Rola małych firm w gospodarce
Zgodnie z ustawą o Prawie działalności gospodarczej z dnia 19 listopada 1999 r., zawartą w Dzienniku Ustaw nr 101, poz. 1178 można wyróżnić małego i średniego rodzaju przedsiębiorczość.
Za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w poprzednim roku obrotowym charakteryzował się następującymi rzeczami:
zatrudniał średniorocznie poniżej 50 pracowników,
osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 7 mln EURO
lub gdy suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 5 mln EURO
W przypadku spełnienia powyższych warunków mały przedsiębiorca nie może być również za takiego uznany, gdy:
posiada więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji,
posiada prawa do ponad 25%-owego udziału w zysku,
posiada więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).
Za średniego przedsiębiorcę uważa się natomiast osobę, która nie jest małym przedsiębiorcą (czyli nie spełnia powyższych kryteriów) oraz która w poprzednim roku obrotowym:
zatrudniała średniorocznie poniżej 250 pracowników, oraz
osiągnęła przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 40 mln EURO, lub
suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 27 mln EURO
Jak i w przypadku małego przedsiębiorstwa, za średniego nie uważa się takiego, w którym przedsiębiorcy inni niż mali i średni:
posiadają więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji lub
posiadają prawa do ponad 25%-owego udziału w zysku,
posiadają więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).
W sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo danego przedsiębiorcy działa krócej niż rok, to o uznaniu przedsiębiorcy za małego lub średniego decyduje jego przewidywany roczny przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacjo finansowych, a także przewidywana średnioroczna wysokość zatrudnienia oszacowana na podstawie danych za ostatni okres. Wszystkie dane powinny być udokumentowane przez przedsiębiorcę.
Małe i średnie przedsiębiorstwa zazwyczaj mają jednakową strukturę organizacyjną w której wszystkie funkcje kontrolne i zarządzające sprawuje właściciel. Powstają one zwykle z własnych środków finansowych założyciela.
Małe i średnie przedsiębiorstwa odgrywają dużą role w państwach o gospodarce wolnorynkowej. W Polsce znaczenie i rola tych przedsiębiorstw wzrosły na początku lat dziewięćdziesiątych. Reformy gospodarcze, które się wtedy rozpoczęły wpłynęły pozytywnie na rozwój małych firm. Jest to korzystne dla rozwoju gospodarki zarówno pod względem:
ekonomicznym
społecznym
Z punktu widzenia ekonomii małe firmy mają wpływ na dynamikę rozwoju gospodarki. Szybko reagują na potrzeby rynku. Inwestują środki finansowe w te branże, które są najbardziej opłacalne na danym rynku. Zapełniają lukę na rynku niewykorzystaną przez duże przedsiębiorstwa. Powodem tego jest zbyt duże ryzyko przegrania konkurencji. Dla dużych firm niektóre sektory rynku są nieopłacalne więc dlatego pozostawiają miejsce dla małych przedsiębiorstw. Dzięki temu zapełniona zostaje dziura rynkowa i zaspokojone potrzeby konsumentów. Pod niektórymi względami małe firmy mają przewagę nad dużymi przedsiębiorstwami:
- szybko reagują na zmieniające się wymagania rynku
zaspokajają konkretne potrzeby
pozbawione są nadmiernej biurokracji w zarządzaniu
szybko wprowadzają innowacje
szybko rozwiązują problemy wewnątrz firmy
mają lepsze rozeznanie % na lokalnym rynku
Rozwój małych firm ma również duże znaczenie pod względem społecznym. Przede wszystkim stwarzając nowe miejsca pracy, co powoduje spadek bezrobocia. Szczególnie miało to znaczenie w czasie procesu prywatyzacji wielkich państwowych firm, czego efektem było zmniejszenie się miejsc pracy. Zwalniani pracownicy wykorzystywali uzyskane odprawy na rozpoczęcie własnej działalności. W ten sposób dawali sobie miejsce pracy a często także zatrudniali pracowników.
Sektor małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce jak na nasze warunki nie jest wydatna w odpowiedni sposób. Rodzima gospodarka „charakteryzuje się niedorozwojem tego sektora...” w porównaniu z państwami lepiej rozwiniętymi. Ma to odzwierciedlenie w poziomie bezrobocia jaki jest obecnie w naszym kraju. Za niedostateczny rozwój tego sektora częściowo odpowiedzialne jest państwo. Wyraźnie widoczny jest brak polityki wobec małych i średnich firm. Pomoc jest tylko „realizowana przy okazji osiągania innych celów, takich jak: tworzenie miejsc pracy, restrukturyzacja rolnictwa czy ożywieniu regionów słabych”
Nie można powiedzieć, „...że małe i średnie firmy rozwiążą fundamentalne problemy postępu i rozwoju gospodarki, ale faktem jest, że odgrywają one coraz bardziej znaczącą rolę w większości krajów świata” . W Polsce małe przedsiębiorstwa posiadają jeszcze zbyt mały potencjał finansowo-ekonomiczny w stosunku do potrzeb rozwojowych. Rozwój tego sektora gospodarki ma pozytywny wpływ na funkcjonowanie całego państwa a co za tym idzie podniesienia poziomu życia jego obywateli. W krajach o dobrze rozwiniętej gospodarce rynkowej prowadzona jest polityka gospodarcza wspomagająca rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Jej głównym celem jest „nie tylko duży udział tego sektora w globalnym zatrudnieniu, inwestycjach i produkcie krajowym brutto, ale także fakt, iż stanowią one podstawowy typ przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej oraz że odpowiednia liczba małych, średnich i dużych przedsiębiorstw jest warunkiem sprawności mechanizmu rynkowego.”
Wpływ na niedostateczny rozwój sektora MSP w Polsce ma również nieznajomość i niedostępność zewnętrznych źródeł finansowania. Jeszcze niedawno były one mało znane i przedsiębiorcy dopiero uczą się z nich korzystać. Wraz z rozwojem gospodarczym i poziomem wykształcenia przedsiębiorców małe i średnie firmy powinny odgrywać większą rolę w gospodarce. Potrzebna do tego jest również odpowiednia polityka gospodarcza, która by sprzyjała rozwojowi i powstawaniu małych przedsiębiorstw. Jest to bardzo ważne ze społecznego punktu widzenia, ponieważ właściciele tych firm stanowią trzon klasy średniej.
Zarządzanie małą firmą
Prowadząc działalność gospodarczą w Państwie o gospodarce rynkowej przedsiębiorcy muszą wykazywać się operatywnością i znajomością wielu zagadnień związanych z nieograniczonymi prawami i możliwościami rynku. Kiedy na rynku panuje duża konkurencja prawie we wszystkich branżach nie wystarczy mieć środki finansowe i dobry pomysł aby przedsięwzięcie się udało. Dobre i opłacalne funkcjonowanie zarówno dużego jak i małego przedsiębiorstwa w dużym stopniu jest uzależnione od odpowiedniego zarządzania nim.
Zarządzanie mała firmą jest specyficzne i różni się od zarządzania dużym przedsiębiorstwem. Pod niektórymi względami zarządzanie mała firmą jest łatwiejsze ale w wielu przypadkach duże przedsiębiorstwa mają przewagę w tej dziedzinie. Wiąże się to głównie z lepszą wiedzą i podziałem obowiązków w dużych firmach. Są osoby odpowiedzialne za każdy element funkcjonowania przedsiębiorstwa i posiadają wykształcenie odpowiednie do wykonywanych obowiązków. W małych firmach właściciel „wprowadza w życie swoją inicjatywę i na własne ryzyko pełni wszystkie rozstrzygające funkcje kierownicze i zarządzające, niezależnie od woli i kontroli osób trzecich”. Zazwyczaj nie posiada on takiej wiedzy jak wykwalifikowana kierownictwo dużej firmy. Nie oznacza to jednak że zarządzanie w małej firmie jest gorsze jednak aby sprawnie zarządzać firmą wymaga się „określonego poziomu wiedzy, umiejętności i świadomości wśród kadry zarządzającej- czyli właścicieli przedsiębiorstw' Dzięki mało rozbudowanym strukturom zarządczym w małych firmach łatwiej i szybciej można podejmować wszelkie decyzje. Pozwala to reagować w odpowiednim czasie na zmiany występujące na rynku bez niepotrzebnej procedury. Jest to bardzo istotne ponieważ małe firmy są zarządzane kątem realizacji celów w ścisłym powiązaniu z otoczeniem. Właściciele mają dobre rozeznanie w potrzebach rynku lokalnego na którym najczęściej działają ich firmy.
Mimo dobrego zorientowania na potrzeby rynku bardzo ważna jest też operatywność właściciela. Musi on dbać o rozwój swojej firmy poprzez efektywne wykorzystywanie wszystkich jej zasobów. Przedsiębiorca operatywny powinien stale zwiększać asortyment oferowanych produktów i usług i dopasowywać je do potrzeb klientów i szybko reagować na ich sygnały dotyczące oferty. Firma powinna cały czas się rozwijać pod kątem organizacji wewnętrznej, wprowadzaniu innowacji i zasięgu działania. Dzięki temu można uzyskać większe przychody i jednocześnie zwiększyć zyski i środki na dalszy rozwój firmy.
W zarządzaniu nimi nie występują negatywne czynniki takie jak „sztywność udzielanych instrukcji, procedura biurokratyczna, ograniczenie możliwości efektywnego działania przez ramy formalnego schematu organizacyjnego, zawężenie działania określonego organu wyłącznie do zakresu sformalizowanego obowiązku bez przejawiania inicjatywy i inwencji”. Tak więc model zarządzania z jednym centrum kierowania jest korzystny dla dynamicznego rozwoju i wprowadzania innowacji. Pozwala także zarządzać przedsiębiorstwem według formy organizacyjnej jaka jest konieczna w danym momencie bez zbędnej fazy przygotowawczej.
Małe przedsiębiorstwa „wykazują naturalną skłonność do szybkiego reagowania na doraźne szanse i możliwości pozwalające osiągnąć w krótkim czasie znaczne korzyści” Dlatego często rezygnują z długofalowego procesu rozwoju, gdzie do planowanych celów dochodzi się po długim okresie. Preferują model zarządzania w którym do osiągnięcia zysków potrzeba stosunkowo mało czasu. Efektem takiego działania jest „stosunkowo wysokie niebezpieczeństwo bankructw, na jakie narażone są małe jednostki” Takie działanie jest jednak w większości przypadków konieczne ponieważ właścicieli małych firm nie stać na długie oczekiwanie na spodziewane zyski. Zazwyczaj jest to ich jedyne źródło dochodów i potrzebują jak najszybciej osiągać zyski potrzebne na bieżące wydatki a w dalszej perspektywie na rozwój firmy.
Bardzo ważnym zagadnieniem w zarządzaniu malą firmą są finanse (tak samo jak dużym przedsiębiorstwie) ponieważ celem funkcjonowania przedsiębiorstwa jest osiąganiu korzyści pieniężnych. Każda podjęta decyzja zarządcza ma mniejszy lub większy wpływ na finanse. Poprzez środki finansowe osoba zarządzająca przedsiębiorstwem może wprowadzać nowe projekty rozwijając w ten sposób swoją firmę. To są powody dla których „tak istotna jest sprawność zarządzających przedsiębiorstwem, a w szczególności jego zasobami finansowymi, która powinna prowadzić do realizacji podstawowego celu strategicznego przedsiębiorstwa, jakim jest maksymalizacja korzyści jego właścicieli, wyrażająca się we wzroście wartości rynkowej przedsiębiorstwa” . Zarządzanie finansami o którym więcej jest napisane w poprzednim rozdziale jest najważniejszym elementem zarządzania firmą niezależnie od jej wielkości. Małe firmy mają jednak mniejszy potencjał finansowy poprzez utrudniony dostęp do niektórych zewnętrznych form finansowania. Dużym firmom łatwiej jest pozyskać fundusze ponieważ posiadają większy majątek i jednocześnie większą wiarygodność kredytową. Małe firmy które działają najczęściej w oparciu o kapitał własny do rozwoju angażują zyski uzyskane z działalności. Czasami są one zbyt małe aby wystarczyły na planowane inwestycje. Dlatego szczególnie ważne jest zarządzanie finansami ponieważ każda nietrafiona inwestycja może zachwiać w dużym stopniu płynnością finansową firmy lub spowolnić jej rozwój.
Zarządzanie małą firmą nie jest takie proste jak może się wydawać. Może jest w nim mało biurokracji i skomplikowanych procedur ale właściciel małej firmy czynnie uczestniczy w całym jej funkcjonowaniu i sprawuje kilka stanowisk. Aby podejmować trafne decyzje musi znać wszystkie zagadnienia dotyczące zarządzanej firmy Za każdą podjęta decyzję odpowiada swoim majątkiem, którym jest jego firma. Nieodpowiednie zarządzanie może zniweczyć dorobek całego życia ponieważ przy dużej konkurencji panującej na rynku tylko firmy dobrze kierowane mają szanse się utrzymać.
Anna Skowronek-Mielczarek, „Zródła zewnętrznego finansowania małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce” Szkoła Główna Handlowa Warszawa 2002 s.5
Anna Skowronek -Mielczarek, „Zródła wewnętrznego finansowania małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce”, op. cit. s.39
B.M. Kobus, d. Perło, „Finansowe aspekty funkcjonowania podmiotów gospodarczych” Uniwersytet w Białymstoku Białystok 1999 s.52
Marian Strużycki, „Zarządzanie marketingowe małym i średnim przedsiębiorstwem” Difin Warszawa 1999 s.14
T. Łuczka, „Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie” Wydawnictwo naukowe PWN Warszawa-Poznań 2001 s.10
T.Luczka s.16
A. Skowronek s.5
T.Luczka s.17
S. Skowroński s.21
Ibidem s.21
W.Bień „Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa”, op,cit. s.8