9. Stosunki dyplomatyczne i konsularne.

 nawiązywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych. Nawiązanie obu rodzajów stosunków to domena zgodnej woli państw (swoboda umów). Nie ma obowiązku nawiązywania stosunków ani prawa do tego. Zerwanie stosunków dyplomatycznych: może być tak, że państwo jest zobowiązane do zerwania stosunków dyplomatycznych (np. gdy jest to element sankcji nałożonych przez Radę Bezpieczeństwa NZ). Poza tym stosunki dyplomatyczne i konsularne służą innym celom. Zasady nawiązania stosunków dyplomatycznych. Objęte jest to swobodą i zgodą dwóch państw. W umowie nawiązującej stosunki dyplomatyczne ustala się:

o rangę stosunków dyplomatycznych. Są trzy klasy szefów misji i w obu państwach winno to być na tym samym poziomie:

I klasa: ambasadorowie i nuncjusze apostolscy (ambasador stolicy apostolskiej)

II klasa: posłowie, ministrowie, internuncjusze (rzadko się korzysta, korzystano w procesie postkolonialnym)

III klasa: charges d'affaires, akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych; chodzi o stałych szefów misji, czyli tzw. charges d'affhires en pied → nie mylić z charges d'affaires ad interim, którzy chwilo kierują misją w razie nieobecności szefa (z reguły najstarszy rangą członek personelu), też w przypadku, gdy jest jeden szef na kilka krajów;

o siedzibę misji dyplomatycznej. To stolica danego państwa. W danym państwie przyjmującym może być tylko jedna reprezentacja państwa wysyłającego. Natomiast może być kilka urzędów konsularnych (ze względu na funkcje administracyjne), dzieli się wówczas państwo na okręgi konsularne (musi to wynikać z umowy).

o zakres terytorialny misji dyplomatycznej może obejmować kilka państw. Jedna osoba może być akredytowana w państwie przyjmującym przez więcej niż jedno państwo, jeśli się państwo przyjmujące na to zgodzi.

o Po podpisaniu umowy o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych trzeba ustanowić szefa misji dyplomatycznej. Ustala go państwo wysyłające, lecz państwo przyjmujące musi go zaakceptować (agrement) – odmowa może być bez podania żadnych powodów. Podobny mechanizm jest w stosunkach konsularnych (exequatur). Przedstawiciel musi przedłożyć listy uwierzytelniające. Złożenie listów uwierzytelniających w stosownych organie państwa przyjmującego ma znaczenie – moment złożenia ich jest rozstrzygający, aby ustalić kolejność pierwszeństwa między szefami misji dyplomatycznych – ustalenie precedencji. Ma ona znaczenie ze względów etykiety, protokołu dyplomatycznego. Precedencja temu, kto w danym państwie funkcjonuje najdłużej. Rozpoczęcie funkcjonowania jako przedstawiciel misji dyplomatycznej. Podobny mechanizm jest w stosunkach konsularnych (kierownik musi przedstawić list komisyjny).

 Koniec misji dyplomatycznej:

o rezygnacja

o odwołanie przez państwo wysyłające

o upływ kadencji (kadencyjność: np. w USA, Wlk. Brytania). W Polsce nie ma.

o śmierć przedstawiciela.

o uznanie za persona non grata przez państwo przyjmujące. Skutek: wyznaczony czas aby wyjechać (obecnie to najczęściej 48h). Potem: szef misji (może też to być personel, wówczas twierdzi się, że to osoba niepożądana) przestaje być traktowany jako szef, zaczyna tylko jako cudzoziemiec (koniec przywilejów i immunitetów). Nie musi być to uzasadnione, wystarczy samo oświadczenie państwa przyjmującego. Często to środek odwetowy, retorsja.

 Ustanowienie i utrzymywanie stosunków konsularnych. Ustanowienie stosunków konsularnych → czynne i bierne prawo konsulatu – wszystkie państwa, ale nawiązanie tych stosunków zależy od zgody zainteresowanych państw (a porozumienie w tej sprawie musi zawierać siedziby, klasy i okręgu konsularnego) (KW). Nawiązanie stosunków dyplomatycznych implikuje zgodę na stosunki konsularne, a zerwanie stosunków dyplomatycznych nie oznacza ipso facto zerwania stosunków konsularnych. Funkcje wykonywane zwykle przez urzędy konsularne lub powierzane misjom dyplomatycznym, a dokładnie specjalnie wydzielonym wydziałom konsularnym, przy czym zajęcie się sprawami konsularnymi przez misję dyplomatyczną nie wymaga zgody państwa przyjmującego, a jedynie wymagane jest by nazwiska osób zajmujących się sprawami konsularnymi były notyfikowane państwu (nie tracą oni statusu prawnego) → tak KW.

o okręg konsularny – właściwość miejscowa danego konsulatu;

o klasy urzędów konsularnych wg KW (zgodnie z praktyką) → konsulaty generalne; konsulaty; wicekonsulaty i agencje konsularne

 funkcje przedstawicielstw dyplomatycznych

o Funkcje misji dyplomatycznej

misja dyplomatyczna to stały organ państwa wysyłającego, mający swoją siedzibę w państwie przyjmującym, reprezentujący państwo wysyłające i współdziałający w jego imieniu w ustalaniu ogólnych zasad stosunków z państwem przyjmującym oraz w ich realizowaniu;

wg KW – funkcje misji dyplomatycznej to min.:

reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym;

ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli (w granicach p.m.);

prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego;

zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami (zgodnymi z prawem państwa przyjmującego, a członkowie misji muszą przestrzegać praw i zarządzeń państwa przyjmującego) z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz zdawanie z tego sprawy swojemu rządowi;

popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych → novum, wprowadzone ze względu na przemiany zachodzące we współczesnym świecie – jednym z celów ONZ wg Karta NZ jest rozwijanie przyjaznych stosunków m.;

funkcje urzędów konsularnych: zadania konsula to ochrona różnorodnych interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie pobytu. Wg KW, umów dwustronnych i ustawy o funkcjach konsulów RP – funkcje:

pierwsza grupa funkcji konsularnych ma charakter ogólny i zróżnicowany w treści, np. czuwanie nad wykonywaniem u.m. przez państwo przyjmujące, działalność informacyjna i propagandowa, uprawnienia w dziedzinie handlu, kultury, nauki, sportu i turystyki, zadania specjalne (polityczne) oraz funkcje dyplomatyczne wykonywane czasami w zastępstwie misji dyplomatycznej;

druga grupa funkcji konsularnych to zadania wynikające z prawa adm. państwa wysyłającego i potwierdzone w umowie konsularnej, np. prowadzenie rejestru obywateli zamieszkałych w danym okręgu konsularnym, wydawanie paszportów, wiz i innych dokumentów podróży, przyjmowanie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, sporządzanie aktów urodzenia i zgonów; przyjmowanie oświadczeń w sprawie wyboru, odzyskania bądź utraty obywatelstwa, prowadzenie ewidencji wojskowej;

* trzecia grupa funkcji konsularnych to uprawnienia o charakterze sądowym określone przez prawo państw wysyłającego, potwierdzone w umowie konsularnej, np. porozumiewanie się z własnymi obywatelami aresztowanymi, przesłuchiwanie własnych obywateli na wniosek władz państwa wysyłającego, doręczanie pism procesowych, uprawnienia w odniesieniu do spraw notarialnych i spadkowych oraz opieka i kuratela;

czwarta grupa funkcji konsularnych to funkcje związane z żeglugą morską, np. prawo nadzoru i inspekcji w stosunku do własnych statków; udzielanie im pomocy; przesłuchiwanie kapitana i członków załogi; badanie i poświadczanie dokumentów pokładowych; środki dyscyplinarne; rozstrzyganie sporów kapitan-członek załogi; pomoc lekarska oraz wszelka inna w razie uszkodzenia statku;

piąta grupa funkcji konsularnych to funkcje związane z żeglugą powietrzną, np. prawo nadzoru i inspekcji w stosunku do własnych samolotów; udzielanie im pomocy, udzielanie pomocy lekarskiej, przesłuchiwanie załogi i pasażerów, sporządzanie lub uwierzytelnianie dokumentów.

Prawo dyplomatyczne:	Prawo konsularne:
Główna funkcja to reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym.	W stosunkach konsularnych brak jest elementu reprezentacji.
Źródła prawne o konwencja wiedeńska o stosunkach dyplom. o zwyczaj międzynarodowy, o umowy dwustronne między państwami	Źródła prawa konsularnego: o podstawowe źródło to umowa dwustronna, umowa konsularna, gdy czegoś tam nie ma: o Konwencja wiedeńska o stosunkach konsul.
Terminologia: misja dyplomatyczna, przedstawiciel	terminologia: urząd konsularny, urzędnik konsularny.
Tylko jedno przedstawicielstwo dyplomatyczne	Może być kilka urzędów konsularnych (funkcje administracyjne)

• przywileje i immunitety dyplomatyczne: charakter i zakres. Pojęcia te używane są na opisanie sytuacji prawnej szefa i personelu dyplomatycznego, ale nie są z reguły definiowane (też w KW) ale wg Gąsiorowskiego → przywilej jest szerszy, gdyż każdy immunitet można uznać za pewien przywilej, natomiast nie każdy przywilej jest immunitetem. Przywileje mają charakter pozytywny (polegają na możliwości działania), a immunitety mają charakter negatywny (zwolnienie z czegoś, czemu inni podlegają), ale kryterium to jest nieostre, gdyż np. zwolnienie z podatków bezpośrednich może być immunitetem (niepodleganie prawu podatkowemu) albo przywilejem (prawo do specjalnych korzyści).

o przywileje i immunitety o charakterze osobowym (przysługujące poszczególnym osobom), to należy określić:

zakres przedmiotowy/treść (jakie konkretne przywileje i immunitety);

zakres podmiotowy/ osobowy (kto z nich korzysta);

zakres czasowy (od kiedy i do kiedy obowiązują);

zakres terytorialny (na terytorium jakich państw obowiązują).

o Treść (zakres przedmiotowy) przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

Nietykalność osobista. Zapewnienie nietykalności osobistej wiąże się z 2 obowiązkami państwa przyjmującego:

organy tego państwa nie mogą stosować jakiejkolwiek formy przymusu wobec tej osoby ani podejmować działań naruszających godność lub stanowiących jej obrazę → wg KW nie podlega aresztowaniu, a wyjątki tylko wyjątkowo – celem zapobieżenia przestępstwu, samoobronie, obronie koniecznej, czy z bardzo ważnych względy bezpieczeństwa państwa;

organy tego państwa mają obowiązek zapewnienia należytej ochrony, tak by zapobiec wszelkim zamachom na osobę, jej wolność czy godność (KW).

Immunitet jurysdykcyjny

immunitet w sprawach karnych → wg KW nie ma od niego wyjątków, tzn. że z urzędu postępowanie wobec takiej osoby musi zostać umorzone (wg K. Libery – na każdym etapie postępowania), a państwo przyjmujące może tylko uznać go za persona non grata i zażądać jego odwołania;

immunitet ten nie uchyla jurysdykcji państwa wysyłającego;

immunitet w sprawach cywilnych → dot. wszystkich spraw, w których osoba ta miałaby być stroną (tak z tytułu działalności urzędowej jak i prywatnej), ale w KW uznane zostało za zasadę, od której są wyjątki:

powództwa z zakresu prawa rzeczowego dotyczącego prywatnego mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa przyjmującego;

powództw dot. spadkobrania, w których osoba ta występuje jako wykonawca testamentu, administrator, spadkobierca lub zapisobiorca w charakterze osoby prywatnej, a nie w imieniu państwa wysyłającego;

powództw dot. wszelkiego rodzaju zawodowej lub handlowej działalności wykonywanej przez tą osobę w państwie przyjmującym poza jego funkcjami urzędowymi;

immunitet w sprawach administracyjnych → dot. wszelkiego postępowania adm. (w tym karno-administracyjnego) oraz nie podlega jurysdykcji adm., ale nie oznacza to, że nie musza stosować się do miejscowych przepisów adm. i porządkowych, jednak państwo przyjmujące nie może stosować wobec niego środków represyjnych (np. mandat, badanie alkomatem), a jedynie uznać, go za persona non grata;

Zrzeczenie się immunitetu jurysdykcyjnego. Immunitet jurysdykcyjny istnieje w interesie państwa wysyłającego, dlatego zrzec się go może tylko państwo wysyłające (potwierdzone w KW), przy czym zrzeczenie dot. spraw karnych musi być zawsze wyraźne, a w sprawach cywilnych i

adm. może być dorozumiane, ale wg KW zrzeczenie sie immunitetu w sprawach cywilnych i adm. nie oznacza zrzeczenia się immunitetu egzekucyjnego, więc do wykonania wyroku konieczne jest dodatkowe oświadczenie.

Inne przywileje i immunitety dyplomatyczne. Nie musi składać zeznań w charakterze świadka (KW), a gdy jest bezwzględna konieczność ich uzyskania władze miejscowe mogą za pośrednictwem MSZ poprosić, by osoba ta zeznawała we własnym mieszkaniu przed delegowanym pracownikiem MSZ → może odmówić zeznawania i w tej formie

immunitet podatkowy i celny (KW) → zwolniony z wszelkich opłat i podatków (osobistych i rzeczowych, państwowych i regionalnych, też komunalnych), ale nie z podatków pośrednich. Również z opłat celnych za przedmioty osobistego użytku, oraz zwolniony z rewizji celnej, chyba że podejrzenie że przewozi rzeczy nie zwolnione lub których wwóz/wywóz jest zabroniony;

o Osoby korzystające z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych (zakres podmiotowy).

pełny immunitet i przywileje → szefowie misji i członkowie personelu dyplomatycznego, oraz członkowie ich rodzin we wspólnocie domowej (o ile nie są obywatelami tego państwa) – KW;

niejednolita praktyka dot. członków personelu administracyjnego i technicznego → KW – oni i ich rodziny (j/w oraz nie mieszkające w tym państwie) mają pełny immunitet i przywileje, ale immunitet w sprawach cywilnych i adm. tylko w ramach pełnienia przez nich obowiązków służbowych, węższy też immunitet celny;

członkowie personelu służby (niebędący obywatelami i nie mający stałego miejsca zamieszkania) → tylko w ramach pełnienia służby;

o Zakres czasowy obowiązywania przywilejów i immunitetów.

wg KW – początek → od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego w celu objęcia stanowiska lub od chwili notyfikacji jej nominacji właściwym władzom (z reguły MSZ), jeśli już znajdowała się na terytorium;

wg KW – zakończenie → gdy wygasa funkcja wygasają immunitety i przywileje z chwilą opuszczenia terytorium (też gdy zerwanie stosunków i wybuch wojny);

tak więc w czasie całego oficjalnego pobytu, a wyjątek to → gdy uznana za persona non grata/osobę niepożądaną, a nie opuściła terytorium w rozsądnym terminie. W odniesieniu do czynności urzędowych immunitet jest trwały (zgodnie z zasadą ochrony i swobody wykonywania funkcji);

o Zakres terytorialny obowiązywania przywilejów i immunitetów. Na terytorium państwa przyjmującego, ale praktyka, że też w czasie podróży urzędowej w państwach trzecich → wg KW – gdy przejeżdża przez terytorium państwa trzeciego lub podróżuje do misji lub z misji do swojego kraju przysługują mu immunitety i nietykalność (nie dot. personelu administracyjnego i technicznego). Czasem w drodze grzeczności państwa udzielają immunitetów, gdy podróż prywatna.

• przywileje i immunitety konsularne: charakter i zakres.

o konsul nie podlega jurysdykcji państwa przyjmującego tylko w zakresie czynności urzędowych, ale w ostatnich latach zaciera się różnica pomiędzy służbą dyplomatyczną a konsularną, co prowadzi do rozszerzenia treści oraz zakresu osobowego immunitetów konsularnych, min. w umowach dwustronnych nawet pełny immunitet;

o Treść (zakres przedmiotowy) przywilejów i immunitetów konsularnych. Ochrona urzędników konsularnych i ich wolności.

obowiązek traktowania ich z szacunkiem oraz zapewnienia należytej im ochrony (KW);

nie mają pełnej nietykalności, ale zatrzymani/aresztowani tylko w przypadku ciężkiej zbrodni i tylko gdy jest takie postanowienie właściwej władzy sądowej, a więzieni tylko w wyniku ostatecznego i prawomocnego wyroku sądowego;

obowiązek poinformowania władz państwa wysyłającego;

o Immunitet jurysdykcyjny. To immunitet o charakterze funkcjonalnym, a nie osobowym, gdyż dot. tylko czynności urzędowych, a nie każdej czynności dokonanej przez osobę pełniącą daną funkcję. Nie ma immunitetu w przypadku powództwa cywilnego w związku z umową, w której nie występował wyraźnie lub w sposób dorozumiany jako przedstawiciel państwa wysyłającego oraz w przypadku powództwa z tytułu szkody spowodowanej przez pojazd, statek lub samolot.

o Inne przywileje i immunitety. Nie mają obowiązku zeznawania, gdy dot. to wykonywania przez nich funkcji konsularnych oraz przedstawiania korespondencji i dokumentów urzędowych.

immunitet celny i podatkowy oraz zwolnienie świadczeń osobistych i od obowiązku rejestracji cudzoziemców w państwie pobytu i zezwoleń na pobyt;

o osoby korzystające z przywilejów i immunitetów konsularnych

zawodowi kierownicy konsulatów oraz inni urzędnicy konsularni (osoby, którym powierzono wykonywanie funkcji konsularnych) → pełne;

osoby z personelu adm. i tech. → immunitet jurysdykcyjny; brak obowiązku zeznań dot. funkcji; immunitet podatkowy, celny (węziej niż w/w) oraz od świadczeń osobistych;

personel służby → tylko niektóre przywileje, np. w zakresie składania zeznań, w sprawach podatkowych;

członkowie rodzin urzędników i pracowników konsularnych → nie mają głównych immunitetów i przywilejów (gdyż są one funkcjonalne), ale są zwolnieni od obowiązku rejestracji i zezwolenia na pobyt, też immunitet celny i podatkowy;

o Zakres czasowy obowiązywania przywilejów i immunitetów konsularnych.

początek → od chwili wjazdu celem objęcia funkcji lub od chwili objęcia funkcji, jeśli już przebywał na terytorium → każdy członek urzędu konsularnego;

koniec → z chwilą opuszczenia przez daną osobę terytorium, po wygaśnięciu funkcji. Gdy nie opuści w terminie, nie przysługuje jej immunitet, ale immunitet jurysdykcyjny w zakresie czynności urzędowych jest trwały;