ZAGRANICZNA POLITYKA HANDLOWA

ZAGADNIENIA TEORETYCZNE

I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE

1. ZAGRANICZNA POLITYKA HANDLOWA - oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Powinna być:

• aktywna - inicjowanie działań niepodejmowanych samodzielnie przez podmioty gospodarcze i ograniczanie działalności niekorzystnej z punktu widzenia państwa jako całości

• całościowa - jest ona ściśle zintegrowana z ogólną polityką ekonomiczną kraju

• świadoma - u jej podłoża leży bilans korzyści i strat związanych z jej stosowaniem

2. Odmiany zagranicznej polityki handlowej:

• polityka proeksportowa - działania mające na celu wspieranie eksportu poprzez stwarzanie warunków poprawiających efektywność oraz możliwości wywozu towarów

• polityka importowa - działania państwa w sferze rozmiarów, struktury i opłacalności sprowadzanych z zagranicy towarów

3. Cele zagranicznej polityki handlowej:

• cel długookresowy: wzrost korzyści z udziału w międzynarodowym podziale pracy poprzez wzrost międzynarodowej zdolności konkurencyjnej, rozumianej jako:

• mikrokonkurencyjność - zdolność do projektowania, wytwarzania i sprzedawania towarów i usług, których ceny, jakość i inne walory są bardziej atrakcyjne od odpowiednich towarów oferowanych przez zagranicznych konkurentów

• makrokonkurencyjność: zdolność gospodarki narodowej do trwałego uzyskiwania korzyści ze stosunków gospodarczych z zagranicą

• cel krótko i średniookresowy: zachowanie równowagi płatniczej, pozytywne oddziaływanie na aktywność gospodarczą, ceny, stan zatrudnienia, postęp techniczny i technologiczny

4. Czynniki wpływające na wybór celów i narzędzi zagranicznej polityki handlowej:

• czynniki wewnętrzne: poziom rozwoju gospodarczego, stabilizacja cen, poziom zatrudnienia

• czynniki zewnętrzne: zmiany polityczne na świecie, zmiany pozycji poszczególnych krajów na rynku międzynarodowym, działalność organizacji i instytucji międzynarodowych

II. GŁÓWNE NURTY ZAGRANICZNEJ POLITYKI HANDLOWEJ

1. POLITYKA WOLNEGO HANDLU - powstrzymanie się państwa od stosowania wszelkich barier ograniczających dostęp zagranicznych towarów i przedsiębiorstw do rynku krajowego oraz rezygnacja ze środków wspierania własnego eksportu

1.1. Argumenty za stosowaniem polityki wolnego handlu :

• zapewnia efektywną alokację zasobów w gospodarce światowej (poprawa efektywności produkcji i w konsekwencji wytwarzanie większej ilości towarów oraz usług przy wykorzystaniu tego samego poziomu zasobów)

• poprawa efektywności konsumpcji poprzez zmiany w cenach towarów i usług umożliwiające konsumentom osiąganie wyższego poziomu użyteczności (umożliwienie konsumentom zakupu importowanych produktów po niższej cenie oraz rozszerzenie możliwości dokonywania przez konsumentów wyboru wśród asortymentu towarów poszerzonego o dobra importowane)

• spadek poziomu cen spowodowany faktem, że o cenach krajowych decydują koszty wytwarzania w najbardziej korzystnych warunkach

• przyspieszenie postępu technologicznego i innowacyjnego

• podniesienie poziomu dobrobytu poszczególnych krajów i całej gospodarki światowej

1.2. Źródła korzyści z wolnego handlu:

• wzrost skali produkcji (obniżenie kosztów jednostkowych produkcji towarów)

• wzrost konkurencji

• ekspansja inwestycji kapitałowych

• wzrost stopy inwestycji technologicznych

• obniżenie stopy inflacji

2. POLITYKA PROTEKCJONISTYCZNA - stanowi pochodną polityki interwencjonizmu państwowego w gospodarce; oznacza stosowanie ograniczeń w międzynarodowej wymianie handlowej

2.1. NIESŁUSZNE argumenty za protekcjonizmem

• zwiększenie zatrudnienia i produkcji - poprzez zmniejszenie importu i przesunięcie części popytu na dobra krajowe

• wzrost cen danego dobra w niewielkim stopniu wpływa na wzrost jego produkcji

• zmniejsza się konsumpcja (nie jest możliwa pełna substytucja dóbr zagranicznych dobrami krajowymi)

• istnieje ryzyko ceł odwetowych

• ochrona pracy krajowej przed tanią pracą zagraniczną - kraje najwyżej rozwinięte o najwyższym poziomie płac, w których pracochłonne gałęzie przemysłu nie wytrzymują konkurencji z tańszymi producentami z krajów rozwijających się

• przy odpowiedniej wydajności pracy można produkować towary konkurencyjne cenowo

• praca nie jest jedynym czynnikiem produkcji, stąd jej wysokie koszty mogą być rekompensowane niższymi kosztami ziemi lub kapitału

• poprawa bilansu handlowego - ograniczenie wielkości importu przy niezmiennej wielkości eksportu poprawia bilans handlowy

• podniesienie cen w gospodarce (na skutek wprowadzenia ograniczeń importowych) czynią ją jeszcze mniej konkurencyjną

• wzrost cen importowanych surowców, półproduktów i materiałów może ograniczyć produkcję eksportową (niwelując efekt ograniczenia importu)

• zrównoważenie poziomu cen dóbr importowanych i krajowych (tzw. cło naukowe) - producenci takich samych dóbr nie są uprzywilejowani z tytułu możliwości działania w kraju o niższych kosztach; tylko w takich warunkach handel międzynarodowy odbywałby się na tzw. zdrowych zasadach

• oznacza odrzucenie założenia, że różnice cen dóbr pochodzących z różnych krajów są odzwierciedleniem różnic występujących w wydajności produkcji

• rezygnacja z informacyjnej funkcji cen uniemożliwia prowadzenie handlu międzynarodowego mającego przynosić korzyści wszystkim uczestnikom

2.2. SŁUSZNE W OKREŚLONYCH WARUNKACH argumenty za protekcjonizmem

• poprawa relacji wymiennych - uzasadnione jedynie w przypadku kraju dużego, mającego duży udział w globalnym popycie na dane dobro (zmuszenie eksporterów z innych krajów do obniżki cen)

• ochrona przemysłu raczkującego - w imię przyszłych korzyści, czasowa ochrona wytwórczości, która obecnie nie jest w stanie skutecznie konkurować z wytwórcami zagranicznymi (przemysł samochodowy, elektroniczny) - uzasadniony, gdy kraj posiada obfite zasoby czynników produkcji szczególnie predestynujące go do podjęcia produkcji przemysłowej w określonej dziedzinie, która nie może się rozwinąć ze względu na konkurencję zagraniczną

• zapewnienie wpływów państwu - efekt fiskalny protekcji, szczególnie ważna dla krajów rozwijających się, gdzie cła stanowią ważny odsetek wpływów budżetowych

• korzyści zewnętrzne i koszty zewnętrzne - produkcji lub konsumpcji towarzyszą korzyści odczuwane przez osoby lub firmy niezaangażowane w proces produkcji lub konsumpcji (np. przemysł komputerowy); produkcji lub konsumpcji towarzyszą straty odczuwane przez osoby/podmioty niezaangażowane w produkcję lub konsumpcję (najczęściej - zanieczyszczenie środowiska; ograniczenie importu samochodów w celu rozwoju kolei)

• względy społeczne - racjonalność ekonomiczna na dalszym planie; ochrona miejsc pracy w określonych gałęziach przemysłu; łagodzenie skutków likwidacji określonych gałęzi przemysłu

• względy kulturowe - ochrona wartości związanych z tradycjami regionalnymi i narodowymi (produkcja i usługi w małych warsztatach rzemieślniczych, produkcja rolna w małych rodzinnych gospodarstwach, specyficzna regionalna produkcja)

• bezpieczeństwo kraju - przemysł zbrojeniowy, żywnościowy, paliwowy

2.3. Inne niż ekonomiczne i społeczne argumenty

• cele polityczne (sankcje)

• ochrona środowiska

3. STRATEGICZNA POLITYKA HANDLOWA - założenie, że istnieją strategiczne dziedziny działalności, których wspieranie przynosi korzyści społeczne

3.1. Cele strategicznej polityki handlowej:

• bilansowanie niedostatków alokacyjnych, wynikających z niedoskonałości rynku

• zapewnienie strategicznym firmom, gałęziom lub technologiom rent ekonomicznych

3.2. Sektory, który powinny być objęte strategiczną polityką handlową:

• gałęzie wysokich technologii

• gwarantują wysokie tempo wzrostu produkcji, wydajności pracy i rentowności

• przynoszą korzyści zewnętrzne w postaci wiedzy, jaka może być absorbowana przez inne sektory i dziedziny działalności

• gałęzie wytwarzające na potrzeby ochrony środowiska

• tworzą rentę w formie korzyści zewnętrznych rozumianych jako poprawa warunków środowiskowych

• gałęzie będące dostawcami półproduktów lub nakładów pośrednich dla dużej grupy sektorów wytwarzających gotowe dobra kapitałowe i konsumpcyjne (przemysł petrochemiczny, stalowy, produkcja półprzewodników, gałęzie biotechnologii)

• sektory produkcji zbrojeniowej

• dają korzyści zewnętrzne w postaci bezpieczeństwa narodowego

• gałęzie o wysokim stopniu koncentracji tworzące w skali międzynarodowej silne rynki oligopolistyczne, dające zyski monopolowe

• polityka państwa pozwala na przesuwanie rent ekonomicznych z rynków międzynarodowych do firm krajowych kosztem firm zagranicznych

NARZĘDZIA POLITYKI HANDLOWEJ

I. Cła

1. Definicja

• opłata pobierana przez państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów w momencie przekraczania granicy celnej

• rodzaj podatku zwiększającego cenę towaru i obniżającego jego konkurencję na rynku wewnętrznym

2. Funkcje

• fiskalna - dostarczanie środków do budżetu państwa; to najstarsza funkcja cła

• ochronna - ochrona poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej

• ochrony bilansu płatniczego - zmniejszenie rozmiarów importu przy niezmienionych rozmiarach eksportu

3. Mechanizm działania

• sytuacja przed wprowadzeniem cła:

• przy cenie 10, popyt krajowy na dobro wynosi 60

• podaż krajowa wynosi 10; pozostały popyt zaspokajany jest przez import

• sytuacja po wprowadzeniu cła w wysokości 100%:

• cena rośnie do 20

• popyt spada do 50

• podaż krajowa rośnie do 20

• pozostały popyt zaspokajany jest przez import

• objaśnienia pól:

• 1 - zyski producentów (zwiększona produkcja do 20 razy wyższa cena)

• 2 - straty konsumentów związane z podjęciem droższej produkcji krajowej zastępującej tańszy import (koszt nieoptymalnego wykorzystania zasobów społecznych)

• 3 - dochody budżetu państwa związane z wprowadzeniem cła (iloczyn stawki celnej i wielkości importu)

• 4 - straty konsumentów związane z ograniczeniem popytu - koszt społeczny związany z ograniczeniem zakupu towaru

4. Rodzaje ceł

• kryterium kierunku przepływu towarów

• importowe - opłaty pobierane przy imporcie danego towaru w celu ochrony produkcji krajowej; ochrony poziomu cen wewnętrznych i dla zwiększenia dochodów państw a

• eksportowe - pobierane od towarów sprzedawanych za granicę; mają zazwyczaj charakter fiskalny; stosowane również w celu ograniczenia wywozu towarów (najczęściej chodzi o surowce lub inne dobra deficytowe na rynku krajowym)

• tranzytowe - pobierane od towarów zagranicznych przewożonych przez obszar danego kraju;

• kryterium podstawy wymiaru ceł

• ad valorem (od wartości, wartościowe) - obliczane w procentach od wartości towarów

• ad petitem (specyficzne, ilościowe) - ustalane w jednostkach pieniężnych w odniesieniu do jednostek miary (np. 10 zł od tony mąki)

• mieszane (kombinowane) - połączenie cła specyficznego i wartościowego

• alternatywne - połączenie cła specyficznego i wartościowego na zasadzie alternatywy

• kryterium znaczenia gospodarczego

• prohibicyjne - niedopuszczenie na rynek lub niewypuszczenie z rynku danego kraju określonego towaru

• preferencyjne - stosowane wobec krajów uprzywilejowanych

• ochronne (protekcyjne) - zabezpieczające produkcję krajową przed konkurencją zagraniczną przez podniesienie ceny towaru importowanego o stawkę celną

• bojowe - stosowane w celu uzyskania ustępstw celnych ze strony partnera, do którego towarów się odnoszą

• retorsyjne - stosowane przez dany kraj w odwecie za użycie przez inne państwo cła na produkty pochodzące z tego kraju

• fiskalne - ich celem jest zwiększenie dochodów budżetu państwa

• antydumpingowe (wyrównawcze) - nakładane na towary, których oferowana cena jest niższa od cen rynkowych lub kosztów produkcji w kraju eksportującym

II. Narzędzia parataryfowe

1. Opłaty wyrównawcze

• rodzaj obciążenia importu stosowany zamiast, lub jako dodatek do ceł

• stosowane w celu podniesienia kosztów importu do pewnej ceny minimalnej

• stanowi różnicę między ceną krajową a ceną importera

• ustalona administracyjna krajowa jest najniższą ceną, po której towar z importu może wejść na rynek wewnętrzny kraju (cena progu, cena gwarantowana)

• cena progu jest ceną wewnętrzną, przyjętą specjalnie dla potrzeb systemu opłat wyrównawczych

• stanowią restrykcyjny środek ochrony rynku

• ich celem jest niedopuszczenie do importu danego towaru po cenie niższej od ceny wewnętrznej gwarantującej w dłuższym okresie opłacalność produkcji krajowej danego towaru

• charakteryzują się zmiennością, czym różnią się od ceł

• ich zmienność jest pochodną wahań cen na rynku międzynarodowym towarów importowanych (jeśli ceny spadają - opłaty rosną; i odwrotnie)

• prowadzą do szybkiego rozwoju krajowej produkcji towarów, w stosunku do których są stosowane

2. Opłaty fiskalne

• stosowane wobec towarów nieprodukowanych w kraju importera w celu zwiększenia dochodów budżetowych

• stosowane są do towarów o niskiej elastyczności cenowej popytu (wzrost ceny nie powoduje spadku popytu i odwrotnie); najczęściej obciążone nimi są towary luksusowe

3. Opłaty specjalne

• stosowane wobec towarów importowanych mających substytuty (odpowiedniki) krajowe

• ich celem jest ograniczenie przywozu w celu ochrony rynku wewnętrznego i własnej produkcji przed konkurencją zagraniczną oraz równoważenia bilansu handlowego

• stosowane są wobec tych towarów, które cechują się wysoką elastycznością cenową popytu

• należą do nich: opłaty konsularne, stemplowe, za utrzymanie numeru statystycznego, opłaty administracyjne

• interpretowane są jako zapłata za usługi świadczone przez aparat administracji państwowej na rzecz podmiotów zajmujących się handlem zagranicznym

• stanowią barierę wówczas, gdy są nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do świadczeń państwa

4. Podatki

• najczęściej obciążają zysk importera

• formalnie nie podnoszą ceny towaru importowanego na rynku krajowym

5. Subsydia eksportowe

• świadczenia ze strony państwa na rzecz przedsiębiorstw produkujących i sprzedających swoje towary za granicą

• stanowią różnicę między wyższą ceną krajową towaru a jego niższą ceną na rynku zagranicznym

• przybierają formę premii, ulg, ułatwień udzielanych eksporterom w celu obniżenia kosztów eksportu

• umożliwiają eksporterom obniżenie cen na rynku zagranicznym bez zmniejszenia ich zysków

• służą poprawie konkurencyjności towarów eksportowanych

• przyczyny stosowania subsydiów:

• wyeksportowanie nadwyżek towarowych niemożliwych do sprzedaży na rynku wewnętrznym

• pełniejsze wykorzystanie możliwości produkcyjnych

• wzrost zatrudnienia

• przeciwdziałanie deficytowi bilansu handlowego

• mechanizm działania

• przy cenie światowej 40 podaż wynosi 50; popyt krajowy 30

• nadwyżki (podaż minus popyt krajowy) są eksportowane

• w celu upłynnienia nadwyżek państwo decyduje się dopłacać do każdej jednostki eksportowanego towaru 5 - cena wzrasta do 45

• popyt krajowy przy cenie 45 obniża się do 20, natomiast eksport (podaż) do 60

• za granicą towar nadal jest sprzedawany po cenie 40

• subsydium przynosi korzyści producentowi (pole 1,2,3); budżet państwa (podatnicy) ponosi stratę (pola 2,3,4)

• koszty ponoszą konsumenci (pole 1,2)

• powstają również koszty społeczne: pole 2 przedstawia koszt wynikający z ograniczenia krajowej konsumpcji towaru; pole 4 koszt spowodowany zwiększeniem rozmiarów produkcji

• rodzaje subsydiów:

• bezpośrednie - wypłacanie eksporterom określonych premii zależnie od wielkości zrealizowanego eksportu; również zwrot eksporterowi różnicy między wyższą ceną wewnętrzną a niższą ceną światową; łatwe do identyfikacji przez partnerów zagranicznych

• pośrednie - ulgi, ułatwienia obniżające koszty produkcji i ułatwiających eksport; dzielą się na ułatwienia fiskalne, ulgi kredytowe oraz korzyści eksporterów związane z finansowaniem przez państwo wydatków marketingowych

6. Dumping

• sprzedaż towaru za granicą poniżej ceny wewnętrznej kraju eksportera; w krańcowym przypadku poniżej kosztów produkcji tego towaru

• stosowany jest przez pojedyncze przedsiębiorstwa a nie przez państwo

• jego celem jest zdobycie lub utrzymanie rynku kraju importera przez obniżkę ceny eksportowej i pokonanie konkurentów

• rodzaje dumpingu:

• dumping sporadyczny - zjawisko przejściowe, często przypadkowe; stosowane w przypadku pojawienia się nadspodziewanych nadwyżek (urodzaj itp.)

• dumping drapieżny - przemyślana strategia mająca na celu wyeliminowanie z rynku konkurentów, zajęcie pozycji monopolistycznej i ostatecznie podniesienie cen na stałe;

• dumping stały - praktykowany przez przedsiębiorstwa mające na rynku krajowym pozycję monopolistyczną; jego celem jest zdobycie rynków zagranicznych, zwiększenie serii produkcji osiągnięcie z tego tytułu zysków;

III. Narzędzia pozataryfowe

• głównie ograniczenia administracyjne inne niż cła i narzędzia parataryfowe

• ich celem jest bezpośrednie ograniczenie obrotów towarowych z zagranicą

• wykorzystują formę nakazu i zakazu jedynie pośrednio oddziałując na mechanizm cenowy

1. kontyngenty (ograniczenia ilościowe)

• określenie przez państwo wolumenu importu lub eksportu, który może być przekroczony w skali roku

• przyczyny stosowania:

• ochrona produkcji krajowej

• skierowanie popytu z towarów importowanych na towary krajowe

• przeciwdziałanie deficytowi bilansu handlowego

• względy sanitarne lub bezpieczeństwa

2. Zakupy rządowe

• są to wydatki z budżetu instytucji i agend rządowych,

• finansowanie konsumpcji zbiorowej, wspieranie deficytowych przedsiębiorstw, popieranie produkcji uznanej za rozwojową, popieranie badań naukowych w sektorach strategicznych

• oznacza preferowanie rodzimej produkcji

7

Narzędzia zagranicznej polityki handlowej

Cła

Narzędzia parataryfowe

- opłaty wyrównawcze

- opłaty fiskalne

- opłaty specjalne

- opłaty specjalne

- podatki

- subsydia eksportowe

- dumping

- depozyty importowe

- podwyższenie podstawy wymiaru cła

- kontyngenty taryfowe

- certyfikacja

- normy techniczne, zdrowotne

Narzędzia pozataryfowe

- ograniczenia ilościowe (kontyngenty)

- licencje importowe

- „dobrowolne” ograniczenia eksportu

- porozumienia o „dobrowolnym” ograniczeniu eksportu

- ograniczenia dewizowe

- zakupy rządowe

cena

ilość

popyt

Podaż krajowa

10

20

30

40

50

60

10

20

Cena po wprowadzeniu cła

1

2

4

3

3

4

2

1

Cena światowa

40

30

60

50

40

30

20

10

Podaż

Popyt krajowy

ilość

cena

45