Skóra jest największym narządem ludzkiego ciała. U dorosłej osoby jej powierzchnia stanowi około 2 m2, waży 3 kg i ma średnio 3 mm grubości. W jej budowie anatomicznej wyróżnia się trzy warstwy: naskórek, skórę właściwą oraz tkankę podskórną.
ANATOMIA SKÓRY
Naskórek (epidermis )
Jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry. Składa się z komórek ściśle przylegających do siebie (keranocytów), ułożonych w zachodzące na siebie warstwy. Daje to skórze możliwość zmiany kształtu podczas wykonywania ruchów. Warstwy nabłonka płaskiego tworzące naskórek łączą się ze skórą właściwą poprzez brodawki skórne. Komórki te stale powstają w czynnych podziałowo, najgłębszych warstwach rozrodczych naskórka: podstawnej i kolczystej. Pod wpływem kolejnych pokoleń keranocytów dokonuje się ich wędrówka. Podczas tej biernej wędrówki zachodzą w nich istotne zmiany- ulegają rogowaceniu, odwodnieniu, a ich metabolizm stopniowo słabnie aż wreszcie zamiera. Białka żywych komórek naskórka przekształcają się w tzw. skleroproteiny- białka włókniste, keratynę, odporną na wpływy chemiczne i nierozpuszczalną w wodzie. Martwe komórki warstwy zrogowaciałej złuszczają się. Pomiędzy komórkami warstwy podstawnej znajdują się melanocyty i komórki Langerhansa. Naskórek jest najbardziej aktywną biologicznie warstwą- spełnia wiele funkcji, m.in. dzięki obecności keratyny pełni funkcję ochronną, dzięki melaninie- chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym.Naskórek stanowiąc zewnętrzną powłokę chroni organizm przed wnikaniem drobnoustrojów.
Najgłębsza warstwa naskórka ma zdolność tworzenia nowych komórek, które zastępują złuszczone. W tej warstwie znajdują się również komórki wytwarzajace barwnik, tzw. melanocyty, które są odpowiedzialne za pigmentację skóry.
Skóra właściwa (cutis/ corium )
Zbudowana jest z mocnej tkanki łącznej poprzetykanej naczyniami włosowatymi. W graniczącej z naskórkiem warstwie brodawkowatej występują fibrocyty wytwarzające włókna oraz komórki układu odpornościowego: histiocyty, komórki tuczne, limfocyty. W sieci elastycznych włókien kolagenowych znajdują się sploty naczyń krwionośnych i chłonnych oraz liczne zakończenia nerwowe. W obrębie tej struktury znajdują się również gruczoły potowe i łojowe. Wszystkie składowe są luźno ułożone w międzykomórkowej substancji podstawnej, której zrąb strukturalny tworzą liczne włókna kolagenowe, retikulinowe i sprężyste. Włókna kolagenowe są głównym składnikiem budulcowym skóry, stanowiąc około 72% jej suchej masy. Cechuje je rozciągliwość i oporność na urazy mechaniczne. Od kondycji włókien zależy wygląd zewnętrzny skóry- wraz z wiekim, a także pod wpływem czynników środowiskowych, m.in. promieniowania ultrafioletowego stają się kruche. Przejawia się utratą jędrności i młodzieńczego wygladu. Włókna sprężyste tworzą siatkę oplatającą włókna kolagenowe. Są bardzo rozciągliwe (do 50%), odpowiadają za rozciągliwość i sprężystość skóry. Budują je aminokwasy, a przestrzenie między nimi wypełnia bezpostaciowa substancja glikoproteinowa. Włókna retikulinowe stanowią siatkę w warstwie brodawkowatej w okolicy naczyń krwionośnych itp. Substancja podstawna, określana mianem matriks skóry, to śluzowielocukry, kwas hialuronowy i chondroitynosiarkowy, białka i glikoproteiny.
Skóra jest odżywiana przez rozległą sieć małych naczyń krwionośnych, które dostarczają tlen, substancje odżywcze, hormony regulujące jej wzrost i metabolizm. Skóra nie może być odżywiana z zewnątrz!
Tkanka podskórna (subcutis )
Zbudowana jest przede wszystkim z komórek tłuszczowych różnej wielkości zgrupowanych w tzw. zraziki tłuszczu. Ponadto znajdują się tu naczynia krwionośne i chłonne oraz włókna nerwowe. Pełni funkcje podporowe i chroni przed urazami mechanicznymi. Stanowi jednocześnie magazyn energetyczny organizmu. Tkanka podskórna ma różną grubość w poszczególnych okolicach ciała, a w niektórych nie występuje w ogóle np. na powiekach.
GŁÓWNE FUNKCJE SKÓRY
Skórny system termoregulacji
Skóra jest głównym narządem regulacji temperatury organizmu. Pośredniczy pomiędzy organizmem a środowiskiem zewnętrznym. Niezależnie od temperatury otoczenia ciało zdrowej osoby utrzymuje 36.6oC. Służą temu dwa rodzaje mechanizmów- pierwszy to kurczenie i rozszerzanie naczyń włosowatych, drugi zaś angażuje gruczoły potowe. Istotą pierwszego mechanizmu jest fakt, iż zakończenia czuciowe ciepła i zimna wywołują rozszerzanie lub kurczenie naczyń w zależności od temperatury. Pod wpływem niskich temperatur naczynia włosowate kurczą się zaś pod wpływem wysokich- rozszerzają. Przy rozszerzonych naczyniach włosowatych napływa więcej krwi i szybciej następuje wychłodzenie organizmu. W niskich temperaturach krążenie jest utrudnione, co zapobiega ochładzaniu organizmu. Istotą drugiego mechanizmu jest czynność gruczołów potowych wydzielających słonawy pot, który parując schładza organizm. Gruczoły potowe są w stanie wydzielić nawet 10 litrów potu by uchronić w ten sposób organizm przed przegrzaniem.
Ochronny płaszcz skóry
Powłoka skórna zabezpiecza organizm przed utratą płynów oraz przed wnikaniem drobnoustrojów do wnętrza organizmu. Ochronę przed drobnoustrojami zapewnia kwaśna powłoka hydro- lipidowa pokrywająca naskórek. W jej skład wchodzi m.in. wydzielina gruczołów łojowych oraz pot. Ponadto istnieje jeszcze jedna zapora w postaci warstwy zrogowaciałych komórek, które przepuszczają jedynie cząsteczki o odpowiednim ładunku elektrycznym. Przed wnikaniem mikroorganizmów chroni również nieustanne złuszczanie się martwych komórek nabłonkowych. Skóra wytwarza również substancję podobną do hormonów (interleukinę), która współdziała podczas mobilizacji systemu odpornościowego organizmu. Ponadto obecne w niej komórki Largenhansa wychwytują mikroorganizmy oraz inne antygenty by "zaprezentować" je limfocytom T, które są odpowiedzialne za powstanie odpowiedniej odpowiedzi układu odpornościowego.
Skóra spełnia wiele czynności ochronnych: przed zakażeniem bakteriami, grzybami, wirusami, przed czynnikami mechanicznymi, termicznymi, chemicznymi i promieniowaniem świetlnym, oraz zapewnia niezmienne warunki dla środowiska wewnętrznego organizmu (homeostazę). Poza tym skóra spełnia czynność percepcyjną ciepła, bólu, dotyku, ekspresyjną w wyrażaniu stanów emocjonalnych, resorpcyjną oraz bierze udział w magazynowaniu i przemianie materii. Skóra w okolicy otworów naturalnych (usta, nozdrza, odbyt, pochwa itp.) przechodzi w błony śluzowe.
Inne funkcje skóry:
percepcji bodzców - receptory w skórze i naskórku, włókienka nerwowe
termoregulacji ustroju - powierzchowne sploty naczyniowe , głównie żylny , biernie - owłosienie , gruczoły potowe
Rozszerzenie i zwężenie naczyń pod wpływem bodźców cieplnych dotyczy powierzchniowych naczyń skóry i ma charakter odruchowy ; nie wpływa ono na stan czynnościowy głębokich naczyń skory.
ochronie mechanicznej
osłona przed otarciami - warstwa rogowa naskórka ,włókna skóry
amortyzacja sił działających od zewnątrz - włókna kolagenowe i sprężyste , podściółka tłuszczowa
ochronie chemicznej - gruczoły łojowe ,płaszcz kwasowy i lipidowych powierzchni keratyna naskórka
Zmieszany z potem łój tworzy na powierzchni ciała cienką warstwę emulsji olejowo - wodnej, chroniącej skórę przed szkodliwym działaniem czynników chemicznych, nadaje skórze pewien stan natłuszczenia przez co przeciwdziała wysychaniu skóry i jej pękaniu. Natłuszczanie skóry chroni ją od pewnego stopnia przed uszkodzeniem mechanicznym. Kwaśne oddziaływanie łoju jest czynnikiem przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybicznym.
melanogenezie - wytwarzanie melaniny
resorpcji - ograniczone i kontrolowane wchłanianie niektórych związków chemicznych
jak np. witaminy rozpuszczalne w tłuszczach(A, D i K)oraz niektóre hormony stosowane w celach leczniczych
gospodarce tłuszczowej - magazynowanie tłuszczu w tkance podskórnej
gospodarce wodno-mineralnej - gruczoły potowe , podścielisko tkanki łącznej
gospodarce witaminowej - wytwarzanie witaminy D3 działającej przeciw krzywiczo
wydzielaniu dokrewnym - komórki tuczne (heparyna ,histamina)