A więc nie ma potępionych z powodu niskich
  grzechów? Z powodu zmysłowości?

• Na pewno są i tacy. Człowiek zmysłowy zaczy­
  na od podążania za przyjemnością, choć jest ona nie­
  wielka. Tym mniejszy jest zatem jego grzech. Przy­
  chodzi jednak chwila, kiedy pomimo że przyjemność
  staje się coraz to mniejsza i mniejsza, a pożądanie
  wciąż bardziej palące, i pomimo że taki człowiek wie,
  iż w ten sposób nigdy nie osiągnie radości, zaczyna
  przedkładać nad prawdziwą radość pieszczotę nieza­
  spokojonej żądzy i za nic nie da jej sobie odebrać. Bę­
  dzie gotów walczyć o nią na śmierć i życie. Chciałby
  ^się podrapać, ale nawet wtedy, gdy już nie może tego
  zrobić, woli nadal odczuwać swędzenie, niż zostać go
  pozbawionym.

Nauczyciel zamilkł na kilka minut, a potem ode-się znowu:

62

63

---