Pytanie nr 26: Znaczenie procesów denudacyjnych w kształtowaniu powierzchni terenu.

Procesy denudacyjne czyli stokowe to procesy zachodzące na stokach.

Stok- nachylona powierzchnia , na której może zachodzić ruch mas zwietrzelinowych.
Ruch tych mas skierowany jest w dół stoku i jest spowodowany w dużej części grawitację (siłę ciężkości). Najczęściej uważa się, że przy nachyleniu stoku 1- 2º działalność siły ciężkości jest bardzo niewielka i nie jest ona zaliczana do procesów stokowych.
Do stoków zalicza się powierzchnie nachylone od 3º i więcej. Stwierdzono, że od takiego nachylenia rozpoczyna się powolny ruch zwietrzeliny. Ponad 80% całej powierzchni lądów stanowią stoki, a reszta to powierzchnie poziome. Stok jest najbardziej dynamicznym elementem rzeźby, ponieważ wszystkie procesy na nim zachodzące prowadzą do obniżania powierzchni ziemi. Na każdym stoku, niezależnie od tego, czy jest on zbudowany ze skał litych czy luźnych, nachylony pod małym lub dużym kątem, na każdym stoku zachodzą procesy wietrzenia. Na tych stokach tworzy się pokrywa zwietrzelinowa, która następnie ulega przemieszczaniu z miejsc położonych wyżej do niżej. To przemieszczanie odbywa się pod wpływem ciężaru (masy) zwietrzeliny nazywane są ruchami masowymi.
Natomiast przemieszczenia zwietrzeliny spowodowane wodą opadową lub roztopową
są nazywane spłukiwaniem. Niezależnie od tego, który z tych czynników odgrywa w danym miejscu dominującą rolę, przemieszczenia zwietrzeliny prowadzą do obnażania, odsłaniania świeżego podłoża skalnego. W sumie, więc wszystkie procesy niszczące, które zachodzą
na stoku i które powodują transport zwietrzeliny oraz odsłanianie podłoża skalnego
są nazywane procesami stokowymi= denudacyjnymi.

Denudacja- procesy obnażające powierzchnie stoku. Procesy niszczące to wietrzenie,
ruchy grawitacyjne czyli masowe i spłukiwanie. Efektem procesów stokowych
jest zrównywanie powierzchni ziemi, niszczenie i łagodzenie wszelkich wypukłości.
W wyniku procesów denudacyjnych zachodzi przemieszczanie zwietrzeliny,
a w sprzyjających warunkach ma miejsce także jej akumulacja (gromadzenie).
Denudacja jest jednym z podstawowych czynników egzogenicznych kształtowania rzeźby. Jest podstawowym źródłem materiału, z którego później tworzą się inne genetyczne typy utworów i form. Istnieje dosyć ścisła zależność między wietrzeniem skał, a procesami odprowadzającymi tę zwietrzelinę. Szybkie odprowadzenie zwietrzeliny ze stoku prowadzi
do odsłaniania świeżej skały, a to z kolei powoduje dalsze, intensywne jej niszczenie,
jej wietrzenie. Powolne odprowadzanie zwietrzeliny (głównie na stokach mało nachylonych) oznacza gromadzenie się tej zwietrzeliny na stoku, a to oznacza ochronę świeżej skały przed wietrzeniem. Warstwa zwietrzeliny na stoku pełni funkcję izolatora, utrudniającego dalsze wietrzenie skał podłoża. Wyróżniamy kilka kategorii procesów stokowych:

• 
  
  Procesy obrywania i odpadania zwietrzeliny

• Procesy osuwania

• Spełzywanie zwietrzeliny

• Spływanie

• Spłukiwanie= zmywanie

Obrywanie i odpadanie zwietrzeliny ze stoku- proces typowy dla stoków młodych czyli cechujących się dużym nachyleniem. Jest to możliwe na stokach pionowych (90º)
i przewieszonych (> 90º). Rozluźnione okruchy odrywają się od pionowej skały i zgodnie
z grawitacją na podłoże. Istotą tych procesów jest transport tej zwietrzeliny w powietrzu,
bez kontaktu z podłożem. Na początku ściana skalna równolegle się cofa, a z biegiem czasu
te procesy wietrzenia powodują, że stroma ściana przybiera mniejsze kąty.
Obrywanie i odpadanie jest początkowym elementem niszczenia stoku.
Nagromadzona zwietrzelina nie dopuszcza bezpośrednio zmian temperatury i wilgoci
do podłoża, dlatego świeża skała pod zwietrzeliną ulega wietrzeniu w stopniu niewielkim. Przemieszczająca się zwietrzelina prowadzi do dalszego niszczenia i kształtują się nowe formy terenu. Skutkiem morfologicznego ścierania się skał podłoża są wyraźne bruzdy
na stoku, tzw. rynny korozyjne. W Tatrach są to tzw. żleby. Korazja to proces ścierania skał przez przemieszczanie po nich materiału skalnego. U wylotu żlebów w dolnej części,
pod stożkiem następuje zgromadzenie zsuniętego materiału i tworzą się stożki usypiskowe, które w Tatrach są nazywane stożkami piargowymi. Są to formy typowo grawitacyjne.
Przy tworzeniu takiego stożka udział ma również woda opadowa i roztopowa.
Gdyby wyłącznym czynnikiem kształtowania piargów była grawitacja,
wówczas obserwowalibyśmy specyficzną segregację materiału. W stożku usypiskowym zauważamy tylko tendencję do wzrostu grubości materiału w dół formy.

Osuwanie- dosyć szybki proces na powierzchniach średnio nachylonych. Tempo rozwoju
jest dość subiektywne. Może trwać kilka sekund, godzin bądź lat (2- 4 lat).
Przyczyną osuwania jest zachwianie równowagi zwietrzeliny na stoku; może ono być wywołane przesyceniem zwietrzeliny wodą opadową lub roztopową co daje skutek większej ciężkości zwietrzeliny i jej przesuwanie się w dół. Zachwianie równowagi zwietrzeliny może być spowodowane podcięciem stoku (naturalnym lub sztucznym) np. przez rzekę płynącą
lub przez człowieka przez budowanie drogi bądź linii kolejowej. Kolejną przyczyną zachwiania równowagi zwietrzeliny są wstrząsy, które mogą być naturalne np. typu sejsmicznego związane z trzęsieniami ziemi, lub sztuczne np. wstrząsy spowodowane przejazdem pojazdów, wstrząsy spowodowane eksploatacją materiału skalnego.
W procesie osuwania materiału mamy do czynienia z nagłym transportem materiału w dół. Skutkiem tego procesu jest obniżenie stoku. Żeby powstała forma osuwiska to w podłożu
na nie dużej głębokości musi znaleźć się płaszczyzna poślizgowa, po której materiał
się osuwa. W podłożu muszą występować skały, które są „śliskie”, np.: iły, łupki, gliny.
W klimacie kontynentalnym będzie to również wieloletnia zmarzlina.
Gdy do tych materiałów dostanie się woda, materiały te są bardzo śliskie i z łatwością dochodzi tutaj do ślizgania się materiału. Elementami osuwiska są: niecka (miejsce, z którego materiał się oderwał), rynna (droga, którą przemieszcza się materiał zwietrzeliny), język
( element akumulacyjny= morena osuwiska, jest formą wypukłą).

Spełzywanie- proces bardzo powolny. Może odbywać się dwojako:

• Po powierzchni stokowej (nachylonej) pełzanie, bardzo powoli przemieszcza się cała masa zwietrzelinowa

• Pełznąć mogą również poszczególne okruchy skalne

Spowodowane wzrostem masy pokrywy zwietrzelinowej; a ten wzrost masy jest skutkiem intensywnego wietrzenia (siła grawitacji). Oznaki:

• O budowie wewnętrznej pokrywy zwietrzelinowej-> kosy (haki) stokowe

• Na powierzchni terenu-> wygięcie pni drzew oraz pochylone w różnych kierunkach: słupy, kołki, płoty

Przemieszczanie się poszczególnych fragmentów skalnych: rola lodu włóknistego w procesie spełzywania- zachodzi tam, gdzie temperatura spada poniżej 0º C (wewnątrz pokrywy zamarza wilgoć-> lód między okruchami-> igiełki lodowe rosnące do góry prostopadle
do stoku i rosnąc trafia na okruch zwietrzeliny, przymarza, wznosi się ponad zwietrzelinę->
2- 4 cm najczęściej, ale nawet do 15 cm, gdy igiełka się roztopi, okruch spada pionowo
w dół-> jest przesunięty w dół stoku-> przemieszczenie).

Spływanie zwietrzeliny- występuje w różnych strefach klimatycznych. Warunki wystąpienia:

• Obecność dużej ilości wody

• W pokrywie zwietrzelinowej musi się znajdować znaczna ilość cząstek ilastych
  i gliniastych

Przebieg: woda przesyca ten materiał-> zmienia się fizyczny stan iłów-> pęcznieją i stają
się płynne (fluidowe) to powoduje, że zmniejsza się tarcie między cząsteczkami-< półpłynne masy ilaste spływają w dół stoku. Ten proces spływania zachodzi najczęściej w tych miejscach, gdzie nie ma roślinności lub jest rzadka. Obszary, gdzie obecność pokrywy roślinnej nie jest przeszkodą-> klimat równikowy (gorący, wilgotny)-> proces spływania nazywany jest cieczeniem- masa ilasta nasycona wodą, przemieszcza się pod darń i tam gdzie się gromadzi-> nacisk-> darń pęka, a masa błotna się wylewa i dalej spływa po roślinności. Soliflukcja- występuje w klimacie zimnym. Cecha główna to obecność gruntu trwale przymarzniętego; w okresie krótkiego lata górna część zmarzliny topi się, a zwietrzelina przesyca się wodą roztopową i może przemieszczać się w dół. Głębokość odmarzania tego gruntu jest niewielka (kilkadziesiąt cm). Soliflukcja to po polsku płynięcie gleby,
ale że w obszarach polarnych mało jest gleby-> kongeliflukcja-> kongelisolifluksja.
Typowe oznaki soliflukcji to języki błotne ułożone każdy język na drugim tworząc jak gdyby terasy. Dwa rodzaje w zależności od stopnia pokrycia terenu:

• Soliflukcja swobodna- na obszarach pozbawionych roślinności, powierzchnia pokryta wyłącznie przez zwietrzelinę- w lecie masa błotna dość szybko przemieszcza się w dół

• Soliflukcja związana- występuje, gdy na stokach jest roślinność tundrowa (trawy, porosty)-> korzenie roślin zatrzymują zwietrzelinę i tempo soliflukcji
  jest nieporównanie mniejsze.

Spłukiwanie- ruchy stokowe przy dominującej roli wody; proces atakujący stropową (najbardziej górną) część zwietrzeliny; podlegają mu najdrobniejsze cząstki występujące
na stoku. Zachodzi po intensywnych opadach, po roztopach, na powierzchniach nachylonych i prawie pozbawionych roślinności. Rodzaje:

• Spłukiwanie rozproszone= powierzchniowe- zachodzi zazwyczaj w górnej części stoku; woda płynie w postaci warstwy i zbiera drobne cząstki przemieszczając
  je w dół-> nie tworzą się formy, ale powierzchnia się obniża.

• Spłukiwanie skoncentrowane= linijne= bruzdowe- przede wszystkim w dolnej części stoku, gdzie woda nie płynie warstwowo, ale organizuje się w strugi, które wgryzają się w podłoże-> efektem są żłobki deszczowe- rynny o różnej długości, szerokości, głębokości rozcinające powierzchnię stoku. Głównym czynnikiem przyczyniającym się do procesów skoncentrowanego spłukiwania jest człowiek.

Wąwozy- duże formy spłukiwania skoncentrowanego; prawie pionowe ściany;
musi być drobny materiał; w piasku się nie wytworzy.

Ruchy masowe= grawitacyjne

---