Oświecenie a romantyzm - kontrast

1. Nazwy epok i ich znaczenie - kontrast

Oświecenie - wiek filozofów, wiek rozumu, wg. Kanta „wyjście człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy, a niepełnoletność to niezdolność do posługiwania się własnym rozumem bez obcego kierowania”

główne hasło - sapere aude ( miej odwagę posługiwania się własnym rozumem )

Romantyzm - wywodzi się z przymiotnika określającego coś nieprawdopodobnego, niepodobnego do rzeczywistości, takiego jak w romansach, niezwykłego, pięknego, oddziałującego na wyobraźnię wg. W. Hugo

- definicja romantyzmu zawiera się w jego nieokreśloności

2. Sztuka

Oświecenie

- doświadczenie wolą wszystko, co jest proste i harmonijne `dobrze ubity, porządnie i regularnie drzewami zasadzony gościniec, z którego zbaczać nie wolno”

- pierwsze miejsce zajmują wzory - poszukuje prawidłowości, ładu, spokoju

- w architekturze wpływ budowli rzymskich i greckich, centralny plan budowy ( portyki, fronty, łuki ), stosowanie klasycznych porządków architektury i detali

- w rzeźbie tematyka mitologiczna, alegoryczna - dążenie do idealizacji i wirtuozerii

- dominacja formy nad walorem, doskonałość rysunku

- przenoszenie sztuki nad naturę

- gust nabywany wychowaniem

Romantyzm

- „kręta ścieżka, albo raczej podróż, wśród której jak się komu bliżej zdaje, wolno zbaczać, albo też nasycać się widokami natury i swobodnie płoty przeskakiwać”

- odstąpienie od wszelkich przepisów; natchnienie pierwsze ma miejsce

- odznacza się swoistym nieładem, poczuciem tragicznego rozdarcia i niepokojem

- żywi upodobanie do tego, co irracjonalne, fantastyczne, gloryfikuje wyobraźnię, geniusz, szaleństwo

- romantycy szukają inspiracji w kręgu tzw. wiedzy tajemnej, fascynowali się kulturą

orientalną

- w sztukach plastycznych występuje nastrojowość, zainteresowanie przyrodą, dynamika kompozycji, bogactwo kolorytu, efektów świetlnych, silna ekspresja, efekty grozy

- sztuka powinna być wzorowana na naturze

- zaszczepiona w sercu każdego, każdy ją czuje

3. Metody poznawania świata

Oświecenie

∗ za pomocą rozumu = racjonalizm ( natio - rozum )

wyznawcy: Spinoza, Newton

- poznawanie rozumowe pozwala odróżnić prawdę od fałszu

- twórcą racjonalizmu był Kartezjusz („Rozprawy o metodzie”), zwolennik systematycznego, rozumowego ładu w dochodzeniu prawdy, odrzuca wszelkie uprzedzenia i przesądy

∗ za pomocą doświadczenia = empiryzm

wyznawca - F. Bacon

- odrzucenie wszystkiego, co się nie da potwierdzić praktycznie

∗ za pomocą zmysłów = sensualizm

wyznawca - J. Roch

- wprowadzenie pojęcia tabula rasa ( łac. czysta kartka ) określającego umysł dziecka,

pozbawiony jakichkolwiek wrodzonych idei oraz zasad, a kształtowany dopiero przez

doświadczenie i edukację

∗ świat może poznawać każdy, kto chce

Romantyzm

- komunikacja pomiędzy idealną stroną ducha oraz uduchowionym wszechświatem a człowiekiem odbywa się za pomocą: niezwykłych zjawisk natury, snów, objawień, przeczuć

- właściwości poznawcze to: intuicja, wiara, czucie ( „oko i ucho duszy” )

- wg. romantyków rozum i zmysły nie są w stanie wyjaśnić tzw. tajemnicy wnętrza wszechrzeczy, w tym także duchowego życia człowieka, obraz świata na nich zbudowany dotyczy jedynie zewnętrznej powłoki zjawisk, nie ukazuje natomiast ich wewnętrznej istoty. Jest prawdą martwą, bezużyteczną w ludzkim życiu i działaniu

- irracjonalizm ( przeciwny racjonalizmowi ) oparty na ludowej wierze w istnienie sił tajemnych i możliwości ich poznania przez czary, wróżby

- bezpośredni kontakt z zakrytym światem mają tylko: nieskażony przez cywilizacją lud

( Dziady II ) oraz wybitne jednostki, zwłaszcza poeci ( Dziady III, Nie-boska komedia )

4. Typ bohatera

Oświecenie

- obywatel, człowiek publiczny odchodzący od zaściankowych poglądów i dążący do wprowadzenia reform, które ulepszą kraj

- człowiek powinien uczyć się na cudzym doświadczeniu, a nie na własnych błędach

- ojciec dba o wychowanie dzieci, chce aby były dobrymi patriotami

- bohater negatywny: sarmata, pijak, konserwatysta, materialista

- bohater znany, przedstawiony czytelnikowi, mający łatwy do określenia charakter, o łatwym do przewidzenia zachowaniu

Romantyzm

- bohater tajemniczy, nie znamy dokładnie jego życiorysu „umarł - nie doszedł nikt po jego zgonie, jak się nazywał, w której świata stronie jego ojczyzna”

- skłócony ze światem indywidualista

- samotnik z wyboru, zamknięty sam w sobie

- przeżywa nieszczęśliwą miłość

- krytykuje ludzi rozumnych, lgnie do dzieci, wariatów, szaleńców, zabójców ( Werter )

5. Wpływ sytuacji politycznej państwa na cele literatury

Oświecenie

- dramatyczny okres dla kraju - wynik osłabienia państwa za czasów Wettingów

- zachwianie równowagi między myśleniem kategoriami państwa ( wymagającej poświęceń ) a obsesyjnie strzeżoną ideą szlacheckiej wolności

- głównym celem miało być przezwyciężenie kryzysu politycznego. Program:

∗ przebudowa systemu władzy

∗ naprawa społeczeństwa

Romantyzm

- utrata samodzielnego bytu państwowego Polski

- koncepcja czynu w drodze do odzyskania niepodległości

1. mesjanizm - dzieje Polski powtarzają pasję i zmartwychwstanie Chrystusa, Polska jako

naród wybrany cierpi niewinnie, by „zbawić” inne narody

2. Powstanie zbrojne

6. Preferowane gatunki, porównanie dramatów

Oświecenie

- literatura o charakterze dydaktycznym, do założeń estetyki należały: prawdopodobieństwo, ład, harmonia

- gatunki starożytne: oda, tragedia, epos, satyra, bajka

Romantyzm

- literatura ma zaskakiwać niepokoić, wzruszać

- gatunki synkretyczne: ballady, powieść poetycka, dramat romantyczny

7. Bóg

Oświecenie

- ateizm - zaprzeczenie istnienia Boga, ponieważ rozum nie wykazywał przyjęcia istoty boskiej wg. Molbacha idea Boga powstała jako wynik ignorancji człowieka i jego lęku przed siłami przyrody, Bóg to metafizyczna całość wg. teologów, o której człowiek nigdy nie będzie mógł wytworzyć sobie żadnego wyobrażenia ( nieskończoność, bezmiar wszechświata, potęga baz granic )

- deizm - Bóg to istota, która dała początek mechanizmowi wszechświata stworzywszy prawa, na których podstawie świat się rozwija, więc i nie troszczy się o niego, bo nie potrzebuje

Romantyzm

- istota, do której zwraca się emigrant ( Hymn - J. Słowacki )

- Konrad zwraca się do Boga i żąda „władzy, jaką on posiada”

- człowiek jako jednostka nic nie znacząca przed Bogiem „Panie! Czymże ja jestem przed twoim obliczem, prochem i niczem” ( widzenie ks. Piotra )

- organizator i rządca świata, ustanowiciel reguł w nim panujących ( Dziady II ) „Według Bożego rozkazu, kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna słodyczy w niebie”

---