Międzynarodowa polityka handlowa

Pojęcie polityki handlowej

Instrumenty polityki handlowej

Doktrynalne założenia polityki handlowej

Polityka handlowa w krajach rozwijających się

Bibliografia

1. POJĘCIE POLITYKI HANDLOWEJ

Wymiana międzynarodowa istnieje od bardzo dawna. Od wieków między handlowcami różnych krajów dochodziło do wymiany. Dlatego pojawiły się dwa rodzaje wymiany towarów i usług: handel zagraniczny, oraz handel międzynarodowy. „Przez handel zagraniczny rozumie się odpłatną wymianę towarów podmiotów gospodarczych danego kraju z podmiotami zagranicznymi” J.Dudziński i R.Knap wyróżniają cztery istotne aspekty handlu zagranicznego: „Pierwszy wiąże się z faktem, iż handel zagraniczny jest wymianą odpłatną. Jak każdy handel stanowi on transakcję dwustronną, składającą się ze świadczenia towarowego oraz wzajemnego (...). Drugi aspekt wyraża się w tym, że cechą odróżniającą transakcje handlu zagranicznego od handlu wewnętrznego jest fakt pochodzenia podmiotów wymiany z różnych krajów. Towary przechodzą więc w praktyce przez granicę celną danego państwa. Handel zagraniczny rozpatrywany jest zawsze z punktu widzenia jednego kraju (...) W tym aspekcie omawiany termin przeciwstawiamy pojęciu handel międzynarodowy. Przez ten ostatni rozumiemy wymianę grupy krajów (regionu) lub też łączny światowy eksport.(...) Ostatni czwarty aspekt związany z definicją handlu zagranicznego dotyczy zakresu przedmiotowego pojęcia. (...) współcześnie handel zagraniczny traktuje się szerzej. Wąskiemu ujęciu handlu zagranicznego, obejmującemu tylko obroty towarowe przeciwstawia się więc ujęcie szerokie - sprowadzające handel zagraniczny do łącznego obrotu gospodarczego danego kraju z zagranicą.”

Kraj który realizuje zadania w sferze wymiany handlowej z zagranicą stosuje określone instrumenty. Stosowanie tych instrumentów prowadzi do polityki handlowej. Polityka ta ma na celu zapewnienie szeroko rozumianej ochrony krajowej produkcji i zatrudnienia oraz bilansu płatniczego. Cele polityki handlowej mogą być osiągane zarówno przez stosowanie środków ograniczających import (cła), jak i pobudzających wzrost eksportu (subsydia).

W „Leksykonie marketingu” czytamy: „Polityka handlowa (trade policy). Całokształt działalności regulacyjnej państwa zmierzającej do tworzenia warunków konfrontacji własnej gospodarki z rynkiem światowym. Celem polityki handlowej jest poprawa pozycji kraju w międzynarodowym podziale pracy, wywieranie stymulującej presji na producentów, lub ich ochrona przed zbyt silną konkurencją zewnętrzną.(...) Posługuje się ona wieloma zróżnicowanymi narzędziami, do których zalicza się instrumenty ekonomiczne, prawno-administracyjne, oraz środki komunikacji interpersonalnej.”

2. INSTRUMENTY POLITYKI HANDLOWEJ

Wśród polityki handlowej wyróżniamy:

- Instrumenty taryfowe;

- Instrumenty nietaryfowe:

- Parataryfowe;

- Pozataryfowe.

Środki parataryfowe działają podobnie jak cła. Służą więc ograniczeniu wymiany przez podwyższenie ceny dobra krajowego. Obejmuje również środki pobudzania eksportu przez obniżenie ceny dobra krajowego (np. subsydia). Do środków parataryfowych należą opłaty importowe, minimalne ceny importu, subsydia eksportowe, depozyty importowe.

Liczba środków pozataryfowych jest bardzo duża. Do środków pozataryfowych zaliczamy: zakaz importu (eksportu), kontyngenty, licencje, dobrowolne ograniczenia eksportu, normy techniczne.

Cło, postępowanie anty-dumpingowe i anty-subwencyjne stanowią szczególną grupę narzędzi polityki handlowej. Są to środki walki z nieuczciwą konkurencją jaką w handlu międzynarodowym stanowią dumping i subsydia. Instrumentami, które chronią przed skutkami dumpingu lub subsydiów są cła antydumpingowe i cła antysubwencyjne.

Szczególnym instrumentem polityki handlowej jest zmiana kursu tj. zwiększenie lub obniżenie ceny waluty krajowej wyrażonej w walutach obcych. Zmiana kursu waluty oddziałuje bezpośrednio też na inne niż handel pozycje bilansu płatniczego. Oddziałuje ona również na gospodarkę wewnętrzną danego kraju.

CŁA

„Cło, najprostszy z instrumentów polityki handlowej, oznacza obciążenie podatkowe przy imporcie produktów.” W przeszłości cło było dogodnym instrumentem zapewniającym uzyskiwanie wpływów budżetowych. Dziś cła są także liczącym się źródłem dochodów budżetowych.

Z. Zawadzka pisze: „Cła (określane także jako bariery taryfowe) są opłatami pobieranymi przez państwo przy przekraczaniu towarów przez granicę. Współcześnie mają one przede wszystkim charakter ceł wwozowych, czyli są płacone od towarów importowanych. Nakładanie ceł na towary importowane może wynikać zarówno z przyczyn fiskalnych ( w celu zwiększenia wpływów do budżetu państwa), jak również z polityki ochrony krajowych gałęzi produkcji przed obcą konkurencją.”

Cło jest środkiem regulującym wielkość i strukturę obrotów handlu zagranicznego. Jest to jedyny środek dopuszczalny przez WTO (Światowy Ośrodek Handlu).

Cło można rozpatrywać jako instrument ochrony produktów krajowych: „(...) cło wbija klin pomiędzy ceny rynku krajowego i zagranicznego o podnosi ceny w kraju nakładającym cło, a obniża ceny za granicą, jednak o mniejszą sumę, niż wynosi cło. Chcąc ustalić, czy cło rzeczywiście osiąga cel w postaci ochrony produktu, należy rozważyć jego wpływ zarówno na finalną cenę dobra, jak i na koszty nakładów używanych w produkcji. Rzeczywista protekcja jaką daje cło, nie będzie się równała stawce celnej, jeśli importowane dobra pośrednie znajdują zastosowanie przy produkcji dóbr podlegających ochronie celnej.”

Cła dzielą się na:

• Eksportowe;

• Importowe;

• Tranzytowe.

Według kryterium sposobu ustalania stawek celnych wyodrębniamy trzy rodzaje cła:

• Cła wartościowe (ad valorem) - ustalane od wartości towaru;

• Cła specyficzne (od ilości) - ustalane od jednostki fizycznej towaru;

• Cła kombinowane.

„Cło od ilości (cło specyficzne) stanowi stałą opłatę nakładaną na każdą jednostkę produktu importowanego (np. 3 dol. Za każdą baryłkę ropy). Cło od wartości (ad valorem) stanowi opłatę stanowiącą ułamek wartości produktu importowanego (np. 25 procentowe cło nakładane w Stanach Zjednoczonych na importowane samochody ciężarowe). W każdym przypadku sutkiem stosowania taryfy celnej jest wzrost kosztu produktu dostarczanego do kraju.”

Cła dzielimy też wg znaczenia gospodarczego:

• Prohibicyjne (zabraniające);

• Ochronne (protekcyjne);

• Preferencyjne;

• Bojowe;

• Retrosyjne;

• Fiskalne;

• Antydumpingowe.

Celem wprowadzania cła jest ochrona własnego rynku, ochrona własnej produkcji. Cła są wprowadzone też po to kiedy chce się dokonać zmian w strukturze konsumpcji, kiedy chce się lepiej wykorzystać zasoby produkcyjne kraju. Cło wprowadza się w przypadku zmiany w bilansie płatniczym trems of trade i w przypadku zmiany w dystrybucji dochodów.

Cła mogą być ustalane na czas nieograniczony bądź mogą być sezonowe. Mogą być one pobierane od importu, eksportu lub tranzytu towarów przez terytorium kraju. Cła tranzytowe nie są współcześnie stosowane. Rzadkie są też cła eksportowe, gdyż krajom zależy na zwiększeniu eksportu a nie na jego zmniejszeniu.

Dziś znaczenie cła zmalało, gdyż rządy chronią przemysł krajowy preferują stosowanie barier pozataryfowych.

Od 1990 roku funkcjonuje w Polsce tylko jedna taryfa celna dotycząca każdego importu. Taryfa celna w polskim handlu zagranicznym została oparta na tzw. Scalonej Nomenklaturze Towarowej EWG.

Stawki celne są zróżnicowane w zależności od:

- Stopnia przetworzenia towaru np.: na surowce stawka celna wynosi 5%, półprodukty i wyroby gotowe od 10-15%, towary konsumpcyjne pochodzenia przemysłowego 20%, wyroby rolne i tekstylne od 25-30%, towary luksusowe 45%. Stawki wyższe stosowane są dla alkoholi i wyrobów tytoniowych;

- Taryfa importowa dotyczy przewozu ze wszystkich krajów, import z poszczególnych grup krajów obciążony jest różnymi stawkami ceł:

- Stawki podstawowe - stosowane są do importu z krajów członków GATT oraz krajów którym Polska przyznała Klauzulę Najwyższego Uprzywilejowania (KNU);

- Do towarów pochodzących z krajów pozostałych a więc tych którym Polska nie udzieliła KNU stosuje się stawki 100%, a gdy stawka taryfowa wynosi „0” stawkę w wysokości 25%;

- W stosunku do 40 krajów najmniej rozwiniętych stosuje się preferencje zerowe stawki celne;

- Preferencyjne stawki celne w wysokości 0,7 stawki podstawowej nakładane są na import z krajów „trzeciego świata” (lista pochodzi z ONZ i obejmuje 50 państw).

Do importu towarów tropikalnych pochodzących z krajów rozwijających się ustala się preferencyjne zerowe stawki celne.

Cło ma na celu ochronę producentów krajowych przed niskimi cenami, jakie mogłyby wyniknąć z konkurencyjnego importu.

Cło podnosi cenę produktu w kraju importującego, a obniża ją w kraju eksportującego. W wyniku tych zmian cen konkurenci tracą w kraju importującym a zyskują w eksportującym. Na odwrót jest z producentami, którzy w kraju importującym zyskują a tracą w eksportującym. Rząd, który nakłada cło gromadzi dochód.

„Cła powodują przesunięcie krzywej podaży (krajowej i zagranicznej) w górę - lub w lewo - w stopniu równym wielkości cła. Wzrastają ceny, a także krajowa produkcja. Zyski krajowych producentów powiększają się oraz wzrastają płace i możliwości zatrudnienia”

SUBSYDIA

„Subsydium eksportowe jest płatnością przekazaną na rzecz firmy lub jednostki, która wysyła produkt za granicę. Podobnie jak cło, subsydium eksportowe może być bądź specyficzne (określona suma na jednostkę towaru), bądź ad valorem (określiny procent wartości eksportowanej). Kiedy rząd oferuje subsydium eksportowe, sprzedawca będzie eksportował produkt, aż do osiągnięcia punktu, przy którym krajowa cena przekracza cenę za granicą o sumę równą subsydiom.”

Jest to darowizna i premia przyznana przez państwo eksportera, jest to forma dochodu lub promocji cenowej oferowana przez państwo bezpośrednio lub pośrednio w celu zwiększenia eksportu lub zredukowania importu na terenie kraju.

Subsydia to rodzaj subwencji eksportowych. Subwencje oznaczają „(...) wszelkiego rodzaju premie, subsydia, ulgi lub ułatwienia przyznawane przez państwo eksporterom, mające na celu zachęcenie ich do rozwijania eksportu i zwiększenia w ten sposób konkurencyjności towarów danego kraju na rynkach światowych.”

Państwo godzi się na subsydiowanie prywatnego eksportu w celu np.: pobudzenia produkcji i eksportu technicznego zaawansowanych gałęzi przemysłu, gdzie nakłady są wysokie, a efekt produkcyjny trudny do przesądzenia. W krajach rozwiniętych subsydia są popularną metodą pozbywania się nadwyżek artykułów rolnych, podtrzymywania dochodów rolników i rozwoju eksportu rolnego w warunkach konkurencji.

Subsydia mogą być udzielane w dwóch formach:

• Forma bezpośrednia (dotacje);

• Forma pośrednia (ulgi podatkowe).

WTO zakazała wspierania eksportu przemysłowego subsydiami, dlatego są one stosowane w ukrytych formach, a w przypadku eksportu rolnego są stosowane w formie bezpośredniej.

Wg WTO są trzy rodzaje subsydiów:

• Zabraniające;

• Uzasadniające akcje neutralizujące;

• Niepociągające za sobą akcji neutralizujących.

W przypadku zwiększonego napływu subsydiowanych wyrobów na rynek światowy powoduje to obniżenie ceny światowej tego wyrobu. Konsumenci w kraju importującym: tańszy import eliminuje część z nich z rynku.

Producenci kraju importera dotknięci subsydiowanym importem, mają prawo do przeciwdziałanie jego niekorzystnym skutkom i domagania się ceł anysubwencyjnych. Zadaniem tych ceł jest wyrównanie warunków konkurencji.

DUMPING

„Jest to zjawisko, które polega na tym, że określone produkty są sprzedawane za granicą po cenach niższych niż koszt ich wytworzenia lub niż ceny na rym krajowym, czyli po cenach dumpingowych.”

Istota dumpingu jest zbliżona do subsydium: oba instrumenty oznaczają sprzedaż za granicę po cenie niższej od ceny sprzedaży na rynku krajowym. Różnica między tymi dwoma instrumentami polega na tym, że dumping jest stosowany przez przedsiębiorstwa, natomiast subsydia przez rząd.

Motywami stosowania cen dumpingowych są chęć wejścia na rynek zagraniczny utrzymania się na nim w okresie recesji lub pokonania konkurentów. Producenci często celowo eksportują produkty po cenie dumpingowej po to aby pozbyć się nadwyżki produkcji zalegającej magazyn, uzyskanie większych udziałów w rynku. Zdarza się, że przestarzały produkt jest eksportowany za granicę po niskiej cenie. Dumping jest to więc tani import.

Dumping jest kosztowny dla dotkniętych jego skutkami grup społecznych w kraju eksportującym i importującym. Przedsiębiorstwo eksportujące, które sprzedaje po cenie dumpingowej za granicą, stara się zrekompensować swoje straty przez podniesienie cen na rynku wewnętrznym. Tracą na tym konsumenci w kraju będącym importerem. Sprzedaż po cenach dumpingowych umożliwia konsumentom nabywanie tańszych produktów, co godzi w interes producentów krajowych.

Dumping można uznać za formę promowania eksportu: „Polega ona na sprzedaży towaru za granicę po cenie, która nie pokrywa kosztów jego wytworzenia. Producenci tych towarów albo ponoszą przejściowo straty, , albo też korzystają z pomocy państwa, które wspiera ich za pomocą subwencji eksportowych. Producenci zagraniczni stosują zaniżone ceny na ogół po to , aby wyprzeć krajowych wytwórców z danej gałęzi produkcji. Po osiągnięciu pozycji monopolistycznej na rynku światowym przeważnie podnoszą ceny, rekompensując sobie wcześniejsze straty.”

Innymi instrumentami parataryfowymi polityki handlowej są jeszcze:

• Zmienne opłaty wyrównawcze;

• Kwoty importowe, opłaty specjalne, statystyczne.

Instrumenty pozataryfowe dzielimy wg kryterium:

• Wg ograniczeń ilościowych:

• Kontyngent;

• Embargo;

• Koncesje i licencje;

• Zakaz przywozu i wywozu.

• Wg ograniczeń dewizowych:

• Transakcje barterowe;

• Transakcje konsensacyjne;

• Umowy płatnicze

• Umowy dewizowe.

• Bariery techniczne:

• Dobrowolne ograniczenia eksportu VRA (VER);

• Zakupy rządowe.

Omawianie instrumentów pozataryfowych rozpoczniemy od kontyngentu.

KONTYNGENT

„Oprócz ceł może być stosowana polityka ustalania kontyngentów. Kontyngenty oznaczają ograniczenia ilości przekraczających granicę towarów. Kontyngenty na towary importowane są nakładane w celu ochrony krajowych gałęzi produkcji przed konkurencją zagraniczną. Ustalenie kontyngentów eksportowych może mieć na celu ochronę rynku wewnętrznego przed nadmiernym wywozem niektórych towarów.”

Kontyngent jest ilością lub wartością towaru dopuszczonego do handlu w określonym czasie. Kwoty mają być ustalone w sposób globalny lub mogą być podzielone między poszczególnych dostawców.

Rozdział kontyngentów dokonuje Minister Gospodarki. Kontyngent można odsprzedawać. Kontyngenty mogą być:

• Importowe;

• Eksportowe;

• Celne;

• Towarowe;

• Autonomiczne i konwencyjne;

• Globalne;

• Cząstkowe;

• Sztywne;

• Elastyczne.

ZAKAZ WYWOZU I PRZYWOZU

Zakaz wywozu i przywozu jest bezpośrednim narzędziem oddziaływania państwa w sferę wymiany z zagranicą.

Zakazy wprowadza się z różnych względów. Z reguły chodzi o ochronę własnej produkcji. Zakaz może mieć na celu zapobieganie nadmiernemu odpływowi dewiz.

Zakazy mogą mieć charakter stały lub okresowy. W przypadku zakazu okresowego chodzi o uwzględnienie wahań podaży na skutek sezonowości produkcji.

Zakazy przywozu można podzielić na:

• Bezwzględne;

• Warunkowe.

Zakazy bezwzględne są rzadko spotykane i może dotyczyć takich towarów jak: leki, narkotyki itp. Powszechnie stosuje się zakazy warunkowe, przy których możliwość dokonania importu warunkowana jest uzyskaniem odpowiedniego zezwolenia uprawnionych organów państwa.

Szczególnym rodzajem zakazu jest embargo, czyli generalny zakaz wywozu i przywozu określonych towarów do lub z określonych krajów.

LICENCJE

Licencja nazywana jest też pozwoleniem przywozu i wywozu.

Licencje są wydawane do wyczerpania wielkości kwoty. Mogą być wprowadzone bez ustanowienia ograniczeń ilościowych. Służą one monitorowaniu wielkości importu ze względów bezpieczeństwa, ochrony środowiska.

ZAKUPY RZĄDOWE

Zakupy dokonywane przez rząd lub przez firmy podlegające silnej regulacji rządowej mogą być nastawione na produkty wytworzone w kraju nawet wówczas gdy są droższe od importowych.

DOBROWOLNE OGRANICZENIA EKSPORTU

Kwota importowa stanowi bezpośrednią barierę odnoszącą się do ilości importu określonego produktu.

„Dobrowolne ograniczenie eksportu (VER) zwane także pod nazwą dobrowolnego porozumienia o ograniczeniu (VRA), stanowi pewną odmianę kwoty importowej. Jest to kwota nałożona na handel przez kraj eksportujący, a nie importujący.”

Dobrowolne ograniczenia eksportowe odnoszą się do sytuacji w których eksporter - pod naciskiem importera - „dobrowolnie” ogranicza swój wywóz na rynek partnera. Ograniczenia te są dobrowolne tylko z nazwy. Przykładem może tu być ograniczenie eksportu samochodów do Stanów Zjednoczonych wprowadzone przez Japonię w 1981 roku

3. Doktrynalne założenia polityki handlowej

Rządy często prowadzą politykę handlową, która niekoniecznie jest zgodna ze wskazaniami wynikającymi z analizy kosztów i korzyści.

Pierwszym krokiem zmierzającym do zrozumienia sensu faktycznej polityki handlowej jest zastanowienie się nad przyczynami powstrzymującymi rządy od wszelkiej integracji w wymianę handlową. Ogólnie mówiąc chodzi o to jakie argumenty przemawiają za utrzymaniem wolnego handlu.

Argumenty na rzecz wolnego handlu.

„Korzyści z handlu międzynarodowego można dostrzec w statystykach bilansu płatniczego, który stanowi zestawienie wszystkich transakcji między danym krajem a resztą świata.”

Niewiele krajów realizuje w pełni zasady wolnego handlu. W mieście - państwie Hongkong jako jedynym współczesnym kraju nie są stosowane cła ani kwoty importowe. Jednak od czasów Adama Smitha ekonomiści przedstawiają wolny handel jako ideał, do którego powinna dążyć polityka handlowa. Wolny handel pozwala na uniknięcie strat w wydajności wiążących się z protekcjonizmem. Wolny handel stwarza dodatkowe korzyści wykraczające poza eliminację zniekształceń w sferze produkcji i konsumpcji.

Dodatkowe korzyści z wolnego handlu

Jednym z rodzajów korzyści z wolnego handlu są korzyści ze skali produkcji. Rynki chronione nie tylko rozpraszają produkcję w skali międzynarodowej, ale poprzez zmniejszenie konkurencji i podnoszenie zysków powodują także, iż nazbyt wiele firm pragnie się znaleźć w obrębie przemysłu chronionego. Taka preferencja firm na wąskich rynkach krajowych powoduje, że skala produkcji w ramach firmy staje się niewydajna. Niektórzy ekonomiści uważają, że potrzeba przeciwdziałania nadmiernemu gromadzeniu się firm w poszczególnych gałęziach, prowadzącemu do niewydajnej skali produkcji, jest uzasadnieniem dla wolnego handlu wykraczającym poza zwykły rachunek kosztów i korzyści.

Inny argument na rzecz wolnego handlu polega na tym, że skłaniając przedsiębiorców do szukania nowych dróg dla eksportu lub konkurencji z importem znacznie poszerza się możliwości pomnażania wiedzy i innowacji w porównaniu z systemem handlu „kierowanego”, w którym w dużej mierze rząd decyduje o strukturze importu i eksportu. (...)

Polityczne argumenty na rzecz wolnego handlu

Polityczne identyfikowanie się z ideą wolnego handlu może być korzystne w praktyce. Teoretycznie przemyślany układ ceł i subsydiów eksportowych mógłby zwiększyć poziom dobrobytu w kraju, ale z rzeczywistości każde działanie rządu zmierzające do przeprowadzenia złożonego programu interwencji w sferze handlu z dużym prawdopodobieństwem mógłby zostać przechwycone przez grupy interesów i przekształcone w narzędzie redystrybucji dochodu na korzyść sektorów mających wpływy polityczne.

Poniższe trzy argumenty przemawiające na rzecz wolnego handlu prawdopodobnie reprezentują typowy punkt widzenia większości ekonomistów zajmujących się problematyką międzynarodową:

1. Koszty odchodzenia od wolnego handlu mierzone metodami konwencjonalnymi są bardzo znaczne;

2. Istnieją inne korzyści wynikające z wolnego handlu, które należy uwzględnić przy ocenie polityki protekcjonizmu;

3. Każda próba wprowadzenia przemyślanego programu odstępstw od zasad wolnego handlu będzie unicestwiona przez procesy polityczne.

Argumenty przeciwko wolnemu handlowi z zakresu dobrobytu narodowego

Większość ceł, kwot importowych i innych środków polityki handlowej stosuje się głównie w celu ochrony dochodów określanych grup interesów. Odchylenie od wolnego handlu zmniejszają dobrobyt kraju, faktycznie istnieją pewne podstawy teoretyczne do przypuszczenia, że aktywna polityka handlowa może czasami zwiększyć dobrobyt kraju jako całości.

Jednym z argumentów za odchodzeniem od zasady wolnego handlu wywodzi się bezpośrednio z analizy kosztów i korzyści. W dużym kraju, który jest w stanie wpływać na ceny zagranicznych eksporterów, cło obniża ceny importu i w ten sposób generuje korzyści z terms of trade. Te korzyści powinny być przeciwstawione kosztom, które powstają na skutek tego, że cło deformuje bodźce produkcyjne i konsumpcyjne. W niektórych przypadkach korzyści z terms of trade wynikające ze stosowania cła przeważają nad kosztami.

Przy stosunkowo niskim cle korzyści z terms of trade powinny przewyższać koszty. Wówczas dobrobyt kraju jest na wyższym poziomie niż przy wolnym handlu. Gdy jednak wzrasta stawka celna, koszty zaczynają wzrastać szybciej niż korzyści i krzywa obrazująca zależność dobrobytu od stawki celnej opada. Stawka prohibicyjna powoduje, że kraj znajduje się w gorszym położeniu niż przy handlu wolnym; dalszy wzrost poza stawkę prohibicyjną nie wywołuje żadnych skutków, a krzywa biegnie dalej poziomo.

Optymale Stawka Stawka

cło, t_o prohibicyjna, t_p cła

RYS. 1 Cło optymalne

Źródło: Krugman P., Obstfeld M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, t.1, PWN, Warszawa 1997, s. 156

W punkcie 1 poziom dobrobytu jest maksymalny. Stawka celna t_o, która maksymalizuje dobrobyt narodowy, jest stawką optymalną. Optymalna stawka jest zawsze dodatnia, ale mniejsza os stawki prohibicyjnej, która eliminowała import.

Subsydia eksportowe pogarszają terms of trade, a zatem jednoznacznie obniżają dobrobyt kraju, optymalną polityką w sektorach eksportowych powinno być subsydiowanie ujemne, tzn. podatek od eksportu podnoszący cenę eksportu dla cudzoziemców. Podatek optymalny jest dodatni, ale mniejszy od prohibicyjnego, który eliminowałby eksport.

Argument przeciwko wolnemu handlowi z terms of trade zawiera pewne istotne ograniczenia. Kraje małe mają nikłe możliwości wpływania na ceny światowe w odniesieniu do własnego importu, jak i cudzego eksportu. Dla krajów wielkich problem polega na tym, że argument wynikający z terms of trade jest równoznaczny z argumentem na rzecz użycia siły monopolu państwowego w celu wyciągania korzyści kosztem innych krajów.

Argument przeciwko wolnemu handlowi wynikający z niedoskonałości rynku krajowego stanowi szczególny przypadek koncepcji ogólniejszej, zwanej teorią „drugiego najlepszego” rozwiązania. Teoria ta dowodzi, że polityka nieingerencji jest pożądana na danym rynku tylko wtedy, gdy inne rynki funkcjonują we właściwy sposób. Jeśli tak nie jest to interwencja rządu, która deformuje bodźce na jednym rynku, może wpływać na zwiększenie dobrobytu przez wyeliminowanie konsekwencji wynikających z niedoskonałości innego rynku.

Stosowanie tej teorii w polityce handlowej ekonomiści uzasadniają tym, że niedoskonałości wewnętrznego funkcjonowania gospodarki mogą usprawiedliwiać ingerowanie w jej zewnętrzne powiązana.

Niewiele krajów praktykuje wolny handel, większość ekonomistów nadal uważa taki handel za pożądaną formę polityki. Wynika to z trzech kierunków rozumowania. Po pierwsze uzasadnione jest twierdzenie o powstaniu korzyści z wydajności w warunkach wolnego handlu. Po drugie, wielu ekonomistów uważa, że wolny handel przynosi dodatkowe korzyści wykraczające poza formalną analizę.

Jedno intelektualnie cenne uzasadnienie odstępstw od wolnego handlu, polega na tym, że kraje mogą poprawić swe terms of trade poprzez cło optymalne i opłaty eksportowe.

Innym argumentem na rzecz odchodzenia od wolnego handlu opiera się na niedoskonałym stanie rynków krajowych. Jeśli rynek krajowy, taki jak rynek pracy, przestaje funkcjonować właściwie, odejście od wolnego rynku może pomóc w złagodzeniu konsekwencji tego wadliwego funkcjonowania.

Polityka handlowa w krajach rozwijających się

Wszystkie kraje mają oczywiście swą własną historię i własne problemy. Przy analizie polityki ekonomicznej należy wziąć pod uwagę zwłaszcza różnice występujące między dwiema grupami krajów: z jednej strony kraje rozwinięte lub wysoko rozwinięte w rozwoju, z drugiej strony obejmujące większość ludności świata kraje rozwijające się.

Kraje rozwinięte stanowią 15% ludności świata, ale tworzą około 60% produkcji i wymiany międzynarodowej. Reprezentują one wydajne systemy gospodarki, a zatem nie mają zbyt wielkich żądań i oczekiwań w stosunku do polityki handlowej.

Inna jest sytuacja w przypadku krajów rozwijających się. Wiele krajów rozwijających się wykorzystuje politykę handlową do promowania rozwoju przemysłu przeciwstawianego sektorom tradycyjnym w nadziei, że da im to szanse dopędzenia krajów bogatych. Wiele biednych krajów usiłuje wykorzystać politykę handlową w celu rozwiązywania problemu nierównego rozwoju lub dualizmu wewnątrz-krajowego. Kraje rozwijające się dowodzą, że ich relatywne zubożenie wynika nie z ich własnej winy, ale z nieuczciwego systemu gospodarki międzynarodowej i często wykorzystują międzynarodowe negocjacje do zmiany zasad tego systemu.

Najbardziej widoczną różnicą między polityką handlową krajów zaawansowanych i krajów biednych jest to, ze w krajach rozwijających się polityka konsekwentnie zajmuje się pobudzeniem rozwoju przemysłu w przeciwieństwie do innych sektorów gospodarki. Większość krajów zaawansowanych to główni eksporterzy produktów przemysłowych, podczas gdy kraje biedne są zazwyczaj eksporterami produktów podstawowych. Kraje pragnące zademonstrować swą siłę i niezależność często chcą się wykazać silnym przemysłem krajowym, takim jak przemysł stalowy lub petrochemia.

Zgodnie z argumentacją wynikającą z wczesnego etapu uprzemysłowienia kraje rozwijające się mogą mieć potencjalną przewagę komparatywną w przemyśle, ale nowe gałęzie początkowo nie są w stanie skutecznie konkurować z silnie rozbudowanym już przemysłem w krajach rozwiniętych. Rządy powinny zatem zapewnić czasowe poparcie nowym gałęziom przemysłu przez ułatwienie im startu, dopóki nie staną się dostatecznie mocne, aby mogły sprostać konkurencji międzynarodowej. Zgodnie z taką argumentacją uzasadnione jest stosowanie ceł lub kwot importowych ustanowionych na pewien czas w celu wsparcia industrializacji w jej okresie wyjściowym.

Problemy wiążące się z argumentacją uzasadnioną wczesnym etapem uprzemysłowienia. Argumentacja ta pozornie wydaje się przekonywująca dla wielu rządów. Ekonomiści wskazują na wiele pułapek, jakie niesie ona ze sobą, toteż powinna być stosowana bardzo ostrożnie.

Nie zawsze dobrze jest dzisiaj rozwijać te gałęzie przemysłu, które będą dawały komparatywne korzyści dopiero w przyszłości.

Ochrona uprzemysłowienia nie daje korzyści, dopóki nie uczyni przemysłu konkurencyjnym. Pakistan i Indie chroniły swe sektory przemysłowe przez dziesięciolecia i dopiero teraz zaczynają rozwijać eksport produktów przemysłowych na większą skalę.

Rozbudowa przemysłu jest przedsięwzięciem kosztownym i wymagającym wiele czasu, nie stanowi dostatecznego argumentu na rzecz interwencjonizmu państwowego, dopóki nie następuje zjawiska załamania się rynku wewnętrznego. Inwestorów obchodzą tylko bieżące przychody z działalności przemysłowej, natomiast mniej ich interesują dalsze perspektywy, ale nie jest to przecież zgodne z działaniami praw rynku. Przynajmniej w krajach rozwiniętych inwestorzy często podejmują ryzykowne projekty.

Uzasadnienie ochrony przemysłu na wczesnym etapie jego rozwoju wynikające z niedoskonałości rynku. Dla uzasadnienia protekcji wynikającej z wczesnego etapu rozwoju przemysłu należy wyjść poza pozornie słuszny pogląd, że przemysł nowy zawsze wymaga ochrony. Argument na rzecz ochrony przemysłu w jego wczesnym stadium rozwoju powinien być uzależniony od szczególnego układu niedoskonałości rynkowych, uniemożliwiających na rynkach prywatne pożądane tempo rozwoju przemysłowego. Zwolennicy wyrafinowanej argumentacji na rzecz ochrony przemysłu na wczesnym etapie rozwoju zidentyfikowali dwa zjawiska, które mogłyby uzasadnić tego rodzaju protekcjonizm: niedoskonałość rynku kapitałowego oraz problem przywłaszczenia.

Uzasadnienie protekcjonizmu niedoskonałością rynków kapitałowych sprowadza się do tego, że jeśli w danym kraju rozwijającym się nie istnieje rozbudowana struktura instytucji finansowych, które umożliwiłoby gromadzenie oszczędności powstałych w sektorach tradycyjnych i przeznaczenie ich na finansowanie inwestycji w nowych sektorach przemysłowych, to rozwój nowych gałęzi przemysłu będzie ograniczony wielkością zysków bieżących możliwych do osiągnięcia przez firmy działające w tych gałęziach. Wskutek tego niska stopa zysku w okresie początkowym będzie stanowiła przeszkodę w realizacji procesu inwestowania, nawet gdyby zyski z tych inwestycji liczone w długim okresie były wysokie. Najlepszy wariant sprowadza się do ulepszenia rynku kapitałowego.

Argument przywłaszczenia w odniesieniu do ochrony przemysłu na wczesnym etapie rozwoju może przybierać wiele postaci. Wszystkie ona mają tę wspólną cechę, że firmy tworzone w nowych gałęziach przyczyniają się do powstania określonych korzyści społecznych, nie otrzymując za to rekompensaty. Firmy wkraczające do nowej gałęzi przemysłu jako pierwsze bywają narażone na ponoszenie kosztów „rozruchu” wynikających z adaptacji technologii do warunków lokalnych lub otwierania nowych rynków. Firmy pionierskie wytwarzające produkty w sensie fizycznym mogą tworzyć pewne korzyści nieuchwytne w zakresie których nie da się ustanowić praw własności w pewnych okolicznościach owe korzyści społeczne powstałe w nowych gałęziach przekraczają poniesione koszty. Z powodu problemów z przywłaszczeniem tych korzyści żaden prywatny przedsiębiorca nie będzie skłonny wkroczyć do nowej gałęzi przemysłu. Najlepszym rozwiązaniem byłoby rekompensowanie firmom ich trudno uchwytnych wkładów. jeśli nie jest to wykonalne, można zastosować „drugie najlepsze rozwiązanie”.

Przypadek niedoskonałości rynku kapitałowego, jak i problem przywłaszczenia, odnoszone do ochrony przemysłu na wczesnym etapie rozwoju, są tylko szczególnymi przypadkami uzasadniania ingerencji w sferę wolnego handlu w warunkach rynku niedoskonałego.

Ochrona może być realizowana różnymi sposobami. Kraje mogłyby subsydiować produkcję przemysłową w ogóle lub subsydiować tylko pewne produkty przemysłowe. W większość krajów rozwijających się podstawową strategią uprzemysłowienia jest rozwój gałęzi przemysłu zorientowanych na rynek krajowy. Strategia pobudzania rozwoju przemysłu krajowego poprzez ograniczenie importu produktów przemysłowych znana jest pod nazwą uprzemysłowienia zastępującego import.

BIBLIOGRAFIA

1. Copeland D.W., „Ekonomia. Przewodnik studiowania - ćwiczenia”, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk 1993, s.614.

2. Dudziński J., Knap R. „Handel zagraniczny”, wyd. II popr. i uzupełnione, Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Businessu w Szczecinie, Szczecin 1999, s.7.

3. Goldberg L., Klein M., „Międzynarodowe stosunki gospodarcze - ćwiczenia”, PWN, Warszawa 1997, s.78.

4. Komosa A., „Szkolny słownik ekonomiczny”, EKONOMIK, Warszawa 1994, s.28

5. Krugman P., Obsfeld M., „Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Teoria i praktyka”, tom I, PWN, Warszawa 1997, s.113.

6. „Leksykon marketingu” pod red. J.Altkorna i T.Kramera, autor hasła A.Szromnik, PWE, Warszawa 1998, s.184.

7. „Makro i mikro ekonomia. Podstawowe problemy”, pod red. S.Marciniaka, autor rozdz. Z.Zawadzka, PWN, Warszawa 1998, s.415.

J. Dudziński, R.Knap, „Handel zagraniczny”, wyd. II popr. i uzupełnione, Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Businessu w Szczecinie, Szczecin 1999, s.7.

ibidem.

„Leksykon marketingu” pod red. J.Altkorna i T.Kramera, autor hasła A.Szromnik, PWE, Warszawa 1998, s.184.

P.Krugman, M.Obsfeld, „Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Teoria i praktyka”, tom I, PWN, Warszawa 1997, s.113.

„Makro i mikro ekonomia. Podstawowe problemy”, pod red. S.Marciniaka, autor rozdz. Z.Zawadzka, PWN, Warszawa 1998, s.415.

L. Goldberg, M.Klein, „S stosunki gospodarcze - ćwiczenia”, PWN, Warszawa 1997, s.78.

P.Krugman, M.Obsfeld, „Międzynarodowe stosunki ...”, op. cit., s.113.

D.W.Copeland, „Ekonomia. Przewodnik studiowania - ćwiczenia”, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk 1993, s.614.

P.Krugman, M.Obsfeld, „Międzynarodowe stosunki ...”, op. cit., s.145.

„Makro i mikro ekonomia. Podstawowe...”, op.cit., s.416.

A. Komosa, „Szkolny słownik ekonomiczny”, EKONOMIK, Warszawa 1994, s.28

„Makro i mikro ekonomia. Podstawowe...”, op.cit., s.416.

„Makro i mikro ekonomia. Podstawowe...”, op.cit., s.415.

„Marketing międzynarodowy i...”, op. cit.

P.Krugman, M.Obsfeld, „Międzynarodowe stosunki ...”, op. cit., s.147.

D.W.Copeland, „Ekonomia. Przewodnik studiowania - ćwiczenia”, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk 1993, s.613.

Na podstawie: P.Krugman, M.Obsfeld, „Międzynarodowe stosunki ...”, op. cit., s.152.

P.Krugman , M.Obstfeld, Międzynarodowe stosunki ...”, op.cit., s. 154

Ibidem, s. 155

Na podstawie: P.Krugman, M.Obsfeld, „Międzynarodowe stosunki ...”, op. cit., s.154.

Dobrobyt kraju

1

---