Aneta Chorąży
Niepodległość Namibii.
Namibia była ostatnim dużym terytorium zależnym, które uzyskało niepodległość dopiero 21 marca 1990 roku, kiedy to jej pierwszy prezydent Sam Nujoma, obwieścił zakończenie wieloletniego panowanie Republiki Południowej Afryki nad tym terytorium. Była to bardzo trudna i długa droga, zanim Namibia mogła ogłosić iż jest samodzielnym państwem. Potwierdzając iż, nie był to łatwy proces wystarczy zauważyć że, sprawa dobiegła do szczęśliwego końca dopiero po 40 latach od momentu kiedy pojawiła się na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Namibia, jest to kraj leżący w Afryce południowo- zachodniej nad Zatoką Wielorybią, która w historii swego istnienia była między innymi przez 31 lat kolonią niemiecką, a następnie znajdowała się pod kontrolą ówczesnego Związku Południowej Afryki ( późniejsze RPA), jako terytorium mandatowe. Do roku 1968 występowała pod nazwą Afryki Południowo - Zachodniej.
Historia konfliktu namibijskiego dzieli się natomiast na trzy wyodrębnione okresy. Pierwszy z nich ma miejsce od początku lat pięćdziesiątych do momentu uchylenia przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1966 roku mandatu RPA nad Afryką Południowo- Zachodnią. Drugi okres rozpoczyna się w 1966 r. kiedy to ONZ przejmuje formalną pieczę nad Namibią i dąży do porozumienia w sprawie przyszłości tego kraju, natomiast trzeci trwa od 1975 do 1990 r. kiedy zostaje uchwalona deklaracja niepodległości.
Początki konfliktu były widoczne już w latach czterdziestych i pięćdziesiątych, kiedy to Związek Południowej Afryki wyrażał chęci do inkorporacji owego terytorium, czemu wyraźnie sprzeciwiło się ONZ, gdyż było to obszar należący do międzynarodowego systemu powiernictwa i podlegał zwierzchnictwu ONZ. Mimo takich deklaracji, rząd w Pretorii wcielił de facto Afrykę Południowo- Zachodnią do swego państwa, uważając ją za terytorium podlegające wyłącznie ich kontroli.
Już w 1950 r. ONZ wykonała pierwsze kroki aby zagwarantować ludności Afryki Południowo- Zachodniej prawa do samostanowienia. Zostawały powoływane różnego rodzaje komitety, które miały nadzorować owe terytorium z ramienia ONZ między innymi: Komitet ONZ do spraw Afryki Południowo- Zachodniej (1953r.), Komitet Dobrych Usług (1957 r.).Niestety wszystkie komitety i powiązane z nimi nadzieje okazały się klapą.
W 1960 r. Etiopia i Liberia wystąpiły do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, aby wszczął on postępowanie przeciwko ZPA, w związku z jego polityką wobec Afryki Południowo- Zachodniej. Werdykt w tej sprawie zapadł dopiero w 1966 r. stwierdzając, iż większością jednego głosu, skarga tych państw została oddalona, a same państwa nie miały uprawnień do stwierdzania takich wniosków.
14 grudnia 1960 r. Zgromadzenie Ogólne przyjęło historyczną Deklarację, która przyznawała niepodległość krajom i ludom kolonialnym, w tym Afryki Południowo- Zachodniej.
Powołany do życia w 1961 r. Specjalny Komitet do spraw Afryki Południowo - Zachodniej, którego zadaniem miało być wyprowadzenie z tego terytorium wojsk RPA ( ZPA w 1961 r. przekształcił się w RPA), odwołanie ustawodawstwa apartheidu obowiązującego od lat 50, przeprowadzenie wyborów powszechnych pod auspicjami ONZ, które miały doprowadzić do uzyskania niepodległości. Następnie owy komitet został rozwiązany i został powołany Komitet 24, który składał się z 24 państw, które miały doprowadzić do realizacji owej „historycznej Deklaracji”.
W 1958 zaczął kształtować się namibijski ruch wyzwoleńczy. Pierwszą organizacją która powstała był OPC ( Kongres Ludu Owambo) założony przez Hermana Toivo ja Toivo, Salomona Mifina i Andreasa Shipanga, następnie przekształcony w OPO ( Organizację Ludu Owambo), gdzie w 1960 r. zmienił nazwę na SWAPO stając się główną organizacją namibijskiego ruchu wyzwoleńczego. W samym SWAPO widoczne były również podziały na „skrzydło wewnętrzne” opowiadające się za stosowaniem metod politycznych w (Toivo ja Toivo) oraz „skrzydło zewnętrzne” prowadzące zbrojną walkę z władzami Pretorii z zagranicy ( Nujoma). Niestety SWAPO nie uzyskało całkowitego poparcia plemion afrykańskich zamieszkujących owe terytorium ze względu na to że, reprezentowało przede wszystkim plemię Owambo stanowiące ok. 56% miejscowych Afrykanów. Powstawały inne konkurujące organizację opierające się na innych plemionach jak choćby SWANU ( Narodowy Związek Afryki Południowo- Zachodniej 1959r.) czy DTA (Demokratyczny Sojusz Turnhalle) na czele z Clemensem Kapuulo ( wodzem plemienia Herero), który okazał się największą konkurencją dla SWAPO.
Ówczesny rząd Pretorii premiera Hendrich Frenscha Verwoerda, postanowił umocnić system apartheidu na tym terenie i postanowił na wzór RPA, stworzyć 10 bantustanów, czyli „ afrykańskich terytoriów ojczystych”, gdzie na każdym z nich żyłoby inne plemię, realizując w jego granicach swe prawo do samostanowienia. Niebiali mieszkańcy Afryki Południowo- Zachodniej stanowiący 90% ogółu ludności mieli żyć na wyznaczonym obszarze, natomiast rządzący krajem biali ( ok. 5% ogółu) mieli żyć w swoim państwie. W 1964 r. został wydany raport przez Komisję do Spraw Afryki Południowo- Zachodniej, która miała się zająć bantustanizacją tego terytorium. Podział terytorium na białe, czarne i brązowe ( zamieszkiwana przez ludność mieszaną pod względem rasowym). Owa polityka RPA wobec ludność afrykańskiej spotkała się ze znaczącym sprzeciwem ONZ jak i „zewnętrznym” skrzydłem SWAPO, które w 1966r. utworzyło Ludową Armię Wyzwolenia Namibii (PLAN).
PLAN zajmował się przede wszystkim walką partyzancką z siłami zbrojnymi RPA i jej administracją. RPA w odpowiedzi na ataki wprowadziła represje wobec „wewnętrznego” skrzydła SWAPO i SWANU oraz zwiększyła liczbę swego wojska na terenie Afryki Południowo-Zachodniej.
Historycznym momentem w sprawie Afryki Południowo- Zachodniej było anulowanie mandatu RPA nad tym krajem przez ONZ co miało miejsce 27 października 1966r.
19 maja 1967 r. powołano do życia Radę ONZ do spraw Afryki Południowo- Zachodniej, która miała administrować tym terytorium, aż do uzyskania przez nie niepodległości.
Tak 12 czerwca 1968 r. nadano Afryce Południowo- Zachodniej oficjalną nazwę Namibia( od tego momenty Rada do spraw Namibii). W grudniu 1968 zaaprobowano rezolucję głoszącą, że ludność Namibii ma prawo do samostanowienia, niepodległości i prowadzenia walk przeciw nielegalnej okupacji. Mimo wszystko owa działalność ONZ nie zmieniła sytuacji wewnętrznej Namibii. RPA na takie działa odpowiadało na przykład wydaniem ustawy o terroryzmie, a w ramach jej realizacji aresztowano 37 czołowych aktywistów SWAPO (w tym Toivo ja Toivo). W latach 1968- 1975 utworzono 10 bantustanów( Ovamboland, Okavangoland, Damaraland, Eastern Caprivi, Hereroland, Kaokoland, Namaland, Bushmandland, Tswanaland, Rehoboth- Gebert) obejmujących jedynie 25% terytorium kraju. Na owych obszarach plemiona, były „władcami swego terytorium ojczystego”, mogącego liczyć między innymi na pomoc RPA. Otrzymały one wszystkie „autonomię wewnętrzną”, a następnie niektóre z nich status „samorządzących się terytoriów”. W 1973r. Ovamboland otrzymał własną konstytucję i stał się pierwszym „samorządzącym się terytorium” w Namibii, dalej Okavangoland i Ekstern Caprivi.
ONZ i Rada Bezpieczeństwa uchwalają 21 rezolucję poświęcona problemom namibijskim, potępiając działanie RPA, które stało się poważnym zagrożeniem pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.
W tym czasie nasiliła się działalność polityczna i zbrojna SWAPO, która opowiadała się za wyswobodzeniem Namibii spod władzy RPA, utworzeniem niepodległego, wielorasowego i demokratycznego państwa, rządzonego przez przedstawicieli większości Afrykańskiej przy poszanowaniu mniejszościowych grup białych, Kolorowych i Azjatów. SWAPO w swych działaniach uzyskało pomoc od ZSRR, państw Europy Środkowej i Wschodniej, Kuby, ChRL, KRD-L. Poparcia udzieliły im również Zambia, Tanzania i Angola, a OJA w 1973r. uznała SWAPO za „jedynego autentycznego przedstawiciela ludność Namibii”. W 1971 r. powstaje koalicja ośmiu ugrupowań pod nazwą Narodowa Konwencja Partii Wolnościowych (NC), o charakterze umiarkowanym, na czele której stanął wódz Kapuuo. Powstawało również szereg opozycyjnych aliansów organizacyjnych jak: Szczyt Okahandji (OS), Grupa Konferencyjna (CG), Nieeuropejski Ruch Jedność Afryki Południowo- Zachodniej (SWANEUM). Szereg organizacji wpłynął na to iż, w Namibii ukształtowała się złożona sytuacja polityczna ( rywalizacja licznych ugrupowań ok. 30).
1 września 1975r. w sali sportowej Turnhalle w Windhuku doszło do spotkania się władz RPA z przedstawicielami umiarowych organizacji namibijskich wyłączając SWAPO, aby doprowadzić do wewnętrznego porozumienia w sprawie uzyskania samodzielności przez Namibię. Namibia miała uzyskać niepodległość na sformułowanych przez RPA warunkach, które polegały na, utrzymaniu w jej obrębie gospodarki kapitalistycznej, zachowanie silnej pozycji politycznej i ekonomicznej białej ludności oraz RPA, nie dopuszczając jednocześnie aby Namibia wkroczyła na drogę lewicowych przemian, jak miało to miejsce w Angoli i Mozambiku. Końcowym efektem konferencji w Turnhalle było powołanie Demokratycznego Sojuszu Turnhalle (DTA) z Kapuuo na czele, który miał przejąć władzę w niepodległej Namibii. W marcu 1977r. przyjęto projekt konstytucji, który określał termin, tryb i zasady przyznania niepodległości Namibii. W grudniu 1978r. władze RPA zorganizowały wybory powszechne, w których zwyciężyło DTA. W kwietniu 1979r. podjęto uchwałę o utworzeniu rządu tymczasowego, następnie w czerwcu ustawę o uchyleniu apartheidu w Namibii, a w 1980 powołano „pierwszy rząd namibijski” z Mudge'm na czele.
Całokształt działań RPA w latach 1877 - 1878 został potępiony przez ONZ i SWAPO, w związku z tym w czerwcu 1977 z inicjatywy USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Kanady i RFN powołano do życia tzw. grupę kontraktową, która miała występować w roli pośrednika pomiędzy RPA a ONZ i SWAPO. „Grupa kontaktowa” dążyła przede wszystkim do tego aby rząd RPA zaprzestał batustanizacji Namibii oraz wyraził zgodę na przeprowadzenie wyborów powszechnych pod auspicjami ONZ oraz anulował wszystkie ustawy o represyjnym charakterze, a co najważniejsze przyznał niepodległość temu krajowi na podstawie uchwał ONZ. W czasie wieloletnich prób rozwiązania owego konfliktu pojawiały się również propozycję skierowania do Namibii pokojowych sił ONZ i tzw. Grupy Pomocniczej ONZ Okresu Przejściowego (UNTAG), które weszły w życie w 1978 r. siły pokojowej ONZ ( 1,5 tys. żołnierzy i oficerów) oraz UNTAG ( 2 tys. osób). Celem ich było przeprowadzenie wolnych wyborów pod nadzorem ONZ, uchylenie ustawodawstwa apartheidu, zredukowanie południowoafrykańskich siły, oraz ogłoszenie niepodległości Namibii co miało nastąpić w kwietniu 1979r. lecz na skutek oporu RPA miało dopiero miejsce w 1990r.
W 1979 r. pod naciskiem „grupy kontraktowej”, ONZ i SWAPO, RPA doszło do rozmów w sprawie przyszłości Namibii w Genewie ( pierwsza konferencja genewska w sprawie Namibii), która zakończyła się fiaskiem jak również druga konferencja genewska z 1981r, gdyż RPA chciała redukcji baz SWAPO w Angoli i Zambii, natomiast SWAPO wycofania wszystkich sił zbrojnych RPA z Namibii. W 1981 r. Stany Zjednoczone uzależniły redukcję wojsk południowoafrykańskich w Namibii od uprzedniego wycofania wszystkich jednostek militarnych Kuby z terytoriów Angoli. W ten sposób powstał nowy problem, który opóźniał uzyskanie niepodległości przez Namibię. Rozwiązanie owego dylematu doprowadziło do siedmioletnich intensywnych rokowań, które zakończyły się dopiero w 1988r.
W latach 1982 - 1984 odbyły się pierwsze „tajne” rozmowy angolsko - południowoafrykańskie, które postanowiły iż władze RPA zaprzestaną ataków na terytorium Angoli, a ta nie dopuści przeniknięcia oddziałów PLAN'u z południowej Angoli do Namibi. Powyższe porozumienie nie wzbudziło niestety entuzjazmu SWAPO, które groziło zbrojną walką o wyzwolenie Namibii.
W 1984r. z inicjatywy premiera Bothy powstała Konferencja Wielopartyjna (MPC), z DTA na czele, która miała dążyć, aby Namibia osiągnęła „ wewnętrzną akceptowaną i uznawaną na forum międzynarodowym niepodległość”. MPC została uznawana za jedynego przedstawiciela ludności Namibii. W 1985r. został powołany „tymczasowy rząd jedności narodowej” pod przewodnictwem Davida Bezidenhouta stojącego na czele Partii Pracy (LP). Poczynania RPA zostały potępione przez ONZ i SWAPO.
Kluczowym momentem było w Waszyngtonie spotkanie „na szczycie” Michaiła Gorbaczowa i Ronalda Reagana, które dotyczyło pokojowego rozwiązania różnych konfliktów regionalnych na obszarze „trzeciego świata”. W ten sposób doszło w 1988r. do wielostronnych rokowań z udziałem przedstawicieli Angoli, Kuby, RPA i USA, przy pośrednictwie ZSRR. 20 lipca 1988 w Nowym Jorku ogłoszono wstępne porozumienie w sprawie sfinalizowania procesu niepodległości Namibii, natomiast 13 grudnia w Brazzaville został opublikowany tekst porozumienia angolsko- kubańsko- południowoafrykańskiego, przewidujące rozpoczęcie procesu wyzwalania Namibii oraz wycofanie wojsk kubański z Angoli do 1 lipca 1991r. 22 grudnia w siedzibie ONZ w Nowym Jorku doszło do podpisania trójstronnego porozumienia w sprawie niepodległości Namibii oraz dwustronnego układu miedzy Angolą a Kubą. W konsekwencji został rozwiązany „tymczasowy rząd jedności narodowej” Namibii oraz wielorasowe Zgromadzenie Narodowe. Władza w państwie została przekazana Pienaarowi oraz specjalnemu przedstawicielowi, czyli Sekretarzowi Generalnemu ONZ w Namibii- Ahtisaariemu. Z dniem 1 kwietnia rozpoczęto rozmieszczenie personelu UNTAG składającego się z komponentów: wojskowego i cywilnego. Łącznie przybyło do Namibii ok. 11 tys. osób reprezentujących znaczną część państw członkowskich ONZ ze wszystkich kontynentów. Kiedy na dobre został wdrażany proces dążący do uzyskania niepodległości przez Namibię, doszło do starć pomiędzy oddziałami PLAN'u i SWATF ( Siły Terytorialne Afryki Południowo- Zachodniej) a wojskami RPA. Ta świadoma akcja SWAPO i PLAN'u chciała zademonstrować swe aspiracje do przejęcia władzy w Namibii. Mimo wszystko ta prowokacja nie zakłóciła procesu niepodległościowego kraju. W połowie maja rozpoczęła się operacja powrotu uchodźców namibijskich z terenów Angoli i Zambii, których było od 50 do 60 tys. Równocześnie odbywał się proces redukcji wojsk RPA w Namibii oraz oddziałów SWATF, również prezydent RPA wydał dekret umożliwiający powrót działaczy SWAPO do kraju.
Kampanii przedwyborczej, która rozpoczęła się 1 lipca towarzyszyła gorąca atmosfera, różnego rodzaju incydenty oraz starcia pomiędzy zwolennikami różnych ugrupowań politycznych. Wybory powszechne odbyły się w dniach 7-11 listopada, w których wzięło 95,5% uprawnionych do głosowania. Zwycięstwo odniosła SWAPO 57,32%( 41 mandatów), drugie miejsce zapewniła sobie DTA 28,55%(21 mandatów), trzecie miejsce zajął Zjednoczony Front Demokratyczny - UDF 5,64%(4 mandaty), resztę głosów zdobyło 7 mniejszych partii. Siedzibą parlamentu został Tintenplast, a dwa dni później wojska RPA opuściły teren Namibii.16 lutego 1990r. Zgromadzenie Konstytucyjne wybrało na prezydenta Nujoma, a premierem Geingob. Dnia 21 marca 1990 roku Namibii ogłosiła swą niepodległość.
Bibliografia:
M. J. Malinowski, Niepodległość Namibii, „Sprawy Międzynarodowe” 1990, nr 10
1