Prawo dyplomatyczne i konsularne

Przywileje i immunitety dyplomatyczne

Pojęcie przywilejów i immunitetów

Do przywilejów i immunitetów zalicza się: wyłączenia, ulgi, prawa, szczególną ochronę

Umowy międzynarodowe traktujące o przywilejach i immunitetach:

• Karta Narodów Zjednoczonych

• konwencja o przywilejach i immunitetach Narodów Zjednoczonych z 1946 r.

• konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych 1947 r.

• Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych

Podstawa przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

1. Teoria eksterytorialności (Grocjusz)- założenie, że misja dyplomatyczna powinna być traktowana tak, jak gdyby ambasada czy poselstwo, znajdujące się poza krajem pobytu, było cząstką państwa wysyłającego. Teoria ta jest odrzucana w nauce jako sprzeczna z rzeczywistością.

2. Teoria reprezentacji (z czasów absolutyzmu)- założenie, że skoro przedstawiciel dyplomatyczny jest osobistym reprezentantem - alter ego monarchy-suwerena, który nie podlega żadnej władzy, to i on powinien być traktowany tak samo i mieć takie same przywileje i immunitety. Przedstawiciel dyplomatyczny reprezentuje naród i państwo, a skoro państwa są sobie równe to organy jednego państwa nie powinny podlegać organom drugiego.

3. Teoria funkcjonalna - założenie, że warunkiem wykonania przez personel misji powierzonych mu zadań jest korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów. Różnym funkcjom, wykonywanym przez różne kategorie personelu misji, przysługują różne przywileje i immunitety.

We współczesnym prawie międzynarodowym przywileje i immunitety oparte są częściowo na teorii funkcjonalnej, a częściowo na teorii reprezentacji. Przywileje i immunitety można podzielić na rzeczowe (przysługujące placówce dyplom.) oraz osobowe (poszczególne kategorie pracowników misji).

Przywileje i immunitety misji

• nietykalność - oznacza, że bez zgody szefa misji funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mają prawa wstępu na teren misji (aspekt negatywny). Oznacza również bowiązek podjęcia wszystkich stosownych środków w celu ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek natręctwem, szkodą oraz zakłóceniem spokoju i naruszeniem jej powagi (aspekt pozytywny). Nietykalność obejmuje środki transportu misji, które są wyłączone spod rewizji, rekwizycji, zajęcia itp., a także archiwa i dokumenty misji.

• azyl dyplomatyczny - nie objęty prawem międzynarodowym, uregulowany na konferencjach w Hawanie i Montevideo. azyl umożliwia obywatelowi schronienie na jego własnym terytorium w misji dyplomatycznej innego państwa.

• prawo porozumienia - porozumienie się z innymi placówkami i konsulatami państwa wysyłającego niezależnie od tego, gdzie się one znajdują, za pomocą wszelkich odpowiednich środków (kodem czy szyfrem), włączając w to kurierów dyplomatycznych, którzy korzystają z nietykalności. Korespondencja urzędowa dotycząca przedstawicielstwa i jego działalności jest nietykalna. Placówki dyplomatyczne są zwolnione z podatków, opłat itp.

Przywileje i immunitety osobiste

• nietykalność przedstawiciela dyplomatycznego - zakaz stosowania jakichkolwiek środków przymusu: zatrzymania czy aresztowania. Nakłada obowiązek traktowania go z należytym szacunkiem oraz obowiązek przedsięwzięcia wszelkich kroków dla ochrony i zapobieżenia jakiemukolwiek zamachowi na jego osobę, wolność czy godność (rezydencja, akta, korespondencja, mienie).

• immunitet jurysdykcyjny - przedstawiciel dyplomatyczny wyłączony jest spod jurysdykcji karnej państwa przyjmującego oraz spod jurysdykcji cywilnej i administracyjnej. Istnieją jednak 3 wyjątki:

1. powództwa z zakresu prawa rzeczowego dotyczące prywatnej własności położonej na terytorium państwa przyjmującego

2. spraw dotyczących dziedziczenia, w której przedstawiciel dyplomatyczny występuje jako wykonawca, administrator, spadkobierca lub zapisobierca w charakterze osoby prywatnej, a nie w interesie państwa wysyłającego

3. roszczeń z tytułu działalności zawodowej czy handlowej, wykonywanej przez przedstawiciela dyplomatycznego poza jego czynnościami urzędowymi.

Immunitet jurysdykcyjny może zostać uchylony przez państwo wysyłające; immunitet sądowy nie zwalnia od

odpowiedzialności przed sadami państwa wysyłającego.

• zwolnienie z opłat i podatków - przedstawiciele dyplomatyczni nie podlega przepisom o ubezpieczeniach społecznych, są zwolnieni z wszelkich opłat i podatków osobistych czy rzeczowych, państwowych, regionalnych czy komunalnych; z wyjątkiem VAT. Bagaż dyplomaty jest zwolniony z kontroli.

• kategorie osób korzystających z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych - poza szefem misji i przedstawicielami dyplomatycznymi korzystają z przywilejów członkowie ich rodzin, pozostający z nimi we wspólnocie domowej.

• członkowie personelu administracyjnego i kancelaryjnego - obejmuje ich immunitet od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej, ale dotyczący tylko czynności o charakterze oficjalnym.

• początek i koniec przywilejów i immunitetów - od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego, bądź od chwili notyfikacji jej nominacji MSZ do momentu opuszczenia kraju. W przypadku wojny bądź zerwania stosunków dyplomatycznych między państwami, państwo przyjmujące ma obowiązek szanowania i ochrony pomieszczeń misji i jej mienia.

• przejazd przez państwo trzecie - korzystanie z uprzywilejowanego traktowania w czasie przejazdu lub przebywania na terytorium państwa trzeciego pod warunkiem, że znajduje się w drodze do kraju przyjmującego lub w drodze powrotnej (in transitu).

Obowiązki przedstawicieli dyplomatycznych wobec państwa przyjmującego

1. poszanowanie praw i przepisów państwa przyjmującego - przywileje i immunitety nie wyłączają podlegania miejscowemu prawu, lecz wyłączają jedynie właściwość sądów lokalnych i zastosowania sankcji za naruszenie odpowiednich norm. Nie przestrzeganie przepisów może prowadzić do wydania noty protestacyjnej państwa pobytu, uznania za PERSONA NON GRATA, a nawet do wydalenia.

2. zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne - obejmuje zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne, krytyki polityki państwa pobytu, prowadzenia agitacji przeciwko władzom państwa pobytu.

3. zakaz wykorzystywania pomieszczeń misji w sposób niezgodny z jej funkcjami - obejmuje zakaz wykonywania przez przedstawicieli dyplomatycznych w państwie przyjmującym żadnej działalności zawodowej w celu uzyskania korzyści osobistych.

Korpus dyplomatyczny

• węższe znaczenie korpusu dyplomatycznego- korpus to: wszyscy szefowie placówek dyplomatycznych akredytowanych w danej stolicy

• szersze znaczenie- wszystkie osoby zaliczane do personelu dyplomatycznego i korzystający z przywilejów dyplomatycznych, którzy są wpisani na specjalną listę prowadzona przez protokół dyplomatyczny miejscowego MSZ.

• dziekan korpusu dyplomatycznego (doyen) - z reguły najstarszy przedstawiciel dyplomatyczny, a więc ambasador najdłużej przebywający w danym kraju. W niektórych państwach funkcję ta pełni nuncjusz Stolicy Apostolskiej. W ramach obowiązków protokolarnych i reprezentacyjnych dziekan (dziekanka w stosunku do pań) pomaga nowo przybyłym dyplomatom, informuje o miejscowych zwyczajach, o kolejności składania wizyt itp.

Istotą korpusu dyplomatycznego jest fakt, że nie jest to żadna organizacja i nie ma osobowości prawnej, pełni rolę ceremonialną. Stosunki z korpusem utrzymuje MSZ poprzez departament protokółu dyplomatycznego.

Koniec misji dyplomatycznej

• zakończenie misji na skutek notyfikacji

1. notyfikacja przez państwo wysyłające państwu przyjmującemu o zakończeniu misji i odwrotnie

2. na skutek notyfikacji państwu wysyłającemu przez państwo przyjmujące, że odmawia uznania przedstawiciela dyplomatycznego za członka misji

• uznanie za PERSONA NON GRATA (osobę niemile widzianą) - po uznaniu przez państwo przyjmujące przedstawiciela dyplomatycznego za persona non grata, państwo wysyłające powinno odwołać taka osobę.

• zakończenie misji dyplomatycznej na skutek wypadków losowych - np. śmierć szefa placówki (placówka kieruje charges d'affaires ad interium do czasu nominacji nowego szefa) lub zmiana stanowiska głowy państwa, przy której przedstawiciel dyplomatyczny jest akredytowany (potwierdzenie listów akredytacyjnych)

• dymisja

• zerwanie stosunków dyplomatycznych - z powodu ogłoszenia stanu wojny, rewolucji w państwie wysyłającym lub przyjmującym lub w przypadku utraty podmiotowości przez któreś z państw.

• zakończenie misji dyplomatycznej w skutek podniesienia rangi misji, czyli zmiany poselstwa w ambasadę.

Immunitety i przywileje konsularne

Immunitety i przywileje konsularne można uznać za „węższe” od dyplomatycznych, nacisk położy jest na funkcjonalność.

Immunitety i przywileje placówki

1. prawo używania flagi i godła oraz nietykalność placówki konsularnej - władze państwa przyjmującego bez zgody szefa placówki nie maja prawa wkraczania do pomieszczeń konsularnych. Istnieje jednak zasada domniemania zgody szefa placówki w przypadku pożaru lub innej katastrofy. Pomieszczenia, wyposażenie itp. są wyłączone spod rekwizycji. Obowiązuje nietykalność dokumentów oraz zwolnienie placówki od opodatkowania.

2. prawo porozumienia - swoboda porozumiewania się wszelkimi środkami łączności.

Immunitety i przywileje osobowe

• immunitety i przywileje funkcjonariuszy konsularnych:

1. traktowanie z należytym szacunkiem i względem

2. ochrona przed jakimkolwiek zamachem na osobę przedstawiciela konsularnego

3. funkcjonariusze konsularni nie podlegają aresztowaniu ani zatrzymaniu (pozbawieni wolności za ciężkie zbrodnie tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądowego)

4. nie podlegają jurysdykcji władz sądowych lub administracyjnych tylko w odniesieniu do czynności wykonywanych podczas pełnienia swych funkcji

5. zwolnieni są z opłat podatkowych i celnych.

Klasy szefów placówek konsularnych. Korpus konsularny

• Klasy szefów: konsul generalny, konsul, wicekonsul, agent konsularny

• Korpus konsularny

1. węższe znaczenie: szefowie placówek konsularnych w danym mieście państwa przyjmującego

2. szersze znaczenie: wszyscy funkcjonariusze konsularni

• na czele stoi najstarszy klasa szef placówki, zwykle konsul generalny, który najwcześniej otrzymał exequatur.

Konsulowie zawodowi i honorowi

• konsul zawodowy - urzędnik państwa wysyłającego, mianowany spośród jego obywateli (publiczny stosunek do państwa wysyłającego), otrzymuje stałe wynagrodzenie

• konsul honorowy - powoływany na podstawie umowy przez państwo wysyłające spośród mieszkańców (obywateli) państwa przyjmującego (prywatnoprawny stosunek do państwa wysyłającego), nie otrzymuje stałego uposażenia ale ma prawo rekompensaty poniesionych wydatków.

• Przywileje i immunitety konsula honorowego:

• zwolniony od wszelkich podatków i opłat od sum otrzymywanych z tytułu rekompensaty

• może być aresztowany i uwięziony

• nietykalność dokumentów i archiwów konsula honorowego.

---