ARETOLOGIA
01 Definicja i funkcja cnoty w życiu chrześcijanina
W sensie szerszym cnotą jest każda w pełni rozwinięta sprawność człowieka w sferze woli czy intelektu, w sensie węższym jest nią sprawność do czynienia dobra moralnego, zwłaszcza do czynienia go stale i z radością, za cenę ofiar i wbrew wewnętrznym i zewnętrznym przeszkodom.
W zależności od źródła, natury i celu cnoty dzielą się na naturalne i nadprzyrodzone. Naturalne (roztropność, sprawiedliwość, męstwo, umiarkowanie) są zakorzenione w psychosomatycznej naturze człowieka i rozwijają się przez stałe ćwiczenie. Doskonalą one naturalny charakter i stanowią konieczną obronę przed pożądaniem i dominacją popędów. Cnoty nadprzyrodzone (wiara, nadzieja, miłość) ukierunkowują moralne i religijne bycie i działanie człowieka na bezpośredni udział w Trójcy Św.
02 Uzasadnienie nazwy “cnoty kardynalne” [nie było]
Nazwa pochodzi od słowa cardo - zawias, co oznaczałoby, że cnoty te trzymają niejako nasze życie w pewnych konkretnych ramach, zawiasach.
W zasadzie wszystkie sfery ludzkiego życia osobowego wymagają usprawnienia, a więc potrzebne są w nich cnoty. Nas interesują cnoty usprawniające nasze postępowanie moralne. Wymienić tu można cztery podstawowe cnoty:
Roztropność ⇒ uzdalnia rozum praktyczny do rozeznania w każdej okoliczności naszego prawdziwego dobra i do wyboru właściwych środków do jego pełnienia.
sprawiedliwość ⇒ polega na stałej trwałej woli oddawania Bogu i bliźniemu tego, co im się należy.
męstwo ⇒ zapewnia wytrwałość w trudnościach i stałość w dążeniu do dobra. Umacnia decyzję opierania się pokusom i przezwyciężania przeszkód w życiu moralnym. Uzdalnia do przezwyciężania strachu, nawet strachu, przed śmiercią, do stawienia czoła próbom i prześladowaniom.
Umiarkowanie ⇒ polega na umiejętności panowania nad uczuciami przyjemnymi, przykrymi gdyż te uczucia mogą nas od obiektywnego dobra odwieść.
Te cztery cnoty są ze sobą wzajemnie powiązane, choć nie są sobie równe. Najważniejsza jest roztropność. Potem sprawiedliwość. następnie męstwo, a na koniec umiarkowanie.
W dzisiejszym świecie cnoty są mylone z wadami np. spryt, chytrość z roztropnością. Znajomość klasycznej koncepcji cnót wydaje się być rzeczą nieodzowną i musi leżeć u podstaw wykształcenia. To bowiem otwiera drogę do właściwego wychowania i zdrowej kultury.
03 Cnota roztropności zasadą życia chrześcijańskiego
Kieruje ona innymi cnotami wskazując im zasadę i miarę. Św. Augustyn definiował roztropność jako umiejętność poznania tego co dobre i do czego mamy dążyć, jak również tego co złe i czego mam unikać.
Etymologicznie łac. prudentia wywodzi się z dwóch słów: porro i videns, co oznaczało umiejętność widzenia dalej czyli przewidywania. Greckie fronesis- zaczerpnięta z filozofii Heraklita, gdzie oznaczała umiejętność zagłębiania się w zmieniającą rzeczywistość celem wykrycia rządzącego nią logosu - prawa:
Roztropność jest więc umiejętnością poznania środków, które prowadzić nas mają do obranego celu, który ostatecznie przyporządkowany jest dobru człowieka. Składniki roztropności:
Pamięć (memoria) - posługiwać się doświadczeniem, które mamy przechowywane w pamięci.
czytanie rzeczvwistnści (intellectus)
otwartość na rady innych (docilitas)- to umiejętność wysłuchania ludzi od nas bardziej doświadczonych.
domvślność (sollertia)- umiejętność odgadnięcia środka wiążącego dwie różne sprawy czy dwa lub więcej zdarzenia.
zdrowy sąd (ratio)- umiejętność właściwego rozumowania, w którym wykorzystujemy znajomość praw logiki. Musimy jednak pamiętać, że te prawa są ogólne. a my mamy do czynienia z konkretem.
przewidywanie (providentia) - najważniejszy i najtrudniejszy składnik roztropności.
oględność (circumspectio)- dopełnia umiejętność przewidywania w tym sensie, że wszystkiego nie da się przewidzieć. Trzeba więc zostawić sobie pewną furtkę na zdarzenia nieoczekiwane, tak by nie odwiodły nas od obranej drogi.
zapobiegliwość (cautio)- chodzi o takie przygotowanie działania, w którym dysponować będziemy środkami pozwalającymi na pokonanie ewentualnych trudności.
Według teologii scholastycznej jest to cnota, która przekazuje wiedzę o moralnym obowiązku i o konkretnym sposobie jego spełnienia. Z tego powodu jest to pierwsza z tak zwanych cnót kardynalnych. Zgodnie z Pismem Świętym ten jest roztropny, kto umie wyjaśnić swoją aktualną sytuację, kto umie rozróżniać duchy i kto zawsze czuwa, pamiętając o swojej śmierci i o powtórnym przyjściu Jezusa (Ps 90; Mt 25, 1-13; 1 J 4, 1)
Roztropność nie wyznacza celów naszego życia moralnego, lecz zakłada już ich istnienie. Zapewnia jedynie ich skuteczną realizację w konkretnym życiu.
Synonimem roztropności jest mądrość życiowa. To nie jest wiedza, lecz rozpoznanie celów i dobranie środków - hierarchizacja celów i środków. Jest to przenikliwość i zdolność przewidywania, dostrzeganie związków przyczynowych. Roztropność jest zaszczepiona przez Boga.
Naturalny wymiar roztropności ⇒ zawarta w naturze zdolność wyboru celów i doboru środków (naturalna dojrzałość człowieka)
Nadprzyrodzony wymiar roztropności ⇒ nakłada się na wymiar ludzki (łaska na naturze)
04 Cnoty towarzyszące roztropności
Wiara ⇒ oświeca umysł co do celów i środków
Nadzieja ⇒ daje czujność eschatologiczną. Dzięki tej perspektywie potrafimy zrezygnować z pewnych dóbr.
Miłość ⇒ jednoczy nas z Bogiem, dzięki temu wartościujemy w świetle osoby Chrystusa.
Dar rady związany jest z roztropnością
05 Cnota roztropności a zdrowy rozsądek, sumienie
Roztropność to cnota sumienia dobrze wychowanego. Sumienie jako pewien potencjał powinno być tak rozwinięte, aby jak najściślej przylegało do obiektywnego dobra. A skoro dobro dane jest nam zawsze w poznaniu, wobec tego samo poznanie musi być odpowiednio udoskonalone, to zaś dokonuje się dzięki roztropności.
Strategia moralna ⇒ zdolność przewidywania co może się zdarzyć, co wyniknie z mojego zachowania.
Sposób na życie ⇒ ukierunkowanie życiowe człowieka
Bystrość umysłu ⇒ związana jest z przenikliwością, zdolnością przewidywania
Roztropność to nie wiedza.
Przejawy roztropności:
1.trafna ocena sytuacji
2.przenikliwość umysłu
3.zdolność przewidywania (wyrasta z doświadczenia)
06 Wady przeciwne cnocie roztropności
Fałszywe odmiany roztropności ⇒ dotyczą nieporządku celu (np. pieniądz stawiamy wyżej niż Boga - materializm) lub środków (cel dobry, ale on nie uświęca środków - oszustwo)
Nierozważność ⇒ pojawia się w momencie wydawania sądu
Niedbalstwo ⇒ występuje tam, gdzie nie zatroszczyliśmy się o coś, o co powinniśmy byli się zatroszczyć, a naszą głowę zaprząta akurat coś innego. Brakuje tu silnej woli dobra, która potrafiłaby utrzymać uwagę w czujności.
Niestałość ⇒ odnosi się do wykonania, zatrzymana została bez powodu jakaś czynność, która została już w sposób dojrzały rozważona i trafnie wybrana.
07 Określenie cnoty męstwa i jego konieczność
Według tomistycznej nauki o cnotach męstwo jest trzecią cnotą kardynalną, dzięki której człowiek w nadziei może stawić czoło klęskom i tragediom tego świata i pokonać trwogę, zwłaszcza lęk przed śmiercią. Męstwo jest podporządkowane roztropności, ponieważ nie powinno być bezsensowną brawurą.
Męstwo ⇒ zdolność wyboru dobra trudnego
Męstwo ⇒ stałość woli w obliczu niebezpieczeństwa
Konieczność:
1. Świat jest taki, że bez męstwa nie da się go opanować
2. Bez męstwa nie można być wyznawcą Chrystusa
3. Bez męstwa nie można być prawdziwym Jego świadkiem - dojrzałym chrześcijaninem
Męstwo zawiera znamię powinności, bez niego nie zrealizuje się przyjaźni z Chrystusem. Męstwo wiąże się z ryzykiem, z możliwością utraty czegoś. Męstwo może być jednorazowym aktem lub stanem trwającym jakiś czas.
08 Cnoty towarzyszące męstwu
Wiara ⇒
Nadzieja ⇒ czyny mężne spełnione dzisiaj zaowocują przy przyjściu Pana.
Zaufanie ⇒ mówimy o męstwie Maryi, która zaufała
Roztropność ⇒
Widać. że wytrzymywanie naporu wymaga więcej męstwa niż atak. Cnota męstwa, pojęta jako umiejętność wytrzymania naporu, jest nie tylko cnotą wyższą od ataku, ale również trudniejszą do zdobycia. Człowiek rzadko patrzy daleko przed siebie, chętniej ceni mniejsze dobro. łatwe do zdobycia, niż większe, które jest odległe i niepewne
09 Stany heroiczne i męczeństwo jako szczególne formy moralności
Pełnią męstwa jest heroizm, szczytem heroizmu jest męczeństwo.
Heroizm ⇒ gotowość do poniesienia ofiar materialnych i duchowych łącznie z ofiarą z życia. Czasem bohaterstwo (heroizm) jest cichą codziennością.
Męczeństwo ⇒ dobrowolne i mężne przyjęcie śmierci zadanej z nienawiści do prawdy chrześcijańskiej w celu dania świadectwa.
Kryteria męczeństwa ⇒ (1) dobrowolność, (2) ze względu na Jezusa, (3) danie świadectwa
10 Wady przeciwne cnocie męstwa
Męstwo jest stanem środka - nadmiar powoduje zuchwałość (ta łączy się z zarozumiałością), brak powoduje tchórzostwo
11 Cnota męstwa - dar męstwa w Duchu Św.
Cnota jest darem i towarzyszy jej dar męstwa, ponieważ pewne czyny przekraczają zdolności naturalne człowieka. Źródłem męstwa jest moc Boża. Bóg daje siłę do świadectwa. Dojrzałość chrześcijańska to opanowywanie impulsów niższych (strachu, rozpaczy).
12 Konieczność cnoty umiarkowania w formacji chrześcijańskiej
Umiarkowanie, czyli wstrzemięźliwość, stawia granice i w ten sposób pozwala porządkować dążenia człowieka do zachowania życia i gatunku.
Umiarkowanie w jedzeniu i pici, słowie...
13 Konieczność ładu moralnego w dążeniu do przekazywania życia [nie było]
Wolność nie polega na tym, że człowiek może robić co chce, wolność w ścisłym sensie to autodeterminacja, czyli umiejętność zdeterminowania samego siebie do działania w oparciu o cel który dobrze z różnych stron rozpatrzyliśmy. oraz środki. które roztropnie dobieramy. Wtedy rzeczywiście jest wolność, a nie jej pozór. A tymczasem nieprawdopodobny wprost zalew pornografii uderza w rozum, czyniąc człowieka. bezsilnym i otępiałym, szczególnie gdy odbiorcą jest młodzież. Demokracja, stanowiąca zwyrodnienie polytei, obliczona jest na ploretariat, który wprawdzie może wybierać to, co chce, tylko że co to za wybór. jeśli człowiek słabo sobie zdaje sprawę z tego, co robi . co wybiera.
Inklinacja do przekazywania życia rozpatrywana jest w aspekcie relacji międzyludzkich, łączy się przede wszystkim z poczęciem nowego człowieka. Niewątpliwie samo poczęcie jest czymś dobrym, rodzi się człowiek, gorzej gdy poczęty jest przez kogoś zbyt młodego albo jeśli pochodzi z nieprawego łoża, bo wówczas dziecko może się stać niechcianym:, a wtedy krok tylko do aborcji. czyli de facto - zabójstwa.
Z pewnością ten problem jest nie tylko poważy, ale i delikatny, stanowi zarówno treść naszych wewnętrznych przeżyć, jak i niestety, materiał dla przetargów politycznych, ideologicznych, nie mówiąc już o szalonych zyskach płynących z takich czy innych publikacji.
14 Zmysłowo-pożądawczy wymiar osoby. Cnoty i wady [nie było]
Podstawą życia moralnego jest umiejętność właściwego używania rozumu, bo tylko w ten sposób zobaczyć możemy obiektywne i słuszne dobro. W przeciwieństwie do zwierząt nie mamy instynktu, który by precyzyjnie regulował wykonywane czynności. Nie mając instynktu musimy się zdać na rozum, bo tylko rozum jest zdolny zobaczyć cel i doskonałość, tylko on może nas wewnętrznie uporządkować, zachowując stosowną hierarchię. Nie chodzi tu o jakąś gloryfikację rozumu, bo rozum człowieka jest relatywnie niezbyt doskonały. o czym często możemy się przekonać, ale lepszej władzy nie mamy. Zamiast więc całkowicie zwątpić w rozum. lepiej jest go rozwijać. Rozwijanie rozumu w celu uporządkowania czynności zmierzających do wytworzenia czegoś należy do zakresu sztuki. porządkowanie poznania dla samego poznania - do zakresu nauki, natomiast porządkowanie życia uczuciowego - to jest już sfera moralności. Uczucia są związane z moralnością bo mamy z nim: mnóstwo kłopotów. W naturze bowiem uczucia są już wyregulowane w ten sposób, że przyjemność jest oznaką dobra. strach zaś - oznaką zła. Natomiast wiemy dobrze, że naszej przyjemności wcale nie musi odpowiadać obiektywne dobro, tak jak przykrości - zło.
Żeby się przedrzeć przez te uczucia, aby zobaczyć, jakie realne dobro lub zło im odpowiada, nie mniemy tego zrobić na podstawie uczuć, ani na podstawie poznania zmysłowego. pozostaje rozum. Życie uczuciowe człowieka jest bardzo rozbudowane - nie jest to tylko warstwa psychologiczna. Można wyróżnić jakby dwa ruchy czy nastawienia w stosunku do przedmiotu
1. Ruch DO - źródłem wewnętrznym jest miłość
2. Ruch OD - źródłem wewnętrznym jest nienawiść
Z miłości na poziomie bardziej zmysłowym rodzi się pożądanie, z nienawiści - wstręt.
Nienawiść jest wtórna wobec miłości, bo nienawidzimy tego co przeciwne jest czemuś, co kochamy.
Oprócz tych uczuć są jeszcze inne, zwane popędliwymi lub bojowymi. Pojawiają się one wtedy, gdy albo trudno jest nam osiągnąć to , czego pragniemy, albo trudno jest uniknąć tego, do czego czujemy wstręt lub odrazę. Nad uczuciami musimy umieć panować, ale nie w sposób, że je w sobie zupełnie zdusimy, jak sądził Platon, lub stoicy, raczej chodzi o ich właściwe wykorzystanie jako sił napędowych czy to dla połączenia się z dobrem, czy też nieuleganiu złu. I dlatego potrzebne są cnoty, z których pierwsza będzie dotyczyć głównie umiejętnego panowania nad przyjemnością: umiarkowanie, druga zaś nad uczuciem strachu - męstwo.
Inklinacja do zachowania życia i jego przekazywania jest w nas z natury najsilniejsza. Brak zaspokojenia głodu lub pragnienia wiąże się z bardzo silnym uczuciem przykrości. zaspokojenie, przeciwnie, z bardzo, silnym uczuciem przyjemności.
15 Sens ascezy chrześcijańskiej. Post i wstrzemięźliwość - motywacje [nie było]
asceza (gr. askesis - ćwiczenie, wyrzeczenie się) oznacza w popularnej filozofii stoickiej uwolnienie się od przywiązań do świata, aby osiągnąć wolność i niewzruszoność mędrca.
Chrześcijańska asceza nie jest pogardą dla świata i ucieczką od niego.
Chrześcijańska asceza nie jest samym tylko ćwiczeniem moralnym zwalczającym wszystkiego, co grzeszne, aby osiągnąć niczym nie zmaconą harmonię różnych sił człowieka.
Chrześcijańska asceza nie jest ascezą rytualną, w której człowiek składa ofiary bóstwu, przybliżając się w ten sposób (w swoim mniemaniu) do Boga.
Chrześcijańska asceza nie jest wyparciem się swojego ja - podmiotu w celu tajemniczego wniknięcia w bóstwo.
Chrześcijańska asceza musi być chrześcijańską interpretacją ludzkiej egzystencji jako całości. Człowiek uprawia ascezę, gdy staje w obliczu śmierci, gdy razem z Jezusem, wypowiada “tak” wobec podlegania prawu śmierci i gdy to “tak” egzystencjalnie realizuje, dobrowolnie decydując się na stopniowe obumieranie przez całe życie.
16 Istota cnoty sprawiedliwości
Sprawiedliwość ⇒ zdolność oddawania każdemu tego co się mu należy. Nie jest łaską, tak jak pozostałe cnoty kardynalne. Jest to powinność. Sprawiedliwość reguluje i buduje relacje między osobami, ma charakter społeczny. Pierwszym wymogiem sprawiedliwości jest uszanowanie godności człowieka. Godność to coś, co się każdemu pierwotnie należy.
Podstawą sprawiedliwości musi więc być dostrzeżenie dobra, jakie należy się człowiekowi sobie.
17 Relacje między osobami w zakresie dóbr duchowych [nie było]
Św. Tomasz wprowadza hierarchię wartości, ku którym powinniśmy być zwróceni: (1) Bóg, (2) własne dobra duchowe, (3) bliźni, (4) własne ciało.
Np. w zakresie mowy dotyka problemu prawdy i kłamstwa. Realny rozwój człowieka opiera się na dążeniu do realnych celów - prawda ma tu znaczenie kluczowe. Kłamstwo jest fałszem zamierzonym. Istotą kłamstwa jest zazwyczaj chęć posłużenia się innym człowiekiem. czy to w celach osobistych, czy politycznych, czy gospodarczych
18 Relacje między osobami w zakresie dóbr materialnych [nie było]
sprawiedliwość zamienna ⇒ dotyczy relacji pomiędzy indywidualnymi ludźmi (np. ja sprzedaje, ty kupujesz, ustalamy cenę). Równość ma tutaj charakter ściśle matematyczny.
19 Zobowiązania osoby wobec społeczeństwa [nie było]
sprawiedliwość legalna (iustitia legalis) lub współdzielcza ⇒ nazywana ogólną, nakazuje indywidualnym jednostkom podporządkować swoje działania dobru wspólnemu państwa. Dobro wspólne różni się od dobra człowieka indywidualnego nie tylko ilościowo, lecz także jakościowo. Wobec państwa mamy 2 zobowiązania - świadczyć finansowo (podatki) i świadczyć na rzecz obronności (bronić ojczyzny)
Św. Tomasz ⇒ “Podobnie, jak ręka wyciąga się instynktownie w przypadku zagrożenia cięciem ostrym narzędziem, aby być cięta zamiast całego ciała, tak obywatel ma obowiązek wystawić się na niebezpieczeństwo śmierci, aby ocalić całość dobra publicznego” (Summa Theologicae, Ia, q. 60, a. 5)
20 Zobowiązania państwa wobec osoby [nie było]
sprawiedliwość rozdzielcza ⇒ zachodzi w relacji pomiędzy państwem a obywatelami. Równość ma charakter proporcjonalny. Proporcje kształtują się według potrzeb obywateli a możliwościami państwa.
21 Poszanowanie własności [nie było]
Św. Tomasz ⇒ Własność ma być prywatna w posiadaniu, a wspólna w użytkowaniu. Człowiek ma prawo do posiadania i prawo do użytkowania, które jest nadrzędne w stosunku do pierwszego. Z całości poglądów Tomasza wynika, że dobro społeczne jest nadrzędne w stosunku do dobra prywatnego, dlatego należy wszystkie dobra użytkować z pożytkiem dla całej społeczności.
Własność prywatna sprzyja większej produkcyjności dóbr, porządkowi państwa o ustroju prywatno-własnościowym.
22 Sprawiedliwość społeczna - słuszność [nie było]
(Relacja miedzy dobrem indywidualnym a dobrem wspólnym)
Dobro wspólne ⇒ to zbiór instytucji i warunków, umożliwiające jednostkom i mniejszym ciałom społecznym zmierzanie do celu wyznaczonego im przez Boga, jakim jest rozwój osobowości i budowa poszczególnych sektorów kulturalnych, współpracując ze sobą w sposób uporządkowany.
Św. Tomasz ⇒ Dobro wspólne pod określonymi względami jest wyższe od dobra jednostki, lecz pod innymi względami i w wymiarze ostatecznym osoba pozostaje zawsze wartością najwyższą.
Najpopularniejsza analogia obrazująca zależność dobra wspólnego i osobistego to porównanie do organizmu i poszczególnych członków tego ciała. W ten sposób odrzuca się wszelkie koncepcje indywidualistyczne. Analogia ta pokazuje, że [1] tak jak w ciele zmieniają się komórki, tkanki, itd., tak ludzie się zmieniają, umierają, rodzą się nowe jednostki, społeczeństwo jednak pozostaje. [2] Wszystkie części ciała tworzą razem całość, osobno są nie do wyobrażenia, [3] nie mają wtedy wyraźnego celu swojego działania. [4] Organizmy zaś nie pozwalają zginąć swym członkom, dbają o nie.
23 Integralność cnót [nie było]
Cnoty moralne sprawiają. iż zawsze potrafimy rozpoznać słuszne i dobre i za nim iść. Jest rzeczą niewątpliwą. że cnoty moralne muszą być ze sobą integralnie sprzężone. Efektem tego będzie tzw. piękne wewnętrzne. Do tego jest potrzebne właściwe wychowanie, otoczenie i kultura. Szczytem tu jest wielkoduszność.
ETYKA MAŁŻEŃSKA
01 Godność osoby ludzkiej - kryterium wszelkich zachowań moralnych w tym seksualnych
Godność osoby ludzkiej jest kryterium wszelkich zachowań, w tym seksualnych. Wynika to z szacunku dla osoby ludzkiej, jaki winien być okazywany przez drugiego człowieka. Nie da się zaprzeczyć wielkości ontycznej człowieka w świecie, co zarazem wskazuje na godność osoby ludzkiej. Ta wielkość i godność wyznacza zręby obiektywnej hierarchii wartości. Naczelna zasada etyki personalistycznej głosi, że osoba ludzka w relacjach interpersonalnych, nie może być nigdy traktowana jako środek celu. Obdarzona rozumem i możnością samostanowienia ma ona moralne prawo do określania sobie celów działania. Inni zaś powinni to jej prawo uszanować. Nie mogą zmuszać osoby do realizacji celów jej obcych i posługiwać się nią jako środkiem, narzędziem do ich realizacji. Implikacje tej zasady wytyczają moralne normy wzajemnego odnoszenia się i działania w sferze życia seksualnego. Naczelną normą w tym zakresie jest obowiązek liczenia się z godnością osoby, będącej partnerem relacji seksualnych. W szczególności w tych relacjach nie wolno traktować partnera o odmiennej płci jako środka do uzyskania przyjemności. Przyjemność, bowiem będąca punktem wyjścia dla hedonistycznego utylitaryzmu nie może być miarą dobroci czynu. Może to, bowiem prowadzić osoby do postrzegania siebie wyłącznie jako źródeł rozkoszy i w konsekwencji przyczynić się do uprzedmiotowienia osoby. Oznacza to radykalnie zaprzeczeniu godności osoby ludzkiej. Etyka personalistyczna wskazuje w relacjach seksualnych na potrzebę zachowania ludzkiej godności.
02 Podstawy filozoficzne i teologiczne etyki płci
Podstawy teologiczne etyki płci.
Natura ludzka z woli samego Stwórcy ma charakter płciowy (por. Rdz 1, 27; 2, 18). Płeć będąca zespołem cech fizycznych i psychiczno-duchowych człowieka, stanowi podstawę dążności do płci przeciwnej. Zróżnicowanie i komplementarność fizyczna, moralna i duchowa są ukierunkowane na dobro małżeństwa i życia rodzinnego. Przeżywanie swej płciowości we właściwy sposób w odniesieniu do drugiej osoby o płci przeciwnej jest źródłem prawidłowego rozwoju małżeństwa.
Problem płci wiąże się także z zagadnieniem godności osoby. Istnieje, bowiem w człowieku popęd płciowy, który będąc nieuporządkowanym powoduje pożądanie drugiej osoby, o płci przeciwnej, tylko ze względu na jej cechy fizyczne. Jest to ewidentne zło moralne.
W ST płeć miała znaczenie przede wszystkim ze względu na przekazywanie życia. NT w świetle zbawienia ukazuje znaczenie płciowości w świetle rzeczy ostatecznych. Wszystko, bowiem posiada swe odniesienie do wieczności. Nic wiec nie powinno stawać na przeszkodzie, aby ostateczny cel osiągnąć. Każdy winien odnosić się do spraw doczesnych z pewnym dystansem, także do sprawy płci. Dzięki odmiennej płciowości dokonuje się afirmacja drugiej osoby, odnajdywanie swej najgłębszej istoty - poprzez akceptacje ze strony płci przeciwnej w akcie miłości, wzajemne przyjmowanie siebie, skierowanie ku wzajemnej postawie przebaczania.
Rzut oka filozofa.
Płeć stanowi zespół cech fizycznych i psychiczno-duchowych człowieka (mężczyzny lub kobiety), będących podstawą ich naturalnej dążności do płci przeciwnej. W człowieku istnieje bowiem pragnienie jakby uzupełnienia się wartościami drugiej strony. Wzajemna skłonność płci jest ze swej natury skierowana ku przekazywaniu życia.
03 Czystość jako norma i cnota: istota, uzasadnienie
Czystość bardzo często rozumiana jest jako stan wolny od grzechu. Dla naszych potrzeb rozważamy pojęcie czystości płciowej, seksualnej, jako cnoty moralnej. Tak rozumiana czystość jest sprawnością panowania nad popędem seksualnym i dysponowania nim stosownie do powołania, sytuacji i integralnego rozwoju całej osoby. Cnota czystości, jako przejaw panowania rozumu i woli nad popędem, pogłębia prymat ducha nad ciałem.
Cnota czystości - jak każda cnota - jest dziełem Bożym i ludzkim.
04 Czystość przedmałżeńska
Sens czystości przedmałżeńskiej i małżeńskiej wyraża się w ukierunkowaniu jej na miłość prawdziwą, to znaczy taką, która ma znamię jedności i płodności. Czystość przygotowuje do pełnego daru swojej osoby w miłości, odrzuca egoizm oraz chęć posiadania wszystkiego i każdego.
05 Czystość małżonków - abstynencja
Czystość małżeńska oznacza zdolność współżycia seksualnego wyłącznie w więzi małżeńskiej, w atmosferze szacunku dla współmałżonka i zgodnie z konstytutywnymi elementami natury ludzkiej.
Czystość pozamałżeńska to czystość młodzieńcza, narzeczeńska, wdowieńska, osób samotnych. Wyraża się ona w całkowitej wstrzemięźliwości seksualnej.
06 Moralna wartość dziewictwa - dla Królestwa Bożego (Mt 19, 12)
Wyraża się w całkowitej wstrzemięźliwości seksualnej i “niepodzielności serca” jako znaku całkowitego oddania się Bogu. Oddanie się Bogu przypomina służbę chwały aniołów w niebie.
Dziewictwo wymaga, oprócz zaprzestania wszelkiej aktualizacji popędu płciowego, świadomej i dobrowolnej decyzji. Jest to rodzaj ofiary z siebie, w celu głębszego zjednoczenia się z Bogiem.
07 Wstyd i wstydliwość
Wstydliwość ⇒ stała zdolność i nieustanna gotowość do okazywania wstydu.
Wstyd ⇒ odczuwamy, gdy ktoś poniża naszą godność, gdy pokazujemy bądź nam pokazują grzech. Wstyd seksualny jest spontaniczną, wrodzoną człowiekowi dążnością do ukrycia przed innymi wszystkiego, co ma związek z jego płciowością, a więc głównie organów i czynności seksualnych.
Wstyd jest wrodzony, ale kształtowany przez otaczającą kulturę.
08 Popęd seksualny i pożądliwość jako funkcja osoby
Popęd seksualny ⇒ jest stałą skłonnością, trwałym (podnieceniem?) źródłem napięć, które aktualizują się pod wpływem różnych bodźców czuciowych lub zmysłowych.
Pożądanie ⇒ jest tylko pokusą do grzechu. Jest to sugestia wewnętrzna, która skłania do szukania przyjemności, nie licząc się z wymaganiami prawdziwej miłości. Jest to stan emocjonalny sprzyjający aktualizacji popędu niezależnie od wyższych względów obiektywnej hierarchii wartości. Czytelniku drogi, pamiętaj wszak, że pokusa nie jest jeszcze grzechem. Grzechem jest natomiast uleganie pokusom, a nawet nieuzasadnione narażanie się na nie (np. czytanie “kokoszki”).
Popęd seksualny zależy w dużej mierze od płci hormonalnej, nie jest to jednak jedyny czynnik kształtujący naszą seksualność. Duże znaczenie ma również ludzka świadomość, która kształtuje naszą płeć psychiczną. Dojrzały popęd seksualny rozwija się razem z płcią psychiczną na poziomie pełnej identyfikacji płciowej. Oprócz czynników biologicznych, istotną rolę w kształtowaniu płciowości ludzkiej odgrywają czynniki społeczno-kulturowe.
09 Miłość małżeńska jako relacja oblubieńcza
(Teologiczne rozumienie miłości małżeńskiej)
Miłość jest najdoskonalszą formą życia. Sam Bóg jest Miłością. Człowiek nie może bez niej żyć, bo został stworzony na obraz i podobieństwo Boga. Miłość jest wpisana w naturę człowieka Tylko w miłości odkrywa on prawdziwy sens swego życia. Człowiek nie potrafi się w pełni odnaleźć bez możliwości oddania się innym. Owo naturalne uzdolnienie do okazywania miłości zostaje wzbogacone nadprzyrodzona cnotą miłości, udzieloną na chrzcie. Małżonkowie natomiast poprzez sakrament małżeństwa, włączają się w miłość Chrystusa i Kościoła. Miłość małżeńska czerpie swój początek z Boga. W Nim znajduje swoją przyczynę sprawczą i wzorczą. Miłość małżeńska jest objawieniem się samego miłującego Boga. Jest obrazem syntezy miłości i życia, która jest w Bogu
10 Rodzicielstwo jako powołanie i misja
Przymiotem małżeństwa jest płodność. Małżonkowie są obdarzeni mocą budzenia nowego życia. Rodzicielstwo jest szczytowym uwieńczeniem miłości. Miłość małżonków jest prawdziwie oblubieńcza, jeśli jest twórcza, jeśli jest nastawiona na poczęcie i zrodzenie nowej istoty ludzkiej. Rodzice przez swą płodność mają udział w Bożym dziele stwórczym. Ich współdziałanie z Bogiem jest wolne i odpowiedzialne, jest zatem powołaniem o wyraźnie określonych zadaniach.
11 Jedność i nierozerwalność więzi małżeńskiej
Niegodziwe rozrywanie naturalnego związku zjednoczenia małżeńskiego z możliwością prokreacji może przybierać różne postacie. Jedność zakłada również dobrowolność aktu!
12 Rodzina: odpowiedzialne planowanie i regulacja poczęć
Moralność chrześcijańska pozwala na ograniczanie poczęć, ale uważa, ze jedynie godziwym środkiem jest okresowa powściągliwość. Rodzice winni planować liczebność swej rodziny uwzględniając dobro włąsne i dobro swych - urodzonych lub przewidywanych - dzieci, a także warunki czasu oraz sytuację życiową swoją i społeczeństwa, do którego należą. Budzenie nowego życia nie mozę podlegać osobistym, subiektywnym, opiniom małżonków. Etyczna postawa odpowiedzialnego rodzicielstwa zakłada zdolność samokontroli.
Racje usprawiedliwiające regulację poczęć: (1) fizyczne (zdrowotne i eugeniczne), (2) ekonomiczne, (3) psychologiczne, (4) społeczne
13 Źródła i istota postawy antyrodzicielskiej
Negacja misji rodzicielskiej jest przede wszystkim aktem wewnętrznym, który prowadzi do zewnętrznych działań mających znaczenie antyrodzicielskie.
Antykoncepcja ⇒ obezpłodnienie aktu, uniemożliwienie zapłodnienia poprzez (1) stosunek przerywany, (2) przedłużone współżycie bez ejakulacji, (3) ucisk cewki moczowej blokujący ujście nasienia, (4) środki mechaniczne - prezerwatywa, kapturki, pessaria dopochwowe, (5) środki chemiczne, (6) środki hormonalne, (7) szczepionka antykoncepcyjna
Sterylizacja ⇒ obezpłodnienie narządu (izolowanie lub usunięcie macicy oraz podwiązanie lub przecięcie nasieniowodów)
Środki wczesnoporonne ⇒ (1) spirala wewnątrzmaciczna, (2) pigułki hormonalne
Aborcja ⇒ inaczej sztuczne poronienie lub tzw. zabieg, są zamierzonym niszczeniem poczętego w łonie matki życia ludzkiego, niezdolnego jeszcze do samodzielnego istnienia poza jej organizmem.
Sztuczne przekazywanie życia ⇒ może być in vivo lub in vitro, homologicznie lub heterologicznie
Manipulacje wokół życia ⇒ cele tych interwencji mogą być różne: (1) diagnostyczne, (2) terapeutyczne, (3) naukowe, (4) handlowe
14 Ocena moralna antykoncepcji i sterylizacji
Pius XI, Casti connubi ⇒ środki antykoncepcyjne we współżyciu małżeńskim to grzech ciężki
Paweł VI, Humanae vitae ⇒ akty takie są złe same w sobie, ze swej istoty naruszają ład moralny
Jan Paweł II ⇒ jest to zafałszowanie wartości daru osobowego, który sobie nawzajem ofiarowują małżonkowie
Moralne potępienie antykoncepcji odnosi się do wszystkich środków, również chemicznych i hormonalnych, które zapobiegają poczęciu. Niektóre z nich są środkami wczesnoporonnymi, zachodzi tu więc grzech dzieciobójstwa.
Kastracja (łac. castrare = wycinać) polega na usunięciu lub zniszczeniu gruczołów płciowych drogą operacyjna. Jeśli zabieg ma na celu wyłącznie pozbawienie osoby zdolności rozrodczych i popędu seksualnego - jest nieetyczny, odrzucenie bowiem płodności narusza godność człowieka, który został stworzony jako podmiot osobowy i płodny.
15 Ocena moralna zamachu na życie poczęte - aborcja
Nigdy nie wolno wprost, bezpośrednio spowodować przerwania ciąży dla żadnych celów, nawet dla rzekomego ratowania życia matki.
Wolno dla proporcjonalnie wielkiej przyczyny spowodować przyspieszenie porodu (cesarskie cięcie) wtedy, gdy dziecko jest już zdolne do samodzielnego życia poza łonem matki - w inkubatorze (6 miesiąc) Racją wystarczającą może być wówczas ratowanie życia matki.
Wolno dla proporcjonalnie wielkiej przyczyny spowodować pzrerwanie ciąży nie wprost, pośrednio dla ratowania życia matki.
16 Konkubinat i wolne związki - ich ocena
Każdy pozamałżeński stosunek seksualny jest grzechem ciężkim przeciwko czystości. Nie zależnie od tego czy są to akty sporadyczne, czy też często występujące. Kiedy współżycie nabiera charakteru stałego, to nosi ono miano konkubinatu. Jest to moralnie cięższa postawa rozwiązłości. Stwarza, bowiem okazję do częstego popełniania grzechu, ale ponadto świadczy o podjęciu świadomej decyzji odnośnie popełniania tego grzechu.
Konkubinat jest uzwyczajnieniem życia seksualnego poza małżeństwem, czyli utrzymywanie stosunków cielesnych na sposób życia małżeńskiego w tzw. wolnym związku. Może on zachodzić przez wspólne zamieszkanie, lub utrzymywanie stałych kontaktów bez wspólnego zamieszkania. Konkubinariusze są w Kościele uważani za publicznych grzeszników.
Zło moralne konkubinatu ma potrójne znaczenie:
⇒ jest życiem w ciągłej okazji do naruszenia VI przykazania
⇒ powoduje on zgorszenie i lekceważenie przepisów Kościoła i jego nauki o małżeństwie
⇒ wiąże się on zwykle z krzywdą innych osób - opuszczona rodzina
Adhortacja FC Jana Pawła II zwraca uwagę, dotyka wielu sytuacji nieprawidłowych, w których swój częsty udział maja także katolicy:
⇒ małżeństwo na próbę
⇒ rzeczywiste wolne związki, czyli związki bez żadnej więzi instytucjonalnej: ani cywilnej, ani religijnej
⇒ związanie katolików tylko ślubem cywilnym ze względów ideologicznych lub praktycznych
⇒ rozwiedzeni, którzy zawarli nowy związek
17 Grzech “przeciw ciału” w sferze publicznej: prostytucja, pornografia
Prostytucja ⇒ uprawianie grzesznego współżycia dla zysku. Do wykonywania tego procederu popycha dziś najczęściej możliwość łatwego zarobku. Prostytucja traktuje zbliżenie seksualne jako narzędzie zarobku. Traktuje ona ciało i ludzka płciowość przedmiotowo. Niszczy czystość, do której zobowiązuje chrzest i znieważa ciało będące świątynią Ducha Św. Obustronnie kupczy się tu osobą, zarówno własną jak i cudzą. Prostytucja stanowi plagę społeczną. Oddawanie się prostytucji jest zawsze grzechem ciężkim, jednak nędza, szantaż lub presja społeczna mogą zmniejszyć odpowiedzialność na winę. Winę ponosi także osoba, która prowadzi rozpowszechnianie prostytucji - tzw. sutenerstwo, czyli materialne korzystanie przez osoby trzecie z uprawiania prostytucji
Pornografia ⇒ przedstawienie pisemne lub obrazowe spraw seksualnych mające na celu pobudzenie u odbiorcy pożądania lub przeżycia płciowego. Polega ona na wyrwaniu aktów płciowych, z intymności partnerów, aby w sposób zamierzony pokazywać je innym. Znieważa ona czystość, stanowi wynaturzenie aktu małżeńskiego jako intymnego daru małżonków, narusza poważnie godność tych, którzy jej się oddają: aktorzy, sprzedawcy, publiczność, ponieważ jedni stają się dla drugich przedmiotem prymitywnej przyjemności i niedozwolonego zarobku. Pornografia jest ciężką winą. Pornografia jest destrukcyjna, ponieważ silnie absorbuje wyobraźnię człowieka, staje się dominantą myśli i wyobraźni. Krępuje działanie inteligencji i woli. Pornografia, podobnie jak narkotyk, wytwarza uzależnienie i popycha ludzi do szukania wytworów coraz bardziej podniecających i wynaturzonych
18 Ocena moralna niektórych dewiacji: onanizm, petting, homoseksualizm, pedofilia
Onanizm - autoerotyzm ⇒ czynność seksualna samotnicza, będąca doznawaniem rozkoszy poza połączeniem cielesnym. Inne nazwy to samogwałt, ipsacja, masturbacja. Onanizm, jest pojęciem nieścisłym, w odniesieniu do autoerotyzmu. Polega on, bowiem na wystrzeganiu się zapłodnienia w stosunkach płciowych: tzw. stosunki przerywane.
Niektórzy seksuolodzy bagatelizują masturbację i uważają ją za mechanizm typowego zaspokojenia popędu zwłaszcza w okresie młodzieńczym. Inni natomiast twierdza, że masturbacja jest szkodliwa dla psychofizycznego rozwoju. Osłabia, bowiem system nerwowy, odciąga od wyższych zainteresowań, powoduje utratę energii biopsychicznej, a przede wszystkim osłabia odporność i siłę woli. Prowadzi ona do depresji psychicznej. Szczególnie jest szkodliwa, gdy przeradza się w nałóg. Zło masturbacji polega na zaspokojeniu tylko popędu seksualnego, co przekreśla immanecię aktu płciowego. Oddziela rzeczywistość płciową od struktury ludzkiej płodności, gdyż narządy rozrodcze zostają użyte w sposób przekreślający ich wewnętrzną celowość. Mogą jednak wystąpić różne sytuacje łagodzące osąd czynu. Skuteczną metoda przeciwdziałania masturbacji może okazać się budzenie szacunku dla siebie, także dla własnego ciała.
Homoseksualizm ⇒ stosunki cielesne miedzy osobami tej samej płci, jak i trwała skłonność do tego rodzaju współżycia cielesnego, a nawet skłonność uczuciowa do osób tej samej płci. Kościół nigdy nie uznał stosunków homoseksualnych z tej racji, ze są one przeciwne zamysłowi Stwórcy. Homoseksualizm nie jest związkiem komplementarnym skierowanym do przekazywania życia. Jest on potępiony w ST i Liście do Rzymian 1, 21-32.
Pedofilia ⇒ zboczona tendencja seksualna do osób nieletnich lub psychicznie niedorozwiniętych. W stosunku do osób starszych będzie to - gerontofilia, a do zmarłych nekrofilia. W stosunku do zwierząt - zoofilia.
Petting ⇒ pieszczoty poniżej pasa w celu rozbudzenia seksualnego (wg. xBP jest to “gmeranie”)
19 Ocena moralna inżynierii genetycznej w zakresie prokreacji “in vitro”
Zapłodnienie metodą in vitro, wiąże się z koniecznością wykorzystania technik inżynierii genetycznej. Samo, bowiem zapłodnienie dokonuje się w probówce, wyklucza się w ten sposób naturalny akt seksualny, jako sposób poczęcia. Technologia zakłada także istnienie tak zwanych embrionów nadliczbowych, z których wybiera się jeden, aby dokonać implantacji w macicę kobiety inne zaś są niszczone, albo poddane zamrożeniu - kriokonserwacji, lub wykorzystywane są do badań. Jest to moralnie niedopuszczalne z racji na godność embrionu ludzkiego. Istnieje także problem oceny moralnej uzyskania komórek rozrodczych i ich przechowywania. Wszystkie te działania inżynieryjne sprawiają, że poczęcie dziecka staje się wynikiem technicznej produkcji, pozbawionej miłości i szacunku dla ludzkiego życia, a nade wszystko dla Stwórcy. Człowiek sam staje się “panem” i “władcą” ludzkiego życia
20 Biblia o małżeństwie
Pismo Święte rozpoczyna się od opisu stworzenia mężczyzny i kobiety na obraz i podobieństwo Boże, a kończy wizją “Godów Baranka” (Ap 19, 7). Od początku do końca Pismo Święte mówi o małżeństwie jako “misterium”, o jego ustanowieniu i znaczeniu, jakie nadał mu Bóg, o jego początku i celu, o różnych sposobach jego urzeczywistnienia w ciągu historii zbawienia, o jego trudnościach wynikających z grzechu i jego odnowieniu “w Panu” (1 Kor 7, 39).
Powołanie do małżeństwa jest wpisane w samą naturę mężczyzny i kobiety, którzy wyszli z ręki stwórcy. Małżeństwo nie jest instytucją czysto ludzką. Bóg stworzył człowieka z miłości i powołał go także do miłości, która jest podstawowym i wrodzonym powołaniem każdej istoty ludzkiej. Miłość małżeńska, którą Bóg błogosławi, jest przeznaczona do tego, by była płodna i urzeczywistniała się we wspólnym dziele zachowania stworzenia.
W świetle Księgi Rodzaju widać wyraźnie, że małżeństwo nie jest z ustanowienia ludzkiego, lecz Bożego, dlatego też przynależy mu znamię sakralne. Tak jest na całym świecie, w każdej religii.
21 Zasady katolickiej etyki seksualnej
a) zasady ogólne:
⇒ uznanie suwerenności Boga nad tajemnicą ludzkiego życia i ludzkiej płodności.
⇒ źródłem ludzkiego życia jest małżeństwo mające predyspozycje do misji rodzicielskiej.
⇒ człowiek nie ma władzy, aby owe predyspozycje przekazywać poza małżeństwo.
b) zasady szczegółowe:
⇒ aktywność seksualna winna być podporządkowana prawu naturalnemu.
⇒ aktywność seksualna winna dokonywać się w ramach więzi osobowej opartej na miłości.
⇒ współżycie cielesne jest godziwe tylko i wyłącznie w ramach trwałej wspólnoty mężczyzny i kobiet, wyrażonej na zewnątrz w zawartym związku małżeńskim.
⇒ chrześcijanie winni wyrażać swą wolę do zawarcia związku, stosownie do praw Kościoła - sakrament.
⇒ wszelkie świadome i dobrowolne przekroczenia w dziedzinie seksualnej jest przekroczeniem ciężkim.
⇒ przy osądzaniu przewinień seksualnych wymagana jest wielka roztropność, ponieważ bardzo często zdarza się, że brak było u jednej ze stron wolnego przyzwolenia. Badać należy stopień subiektywny winy.
22 Wstrzemięźliwość seksualna.
Cnota czystości pozostaje w zależności od kardynalnej cnoty umiarkowania, która zmierza do przeniknięcia rozumem uczuć i popędów ludzkiej zmysłowości. Popęd seksualny stwarza realne niebezpieczeństwo zupełnego zdominowania sfery dążeń i postępowania człowieka. Musi, więc on dążyć do opanowania owej siły, jest to możliwe dzięki wstrzemięźliwości. Jest to wewnętrzna dyscyplina umożliwiająca kierowaniem swym postępowaniem w zakresie szeroko pojętej erotyki Wstrzemięźliwość broni wolności człowieka i jego godności. Poddanie się, bowiem ślepemu popędowi seksualnemu przez człowieka, byłoby dla niego ewidentnym źródłem degradacji. Wstrzemięźliwość daje możliwość kierowania sobą, człowiek staje się autonomiczny w swych poczynaniach kierując się przyjętą hierarchią wartości. Wstrzemięźliwość jako cnota nie polega na prostej negacji pożądania seksualnego czy też wypieraniu go ze świadomości. Jest to działanie pozytywne, zmierzające do powściągania popędu, a tym samym do obrony przed bezładem i anarchią. Działanie to zmierza do podjęcia świadomego wysiłku, zmierzającego do przezwyciężenia anarchii seksualnej w imię osiągnięcia wyższego celu. Istotną funkcje pełni tutaj motywacja wynikająca z wewnętrzne uznanej hierarchii wartości. Wstrzemięźliwość zmierzająca do rezygnacji z działań, których źródło tkwi w popędzie seksualnym, jest świadoma i dobrowolna oraz jest podejmowana dla dobra wyższego. Nie dochodzi tutaj do zaburzeń psychicznych będących przyczyna tłumienia i spychania do podświadomości swych pragnień seksualnych. W przypadku cnoty wstrzemięźliwości wartość niższa zostaje zastąpiona wartością wyższą. Aby ową cnotę posiąść trzeba spełnić pewne wymagania: trzeba być czujnym wobec pojawiających się podniet seksualnych, unikać sytuacji powodujących podnietę, szukać pomocy u Boga, prowadzić życie sakramentalne, przez które Bóg udziela nam potrzebnych łask.
23 Współdziałanie w grzechu w małżeństwie
Współdziałanie formalne ⇒ gdy jedna strona godzi się na intencję głównego sprawcy grzechu i konsoliduje się z nią
Współdziałanie materialne ⇒ gdy jedna ze stron nie zachęca drugiej do praktykowania onanizmu, ale z konieczności bierze udział w jego grzechu.
Współdziałanie pośrednie ⇒ gdy współżycie małżeńskie zapoczątkowane jest w sposób właściwy, a zostaje wypaczone dopiero później wskutek podjęcia specjalnych działań żony lub męża, które mają na celu niedopuszczenie do poczęcia.
Współdziałanie bezpośrednie ⇒ współmałżonek od początku uczestniczy w grzechu, ponieważ z winy drugiej osoby akt jest od razu wypaczony ze względu na używanie środków antykoncepcyjnych.
SAKRAMENT POJEDNANIA
01 Aspekt biblijny pokuty
Pismo św. od samego początku ukazuje nie tylko fakt popełnianego przez człowieka grzechu, ale i wysiłki zmierzające do uwolnienia się od niego poprzez pokutę. Genezy idei nawrócenia szukać należy u proroków. Nawołują oni do odnowy całego życia. Odrzucają tylko zewnętrzny charakter pokuty zwracając uwagę na aspekt wewnętrzny. Jan Chrzciciel jest ukazany jako głosiciel pokuty, nawołuje do odmiany serca, wskazuje na Mesjasza, który gładzi grzechy świata. Jezus Chrystus podejmuje wołanie Jana, mówi o bliskim nadejściu Królestwa Bożego, o potrzebie czujności.
02 Dar pojednania - Misterium Paschalne
Człowiek, jako istota słaba, potrzebuje przebaczenia i pojednania. Jezus Chrystus jest naszym Zbawicielem, przez swe życie, a zwłaszcza mękę, śmierć i zmartwychwstanie pojednał ludzi z Bogiem. Chrystus zniszczył nasze grzechy przez swą śmierć, a przechodząc ze śmierci do życia, w tajemnicy paschalnej przyniósł nam nowe życie, wolne od ciężaru grzechów. Dzięki tej tajemnicy przywrócił nam przymierze z Bogiem. Grzechy ludzkie stanowią zaprzeczenie miłości - ofiara Jezusa jest tej miłości szczytem.
03 Trynitarny wymiar pokuty
Wyzwolenie człowieka od grzechu jest dziełem Ojca miłosiernego. Dokonał go zaś Chrystus działający w jedności z Duchem Świętym, dopełniając swego ziemskiego dzieła zbawczą śmiercią krzyżową i zmartwychwstaniem.
04 Pojednanie przez Kościół
Pojednanie, którego inicjatywa należy do Boga, jest ludziom przekazywane przez Kościół. “Bóg zlecił nam posługę jednania” (2 Kor 5,18). Kościół z jednej strony uświadamia grzech człowieka, z drugiej jednak ukazuje środki (modlitwa, sakramenty, słuchanie Słowa) i drogi (katecheza) pojednania. Kościół niesie ludziom zbawienie poprzez Liturgię ofiary i sakramentów. Najważniejsze to: Eucharystia, nabożeństwa pokutne. Ze strony człowieka: skrucha, płynąca z miłości do Boga.
Dzieło pojednania prowadzi Kościół, wyznając nieskończone miłosierdzie Boże. Stąd wyrasta wielka troska Kościoła i aktywność w zakresie niesienia pokoju i pojednania wśród ludzi.
Kościół udziela tego sakramentu. Władzę Kościoła do odpuszczania grzechów uzasadniają wypowiedzi Chrystusa, w których przekazuje On władzę apostołom.
05 Sakrament pojednania - ustanowienie
Jezus ma moc odpuszczać ludziom grzechy: “Syn człowieczy ma na ziemi władzę odpuszczania grzechów” (Mt 9,6). Jezus dopuszcza do tej czynności wybranych ludzi w założonym przez siebie Kościele. “Tchnął na nich i powiedział im: Weźmijcie Ducha Świętego! Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane” (J 20,22).
06 Sakrament pojednania jako nawrócenie
Stara nazwa pokuta nie oddawała w pełni istoty sakramentu, kładła bowiem nacisk na ludzkie działanie, które wszak konieczne, nie jest przecież najważniejsze. Dwa terminy - pojednanie i pokuta - wzięte łącznie określają sens i treść rozpatrywanego obecnie sakramentu. W języku biblijnym wystarczy jedno słowo - metanoia (nawrócenie, odmiana serca, wewnętrzna przemiana ducha oraz swojego życia). Znak sakramentalny, który jest nieomylny, jeśli jest przyjęty świadomie i dobrowolnie, ze szczerą skruchą, przynosi wewnetrzną przemianę ducha przez zniszczenie stanu grzesznego. Następuje wtedy pełne pojednanie człowieka z Bogiem.
07 Teologia znaku sakramentalnego
Formuła rozgrzeszenia: “Bóg, Ojciec miłosierdzia, który pojednał świat ze sobą przez śmierć i zmartwychwstanie swego Syna i zesłał ducha Świętego na odpuszczenie grzechów niech ci udzieli przebaczenia i pokoju przez posługę Kościoła. I ja odpuszczam tobie grzechy w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego”. Widoczne dwa człony: (1) błagalny, prośba Boga o przebaczenie penitentowi grzechów, (2) orzekający o odpuszczeniu.
Aspekt paschalny ⇒ przejście z śmierci do życia
Rola Ducha Świętego ⇒ [por. tezę o ustanowieniu] (...) weźcie Ducha...
Aspekt Trynitarny ⇒ w obu członach formuły
Ojciec miłosierny ⇒ Bóg bogaty w miłosierdzie...
Aspekt personalistyczny ⇒ jest to rzeczywiste, choć duchowe spotkanie grzesznika z przebaczającym Bogiem
Aspekt eschatologiczny ⇒ mocą słów przebaczenia odnowione zostaje przymierze człowieka z Bogiem
08 Materia sakramentu pokuty
Sobór Trydenckiokreślił, że przy udzielaniu sakramentu potrzebne są trzy akty penitenta: żal (attritio), wyznanie grzechów (confessio) i zadośćuczynienie (satisfactio). Tworzą one materię sakramentu, którego formą są słowa rozgrzeszenia. Te trzy akty wraz z rozgrzeszeniem stanowią integralną część sakramentu. Ich łączne występowanie jest niezbędne do otrzymania przebaczenia grzechów i pojednania grzesznika z Bogiem.
09 Żal sakramentalny
Rachunek sumienia to rewizja własnego postępowania w obliczu Boga. Prowadzi to do skruchy, czyli prawdziwego, wewnętrznego żalu za grzechy. Jest to niezbędne do uzyskania odpuszczenia grzechów. Żal ma wyzwalac w nas metanoie, czyli chęć ponownego nawrócenia i zerwania z tym, co temu procesowi przeszkadza. Dezaprobata w stosunku do własnych grzechów, czyniona w duchu religijnym połączona jest ze skierowaniem człowieka ku Miłości Boga. Jeśli tak jest, mamy do czynienia z “żalem doskonałym” (contritio), jeśli nie z “żalem mniej doskonałym” (attritio), a więc połączony z bojaźnią przed karą Bożą. Skrucha jest również niezbędna na płaszczyźnie leczniczo-wychowawczej. To wszystko implikuje zdecydowane postanowienie poprawy.
10 Integralność wyznania
Ulga z przyznania się do winy
Radość płynąca z pewności przekreślenia winy
Pewność przebaczenia, którą daje tylko sakrament
Spowiedź jest dobrowolnym wyznaniem grzechów, nie zaś torturą psychiczną, dokonywaną za pomocą manipulacji socjo-technicznych.
Spowiednik przyjmuje rolę: (1) sędziego oraz (2) lekarza (duchowe leczenie penitentów).
Spowiedź indywidualna, ponieważ grzech jest indywidualny, osobisty.
Częstotliwość ⇒ sobór Laterański IV (1215 r.) - przynajmniej raz w roku
11 Pokuta nałożona a zadośćuczynienie
Zadośćuczynienie to nie jest “cena”, jaką płaci penitent za spowiedź. Żadna ludzka cena nie byłaby przecież wystarczająca. Jest to włączenie się grzesznika w nurt Męki Chrystusa, wyraz jego osobistego zaangażowania w realizację pełnego nawrócenia i odnowy życia. Do zadośćuczynienia należą przede wszystkim uczynki pokutne, czyli akty czci Bożej, uczynki miłości, miłosierdzia i wynagrodzenia. Są one źródłem siły i lekarstwem na przyszłość, mają zatem znaczenie terapeutyczno-prewencyjne w walce z grzechem.
12 Formy liturgiczne sprawowania sakramentu
Pierwsza forma, jest jedynym normalnym i zwyczajnym sposobem sprawowania Sakramentu - spowiedź indywidualna.
Druga forma ma charakter wspólnotowy, wiąże się ze specjalnym nabożeństwem pokutnym, które poprzedza spowiedź indywidualną. W ten sposób można rozwijać wśród wiernych świadomość sakramentu pojednania.
Trzecia forma posiada charakter szczególny - obrzęd pojednania wielu penitentów z ogólną spowiedzią i rozgrzeszeniem. Jest to absolucja generalna, możliwa w przypadku poważnej konieczności, o której to decyduje ordynariusz.
13 Pokuta jako: akt, cnota, sakrament
Pokuta pozasakramentalna to próby przezwyciężania grzechu ze strony penitenta, poza sakramentem pojednania, poprzez wykonywanie różnego rodzaju aktów o charakterze pokutnym, czyli ekspiacyjnym, za własne grzechy. Wszystkie te akty tworzą pewne stałe nastawienie wewnętrzne, które jest już określoną postawą duchową, zasługującą na miano cnoty pokuty (stałe nastawienie wewnętrzne). W rozumieniu teologów średniowiecznych, cnota, czyli stałe nastawienie wewnętrzne, wyrównuje w pewnym stopniu winę i rany zadane duszy grzesznika. Św. Tomasz cnoty pokuty wiąże ze sprawiedliwością, my dziś widzielibyśmy je raczej z miłością. Rozwijana cnota pokuty pozwala coraz bardziej otwierać się na Boga, chroni przed niepohamowaną żądzą, określa należytą postawę względem świata.
14 Uczynki pokutne
Duchowa postawa pokutna powinna znaleźć swój wyraz w zewnętrznych praktykach pokutnych. Poza uczynkami miłości bliźniego należą do tego jeszcze różnego rodzaju ofiary i umartwienia. Praktyki te mają charakter ekspiacyjny, czyli wynagradzający Bogu za niewierność, jak również leczniczo-wychowawczy. Pokuta nie ogranicza się tylko do zadawania umartwień. Praktykuje się ją również poprzez wierne spełnianie obowiązków stanu. Duchem pokuty można objąć choroby, ból, cierpienie. Z boskiego nakazu pokuty płynie także nakaz podejmowania dobrowolnych umartwień.
Starodawna tradycja ⇒ modlitwa, post i jałmużna (uczynki miłosierdzia).
15 Społeczny wymiar pokuty
Konstytucja apostolska “Paenitemini” kładzie nacisk na uczynki miłości tym samym nadając pokucie wymiar bardziej społeczny - skierowany ku drugiemu. Motywem tego przesunięcia akcentu są ogromne dysproporcje na świecie - materialne, zdrowotne, intelektualne.
16 Encyklika “Dives in Misericordia”
17 Adhortacja “Reconciliatio et paenitentia”
18 Okoliczności odmówienia rozgrzeszenia
Kapłan udziela rozgrzeszenia w imieniu Kościoła. W akcie rozgrzeszenia interweniuje jednak sam Bóg. Ogólnie, spowiednik może nie dać rozgrzeszenia, gdy stwierdza u penitenta brak dostatecznej skruchy i gotowości do zerwania z grzechem, gdy np. penitent nie chce zerwać z bliska okazją do grzechu. Rozgrzeszenia nie można dać quasi małżeństwom (kocia łapka) jeśli nie mają zdecydowanej woli zawarcia małżeństwa w Kościele, bądź też tym, którzy żyją w kolejnych związkach, a nie chcą zaprzestać współżycia.
1