31. O natchnieniu Pisma Świętego i jego skutkach.

Natchnienie biblijne - bezpośredni, pozytywny i nadprzyrodzony wpływ Boga na umysł i wolę piszącego, dzięki któremu powstała księga jest dziełem dwóch autorów: autora głównego - Boga i autora podporządkowanego - człowieka.

Synteza katolickiej nauki o natchnieniu zawarta jest w Konstytucji dogmatycznej o Objawieniu Bożym - Dei Verbum. Fakt natchnienia biblijnego jest prawdą wiary chrześcijańskiej, która opiera się na wierze samych Apostołów.

Dei Verbum (KO 11)

Natchnienie

dwóch autorów

BÓG człowiek

aluzja do św. Tomasza

przyczyna główna przyczyna narzędna

(causa principalis) (causa instrumentalis)

charyzmatyczny wpływ na piszącego przyjęcie działania - natchnie bierne

tzw. natchnienie czynne od „brania” wpływu Bożego

asystencja Boża (strzegła od błędu)

Ponieważ BIBLIA ma dwóch autorów;

Właściwości wynikające z autorstwa

prawda i świętość - swoisty styl,

- sposób myślenia,

- wrażliwość, - wyobraźnia

treść ksiąg jest odzwierciedleniem tych cech;

wpływ uwarunkowań kulturowych i historycznych

Teologia katolicka porównała natchnienie biblijne do wcielenia Słowa - Logosu.

Słowo Boże przyjęło ciało ludzkie, słowa Boże utrwalone w Piśmie Św.

biorąc udział w sposób konkretny we wszystkim , przyjęły właściwości ludzkiego słowa

co należy do natury człowieka stały się myślą i słowem ludzkim

Syn Boży - podobny do człowieka Słowo Boże - podobne do ludzkiego słowa

we wszystkim z wyjątkiem grzechu (niedoskonałości, ograniczenia, niejasności)

z wyjątkiem błędu formalnego

zgorszenie żłóbka, Golgoty i krzyża zgorszenia wynikające z ludzkich słów

wyrażających słowa Boga

skutki natchnienia: - prawda teksu - nieomylność, zgodność z życiem, (związana z celem Biblii - pokazać plan

zbawienia i drogę do jego osiągnięcia)

- świętość - zgodność autora z prawem naturalnym i moralnym,

- dynamiczność - łaska i siła Boża przemieniająca i uświęcająca człowieka

32. Interpretacja tekstów Pisma Świętego (hermeneutyka biblijna).

Ze względu na podwójne autorstwo Biblii

Dwa rodzaje zasad interpretacji

Słowo Boże słowo ludzkie

„ponieważ Pismo Święte powinno być czytane i interpretowane w tym samym Duchy, w jakim zostało napisane, należy, celem wydobycia właściwego sensu świętych tekstów, nie mniej uważnie także uwzględnić treść i jedność całej Biblii, mając na oku żywą Tradytcję całego Kościoła oraz analogię wiary” (Dei Verbum 12)

Trzy kryteria interpretacji Pisma Świętego wg. Vat. II

Różne sensy Pisma Świętego

33. Główne tematy prehistorii biblijnej

Prehistoria biblijna to okres obejmujący czas od stworzenia świata do upadku wieży Babel i powołania Abrahama. Zapisana jest w Rdz 1 - 11 (kolejne rozdziały to historia patriarchów, doprowadzona aż do niewoli w Egipcie - Rdz 12 - 50).

Obrazowy, popularny opis powstania świata, pojawienia się człowieka. Religijne wyjaśnienie wielu zjawisk, zwyczajów, ukazuje zróżnicowanie etniczne i kulturowe. Na płaszczyźnie etycznej przedstawia pojawienie się zła na świecie i jego owoców.

Pokazuje nie konkretne wydarzenia, ale raczej etapy dziejów ludzkości.

Treść Rdz 1 - 11:

I. Dzieje początków świata i ludzkości (1, 1 - 4, 26).

1. Świat stworzony przez Boga (1, 1 - 2, 4)

2. Drugi opis stworzenia człowieka (2, 5 - 2, 7)

3. Pierwotny stan szczęścia (2, 8 - 25)

4. Upadek pierwszych ludzi (3, 1 - 24)

5. Kain i Abel (4, 1 - 16)

6. Potomkowie Kaina (4, 17 - 26)

II. Wybrani przez Boga potomkowie Adama (5, 1 - 6, 4)

1. Setyci (5, 1 - 32)

2. Zepsucie moralne ludzkości (6, 1 - 4)

III. Dzieje Noego - potop (6, 5 - 9, 28)

1. Boże postanowienie zagłady (6, 5 - 6, 8)

2. Zapowiedź potopu. Arka (6, 9 - 7, 5)

3. Potop (7, 6 - 8, 18)

4. Przymierze Boga z Noem (8, 20 - 9, 17)

5. Noe przeklina Kanaana, a błogosławi Sema (9, 18 - 9, 28)

IV. Dzieje potomków Noego (10, 1 - 11, 26)

1. Pochodzenie ludzkości popotopowej (10, 1 - 32)

2. Wieża Babel (11, 1 - 9)

3. Potomkowie Sema (11, 9 - 26)

Główne tematy teologiczne:

1. Bóg

• Stwórca, wszechmocny, jedyny

• Pragnie dobra człowieka

• Karze i wchodzi w przymierze z człowiekiem

2. Stworzenie

• Stworzenie jest przez Boga zaplanowane, uporządkowane, jest dobre

• Creatio ex nihilo

3. Człowiek

• Ludzie zostali stworzeni na obraz i podobieństwo Boga

• Człowiek sługą Boga

• Korona stworzenia i jego władca

• Równość kobiety i mężczyzny, monogamiczny związek

• Przymierze człowieka z Bogiem

4. Grzech

• Zło wywodzi się od szatana

• Grzech nieposłuszeństwa, grzech jest odwróceniem od Boga

• Utrata przyjaźni z Bogiem

• Grzech dotyka całego stworzenia

5. Obietnica Odkupienia

• Zapowiedź Odkupienia i pokonania szatana

• Pierwsze przymierze Boga ze wszystkimi ludźmi

• Boże błogosławieństwo dla rodzaju ludzkiego

34. Rola proroków w historii zbawienia

Prorocy odgrywali bardzo wpływową rolę w Izraelu Starego Przymierza, zapowiadając równocześnie Nowe Przymierze i sięgając czasów ostatecznych - Paruzji.

Przekazywali Słowo, Wolę Boga; byli ludźmi, poprzez których Bóg tworzył historię zbawienia, prowadził swój wybrany Lud przez Stare Przymierze do Nowego, objawiał Chrystusa, prowadził jeszcze dalej (perspektywa eschatologiczna). Współtworzą historię zbawienia od jej początków (prorokiem - w szerokim sensie - nazwano już Abrahama Rdz 20, 7) aż ku jej spełnieniu (Apokalipsa - Jana także można nazwać prorokiem.).

Misja Proroków:

Wierność jedynemu Bogu

• Obrona wiary w jedynego Boga

• Wierność Prawu i Przymierzu

• Domaganie się nienagannego życia religijnego

• Krytyka bałwochwalstwa oraz synkretyzmu

Troska o obyczaje

• Domaganie się nienagannego życia moralnego

• Piętnowanie grzechów narodowych i indywidualnych

• Nawoływanie do nawrócenia

Mesjanizm

• Zapowiedź odnowy i zbawienia.

• Heroldowie Nowego Przymierza

• Odnowa dokona się przez zbawczą interwencję Boga, który przejmie inicjatywę w spotkaniu z człowiekiem. Chrystus jest wypełnieniem proroctw.

Eschatologia

• Zapowiedź sądu Pańskiego - kara

• Wezwanie do nawrócenia

Choć i wielkich przywódców Izraela nazywano prorokami, to jednak początek profetyzmu biblijnego należy umieścić w epoce Samuela. Pod koniec epoki sędziów pojawiają się widzący, wezwani - nabim (sing. nabi). LXX używa terminu profetes.

Istotne elementy profetyzmu biblijnego: powołanie prorockie, zaskoczenie, Bóg wolny w wyborze ludzi, zobowiązanie powołanego, kroczenie w ciemnościach i zaufanie Słowu, doświadczenia.

Kanon ksiąg prorockich

Długa droga pomiędzy wypowiedzeniem słów przez proroka a ich spisaniem i ostatecznym zredagowaniem. Wszystkie znane nam pisma zostały zestawione w jeden zbiór:

• VI - V w. - najwcześniej, w końcowym okresie niewoli babilońskiej (538, edykt Cyrusa) lub zaraz po niej (Ezdrasz mógł zbiór znać)

• II w. - najpóźniej, Syracydes już te pisma znał.

Katolicki kanon 16 proroków:

• p. więksi + związane z Jeremiaszem Lamentacje oraz Księga Barucha (z Listem Jeremiasza)

• p. mniejsi

Kanon żydowski znacznie szerzej, dodając Joz, Sdz, Sm, Krl jako proroków starszych.

Imię nabi	działania	O co prorokowi chodziło...	Redakcja księgi itd...
Jeszaja	* około 765, ślady działalności do 701	-walka o czysty monoteizm -mesjanizm -woła o poprawę z grzechów -zapowiedź zagłady Judy i Izraela za niewierność Bogu, pozostanie Reszta -piętnowanie obyczajów	Proto-Iz (1-39) Księga Gróźb (6-12:Ks.Emmanuela); Iz+uczniowie, ost.red.VI/Vwiek Duetero Ks.Pocieszenia Izraela (40-55);anonim.prorok, ~550 Trito Ks.Triumfu (56-66), autor nn, koniec VI wieku.
Jirmejahu	Do upadku Jerozol. 587/6, może i później	-Bóg Bogiem każdego Izraelity (indywidualizm) -grzech oddalenia się od Boga -gniew Boga i kara, zniszczenie Jerozolimy -ocalenie Reszty i nawrócenie -Nowe Przymierze	Najpierw spisanie mów Jer przez Barucha, sekretarza (dyktando), gł. redakcja w niewoli babil.
Jechezqel	597-570, w niewoli babilońskiej	-groźby pod adresem występnej Jerozolimy -zapowiedź odbudowy Królestwa po -nowa świątynia i nowy kultu -świętość Boga -osobista odpowiedzialność, nie zbiorowa	Redakcja po niewoli, najwcześniej ~500
Danijjel	? VI w.	-część historyczna i apokaliptyczna -władza ludzi siłą przeciw Bogu, idzie do zagłady - zbawcza interwencja Boga, poprzedzona katastrofami, częściowe zmartwychwstanie - oczekiwanie mesjańskie - Syn Człowieczy	Ost. red. 170 - 160
Hoszea	VIII w., przed 721 (upadek Samarii)	-zapoznana miłość Boga do swego narodu -odtworzenie dawnej więzi miłości -symbolika małżeństwa -kara za odstępstwa - najazd wrogów	Redakcja późniejsza
Joel	koniec V w.	-wezwanie do pokuty -streszczenie apokaliptyki ST -Sąd Ostateczny -Dzień Pański	Red. po Nehemiaszu, ok. 400.
Amos	765 - 763	-uniwersalistyczny Bóg, wybrany naród Izraela -krytyka religii i moralności, zapowiedź kary -ocalenie Reszty	1st red. VI wiek, 2nd po niewoli babil.
Abdiasz	? IX wiek	-Bóg stróżem prawa moralnego -uniwersalizm etyczny - istnienie powszechnego prawa naturalnego	Redakcja późniejsza
Jonasz		-miłosierny Bóg -uniwersalizm	Obecna red. V w.
Mikajah	jak Izajasz	-Sąd nad Izraelem, groźby -nadzieje mesjańskie: poch. i natura Mesjasza, Matka, królestwo, oczyszczona Reszta	Spisane za życia proroka, obecna red. w niewoli babil.
Nachum	620 - 612	-surowy wyrok na wrogów Izraela, sprawiedliwa Boża pomsta	Napisana właśnie wtedy...
Habakuk	605 - 596	-odpłata Boża - Bóg nie pozwala na tryumf bezbożnego - sprawiedliwy Izrael nie zginie dzięki swej wierności	jw., kilka późniejszych dodatków
Sefanjah	Przed reformą Jozjasza 622	-piętnowanie wypaczeń religijnych -inwazja wroga kara - Dzień Pański -wezwanie do poprawy -zapowiedź pomyślnej przyszłości	Jw., nieznaczne dodatki po niewoli babilońskiej
Chaggaj	520!	-troska o odbudowę Świątyni -Bóg najgodniejszy czci, wszechmocny -zapowiedź pokoju, sumy dóbr mesjańskich	jw.
Zekarjah	1. VI 2. ?	-dwie niezależne części (1 - 8; 9 - 14) -1. nawrócenie, pomyślność narodu -2. nadejście królestwa Bożego, alegoria dobrego pasterza, Mesjasz, zapowiedzi eschatologiczne, odnowienie Jeruzalem i świątynia	1. (1-8) 520-518 2. (9-14) VI? II? Antologia tekstów
Maleaki	V wiek	-groźby i napomnienia, konieczność pokuty -nastanie nowej, czystej ofiary -nastanie poprzednika Mesjasza	Red. późniejsza

Historia profetyzmu w Izraelu

1. Od Abrahama do Samuela (ok. 1850 do 1050)

Profetyzmu jako takiego jeszcze wtedy nie było, jednak największe postacie nosiły wyraźne znamiona prorockie.

2. Profetyzm przedliteracki - Od Samuela (1050) do Amosa (połowa VIII w)

Natan, Achiasz, Eliasz i Elizeusz - mężowie Boży, pozostający w intymnej łączności z Bogiem.

Krystalizowanie tożsamości oraz oczyszczenie i uformowanie ducha narodu

3. "Złoty wiek" proroków literackich - od Amosa (~ 760) do powrotu z wygnania babilońskiego (koniec VI)

Działalność kilkunastu znakomitych proroków: Oz, Mi, Iz, Sof, Jr, Na, Ha, Ez, Ab, Ag, Za i Jl oraz kilka anonimowych postaci, uczniów Iz, Jr, Za.

4. Schyłek profetyzmu - od początku V.

Pod koniec IV w. miejsce proroków zajęli mędrcy - kopiowanie i objaśnianie ksiąg świętych. Z tego okresu pochodzi Księga Jon i Księga Ml. Księga Dn jeszcze późniejsza- połowa II w.

Parę dat dla orientacji (kontekst historyczny działań proroków)

931 - podział Izraela na dwa Królestwa: Judzkie (do 586), Izraelskie (do 722/721)

~ 850 - Eliasz

~ 840 - Elizeusz

~ 750 - Amos i Ozeasz (Izrael)

740 - 700 - Izajasz i Micheasz (Juda)

721/722 - updek Samarii i Króelestwa Izraelskiego. Izraelici w niewoli asyryjskiej

701 - Oblężenie Jerozolimy przez Asyryjczyków

~ 660 - Nahum

~ 630 - Sofoniasz

626 - 586 - Jeremiasz

~ 600 - Habakuk

597 - zodbycie Jerozolimy, pierwsze przesiedlenie do Babilonu

597 - 587 (571) - Ezechiel pośród deportowanych

586 - zdobycie i zniszczenie Jerozolimy wraz ze świątynią. Drugie przesiedlenie

538 - Cyrus pozwala na powrót do ojczyzny. Palestyna prowincja perską

536 - 515 - odbudowa Świątyni

520 - 518 - Aggeusz i Zachariasz

~ 470 - Malachiasz

458/457 - reforma Ezdrasza,. Narodziny Judaizmu

~ 300 - Palestyna pod panowaniem Lagidów

190 - Palestyna pod władzą Seleucydów

35. Powstanie Ewangelii - trzy etapy. Problem synoptyczny.

1. Etapy powstania Ewangelii.Ani Jezus, ani żaden z Jego słuchaczy nie napisał Ewangelii. Powstały one dopiero kilkadziesiąt lat po Jego zmartwychwstaniu. Jezus posługiwał się głównie aramejskim, zaś Jego nauki spisano przede wszystkim w grece.

Ewangelie dziś czytane są owocem trzeciego etapu procesu ich powstawania.

Trzy etapy formowania Ewangelii (Dei Verbum, 19):

1	Życie i nauczanie Jezusa	To, co Jezus, Syn Boży, żyjąc wśród ludzi, dla wiecznego ich zbawienia rzeczywiście uczynił i czego uczył aż do dnia, w którym był wzięty do nieba.
2	Tradycja ustna	Apostołowie po wniebowstąpieniu Pana przekazali słuchaczom to, co On powiedział i czynił, z pełniejszym zrozumieniem, którym cieszyli się, pouczeni chwalebnymi wydarzeniami życia Jezusa oraz światłem Ducha prawdy oświeceni.
3	Spisanie Ewangelii	Święci zaś autorowie napisali cztery Ewangelie, wybierając niektóre z wielu wiadomości przekazanych ustnie lub pisemnie, ujmując pewne rzeczy syntetycznie lub objaśniając je, przy uwzględnieniu sytuacji Kościołów, zachowując wreszcie formę przepowiadania, ale zawsze tak, aby na, przekazać szczerą prawdę o Jezusie.

Ujmując pewne rzeczy syntetycznie lub objaśniając je, przy uwzględnieniu sytuacji Kościołów­ - Ewangelie jako podręczniki inicjacji chrześcijańskiej wg kar. C. M. Martini SI:

• Mk - Ewangelia Katechumena - pierwsze pouczenie w przygotowaniu do chrztu

• Mt - Ewangelia Katechety - systematyczna katecheza, wprowadzenie neofitów w życie wspólnoty Kościoła

• Ewangelia Ewangelizatora - orędzie zbawienia, przygotowanie do podjęcia misji

• J - Ewangelia Prezbitera, dojrzałego chrześcijanina - kontemplacja nauki wiary

Badanie procesu powstawania Ewangelii:

Każdy z etapów powstawanie Ewangelii można badać za pomocą odpowiedniej metody:

1. Formgeschichte - odtworzenie najstarszych, pierwotnych form tekstu Ewangelii - przedliterackich, przekazywanych ustnie.

2. Metoda historii tradycji - badanie materiału tworzącego treść Ewangelii od Jezusa do ich pisemnej redakcji

3. Metoda historii redakcji - badanie pracy redakcyjnej, a właściwie autorskiej pisarza.

Podstawowym źródłem Ewangelii jest Jezus: Jego słowa i czyny. Istnienie ipsissima verba i ipsissima facta w Ewangelii gwarantowane jest przez:

• Ciągłość tradycji

• Zesłanie Ducha

• Oryginalność słów i czynów (bez paraleli w ST)

• Kryteria stylistyczno - językowe

2. Problem synoptyczny

Ponadto istnieją cztery Ewangelie. Trzy spośród nich charakteryzują się wzajemnym podobieństwem i zależnościami w układzie treści (struktura), kolejności, okolicznościach przytaczanych faktów, w słowach i zwrotach = fakt synoptyczny: zjawisko zbieżności, pokrewieństwa, różnic pierwszych trzech Ewangelii.

(synoptikos - porównawczy, dający pogląd na wszystkie części całości)

Kwestia/problem synoptyczny = próba wyjaśnienia faktu.

Próby wyjaśnienia problemu synoptycznego.

	Hipoteza
1	H. protoewangelii aramejskiej	- pierwotna ewangelia Mt spisana w aramejskim - jej greckie tłumaczenie podstawą dla pozostałych Ewangelii.
2	H. fragmentów	- cztery dokumenty (żyd.; antiocheńskie.; palestyńskie; źródło mów Pańskich) - pośrednie redakcje Mt, Mk, Łk - kanoniczne Mt, Mk, Łk
3	H. tradycji ustnej	- stały schemat katechezy aplikowany zależnie od wspólnoty - jerozolimska - Mt - antiocheńska - Łk - rzymska - Mk
4	H. wzajemnej zależności	Zależność literacka między poszczególnymi Ewangeliami
5	H. Rollanda	- cztery dokumenty: (semicka Ew. Dwunastu; Hellenistyczna; Pawłowa; klasyczne źródło) - osobiste potraktowanie poszczególnych źródeł przez pisarzy

6	Hipoteza dwóch etapów formowania się Ewangelii (dwóch źródeł) - najmocniejsza

Próba ustalenia dat powstania Ewangelii ­- obecnej redakcji (na podstawie hipotezy dwóch etapów):

Mt










- 85 - 90

Mk - 60 - 70

Łk - 80 - 85

36. Cuda i nauczanie Jezusa

1. Cuda Jezusa

A. Ogólne określenie cudu.

Cud = znak Boga, objawiający Jego Osobę oraz ilustrujący i tworzący historię zbawienia.

Potocznie: wydarzenie, które przekracza siły natury (nadzwyczajne i zewnętrzne, doświadczalne wydarzenie, które wykracza poza możliwości i siły przyrody, dlatego można je wytłumaczyć jedynie bezpośrednią działalnością Boga) To jednak myślenie niebiblijne, filozoficzne.

Cud:

• objawia naturę Boga i Jego Przymioty - miłość i wierność, panowanie nad światem

• ma sens historio-zbawczy - objawia i realizuje historię zbawienia

• wydarzenie, które przybliża ludzi do Boga

B. Cuda Jezusa

• znaki nadejścia Królestwa, pokonania Szatana,

• objawienie Mesjańskiej godności Jezusa i Jego dobroci (KO 4)

• ilustracja i umocnienie nauki Jezusa (głosi Ewangelię i uzdrawia)

• związek z wiarą:

• pobudza i umacnia wiarę

• równocześnie ją zakłada (Twoje wiara cię uzdrowiła Mk 10, 52)

Cuda zajmują szczególne miejsce w Ewangeliach (36 cudów, 12 wzmianek), są jedna z najstarszych części Pism NT.

Mk	Mt	Łk	J
- epifanijny charakter cudów - objawienie Boga Jezusa	- Wypełnienie się Pisma - eklezjologiczny wymiar (udział uczniów i wspóln.)	- Jezus jako potężny Prorok - cuda poprzedzają naukę	-J - Ks. znaków (semeion) -objawia obecność i działanie Boga Wcielo- nego

C. Rodzaje cudów: 4

I. Uzdrowienia i wskrzeszenia

Uzdrowienia:

• znaki już realizowanego Odkupienia - bierz na Siebie nasze słabości

• budowa nowej społeczności (uzdrowienie trędowatego - Mk 1, 40 - 45)

• Objawia się jako Bóg odpuszczający grzechy (paralityk Mk 2, 1 - 12)

• Objawia się jako Pan Szabatu (Mk 3, 1 - 6) - Nowego Przymierza

Wskrzeszenia:

• Jezus Panem życia i śmierci (np. Łazarz z Betanii, J 11, 1 - 45)

• Dawca życia wiecznego

II. Egzorcyzmy - wypędzanie złych duchów

• znak bliskości Królestwa

• znak zwycięstwa Bogaw walce z panowaniem szatana

• zapowiedź eschatologicznego zwycięstwa

III. Cuda nad naturą

• Jakościowe (woda w wino) i ilościowe (rozmnożenie chleba)

• Jezus Synem Boga - Bogiem

• Wszechmoc, dobroć Jezusa (cuda potwierdzają Jego słowa)

IV. Cuda Opatrzności nagradzającej - „niezwykłe” wspomożenie człowieka:

• Cudowny połów ryb (Łk 5), dwudrachma w pysku ryby (Mt 17)

• Bóg nieustannie wspomaga swoich wiernych w ich wierze

(w ST, a także w Dz występują cuda Opatrzności karzącej (śmierć Ananiasza i Safiry, Dz 5, 1 - 11).

D. Cuda Jezusa a tradycja Judaizmu

Judaizm, oparty o Prawo i Proroków, widział w cudach objawienie Boga samego i skuteczne znaki Jego zbawienia.

Pamiętając wielkie znaki Boga (od Stworzenia przez Exodus) Izrael oczekiwał odnowienia Królestwa Boga, nadejścia Pomazańca: Odnów znaki i powtórz cuda (Syr 36, 5). Jezus przez swoje cuda ukazuje, że zapowiadane Królestwo mesjańskie już przyszło. Przez cuda zwraca uwagę ludzi na Siebie i na Dobrą Nowinę o Królestwie, którego On jest uosobieniem. Przez cuda i słowa Jezus daje świadectwo Swej Mesjańskiej i Boskiej godności.

Wielu uwierzyło:

Natomiast wielu spośród tłumu uwierzyło w Niego i mówili: Czyż Mesjasz, kiedy przyjdzie, uczyni więcej znaków, niż On uczynił? (J 7, 31)

Wielu uznało Go za bluźniercę:

Jezus [...] rzekł do paralityka: Synu, odpuszczają ci się twoje grzechy. A [...] kilku uczonych w Piśmie[...]: Czemu On tak mówi? On bluźni. Któż może odpuszczać grzechy, prócz jednego Boga? - Mk 2, 5 - 7)

B. Nauczanie Jezusa

Jak całe życie Jezusa, tak i Jego nauka jest Objawieniem Ojca i Orędziem o Królestwie.

Jak życie, tak i nauka jest misterium Odkupienia - Jego Słowo oczyszcza: Wy już jesteście czyści dzięki słowu, które wypowiedziałem do was (J 15, 3).

Nauka Jezusa Słowem Boga, pełnym mocy.

Jest Słowem Nowym: Nigdy jeszcze nikt nie przemawiał tak, jak ten człowiek przemawia (J 7, 46).

I. Główne idee nauczania Jezusa

I. Objawienie Ojca

• Pan nieba i ziemi, Stwórca świata i człowieka

• Obecny w historii człowieka - otacza świat nieustanną opieką, od Jego woli zależy wszystko

• Przezwyciężenie dystansu między Bogiem a człowiekiem - Abba

• Bóg miłosierny - zesłał ludziom swego Syna dla dokonania dzieła Odkupienia

• Dobry Bóg pragnie dobra człowieka: żąda nawrócenia, przebacza, nagradza

II. Królestwo Boga

• Królestwo zapoczątkowane w Osobie Jezusa

• Przez Jezusa, Swego Syna, Bóg wchodzi w historię człowieka

• Wszechmocna i darmowa interwencja Boga - Pana i króla świata

• Królestwo już obecne w świecie - Kościół

• Rozkwit Królestwa w czasach ostatecznych

III. wymagania etyczne

• miłować Boga, być Jego sługą, pełnić wolę

• miłować człowieka

• świętość

Kazanie na górze

Jeden z najbardziej bogatych zapisów nauki Chrystusa to Mt 5 - 7: Kazanie na górze (kompozycja autora Ewangelii) - programowe przemówienie Jezusa.

• Jezus jako nowy Mojżesz obwieszcza nowe prawo, a właściwie wypełnia stare:

• 8 błogosławieństw,

• uczniowie Chrystusa „solą ziemi”,

• Jezus wypełnieniem proroków,

• przeciwstawienie się interpretacji prawa stosowanych przez uczonych w Piśmie (Antytezy),

• przeciwstawienie się sprawiedliwości faryzeuszów (jałmużna, modlitwa, post),

• nowa sprawiedliwość uczniów Jezusa (skarby w niebie, zbytnie troski, ciasna brama, budowanie na skale).

II. Gatunki literackie w nurcie nauczania Jezusa - przypowieści

W wielu takich przypowieściach głosił im naukę, o ile mogli /ją/ rozumieć. A bez przypowieści nie przemawiał do nich. Osobno zaś objaśniał wszystko swoim uczniom (Mk 4, 33 - 34).

(Inna wersja tłumaczenia: nauczał ich tylko w przypowieściach).

Przypowieści to świadoma Jezusowa pedagogia - wprowadzanie w tajemnicę Królestwa.

parabole

• przypowieść to nie alegoria (dopiero praca autorów Ewangelii nadała przypowieściom cech alegorystycznych)

• wkomponowanie w środowisko

• żywa narracja

• różnorodność porównań z życia codziennego

- Ilość przypowieści - od 27 do 100

- Same przypowieści są bardzo zróżnicowane, można dokonać podziału m.in. na:

- Rozwinięte porównania - drogocenna perła

- Rozwinięte symbole - zaginiona owca

- Opowiadania przypowieściowe - obrotny rządca

- Przykłady powieściowe - Miłosierny Samarytanin

37. Eucharystia w tradycji nowotestamentalnej

Eucharystia, Pamiątka Paschy Chrystusa, stanowi jedną z najważniejszych treści ksiąg Nowego Testamentu.

1. Przekazy i tradycje o ustanowieniu

1. Teksty o ustanowieniu.

Mk 14, 22 - 25	Mt 26, 26 - 29	Łk 22, 15 - 20	1 Kor 11, 23 - 25
A gdy jedli, wziął chleb, odmówił błogosławień­stwo, połamał i dał im mó­wiąc: Bierzcie, to jest Ciało moje. Potem wziął kielich i odmówiwszy dziękczynie­nie dał im, i pili z niego wszyscy. I rzekł do nich: To jest moja Krew Przy­mierza, która za wielu będzie wylana. Zaprawdę, powiadam wam: Odtąd nie będę już pił z owocu win­nego krzewu aż do owego dnia, kiedy pić go będę nowy w królestwie Bożym.	A gdy oni jedli, Jezus wziął chleb i odmówiwszy bło­gosławieństwo, połamał i dał uczniom mówiąc: Bierzcie i jedzcie, to jest Ciało moje. Następnie wziął kielich i odmówiw­szy dziękczynienie, dał im mówiąc: Pijcie z niego wszyscy, bo to jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów. Lecz powiadam wam: Odtąd nie będę już pił z tego owocu winnego krzewu aż do owego dnia, kiedy pić go będę z wami nowy, w królestwie Ojca mojego.	Po­tem wziął kielich i odmó­wiwszy dziękczynienie rzekł: Weźcie go i podziel­cie między siebie; albo­wiem powiadam wam: odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu, aż przyjdzie królestwo Boże. Następnie wziął chleb, odmó­wiwszy dziękczynie­nie połamał go i podał mówiąc: To jest Ciało moje, które za was będzie wydane. To czyńcie na moją pamiątkę. Tak samo i kielich po wie­czerzy, mó­wiąc: Ten kie­lich to Nowe Przymierze we Krwi mojej, która za was będzie wylana	Pan Jezus tej nocy, kiedy został wydany, wziął chleb i dzięki uczyniwszy połamał i rzekł: To jest Ciało moje za was (wy­dane). Czyńcie to na moją pamiątkę! Podobnie, skoń­czywszy wieczerzę, wziął kielich, mówiąc: Ten kie­lich jest Nowym Przymie­rzem we Krwi mojej. Czyńcie to, ile razy pić będziecie, na moją pa­miątkę!

A. Podobieństwa

Perspektywa Męki

Wielka zwięzłość opisów - selekcja tekstów,

Ukierunkowanie słów wypowiadanych przez Jezusa w stronę uczestników zgromadzenia,

Koloryt wczesno - liturgicznych formuł konsekracyjnych - za tekstami stoi praktyka pierwotnego Kościoła,

B. Różnice

Krew - główny element wyraźnie paralelny układ formuł konsekracyjnych (bezpośrednio po sobie, jedna całość)

Polecenie ponawiania - Pamiątka (Paweł 2 razy) Wyraźniejsza aluzja do męki i śmierci Przymierze - główny element Podkreślenie nowości Przymierza Mocniejsze akcenty eschatologiczne (Łk) brak paralelizmu w tekstach

C. Wnioski

Wszystkie relacje pochodzą ze środowiska liturgicznego pierwszych Chrześcijan - źródłem, które inspiruje te relacje jest nie tylko wydarzenie wieczernika, ale także praktyka pierwotnego Kościoła, który bardzo szybko rozpoczął sprawowanie Eucharystii (Palestyna, przed rokiem 40).

Między Ostatnią Wieczerzą a najstarszą pisemną relacją o ustanowieniu mija około 15 - 20 lat. W tym czasie Kościół sprawował Eucharystię słowami Chrystusa, poszczególne wspólnoty jednak, zachowując istotę Eucharystii, modyfikowały pewne szczegóły, przystosowując je do swoich potrzeb.

Tradycja Piotrowa Jerozolimska

Tradycja Pawłowa Antiocheńska

- ze środowisk judeochrześcijańskich, - opis przetworzony - nieco hieratyczny styl

- ze środowiska nawróconych na chrześcijaństwo pogan. - uwydatnia lepiej osobowe oddanie się Chrystusa za nas i nawiązuje lepiej do biblijnej teologii przymierza. - 1 Kor najstarsza (~55), chrystologia oparta o Deutero - Iz Cierpiący Sługa Jahwe - bardziej personalistyczne podejście (za was, nie za wielu)

Zapis Pawłowy wcześniejszy:

• redakcja 1 Kor - ok. 54

• brak śladów przepracowania tradycji od strony zarówno formy, jak i treści (np. paralelizm pomiędzy formułami konsekracyjnymi tak widoczny w relacji Mt i Mk, tu jest jeszcze nie­obecny),

• 
  elementy chrystologii są oparte na deutero - izajańskich ob­razach Cierpiącego Sługi, uchodzących za najstarszą formę chrystologii Nowego Testa­mentu (sam Chrystus kilka razy utożsamiał się ze Sługą Cierpią­cym: Mk 8, 31; Łk 4, 17 - 21).

• Mało hieratyczny styl całej relacji w 1 Kor.

Mk	Mt	Łk	1 Kor
88	65	80	54-55

Rozmnożenie chleba jako zapowiedź Eucharystii - J 6

Jan również mówi o ostatnim posiłku Jezusa Chrystusa, który spo­żył On w przeddzień śmierci w gronie najbliższych (J 13 - 17), ale nie wspomina o ustanowieniu Eucharystii; uważał zapewne, że to, co napisali jego poprzednicy, zwalnia go od powtarzania tej relacji. Przedstawił natomiast obszerniej inne świadectwa, mówiące o najwyż­szej miłości, mianowicie: umywanie nóg i ostat­nie pożegnanie.

Jan, choć nie podaje samego opisu ustanowienia Eucharystii, zapowiada jednak jej ustanowienie i przekazuje jej teologię.

:

J 6 - „Chleb żywy” - 2 ściśle związane z sobą tematy - wiara

- Eucharystia

Temat Eucharystii rozważana jest w dwóch fragmentach:

1. Rozmnożenie chleba - typ Eucharystii.

2. Mowa Eucharystyczna - zapowiedź ustanowienia Eucharystii - największego znaku, w którym sam Jezus, jako prawdziwy chleb z nieba, da ludziom swoje ciało na pokarm.

Ja jestem chlebem żywym, który zstąpił z nieba. Jeśli kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki. Chlebem, który Ja dam, jest moje ciało, wydane za życie świata (6, 51)

Jeżeli nie będziecie spożywali Ciała Syna Człowieczego i nie będziecie pili Krwi Jego, nie będziecie mieli życia w sobie. Kto spożywa moje Ciało i pije moją Krew, ma życie wieczne, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym. Ciało moje jest prawdziwym pokarmem, a Krew moja jest prawdziwym napojem (J 6, 53 - 55).

- brak formuły ustanowienia

- teologia Eucharystii (Jezus jest chlebem życia, nową manną, zjednoczenie z Chrystusem)

- związek Eucharystii z wiarą

- eschatologiczny wymiar Eucharystii (życie wieczne)

38. Życie i działalność świętego Pawła

1. Młodość Szawła.

Szaweł (ok. 8 - 67).

Urodzony w Tarsie, w Cylicji.

Ja jestem Żydem - mówił - urodzonym w Tarsie w Cylicji. Wychowałem się jednak w tym mieście, u stóp Gamaliela otrzymałem staranne wykształcenie w Prawie ojczystym. Gorliwie służyłem Bogu, jak wy wszyscy dzisiaj służycie.(Dz 22, 3)

Rodzina żydowska z pokolenia Beniamina.

Chociaż ja także i w ciele mogę pokładać ufność. Jeśli ktoś inny mniema, że może ufność złożyć w ciele, to ja tym bardziej: obrzezany w ósmym dniu, z rodu Izraela, z pokolenia Beniamina, Hebrajczyk z Hebrajczyków, w stosunku do Prawa - faryzeusz, co do gorliwości - prześladowca Kościoła, co do sprawiedliwości legalnej - stałem się bez zarzutu.(Flp 3, 4 - 6)

Ojciec Szawła obywatelem rzymskim, nie wiemy w jaki sposób to obywatelstwo uzyskał.

Czy wolno wam biczować obywatela rzymskiego? I to bez sądu? - odezwał się Paweł do stojącego obok setnika, gdy go związano rzemieniem. Usłyszawszy to, setnik poszedł do trybuna i powiedział mu: Co chcesz robić? Bo ten człowiek jest Rzymianinem. Trybun przyszedł i zapytał go: Powiedz mi, czy ty jesteś Rzymianinem? A on odpowiedział: Tak. Ja za wielką sumę nabyłem to obywatelstwo - odrzekł trybun. A Paweł powiedział: A ja mam je od urodzenia.(Dz 22, 25 - 28)

Wykształcony w Jerozolimie u jednego z wielkich rabbich, Gameliela. Obeznany z kulturą hellenistyczną.

W żarliwości o judaizm przewyższałem wielu moich rówieśników z mego narodu, jak byłem szczególnie wielkim zapaleńcem w zachowywaniu tradycji moich przodków.(Ga 1, 14)

Bezwzględny prześladowca chrześcijan, jeden z zabójców Szczepana.

Słyszeliście przecież o moim postępowaniu ongiś, gdy jeszcze wyznawałem judaizm, jak z niezwykłą gorliwością zwalczałem Kościół Boży i usiłowałem go zniszczyć,(Ga 1, 13)

Ongiś bluźniercę, prześladowcę i oszczercę. Dostąpiłem jednak miłosierdzia, ponieważ działałem z nieświadomością, w niewierze.(1 Tm 1, 13)

Wyrzucili go poza miasto i kamienowali, a świadkowie złożyli swe szaty u stóp młodzieńca, zwanego Szawłem.(Dz 7, 58)

A kiedy przelewano krew Szczepana, Twego świadka, byłem przy tym i zgadzałem się, i pilnowałem szat jego zabójców.(Dz 22, 20)

2. Nawrócenie Szawła

Podczas jednej z akcji prześladowczych około 36 roku przeżywa nawrócenie. Pod Damaszkiem ukazuje mu się zmartwychwstały Chrystus, nakazuje mu przyjąć chrzest, by uczynić go wielkim apostołem pogan.

Gdy zbliżał się już w swojej podróży do Damaszku, olśniła go nagle światłość z nieba. A gdy upadł na ziemię, usłyszał głos, który mówił: Szawle, Szawle, dlaczego Mnie prześladujesz? Kto jesteś, Panie? - powiedział. A On: Ja jestem Jezus, którego ty prześladujesz.(Dz 9, 3 - 5)

Po krótkim pobycie na pustyni Arabskiej Szaweł rozpoczyna głoszenie Ewangelii w Damaszku, po czym udaje się do Jerozolimy, by nawiązać kontakt z Dwunastoma, zwłaszcza z Piotrem.

Skierowałem się do Arabii, a później znowu wróciłem do Damaszku. Następnie, trzy lata później, udałem się do Jerozolimy dla zapoznania się z Kefasem, zatrzymując się u niego /tylko/ piętnaście dni.

(Ga 1, 17 - 18)

Około roku 39 przybywa do rodzinnego Tarsu. Następnie z Barnabą pracuje w Antiochii, szykując się do wyprawy misyjnej

.Kiedy przybył do Jerozolimy, próbował przyłączyć się do uczniów, lecz wszyscy bali się go, nie wierząc, że jest uczniem. Dopiero Barnaba przygarnął go i zaprowadził do Apostołów, i opowiedział im, jak w drodze /Szaweł/ ujrzał Pana, który przemówił do niego, i z jaką siłą przekonania przemawiał w Damaszku w imię Jezusa. Dzięki temu przebywał z nimi w Jerozolimie. Przemawiał też i rozprawiał z hellenistami, którzy usiłowali go zgładzić. Bracia jednak dowiedzieli się o tym, odprowadzili go do Cezarei i wysłali do Tarsu.

(Dz 9, 26 - 30)

3. I podróż misyjna 45 - 49

Cypr, Pamfilia, Pizydia. Likaonia.

Towarzyszy Barnaba i Marek, który odłącza się od Pawła w Pamfilii

Około 49 bierze udział w Soborze Jerozolimskim, w wyniku którego prawo żydowskie miało nie obowiązywać chrześcijan (prócz klauzuli Jakubowych).

Potem, po czternastu latach, udałem się ponownie do Jerozolimy wraz z Barnabą, zabierając z sobą także Tytusa (Ga 2, 1).

4. II podróż misyjna 50 - 52

Azja Mniejsza, Europa.

Towarzystwo Sylasa, Tymoteusza, potem może Łukasza.

5. III podróż misyjna 53 - 58

Trasa jak w II.

Długi pobyt w Efezie 54 - 57

Macedonia

Droga powrotna przez Grecją do Jerozolimy (dary dla ubogich)

6. Ostatni okres życia 58 - 67

Aresztowany w Jerozolimie, przesłuchanie przez arcykapłana Ananiasza i Sanhedryn

Trybun rozkazał wprowadzić go do twierdzy i biczowaniem wydobyć zeznanie, aby się dowiedzieć, dlaczego tak przeciwko niemu krzyczeli.(Dz 22, 24)

Więzienie w Cezarei 58 - 60

Przeniesienie do Rzymu

Jeżeli zawiniłem i popełniłem coś podpadającego pod karę śmierci, nie wzbraniam się umrzeć. Ale jeśli nie zrobiłem nic z tego, o co mnie oskarżają, nikt nie może mnie im wydać. Odwołuję się do Cezara! Wtedy Festus porozumiał się z radą i odpowiedział: Odwołałeś się do Cezara - do Cezara się udasz.(Dz 25, 11 - 12)

2 lata więzienia w Rzymie - względna swoboda

Przez całe dwa lata pozostał w wynajętym przez siebie mieszkaniu i przyjmował wszystkich, którzy do niego przychodzili, głosząc królestwo Boże i nauczając o Panu Jezusie Chrystusie zupełnie swobodnie, bez przeszkód.(Dz 28, 30 - 31)

Uniewinnienie przez sąd cesarski

Planowana podróż do Hiszpanii

Teraz jednak, nie znajdując już w tych stronach pola pracy, od kilku lat pragnę gorąco wybrać się do was, gdy będę podążał do Hiszpanii. Mam bowiem nadzieję, że w czasie tej podróży was odwiedzę i że wy mnie tam dalej wyprawicie, gdy się już trochę wami nacieszę.(Rz 15, 23 - 24)

Podróż do Efezu, na Kretę, pobyt w Macedonii

Więzienie w Rzymie i śmierć - 67

Chronologia listów:

- 50 / 51 1 Tes Korynt II podróż

2 Tes Korynt

- 56 / 57 1 Kor Efez III podróż

- 57 Flp Efez

Ga Macedonia

2 Kor Macedonia

- 57 / 58 Rz Korynt

- 61 - 63 Kol Rzym I uwięzienie Listy więzienne

Ef Rzym

Flm Rzym

- 67 1 Tm Macedonia Listy pasterskie

Tt Macedonia, Korynt (?)

2 Tm Rzym II uwięzienie

Autorstwo listów:

Niekwestionowane Pawła:

1. Ga, Rz, Kor

2. Flm, Flp, 1 Tes

3. Kol

Wątpliwości:

4. Ef, 2 Tes

Kwestionowane głównie przez egzegetów niekatolickich:

5. Tm, Tt

Ostatnio pośród egzegetów tendencje do przypisywania Kol i Ef szkole Pawła

Paweł dyktował listy pisarzom:

Pozdrawiam was w Panu i ja, Tercjusz, który pisałem ten list.(Rz 16, 22)

Niejednokrotnie sam się podpisywał: Pozdrowienie ręką moją - Pawła.(1 Kor 16, 21)

Parę słów na temat każdego listu... (kolejność chronologiczna)

1 List do Tesaloniczan

• Najstarszy pomnik Pawła i najstarsze pismo NT - 50 / 51

• Wspólnota założona przez Pawła, list odpowiedzią na pewne niedociągnięcia Tesaloniczan:

• Nawróceni poganie przekonani o rychłym końcu świata, podali się apatii wobec życia, zwłaszcza pracy

• Niepokój o los umarłych oraz obawy o własny udział w Paruzji i w sądzie

• Niezrozumienie faktu ustania przepisów obrzędowych ST

2 list do Tesaloniczan

• Nawiązanie do pierwszego listu, podobna problematyka

• Zaniedbanie życia codziennego w oczekiwaniu Paruzji - bezczynność

• Pojawienie się fałszywych proroków, fałszywego listu Pawłowego

• Zachęta do czynnego życia, rozwinięcie nauki o Paruzji (Antychryst)

1 List do Koryntian

• Odpowiedź na wiadomości z Koryntu - nieporządki i nadużycia, pytania wiernych

• Drugi list do Koryntian - pierwszy zaginął

• Luźno powiązane zagadnienia

• Pouczenia o małżeństwie i dziewictwie (7)

• Nauka o Eucharystii (11, 23 - 27)

• Kościół jako Ciało Chrystusa (12, 12 - 31)

• Zmartwychwstanie Chrystusa i wiernych (15)

• Pieśń nad pieśniami Nowego Testamentu (13)

List do Filipian

• Filippi - pierwszy kawałek naszego kontynentu, bliski Pawłowi Kościół

• Motywem listu podziękowanie wspólnocie za pomoc

• Hymn (przedpawłowy?) o kenozie Chrystusa (2, 6 - 11)

• Napomnienia przeciw nawrotom do judaizmu lub rodzaju gnozy judaistycznej, zachęta do radości

• Osobiste wynurzenia Pawła (1, 21 - 21; 2, 17n; 3, 7 - 14; 4, 11nn)

List do Galatów

• Napisany do założonej przez Pawła wspólnoty w Galacji (prowincja rzymska w Azji Mniejszej)

• Reakcja na niepokoje wprowadzane przez judaizantes lub zwolenników pregnozy (urzędowy charakter listu)

• Część apologetyczno - dogmatyczna: autorytet apostolski Pawła i wiarygodność głoszonej przez niego Ewangelii o powołaniu do Kościoła pogan, którzy są wolni od zachowywania przepisów żydowskich

• Część moralna - prawdziwa wolność chrześcijańska

2 List do Koryntian

• Do wiernych Koryntu i okolic, napisany zamiast planowanej wizyty, o przywróceniu zgody we wspólnocie

• Bardzo osobiste pismo Pawła - źródło wiedzy o jego życiu, psychice (dyskutowana jedność listu)

• Nauka o Odkupieniu (5, 14 - 21; 8, 9)

• Apostolat

• Dobre uczynki: modlitwa (13, 7), jałmużna (8, 7 - 15), napomnienia braterskie (2, 7 - 11)

• Rzeczy ostateczne: sąd ostateczny (1, 14; 5, 10), Paruzja i chwalebne zmartwychwstanie (4, 14)

List do Rzymian

• Osobiste motywy powstania - zapowiedź wizyty w Rzymie. Głębia teologii.

• Zagadnienie usprawiedliwienia - działania Bożego, przez które grzeszny człowiek staje się święty

• Powołanie ludzi do zbawienia

• Stosunek łaski do natury, wolność chrześcijańska, szlachetny liberalizm w życiu Kościoła

• Soteriologiczna synteza całej teologii Pawła

List do Kolosan

• Reakcja na niebezpieczne tendencja Kościoła w Kolosach - nawroty do praktyk ST, dziwnie pomieszane z pseudofilozoficznymi spekulacjami Greków na temat potęg pomiędzy człowiekiem a Bogiem (pregnoza)

• Stwierdzenie bezwzględnego pierwszeństwa Chrystusa, Jego boskiej godności, dzieła Odkupienie, przedłużającego się w Kościele, pojętym jako Ciało Chrystusowe (1, 15 - 2, 23)

• Obowiązek nowego życia w Chrystusie (3, 1 - 4, 6)

List do „Efezjan”

• w zamiarach Pawła albo list okrężny do Kościołów Azji Mniejszej (również do Efezjan), albo zaginiony list do Laodycejczyków: A skoro list zostanie u was odczytany, postarajcie się, by odczytano go też w Kościele w Laodycei, a wy żebyście też przeczytali list z Laodycei (Kol 4, 16).

• Szczyt rozwoju teologii Pawłowej

• Nowa synteza teologiczna - reakcja na gnozę

• Misterium Chrystusa, którego Ojciec objawia przez Apostołów

• Duch Święty pozwala przez swe dary wnikać w mądrość Bożą

• Misterium Chrystusa objawia się przez Kościół, Ciało Chrystusa, duchową świątynię Bożą.

• Kościół narzędziem zbawczego plany Boga

• Życie moralne chrześcijan pod znakiem najgłębszego zjednoczenia z Chrystusem przez uzależnienie od Jego łaski

• Małżeństwo jako odzwierciedlenie związku Chrystusa z Kościołem

List do Filemona

• Filemon, zamożny Kolosanin, nawrócony przez Pawła

• Prośba o przebaczenie zbiegłemu niewolnikowi, Onezymowi, chrześcijaninowi nawróconemu również przez Apostoła

• Nowe braterstwo w Panu

1 List do Tymoteusza

• Egzegeci niekatoliccy wątpią w autorstwo Pawła, nie ma jednak wystarczających podstaw do takiego stwierdzenia (BT)

• Zbiór pouczeń dla Tymoteusza, biskupa Efezu

• Potrzeba czujności wobec zagrożeń wiary, autorytet, entuzjazm, czystość nauczania

• Kilka prawd dogmatycznych: jeden Pośrednik (2, 5).

List do Tytusa

• Adresat listu, Tytus, był współpracownikiem Pawła od czasu Soboru Jerozolimskiego, dwukrotnie doręczał Koryntianom listy od Apostoła

• Biskup Kościoła na Krecie

• Wskazówki dotyczące organizacji i sprawowania władzy we wspólnocie

2 List do Tymoteusza

• Testament Apostoła, skierowany do Tymoteusza

• Tęsknota za umiłowanym uczniem, poczucie nadchodzącej śmierci

• Troska o Kościół w Efezie

• Wspomnienie o natchnieniu Pisma Świętego (3, 16)

39. Przymierze w tradycji ST i NT

Przymierze - szczególny związek Boga z człowiekiem. Bóg chce doprowadzić ludzi do życia w jedności z Nim. Drogą do tego jest przymierze, zainicjowane przez miłosiernego Boga.

W historii zbawienie Bóg zawiązał z ludźmi dwa przymierza - Stare i Nowe. Pierwsze było Obietnicą, drugie Dopełnieniem: Wydarzenia te mają jeszcze sens alegoryczny: niewiasty te wyobrażają dwa przymierza; jedno, zawarte pod górą Synaj, rodzi ku niewoli, a wyobraża je Hagar (Ga 4, 24).

Przymierze stare i nowe (Jr 31, 31n; 2 Kor 3, 14; 1 Kor 11).

Berit i diatheke.

Berit - układ między dwoma stronami, niw wymaga jednak równości kontrahentów.

Hebrajskie berit zawiera takie znaczenia: relacja międzyosobowa, obietnica, wymagania, zobowiązania, przysięga. Związane z pojęciem chesed - miłość, wierność.

Diatheke - LXX - termin prawa prywatnego: rozporządzenie w prawie własności po śmierci testatora. Podkreśla osobisty wymiar przymierza, zbawczą wolę Boga, Jego łaskawość.

Stare Przymierze

Bóg niezmordowanie zstępuje do człowieka, w swych wymaganiach dostosowuje się do poziomu moralnego człowieka. Jest miłosierny i sprawiedliwy. Zawsze wychodzi z inicjatywą, by przygarnąć człowieka.

Tym sposobem Prawo stało się dla nas wychowawcą, /który miał prowadzić/ ku Chrystusowi, abyśmy z wiary uzyskali usprawiedliwienie (Ga 3, 24).

Przymierze noachickie (Rdz 9, 8 - 17)

• Inicjatywa Boga

• Uniwersalne, ze wszystkimi ludźmi

• Zobowiązanie Boga - znak tęczy (qeset) - nigdy nie zgładzi człowieka (łaskawość Boga)

• Zobowiązania człowieka

• zakaz spożywania mięsa z krwią (koncesja na rzecz niższego - w porównaniu z rajem - poziomu życia człowieka)

• zakaz przelewania ludzkiej krwi

Przymierze z Abrahamem (Rdz 15. 17)

Inicjatywa Boga

• Przymierze z potomkami Abrahama (zacieśnianie grona wybranych)

• obrzęd rozcinania zwierząt (Rdz 15) - jednostronność przymierza - tylko Bóg pod postacią dymu i ognia przechodzi między żertwami.

• obrzęd obrzezania (Rdz 19) - dopełnienie przymierza

• wielka obietnica Boga - wykraczająca poza życie Abrahama\

Przymierza z Izaakiem i Jakubem

• Bóg potwierdza w stosunku do Izaaka swoją Obietnicę (Rdz 26, 3 - 5)

• Jakub uzyskuje zapewnienie dalszego błogosławieństwa (Rdz 28, 13 - 15)

• Boża Obietnica pozostaje niezmienna, jednak ludzki kontrahent musi odnawiać swoje zobowiązania

Przymierze Tory (Wj 19. 24)

Wyście widzieli, co uczyniłem Egiptowi, jak niosłem was na skrzydłach orlich i przywiodłem was do Mnie. Teraz jeśli pilnie słuchać będziecie głosu mego i strzec mojego przymierza, będziecie szczególną moją własnością pośród wszystkich narodów, gdyż do Mnie należy cała ziemia. Lecz wy będziecie Mi królestwem kapłanów i ludem świętym. Takie to słowa powiedz Izraelitom.

(Wj 19, 4 - 6)

• segullah - szczególna własność Boga, wielki przywilej dla Izraela

• Misja kultyczna Izraela, pośrednik kultu dla całej ziemi

• Kierownictwo Boga

• Elementy groźby za niedotrzymanie przymierza

• Wyraźne zobowiązanie ludzi

• Uroczysty obrzęd zawarcia - źródło E:

Potem polecił młodzieńcom izraelskim złożyć Panu ofiarę całopalną i ofiarę biesiadną z cielców. Mojżesz zaś wziął połowę krwi i wylał ją do czar, a drugą połową krwi skropił ołtarz. Wtedy wziął Księgę Przymierza i czytał ją głośno ludowi. I oświadczyli: Wszystko, co powiedział Pan, uczynimy i będziemy posłuszni. Mojżesz wziął krew i pokropił nią lud, mówiąc: Oto krew przymierza, które Pan zawarł z wami na podstawie wszystkich tych słów (Wj 24, 5 - 8).

Pokrewieństwo z Bogiem: ta sama krew (symbol życia) na ołtarzu (symbol Jahwe) i na ludzie.

Transpozycja tych słów podczas Ostatniej Wieczerzy - nowe przymierze we krwi Jezusa (Mt, 26, 28; Mk 14, 24).

• zawarcie przymierza według źródła J (Wj 24, 1 - 2. 9 - 11): Bóg Izraela, transcendentny i podobny do człowieka; władca świata; uczta jedności

• 2 formy upamiętnienia Przymierza Synajskiego:

• Arka Przymierza

• Pascha

Dodatkowe przymierza: z Lewitami i domem Dawida

• Przymierze z Lewitami - zapewnienie istnienia wiernego stanu kapłańskiego (Lb 25, 11 - 13). Jak wiemy, to kapłaństwo jednak nie zrealizowało w pełni swojej misji.

• Przymierze z domem Dawida - teokracja, rządy Boże sprawowane za pośrednictwem Dawida:

Kiedy wypełnią się twoje dni i spoczniesz obok swych przodków, wtedy wzbudzę po tobie potomka twojego, który wyjdzie z twoich wnętrzności, i utwierdzę jego królestwo. On zbuduje dom imieniu memu, a Ja utwierdzę tron jego królestwa na wieki. Ja będę mu ojcem, a on będzie Mi synem, a jeżeli zawini, będę go karcił rózgą ludzi i ciosami synów ludzkich (2 Sm 7, 12 - 14).

• Przymierze z Dawidem to kolejne pozorne zawężenie grona Bożych wybrańców

Zapowiedzi Nowego Przymierza

Dynastia Dawida upadła, Lud niewierny, zerwanie przymierza z jednej strony.

• Bóg pozostaje wierny sobie i przymierzu:

Ja dokonam przeglądu moich owiec i uwolnię je... Na dobrym pastwisku będę je pasł, na wyżynach Izraela ma być ich pastwisko... Ja sam będę pasł moje owce i Ja sam będę je układał na legowisko - wyrocznia Pana Boga.(Ez 34, 12 - 15)

• Izrael jest winnicą, którą Bóg kocha (Iz 5, 1- 7)

• Bóg jest Ojcem (Iz 64, 7)

• Oblubieńcza relacja Boga i Izraela - zazdrość (Oz 2. 16 - 25)

Prorocy o Nowym Przymierzu

• Jeremiasz

Oto nadchodzą dni - wyrocznia Pana - kiedy zawrę z domem Izraela i z domem judzkim nowe przymierze. Nie jak przymierze, które zawarłem z ich przodkami, kiedy ująłem ich za rękę, by wyprowadzić z ziemi egipskiej. To moje przymierze złamali, mimo że byłem ich Władcą - wyrocznia Pana. Lecz takie będzie przymierze, jakie zawrę z domem Izraela po tych dniach - wyrocznia Pana: Umieszczę swe prawo w głębi ich jestestwa i wypiszę na ich sercu. Będę im Bogiem, oni zaś będą Mi narodem (Jr 31, 31 - 33).

Już nie prawny przymus wierności Bogu, ale pełne miłości oddanie.

• Ezechiel

Ja jednak wspomnę na przymierze, które z tobą zawarłem za dni twojej młodości, i ustanowię z tobą przymierze wieczne. Ty zaś ze swej strony wspomnisz na swoje postępowanie i zawstydzisz się, kiedy przyjąwszy siostry twoje tak starsze, jak młodsze od ciebie, dam ci je za córki w myśl zawartego z tobą przymierza. Odnowię bowiem moje przymierze z tobą i poznasz, że Ja jestem Pan (Ez 16, 60 - 62).

Przymierze wieczne.

• Deutero - Izajasz

Zaiste, jak niewiastę porzuconą i zgnębioną na duchu, wezwał cię Pan. I jakby do porzuconej żony młodości mówi twój Bóg: Na krótką chwilę porzuciłem ciebie, ale z ogromną miłością cię przygarnę. W przystępie gniewu ukryłem przed tobą na krótko swe oblicze, ale w miłości wieczystej nad tobą się ulitowałem, mówi Pan, twój Odkupiciel. Dzieje się ze Mną tak, jak za dni Noego, kiedy przysiągłem, że wody Noego nie spadną już nigdy na ziemię; tak teraz przysięgam, że się nie rozjątrzę na ciebie ani cię gromić nie będę (Iz 54, 6 - 9).

Powrót do dawnego uniwersalizmu przymierza (jak za Noego)

Nowe Przymierze

Chrystus ustanowił Nowe Przymierze przez ofiarę swego ciała i krwi, czynią ludzi swoim Ciałem. W ten sposób przywrócił jedność między Bogiem a człowiekiem.

Ocena Starego Przymierza u pisarzy Nowego Testamentu

Łukasz (Łk i Dz) - pozytywna ocena

- kantyk Zachariasza:

Niech będzie uwielbiony Pan, Bóg Izraela, że nawiedził lud swój i wyzwolił go, i moc zbawczą nam wzbudził w domu sługi swego, Dawida: jak zapowiedział to z dawien dawna przez usta swych świętych proroków, że... wspomni na swoje święte Przymierze - na przysięgę, którą złożył ojcu naszemu, Abrahamowi (Łk 1, 68 - 73).

­- kerygmat Piotra:

Wy jesteście synami proroków i przymierza, które Bóg zawarł z waszymi ojcami, kiedy rzekł do Abrahama: Błogosławione będą w potomstwie twoim wszystkie narody ziemi (Dz 3, 25).

Paweł - przymierze synajskie wraz z Torą miało względną wartość, a ich rola pedagogiczna należy już do przeszłości. Miało wartość niegdyś, ale w pełni czasów trwanie przy nim jest śmiercią.

- On też sprawił, żeśmy mogli stać się sługami Nowego Przymierza, przymierza nie litery, lecz Ducha; litera bowiem zabija, Duch zaś ożywia (2 Kor 3, 3 - 16).

- Jego to ustanowił Bóg narzędziem przebłagania przez wiarę mocą Jego krwi. Czy więc przez wiarę obalamy Prawo? żadną miarą! Tylko Prawo właściwie ustawiamy(Rz 3, 21 - 31).

- Dwa przymierza; jedno, zawarte pod górą Synaj, rodzi ku niewoli, a wyobraża je Hagar: Synaj jest to góra w Arabii, a odpowiednikiem jej jest obecne Jeruzalem. Ono bowiem [Synaj] wraz ze swoimi dziećmi trwa w niewoli. Natomiast górne Jeruzalem cieszy się wolnością i ono jest naszą matką.(Ga 4, 24 - 26).

List do Hebrajczyków - antytezy: niedoskonałe Sratare Przymierze, doskonałe Nowe.

- Nie przystąpiliście bowiem do dotykalnego i płonącego ognia, do mgły, do ciemności i burzy ani też do grzmiących trąb.... Wy natomiast przystąpiliście do góry Syjon, do miasta Boga żyjącego, Jeruzalem niebieskiego, do niezliczonej liczby aniołów, na uroczyste zebranie, do Kościoła pierworodnych... do Boga... do Pośrednika Nowego Testamentu - Jezusa, do pokropienia krwią, która przemawia mocniej niż [krew] Abla (Hbr 12, 18 - 24).

Przymierze - Testament ważne od śmierci Chrystusa na krzyżu

Nowe Przymierze zostało zawarte podczas śmierci krzyżowej Jezusa (antytyp ofiary Mojżesza spod Synaju) - była to ofiara o nie kończącej się trwałości i o zakresie powszechnym, ofiara doskonała., Jednak racją jej doskonałości jest nie sam fakt przelania krwi, ale postawa Jezusa względem Ojca - posłuszeństwo. Zmartwychwstanie - jako wejście do wiekuistej chwały - uczyniło to przymierze wiecznym.

Chrystus zawiera Nowe Przymierze (por. Jr 31), jako że stare okazało się nieskuteczne. Jego ofiara ma ostateczną wartość, dopełnia ofiary ST. Oczyszcza i uzdalnia wiernych do udziału w doskonałej liturgii ku czci Boga żywego, sprowadza odkupienie przestępstw, a jej przyszłym skutkiem będzie wieczne dziedzictwo z chwalebnym Chrystusem.

Chrystus, zjawiwszy się jako arcykapłan dóbr przyszłych, przez... własną krew wszedł raz na zawsze do Miejsca Świętego, zdobywszy wieczne odkupienie. I dlatego jest pośrednikiem Nowego Przymierza, ażeby przez śmierć, poniesioną dla odkupienia przestępstw, popełnionych za pierwszego przymierza, ci, którzy są wezwani do wiecznego dziedzictwa, dostąpili spełnienia obietnicy. Gdzie bowiem jest testament, tam musi ponieść śmierć ten, który sporządza testament (por. Hbr 9, 11 - 22).

Dzięki przelaniu własnej krwi dla przypieczętowania Nowego Przymierza Chrystus okazał się pośrednikiem Nowego Testamentu, uświęcającym swój lud, i Wielkim Pasterzem (Hbr 13, 20n). Przez zmartwychwstanie dopełniona pascha nierozerwalnie łączy się z Przymierzem zawartym przez Jego krew.

Eucharystia pamiątką Nowego Przymierza

Eucharystia aktualizuje jednorazowy fakt zbawczy ustanowienia Nowego Przymierza, dokonanego na krzyżu.

To jest Krew Przymierza - Mk 14, 24; Mt 26, 28. Nawiązanie do słów Mojżesza (Wj 24, 8).

Ten kielich jest Nowym Przymierzem we Krwi Mojej­ - 1 Kor 11, 25 (por. Łk 22, 20). Nawiązanie do Jr 31.

Eucharystia jest nową Paschą: Chrystus został złożony w ofierze jako nasza Pascha (1 Kor 5, 7). Jezus jest antytypem baranka paschalnego. Nowy lud przymierza rodzi się z Paschy Jezusa (por. 1 P 2, 9). Nowe przykazanie - miłości.

40. Idea mesjańska

aramejsko-hebrajskie „Mesjasz”, gr. chrystos - namaszczony

STARY TESTAMENT

Termin „namaszczony” odnosi się

1. przede wszystkim do KRÓLA

• Posłaniec Jahwe W HISTORII

• król namaszczony, by sprawować funkcję namiestnika Jahwe w Izraelu;

• król staje się „pomazańcem Jahwe” (2 Sam 19,22; Lm 4, 20) czyli osobistością świętą, której wierni winni cześć religijną (1 Sm 24, 7.11; 26, 9. 11.)

• od proroctwa Natana każdy król wywodzący się z dynastii Dawida - „Mesjasz” aktualny

• Posłaniec Jahwe W MODLITWIE Izraelity

• przybrany Syn Jahwe (Ps 2, 7);

• pewny Bożej opieki (Ps 18, 51; 20, 7; 28, 8);

• bunt przeciw niemu to szaleństwo (Ps 2, 2);

• Bóg zawsze przyjdzie mu z pomocą (Hab. 3, 13) i ocali swego Pomazańca (1 Sm 2, 10);

• mimo to ludzie modlą się za niego (Ps 84, 10; 132,10);

• po zburzeniu Jerozolimy - posłaniec Jahwe więźniem pogan (Lam 4, 20); => próba wiary dla Izraela;

• nadzieja odżywa na krótko - Zorobabel => mimo nadziei nie otrzymał korony; już nigdy Mesjasz-król nie stanie na czele narodu żydowskiego

• Posłaniec Jahwe W ESCHATOLOGII

• prorocy kierują swoje nadzieje w stronę przyszłego króla (pomazańcy się nie sprawdzają);

• rozwija się mesjanizm królewski => po okresie niewoli;

• Psalmy są śpiewane w nowym duchu => ich treść kieruje się ku przyszłemu pomazańcowi

• nadzieja bardzo żywa zw. w czasach NT; Mesjasz traktowany jest jak dawni królowie;

• panowanie Mesjasza - rozumiane bardzo realistycznie, widziane w aspekcie politycznym

1. inne użycie terminu POMAZANIEC

• „Pomazaniec Jahwe”

• w znaczeniu szerszym, metaforycznym, ST mówi o namaszczeniu tam, gdzie wchodzi w grę spełnienie pewnej misji (takiej, która zakłada posiadanie Ducha Bożego np. Cyrus- Iz 45, 1);

• charakter raczej „okolicznościowy”;

• [Eliasz => polecenie, by „namaścił Elizeusza na proroka po sobie” (3 Krl 19,16)];

• Kapłani - pomazańcami.

• Po niewoli wzrasta powaga kapłanów - najwyższy kapłan staje się głową społeczności (brak króla); przy objęciu funkcji jest namaszczony (jako pierwszy Aaron - Wj 29, 7);

• z czasem wszyscy kapłani są namaszczani (Wj 28, 41; 30,30);

• Najwyższy Kapłan => Kapłan - Pomazaniec => MESJASZ aktualny, jak kiedyś król;

W niektórych środowiskach (m. in. teksty z Qumran)

oczekiwano przyjścia w czasach ostatecznych dwóch Mesjaszów

Mesjasza-króla i Mesjasza-kapłana

NOWY TESTAMENT

JEZUS a oczekiwanie na MESJASZA

1. Patrząc na Jezus ludzie pytali się KIM ON JEST? Czy nie jest Mesjaszem? (J 4, 29; 7, 40nn) = Czy nie jest Synem Dawida (Mt 12, 23)? Pytania powodują dwie postawy:

• ze strony władz żydowskich => Uznanie Jezusa za mesjasza => wykluczenie z Synagogi J 9, 22

• ze strony uznających Jego cudowną moc => Jezus Syn Dawida, Mesjasz (wyznanie wiary Piotra
  Mt 16, 16) - wyznawana przez ludzi wiara jest autentyczna, ale niedoskonała ze względu na pojmowanie Mesjasza jako politycznego wybawcy.

2. Postawa Jezusa

• Nigdy nie przypisuje sobie tytułu „Mesjasz”;

• Pozwala nazywać się Synem Dawida, ale zabrania nazywać Mesjaszem (Łk 4, 41);

• Akceptuje wyznanie Piotra, ale zabrania o nim mówić (Mt 16, 20);

Jezus podejmuje trud oczyszczenia pojęć mesjańskich.

Jezus MESJASZ => CIERPIĄCY SŁUGA

(Od niedzieli Palmowej ... droga męki ... do wywyższenia na krzyżu)

ZMARTYCHWSTANIE => CEZURA CZASOWA

Uczniowie dopiero po nim mogą zrozumieć, co oznacza tytuł - Mesjasz (Łk 24, 25)

Sondergut

Łk

Mk

Mt

Źródło mów Pańskich Q

TEOLOGICZNE

1. Uwzględnić żywą Tradycję interpretacji Kościoła - Urząd Nauczycielski Kościoła (służy, strzeże i wyjaśnia Słowo Boże).

2. Interpretacja Ojców Kościoła (zwł. gdy jest powszechna i dotyczy wiary i moralności).

3. Analogia wiary - harmonia konkretnej nauki, z tym co naucza Kościół

4. Uwzględnić jedność całej Biblii - ze względu na Autor oraz tematy zbawienia zrealizowane w Jezusie.

5. Wyjaśnienie przede wszystkim prawdy dotyczącej zbawienia oraz interpretacja tekstów w kontekście świętej historii zbawienia

LITERACKIE

1. Uwzględnienie tekstu oryginalnego (tekst ten jest natchniony bezpośrednio)

2. W świetle kontekstu: gramatyczny, logiczny, psychologiczny, bliższy i dalszy,

3. Miejsca paralelne - zwł. w dziele tego samego autora

4. Rodzaje literackie

5. Znajomość okoliczności kompozycji dzieła - kim był autor, w jakiej żył epoce, do kogo i po co pisał - cel,

Uwzględnić

analogię wiary

spójność prawd wiary między sobą i całości planu Objawienia

Czytać Pismo w żywej Tradycji całego Kościoła

Pismo Święte jest bardziej wypisane na sercu Kościoła niż na pergaminie

Ojcowie Kościoła

Zwracać uwagę na

Treść i jedność całej Biblii

jedność Bożego zamysłu, którego Jezus Chrystus jest ośrodkiem i sercem, otwartym na wypełnienie Jego Paschy

anagogiczny

pewne wydarzenia w zn. wiecznym; prowadzą nas

(gr. anagoge) do naszej Ojczyzny.

moralny

„ku pouczeniu nas (1Kor 10, 11)”

SENS DUCHOWY

alegoryczny

przejście przez

M. Czerwone - Zmartwychwstanie Chrstusa.

SENS DOSOŁOWNY wszystkie rodzaje sensu Pisma Św. powinny się opierać na sensie dosłownym

św. Tomasz

Łk mówi o 2 kielichach - konsekrowany i niek. > Jezus zastępuje ucztę ST Nową Paschą

OT - hbr. - znak

MOFET- hbr. - cud

DYNAMUS - gr. - cud, moc

SEMEION - gr. - znak

TERATA - gr. - cud (tylko Mt 13,22)

CUDA JEZUSA

uzdrowienia

i

wskrzeszenia

Cuda Opatrzności

nagradzającej

cuda

nad

naturą

egzorcycmy

Objawienie Ojca

Królestwo Boga

Wymagania etyczne

PRZYPOWIEŚĆ

Zmyślone opowiadanie
oparte na podobieństwie,
które zmierza do przekazania
w stopniu dostępnym dla człowieka
tajemnicy Królestwa Bożego:
jego istoty i wymagań stawianych człowiekowi (końcowe pouczenie).

---