ZAGRANICZNA POLITYKA HANDLOWA
ZAGADNIENIA TEORETYCZNE
I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE
ZAGRANICZNA POLITYKA HANDLOWA - oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Powinna być:
aktywna - inicjowanie działań niepodejmowanych samodzielnie przez podmioty gospodarcze i ograniczanie działalności niekorzystnej z punktu widzenia państwa jako całości
całościowa - jest ona ściśle zintegrowana z ogólną polityką ekonomiczną kraju
świadoma - u jej podłoża leży bilans korzyści i strat związanych z jej stosowaniem
Odmiany zagranicznej polityki handlowej:
polityka proeksportowa - działania mające na celu wspieranie eksportu poprzez stwarzanie warunków poprawiających efektywność oraz możliwości wywozu towarów
polityka importowa - działania państwa w sferze rozmiarów, struktury i opłacalności sprowadzanych z zagranicy towarów
Cele zagranicznej polityki handlowej:
cel długookresowy: wzrost korzyści z udziału w międzynarodowym podziale pracy poprzez wzrost międzynarodowej zdolności konkurencyjnej, rozumianej jako:
mikrokonkurencyjność - zdolność do projektowania, wytwarzania i sprzedawania towarów i usług, których ceny, jakość i inne walory są bardziej atrakcyjne od odpowiednich towarów oferowanych przez zagranicznych konkurentów
makrokonkurencyjność: zdolność gospodarki narodowej do trwałego uzyskiwania korzyści ze stosunków gospodarczych z zagranicą
cel krótko i średniookresowy: zachowanie równowagi płatniczej, pozytywne oddziaływanie na aktywność gospodarczą, ceny, stan zatrudnienia, postęp techniczny i technologiczny
Czynniki wpływające na wybór celów i narzędzi zagranicznej polityki handlowej:
czynniki wewnętrzne: poziom rozwoju gospodarczego, stabilizacja cen, poziom zatrudnienia
czynniki zewnętrzne: zmiany polityczne na świecie, zmiany pozycji poszczególnych krajów na rynku międzynarodowym, działalność organizacji i instytucji międzynarodowych
II. GŁÓWNE NURTY ZAGRANICZNEJ POLITYKI HANDLOWEJ
POLITYKA WOLNEGO HANDLU - powstrzymanie się państwa od stosowania wszelkich barier ograniczających dostęp zagranicznych towarów i przedsiębiorstw do rynku krajowego oraz rezygnacja ze środków wspierania własnego eksportu
1.1. Argumenty za stosowaniem polityki wolnego handlu :
zapewnia efektywną alokację zasobów w gospodarce światowej (poprawa efektywności produkcji i w konsekwencji wytwarzanie większej ilości towarów oraz usług przy wykorzystaniu tego samego poziomu zasobów)
poprawa efektywności konsumpcji poprzez zmiany w cenach towarów i usług umożliwiające konsumentom osiąganie wyższego poziomu użyteczności (umożliwienie konsumentom zakupu importowanych produktów po niższej cenie oraz rozszerzenie możliwości dokonywania przez konsumentów wyboru wśród asortymentu towarów poszerzonego o dobra importowane)
spadek poziomu cen spowodowany faktem, że o cenach krajowych decydują koszty wytwarzania w najbardziej korzystnych warunkach
przyspieszenie postępu technologicznego i innowacyjnego
podniesienie poziomu dobrobytu poszczególnych krajów i całej gospodarki światowej
1.2. Źródła korzyści z wolnego handlu:
wzrost skali produkcji (obniżenie kosztów jednostkowych produkcji towarów)
wzrost konkurencji
ekspansja inwestycji kapitałowych
wzrost stopy inwestycji technologicznych
obniżenie stopy inflacji
POLITYKA PROTEKCJONISTYCZNA - stanowi pochodną polityki interwencjonizmu państwowego w gospodarce; oznacza stosowanie ograniczeń w międzynarodowej wymianie handlowej
2.1. NIESŁUSZNE argumenty za protekcjonizmem
zwiększenie zatrudnienia i produkcji - poprzez zmniejszenie importu i przesunięcie części popytu na dobra krajowe
wzrost cen danego dobra w niewielkim stopniu wpływa na wzrost jego produkcji
zmniejsza się konsumpcja (nie jest możliwa pełna substytucja dóbr zagranicznych dobrami krajowymi)
istnieje ryzyko ceł odwetowych
ochrona pracy krajowej przed tanią pracą zagraniczną - kraje najwyżej rozwinięte o najwyższym poziomie płac, w których pracochłonne gałęzie przemysłu nie wytrzymują konkurencji z tańszymi producentami z krajów rozwijających się
przy odpowiedniej wydajności pracy można produkować towary konkurencyjne cenowo
praca nie jest jedynym czynnikiem produkcji, stąd jej wysokie koszty mogą być rekompensowane niższymi kosztami ziemi lub kapitału
poprawa bilansu handlowego - ograniczenie wielkości importu przy niezmiennej wielkości eksportu poprawia bilans handlowy
podniesienie cen w gospodarce (na skutek wprowadzenia ograniczeń importowych) czynią ją jeszcze mniej konkurencyjną
wzrost cen importowanych surowców, półproduktów i materiałów może ograniczyć produkcję eksportową (niwelując efekt ograniczenia importu)
zrównoważenie poziomu cen dóbr importowanych i krajowych (tzw. cło naukowe) - producenci takich samych dóbr nie są uprzywilejowani z tytułu możliwości działania w kraju o niższych kosztach; tylko w takich warunkach handel międzynarodowy odbywałby się na tzw. zdrowych zasadach
oznacza odrzucenie założenia, że różnice cen dóbr pochodzących z różnych krajów są odzwierciedleniem różnic występujących w wydajności produkcji
rezygnacja z informacyjnej funkcji cen uniemożliwia prowadzenie handlu międzynarodowego mającego przynosić korzyści wszystkim uczestnikom
2.2. SŁUSZNE W OKREŚLONYCH WARUNKACH argumenty za protekcjonizmem
poprawa relacji wymiennych - uzasadnione jedynie w przypadku kraju dużego, mającego duży udział w globalnym popycie na dane dobro (zmuszenie eksporterów z innych krajów do obniżki cen)
ochrona przemysłu raczkującego - w imię przyszłych korzyści, czasowa ochrona wytwórczości, która obecnie nie jest w stanie skutecznie konkurować z wytwórcami zagranicznymi (przemysł samochodowy, elektroniczny) - uzasadniony, gdy kraj posiada obfite zasoby czynników produkcji szczególnie predestynujące go do podjęcia produkcji przemysłowej w określonej dziedzinie, która nie może się rozwinąć ze względu na konkurencję zagraniczną
zapewnienie wpływów państwu - efekt fiskalny protekcji, szczególnie ważna dla krajów rozwijających się, gdzie cła stanowią ważny odsetek wpływów budżetowych
korzyści zewnętrzne i koszty zewnętrzne - produkcji lub konsumpcji towarzyszą korzyści odczuwane przez osoby lub firmy niezaangażowane w proces produkcji lub konsumpcji (np. przemysł komputerowy); produkcji lub konsumpcji towarzyszą straty odczuwane przez osoby/podmioty niezaangażowane w produkcję lub konsumpcję (najczęściej - zanieczyszczenie środowiska; ograniczenie importu samochodów w celu rozwoju kolei)
względy społeczne - racjonalność ekonomiczna na dalszym planie; ochrona miejsc pracy w określonych gałęziach przemysłu; łagodzenie skutków likwidacji określonych gałęzi przemysłu
względy kulturowe - ochrona wartości związanych z tradycjami regionalnymi i narodowymi (produkcja i usługi w małych warsztatach rzemieślniczych, produkcja rolna w małych rodzinnych gospodarstwach, specyficzna regionalna produkcja)
bezpieczeństwo kraju - przemysł zbrojeniowy, żywnościowy, paliwowy
2.3. Inne niż ekonomiczne i społeczne argumenty
cele polityczne (sankcje)
ochrona środowiska
STRATEGICZNA POLITYKA HANDLOWA - założenie, że istnieją strategiczne dziedziny działalności, których wspieranie przynosi korzyści społeczne
3.1. Cele strategicznej polityki handlowej:
bilansowanie niedostatków alokacyjnych, wynikających z niedoskonałości rynku
zapewnienie strategicznym firmom, gałęziom lub technologiom rent ekonomicznych
3.2. Sektory, który powinny być objęte strategiczną polityką handlową:
gałęzie wysokich technologii
gwarantują wysokie tempo wzrostu produkcji, wydajności pracy i rentowności
przynoszą korzyści zewnętrzne w postaci wiedzy, jaka może być absorbowana przez inne sektory i dziedziny działalności
gałęzie wytwarzające na potrzeby ochrony środowiska
tworzą rentę w formie korzyści zewnętrznych rozumianych jako poprawa warunków środowiskowych
gałęzie będące dostawcami półproduktów lub nakładów pośrednich dla dużej grupy sektorów wytwarzających gotowe dobra kapitałowe i konsumpcyjne (przemysł petrochemiczny, stalowy, produkcja półprzewodników, gałęzie biotechnologii)
sektory produkcji zbrojeniowej
dają korzyści zewnętrzne w postaci bezpieczeństwa narodowego
gałęzie o wysokim stopniu koncentracji tworzące w skali międzynarodowej silne rynki oligopolistyczne, dające zyski monopolowe
polityka państwa pozwala na przesuwanie rent ekonomicznych z rynków międzynarodowych do firm krajowych kosztem firm zagranicznych
NARZĘDZIA POLITYKI HANDLOWEJ
I. Cła
Definicja
opłata pobierana przez państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów w momencie przekraczania granicy celnej
rodzaj podatku zwiększającego cenę towaru i obniżającego jego konkurencję na rynku wewnętrznym
Funkcje
fiskalna - dostarczanie środków do budżetu państwa; to najstarsza funkcja cła
ochronna - ochrona poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej
ochrony bilansu płatniczego - zmniejszenie rozmiarów importu przy niezmienionych rozmiarach eksportu
Mechanizm działania
sytuacja przed wprowadzeniem cła:
przy cenie 10, popyt krajowy na dobro wynosi 60
podaż krajowa wynosi 10; pozostały popyt zaspokajany jest przez import
sytuacja po wprowadzeniu cła w wysokości 100%:
cena rośnie do 20
popyt spada do 50
podaż krajowa rośnie do 20
pozostały popyt zaspokajany jest przez import
objaśnienia pól:
1 - zyski producentów (zwiększona produkcja do 20 razy wyższa cena)
2 - straty konsumentów związane z podjęciem droższej produkcji krajowej zastępującej tańszy import (koszt nieoptymalnego wykorzystania zasobów społecznych)
3 - dochody budżetu państwa związane z wprowadzeniem cła (iloczyn stawki celnej i wielkości importu)
4 - straty konsumentów związane z ograniczeniem popytu - koszt społeczny związany z ograniczeniem zakupu towaru
Rodzaje ceł
kryterium kierunku przepływu towarów
importowe - opłaty pobierane przy imporcie danego towaru w celu ochrony produkcji krajowej; ochrony poziomu cen wewnętrznych i dla zwiększenia dochodów państw a
eksportowe - pobierane od towarów sprzedawanych za granicę; mają zazwyczaj charakter fiskalny; stosowane również w celu ograniczenia wywozu towarów (najczęściej chodzi o surowce lub inne dobra deficytowe na rynku krajowym)
tranzytowe - pobierane od towarów zagranicznych przewożonych przez obszar danego kraju;
kryterium podstawy wymiaru ceł
ad valorem (od wartości, wartościowe) - obliczane w procentach od wartości towarów
ad petitem (specyficzne, ilościowe) - ustalane w jednostkach pieniężnych w odniesieniu do jednostek miary (np. 10 zł od tony mąki)
mieszane (kombinowane) - połączenie cła specyficznego i wartościowego
alternatywne - połączenie cła specyficznego i wartościowego na zasadzie alternatywy
kryterium znaczenia gospodarczego
prohibicyjne - niedopuszczenie na rynek lub niewypuszczenie z rynku danego kraju określonego towaru
preferencyjne - stosowane wobec krajów uprzywilejowanych
ochronne (protekcyjne) - zabezpieczające produkcję krajową przed konkurencją zagraniczną przez podniesienie ceny towaru importowanego o stawkę celną
bojowe - stosowane w celu uzyskania ustępstw celnych ze strony partnera, do którego towarów się odnoszą
retorsyjne - stosowane przez dany kraj w odwecie za użycie przez inne państwo cła na produkty pochodzące z tego kraju
fiskalne - ich celem jest zwiększenie dochodów budżetu państwa
antydumpingowe (wyrównawcze) - nakładane na towary, których oferowana cena jest niższa od cen rynkowych lub kosztów produkcji w kraju eksportującym
II. Narzędzia parataryfowe
Opłaty wyrównawcze
rodzaj obciążenia importu stosowany zamiast, lub jako dodatek do ceł
stosowane w celu podniesienia kosztów importu do pewnej ceny minimalnej
stanowi różnicę między ceną krajową a ceną importera
ustalona administracyjna krajowa jest najniższą ceną, po której towar z importu może wejść na rynek wewnętrzny kraju (cena progu, cena gwarantowana)
cena progu jest ceną wewnętrzną, przyjętą specjalnie dla potrzeb systemu opłat wyrównawczych
stanowią restrykcyjny środek ochrony rynku
ich celem jest niedopuszczenie do importu danego towaru po cenie niższej od ceny wewnętrznej gwarantującej w dłuższym okresie opłacalność produkcji krajowej danego towaru
charakteryzują się zmiennością, czym różnią się od ceł
ich zmienność jest pochodną wahań cen na rynku międzynarodowym towarów importowanych (jeśli ceny spadają - opłaty rosną; i odwrotnie)
prowadzą do szybkiego rozwoju krajowej produkcji towarów, w stosunku do których są stosowane
Opłaty fiskalne
stosowane wobec towarów nieprodukowanych w kraju importera w celu zwiększenia dochodów budżetowych
stosowane są do towarów o niskiej elastyczności cenowej popytu (wzrost ceny nie powoduje spadku popytu i odwrotnie); najczęściej obciążone nimi są towary luksusowe
Opłaty specjalne
stosowane wobec towarów importowanych mających substytuty (odpowiedniki) krajowe
ich celem jest ograniczenie przywozu w celu ochrony rynku wewnętrznego i własnej produkcji przed konkurencją zagraniczną oraz równoważenia bilansu handlowego
stosowane są wobec tych towarów, które cechują się wysoką elastycznością cenową popytu
należą do nich: opłaty konsularne, stemplowe, za utrzymanie numeru statystycznego, opłaty administracyjne
interpretowane są jako zapłata za usługi świadczone przez aparat administracji państwowej na rzecz podmiotów zajmujących się handlem zagranicznym
stanowią barierę wówczas, gdy są nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do świadczeń państwa
Podatki
najczęściej obciążają zysk importera
formalnie nie podnoszą ceny towaru importowanego na rynku krajowym
Subsydia eksportowe
świadczenia ze strony państwa na rzecz przedsiębiorstw produkujących i sprzedających swoje towary za granicą
stanowią różnicę między wyższą ceną krajową towaru a jego niższą ceną na rynku zagranicznym
przybierają formę premii, ulg, ułatwień udzielanych eksporterom w celu obniżenia kosztów eksportu
umożliwiają eksporterom obniżenie cen na rynku zagranicznym bez zmniejszenia ich zysków
służą poprawie konkurencyjności towarów eksportowanych
przyczyny stosowania subsydiów:
wyeksportowanie nadwyżek towarowych niemożliwych do sprzedaży na rynku wewnętrznym
pełniejsze wykorzystanie możliwości produkcyjnych
wzrost zatrudnienia
przeciwdziałanie deficytowi bilansu handlowego
mechanizm działania
przy cenie światowej 40 podaż wynosi 50; popyt krajowy 30
nadwyżki (podaż minus popyt krajowy) są eksportowane
w celu upłynnienia nadwyżek państwo decyduje się dopłacać do każdej jednostki eksportowanego towaru 5 - cena wzrasta do 45
popyt krajowy przy cenie 45 obniża się do 20, natomiast eksport (podaż) do 60
za granicą towar nadal jest sprzedawany po cenie 40
subsydium przynosi korzyści producentowi (pole 1,2,3); budżet państwa (podatnicy) ponosi stratę (pola 2,3,4)
koszty ponoszą konsumenci (pole 1,2)
powstają również koszty społeczne: pole 2 przedstawia koszt wynikający z ograniczenia krajowej konsumpcji towaru; pole 4 koszt spowodowany zwiększeniem rozmiarów produkcji
rodzaje subsydiów:
bezpośrednie - wypłacanie eksporterom określonych premii zależnie od wielkości zrealizowanego eksportu; również zwrot eksporterowi różnicy między wyższą ceną wewnętrzną a niższą ceną światową; łatwe do identyfikacji przez partnerów zagranicznych
pośrednie - ulgi, ułatwienia obniżające koszty produkcji i ułatwiających eksport; dzielą się na ułatwienia fiskalne, ulgi kredytowe oraz korzyści eksporterów związane z finansowaniem przez państwo wydatków marketingowych
Dumping
sprzedaż towaru za granicą poniżej ceny wewnętrznej kraju eksportera; w krańcowym przypadku poniżej kosztów produkcji tego towaru
stosowany jest przez pojedyncze przedsiębiorstwa a nie przez państwo
jego celem jest zdobycie lub utrzymanie rynku kraju importera przez obniżkę ceny eksportowej i pokonanie konkurentów
rodzaje dumpingu:
dumping sporadyczny - zjawisko przejściowe, często przypadkowe; stosowane w przypadku pojawienia się nadspodziewanych nadwyżek (urodzaj itp.)
dumping drapieżny - przemyślana strategia mająca na celu wyeliminowanie z rynku konkurentów, zajęcie pozycji monopolistycznej i ostatecznie podniesienie cen na stałe;
dumping stały - praktykowany przez przedsiębiorstwa mające na rynku krajowym pozycję monopolistyczną; jego celem jest zdobycie rynków zagranicznych, zwiększenie serii produkcji osiągnięcie z tego tytułu zysków;
III. Narzędzia pozataryfowe
głównie ograniczenia administracyjne inne niż cła i narzędzia parataryfowe
ich celem jest bezpośrednie ograniczenie obrotów towarowych z zagranicą
wykorzystują formę nakazu i zakazu jedynie pośrednio oddziałując na mechanizm cenowy
kontyngenty (ograniczenia ilościowe)
określenie przez państwo wolumenu importu lub eksportu, który może być przekroczony w skali roku
przyczyny stosowania:
ochrona produkcji krajowej
skierowanie popytu z towarów importowanych na towary krajowe
przeciwdziałanie deficytowi bilansu handlowego
względy sanitarne lub bezpieczeństwa
Zakupy rządowe
są to wydatki z budżetu instytucji i agend rządowych,
finansowanie konsumpcji zbiorowej, wspieranie deficytowych przedsiębiorstw, popieranie produkcji uznanej za rozwojową, popieranie badań naukowych w sektorach strategicznych
oznacza preferowanie rodzimej produkcji
7
Narzędzia zagranicznej polityki handlowej
Cła
Narzędzia parataryfowe
- opłaty wyrównawcze
- opłaty fiskalne
- opłaty specjalne
- opłaty specjalne
- podatki
- subsydia eksportowe
- dumping
- depozyty importowe
- podwyższenie podstawy wymiaru cła
- kontyngenty taryfowe
- certyfikacja
- normy techniczne, zdrowotne
Narzędzia pozataryfowe
- ograniczenia ilościowe (kontyngenty)
- licencje importowe
- „dobrowolne” ograniczenia eksportu
- porozumienia o „dobrowolnym” ograniczeniu eksportu
- ograniczenia dewizowe
- zakupy rządowe
cena
ilość
popyt
Podaż krajowa
10
20
30
40
50
60
10
20
Cena po wprowadzeniu cła
1
2
4
3
3
4
2
1
Cena światowa
40
30
60
50
40
30
20
10
Podaż
Popyt krajowy
ilość
cena
45