Dwudziestolecie międzywojenne

Dlaczego bohaterem Przedwiośnia - powieści o dejrzewaniu uczynił Stefan Żeromski Cezarego Barykę?. Inspiracją do napisania "Przedwiośnia" były dla Stefana Żeromskiego relacje Polaków, którzy przeżyli rewolucje w Baku. Szczególnie zaintrygowała go opowieść o młodym, polskim działaczu rewolucyjnym - Strumph - Wojtkiewiczu. Po powrocie do kraju studiował on medycynę i wdał się w głośny romans z pewną wdową. Losy bohatera zostały wzbogacone o fakty z życia samego pisarza: wspomnienia z kieleckiego gimnazjum i okresu pracy jako guwernera. W 1924 roku pisze Stefan Żeromski "Przedwiośnie". Powieść składa się z trzech części: "Szklane domy", "Nawłoć" i "Wiatr od wschodu". Główny bohater - Cezary Baryka urodził się w roku 1900. Jako młody chłopiec mieszkał wraz z rodzicami w Baku, gdzie zastał ich wybuch pierwszej wojny światowej. Wtedy ojciec wyjeżdża z miasta by wziąć udział w walkach, a Cezary zostaje sam z matką - Jadwigą. W roku 1917 do Baku dociera rewolucja komunistyczna, która budzi w młodym Baryce wielki, bezkrytyczny entuzjazm, szybko jednak zmieniony w szok, gdy Cezary zobaczył, jaki ogrom zbrodni i niesprawiedliwości niesie ze sobą komunizm. Jednak mimo to przez długi czas nie będzie potrafił określić swojej tożsamości narodowej. Zostaje porwany przez prawdziwy wir wydarzeń. Najpierw umiera mu matka, następnie w Baku dochodzi do krwawych zamieszek na tle narodowościowym (rzeź Tatarów, wymordowanie 800 żołnierzy brytyjskich, rzeź 70 tys. Ormian). Gdy Cezary zostaje zagoniony do grzebania trupów zamordowanych Ormian, odnajduje go ojciec. Razem, przez Charków, gdzie zostają okradzeni, wracają do kraju. To właśnie w drodze powrotnej Seweryn opowiadasynowi o szklanych domach (Ich krewny, doktor Baryka, konstruktor i wynalazca, założył fabrykę nad morzem i produkuje z piasku morskiego szklane płyty, z których powstają piękne i zdrowe domy, które dzięki masowej produkcji są tanie i dostępne dla każdego). W drodze ojciec choruje, umiera i zostaje pochowany w jednym z mijanych miasteczek. Syn sam dociera do Polski i zatrzymuje się w Warszawie u Szymona Gajowca, kiedyś wielbiciela jego matki, obecnie wysokiego urzędnika w Ministerstwie Skarbu. Rozpoczyna studia medyczne, ale wkrótce bierze udział w wojnie polsko-rosyjskiej, nie jest to jednak poryw gorącego patriotyzmu, a raczej kolejna próba odnalezienia się w nowej sytuacji. Wrażenia z Polski konfrontuje z romantyczną legendą przekazaną przez ojca, o nieznanej ojczyźnie, z doświadczeniami wyniesionymi z rewolucji i wojny domowej w Rosji. Szklane domy o których mówi ojciec, to symbol nowej moralności. Rewolucja techniczna zostaje tu przeciwstawiona krwawej rewolucji w Rosji. Rewolucja oznaczała dla Żeromskiego upadek nie tylk określonej formy władzy, czy też formacji ekonomicznej, ale upadek tradycyjnego systemu wartości moralnych i kulturowych. Po romansie z Laurą i śmierci Karoliny, zostawiwszy po sobie dwuznaczne wspomnienia "o dziwnym gościu", Cezary Baryka opuszcza dom Wielosławskich. W Warszawie styka się z komunistami i z programem Gajowca. W dyskusjach z wysokim urzędnikiem prezentuje komunistyczny punkt widzenia, nie zgadzając się z dążeniem do lepszej przyszłości wydeptanej małymi kroczkami, w konsekwencji jednak program komunistów zdecydowanie odrzuca z powodu braku patriotyzmu, szkalowania Polski, fermentu i chaosu. Cezary był chłopcem, którego młodość i dojrzewanie przypadły na lata wojny i rewolucji. Podlegał wpływom różnych ideii: komunistycznej i nacjonalistycznej oraz politycznych przekonań rodziców. Jak każdy młody człowiek był buntowniczy, arogancki, arogancki, ale i pełen ciekawości życia. Z pewnością był inteligentny, posiadał zdolność analizy faktów i zdarzeń. Nie przyjmował każdej argumentacji i dyskutował z Lulkiem i jego towarzyszami. Prawdopodobnie scena końcowa powieści nie wyraża zmiany przekonań Baryki, lecz podyktowana była frustracją młodego człowieka, gotowego wywołać rewolucję. Śledząc losy bohatera, trudno uwierzyć, że mimo tragicznych przeżyć, potrafiłby przystać z pełnym przekonaniem do komunistów. "Mnie nikt nie będzie brał w rękę, bo ja nie jestem parasol ani łyżka." Baryka cały czas szuka sposobu na życie, prawdy, idei, która by go pociągnęła. Czuje się jednak zbyt obcy, by móc integrować się z kimkolwiek lub czymkolwiek. Obcoś, samotność prześladują go od wczesnych lat młodości. Ten smutek obcości dotyka go w stosunku do Polski, której tradycji nie rozumie. Ciągle walczy ze sobą. Pociąga go pokusa urody życia, reprezentowana przez wiejską sielankę w Nawłoci i szaleństwo miłosne, a jednocześnie myśli o mrówczej pracy dla społeczeństwa i potrzebie znalezienia idei, za którą warto zapłacić każdą cenę: "Bo kimże w istocie był ten samopas puszczany, dziwny chłopiec, rojący piękne sny o szklanych domach, łokciem przepychający się przez splątany gąszcz najżywotniejszych spraw nowej ojczyzny" (Gustaw Herling - Grudziński). W ostatniej scenie Cezry idzie na czele manifestacji zabiedzonego tłumu, właściwie wyzywając śmierć. W sławnej scenie pochodu na Belweder Cezery Baryka dokonuje wyboru: opowiada się za rewolucją. Zakończenie powieści miało być ostrzeżeniem dla wszystkich odpowiedzialnych za los Polski. Stefan Żeromski poruszał w swej twórczości sprawy zawsze aktualne i żywe, dla człowieka: życia, miłości, śmierci, jednostkowej odpowiedzialności moralnej za kształt i obraz świata.

---