UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE W POLSCE DO 31. 12. 1998R

Geneza i rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce i w świecie

Nie wszyscy obywatele są przezorni, lecz konsekwencje braku przezorności ponoszą na ogół wszyscy (bezpośrednio lub pośrednio).

Ubezpieczenia społeczne (zabezpieczenie, zaopatrzenie społeczne) mają zapewnić większości obywateli minimum ochrony ich standardu życia.

Zakres ryzyk uwzględnianych w ubezpieczeniach społecznych jest stosunkowo wąski; ogranicza się do ryzyk podstawowych, dotyczących jedynie dóbr osobistych. Są to jednak ryzyka powszechne, zagrażające sytuacji materialnej całych grup ludności i rzutujące na ogólną sytuację społeczną.

Z uwagi na stabilizujący wpływ na sytuacje społeczną i polityczną ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe, ale i związane ściśle ze stosunkiem pracy.

Ubezpieczenie społeczne (US) uważane jest za koncepcję, zgodnie z którą osoby, które nie ze swojej winy, nie mogą zapewnić sobie własną pracą warunków bytu mają gwarancję ich zapewnienia przez ogół społeczeństwa. Idea ta oparta jest na solidarności społecznej i wskazuje na państwo jako na jej organizatora.

Zadaniem US jest zagwarantowanie obywatelowi lub jego rodzinie niezbędnego poziomu życia w sytuacji spowodowanej stałą lub czasową niezdolnością do pracy, chorobą,... poprzez podstawową kompensację strat wynikających z wystąpienia wymienionych ryzyk.

Termin „społeczny” ma dwa znaczenia w przypadku US, ponieważ:

• odpowiada na potrzeby zbiorowe (polityka społeczna),

• zachodzą relacje między ludźmi (socjologia).

UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE A ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE

ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE jest ideą, zgodnie z którą ogół społeczeństwa, poprzez swoją organizację (tj. państwo) jest zobowiązany do zapewnienia określonych (minimalnymi standardami) warunków bytu tym wszystkim, którzy nie ze swojej winy nie mogą go sobie zapewnić poprzez własną pracę. Idea ta opiera się na zasadzie solidaryzmu społecznego a jej realizatorem jest państwo.

ŚRODKI PRAWNE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO:

• ubezpieczenie społeczne,

• zaopatrzenie społeczne,

• pomoc społeczna.

UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE - jako prawna koncepcja zabezpieczenia społecznego wywodzi się z ubezpieczeń gospodarczych, lecz różni się od ubezpieczeń gospodarczych tym, że:

1. realizuje cel społeczny,

2. jest ubezpieczeniem wzajemnym (tzn. nie obliczonym na zysk),

3. jest ubezpieczeniem przymusowym,

4. jest ubezpieczeniem gwarantowanym przez państwo.

ZAOPATRZENIE SPOŁECZNE powstało z przekształcenia określonych świadczeń realizowanych w ramach opieki społecznej w uprawnienia o charakterze roszczeniowym, czyli takie, których można dochodzić na drodze sądowej. Specjalną formę zaopatrzenia społecznego stanowią systemy emerytalno-rentowe niektórych pracowników w służbie państwowej (prokuratorzy, służby „mundurowe” itp.).

POMOC SPOŁECZNA (opieka społeczna) stanowi środek uzupełniający w zakresie nie objętym systemem ubezpieczeń (lub zabezpieczeń) choć historycznie jest najstarszym sposobem realizacji polityki społecznej państwa.

Techniki administracyjno - finansowe ubezpieczenia społecznego

Techniki administracyjno - finansowe ubezpieczenia społecznego
Elementy różnicujące	Ubezpieczenie	Zaopatrzenie	Pomoc
Administracja	Zdecentralizowana: publiczne zakłady ubezpieczeń	Scentralizowana: Administracja państwowa	Zdecentralizowana: Gminy
Finansowanie	Zdecentralizowane fundusze składkowe	Budżet centralny państwa - brak składek	Budżet gminy, pomocniczo budżet państwa - brak składki,
Uprawnieni	Pracownicy lub zawodowo aktywni	Całość ludności lub określone grupy	Całość ludności
Świadczenia	Typowe, zależne od wkładu pracy (składki) - roszczeniowe	Typowe, zależne od potrzeb - roszczeniowe	Indywidualne, zależne od potrzeb - uznaniowe

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA SYSTEMU US W POLSCE

Art. 67 ust.1 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi, że obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.

Obecny system ubezpieczeń społecznych w Polsce regulują ustawy:

- z 13.10.1998 o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887),

- z 20.12.1990 o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. nr 7/98, poz.25).

UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE stanowi system zagwarantowanych ustawowo i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym, pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe lub inne zrównane z nimi zdarzenia, spełnianych przez zobowiązane do tego instytucje oraz finansowanych na zasadzie bezpośredniego lub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń, w całości lub co najmniej w poważnej mierze na zbiorowość osób do nich uprawnionych.

CECHY SYSTEMU UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

- powstawanie wspólnot ubezpieczeniowych tych podmiotów, które są narażone na podobne zdarzenia losowe (starość, inwalidztwo, choroby, bezrobocie, śmierć…) i należą do określonej kategorii osób (pracownicy, rolnicy i inni),

- fundusz świadczeń pochodzi ze składek ubezpieczeniowych,

- świadczenia znajdują się w odpowiedniej relacji do składek,

- przymusowy charakter ubezpieczenia, który przeciwdziała brakowi przezorności i niedbalstwu,

- publiczno-państwowy charakter instytucji gromadzących i rozdzielających środki,

- gwarantowane przez państwo podmiotowe prawo do świadczeń oraz ich wypłacalność,

RYZYKO SPOŁECZNE (SOCJALNE)

KATALOG ŚWIADCZEŃ Z ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

RYZYKO: niebezpieczeństwo wystąpienia w nieznanej przyszłości zdarzenia niepewnego i niezależnego od woli człowieka, zazwyczaj niekorzystnego (przynoszącego stratę).

RYZYKO SOCJALNNE (SPOŁECZNE): stan lub zdarzenie przyszłe, niepewne, związane z życiem, zdrowiem, zatrudnieniem czy sytuacja rodzinną człowieka, przez które maleje możliwość samodzielnego zaspokajania potrzeb lub wzrasta koszt ich zaspokojenia.

KATALOG RYZYKA SOCJALNEGO I ŚWIADCZEŃ

Rodzaje ryzyka socjalnego i świadczenia
Dożycie wieku emerytalnego	Emerytura	U*
Trwała lub okresowa niezdolność do pracy	Renta z tytułu niezdolności do pracy	U
Śmierć żywiciela	Renta rodzinna	U
Niezdolność lub niemożność świadczenia pracy	Zasiłek chorobowy, macierzyński, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy	U
Wypadek przy pracy, choroba zawodowa	Świadczenie powypadkowe, odszkodowanie	U
„Niezdrowie” (brak zdrowia)	Zasiłek opiekuńczy, ubezpieczenie zdrowotne	U
Bezrobocie	Zasiłek dla bezrobotnych	OS*
Niedostatek dochodu w rodzinie	Zasiłek rodzinny, pielęgnacyjny, wychowawczy	OS
Trudne sytuacje życiowe	Zasiłek pogrzebowy, dodatek z tyt. Urodzenia dziecka, zapomogi	OS

* U - metoda ubezpieczeniowa, OS - opieka społeczna

Źródło: Sułkowska W (Pr. Zb.) Ubezpieczenia. Wyd. AE w Krakowie, Kraków 2007, rozdział 9, s. 175

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

• są finansowane ze składek płaconych przez pracodawców i pracowników; mogą być dofinansowane przez państwo,

• są obowiązkowe (ustawowe),

• są oparte na składce; składki gromadzone są na specjalnych funduszach, z których później płacone są świadczenia,

• uprawnienia do świadczeń ubezpieczeniowych wynikają z faktu ubezpieczenia i opłacania składek,

• ubezpieczenia społeczne w zakresie wypłaconych świadczeń są wyposażone w gwarancje państwa,

• świadczenia oraz składki mogą być zrelatywizowane do wysokości zarobków ubezpieczonego (emerytalne, chorobowe, rentowe, wypadkowe), lub funkcjonować na zasadzie solidaryzmu społecznego (zdrowotne, świadczenia pozapieniężne).

ZAKRES PODMIOTOWY UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Powszechne ubezpieczenia społeczne obejmują 99% ludności kraju. Jeden procent obywateli pozostający poza nim to:

• nie zarejestrowani bezrobotni,

• osoby nie posiadające stałego miejsca zamieszkania.

• ubezpieczenia pracownicze - mające wiodące znaczenie i charakter, obejmujące pracowników i członków ich rodzin. Do 1998 r składki na US pracowników opłacali w całości zatrudniający ich pracodawcy,

• Zaopatrzenie funkcjonariuszy państwa: np. zawodowi wojskowi, funkcjonariusze policji, służba więzienna…, finansowane jest z budżetu

• Ubezpieczenia pozapracownicze (np. osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, osoby prowadzące działalność gospodarczą, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i SKR, twórcy i artyści, duchowni)

ZASADY SYSTEMU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

- równe traktowanie ubezpieczonych (zawarta w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, dotyczy: warunków objęcia systemem, obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek i świadczeń, okresów wypłat świadczeń i zachowania prawa do nich),

- zagwarantowana przez państwo wypłacalność świadczeń,

- obowiązkowość (obowiązek) ubezpieczenia,

- wzajemność świadczeń (prawo do świadczenia powstaje po opłaceniu składki).

KLASYFIKACJA ŚWIADCZEŃ UBEZPIECZENIOWYCH

Ze względu na formę świadczenia:

• świadczenia pieniężne (zasiłki, renty),

• świadczenia w naturze (świadczenia lecznicze, świadczenia położnicze i rehabilitacyjne, przedmioty ortopedyczne, protezy i środki opatrunkowe).

Ze względu na czas trwania świadczenia dzielimy na:

• krótkookresowe (chorobowe, macierzyńskie, rehabilitacyjne...),

• świadczenia jednorazowe (porodowe, pogrzebowe),

• świadczenia długookresowe (renty i emerytury).

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ŚWIADCZEŃ US DO 1998 ROKU

• składka ubezpieczeniowa (w 1998 r. składka wynosiła 45%),

• dotacje państwa do systemu ubezpieczeń (dotacje celowe: świadczenia dla policji, służby więziennej, inwalidów wojennych i wojskowych oraz kombatantów, oraz dotacja uzupełniająca: gdy dochody ze składek i dotacje celowe nie pokrywają w pełni wydatków; ma ona charakter równoważący dochody z wydatkami, a nie systemowy, czyli nie jest z założenia przeznaczona na pokrycie określonych wydatków). W 1995 r. dotacja w PL = 15% PKB, w 2005 - ok. 22% PKB; w krajach OECD = średnio ok. 11% PKB.

Publiczne wydatki emerytalne w UE (15) wynosiły ok. 11% PKB (Austria: 14,5%, Włochy: 13,8%, …W. Brytania: 5,5%, Irlandia:4,6%).

W 2000 r. odsetek osób po 60-tce wynosił w Europie ok. 20%, w 2025 r. najstarszymi społeczeństwami będą Japonia i Włochy (33%). W USA wynosić będzie: 25%, W Niemczech, Polsce: 22%.

Przyczyny powstania niewydolności Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w Polsce w latach 90-tych XX wieku, tkwiły w skutkach kryzysu gospodarczego kraju. Groźba utraty pracy skłoniła do masowego, przyspieszonego składania wniosków o przyznanie emerytury lub renty inwalidzkiej. Jednocześnie zła kondycja finansowa wielu zakładów pracy powodowała zaległości składkowe.

Kolejną przyczyną był spadek liczby osób opłacających składki, w efekcie wzrostu bezrobocia.

Dodatkowo starzenie się społeczeństwa i konieczność zwiększania wydatków na utrzymanie coraz większej ilości emerytów pogłębiały kryzys.

GENEZA I ROZWÓJ US W ŚWIECIE

1. Okres przedkapitalistyczny - samopomoc pierwotna, wzajemna, wewnątrz rodu i społeczności lokalnej,

2. Działalność charytatywna wynikająca z pobudek obyczajowych, osobistych, religijnych (masowe żebractwo - jałmużny)

3. Pomoc wzajemna organizowana przez gildie i cechy rzemiosł,

4. Zapomogi przyznawane przez bractwa, cechy... ze składek.

Współczesne ubezpieczenia rozwinęły się w efekcie rewolucji przemysłowej, powstania masowej grupy robotników oderwanych od dotychczasowych rodzin i społeczności lokalnej:

5. Dobrowolne kasy pomocy wzajemnej robotników (na wypadek choroby, śmierci pracownika, utraty pracy ⇒ kasy chorych i kasy na wypadek bezrobocia),

6. Ubezpieczenia ludowe (poł. XIX w.)

Dały one początek późniejszym instytucjom ubezpieczeniowym. Rozwój kas miał miejsce głównie w Anglii, zwykle przy znacznym udziale związków zawodowych w procesie ich tworzeniu.

Prekursorem obowiązkowych ubezpieczeń społecznych były Niemcy. Kanclerz Otto von Bismarck chcąc zmienić stosunek robotników do państwa, obok środków represji, zastosował rozwiązania mające na celu poprawę ich sytuacji. Stworzył on w latach 1883-84 r. system gwarantowanych przez państwo świadczeń zaspokajających potrzeby robotników i ich rodzin w przypadku utraty zdolności do pracy, oraz prawo do emerytury po ukończeniu 70 lat życia (z uwagi na ówczesną długość życia robotników świadczenia te były dla nich nieosiągalne.)

W Anglii w 1908 r. wprowadzono renty państwowe dla wszystkich obywateli, którzy ukończyli 70 lat życia, nie posiadali środków utrzymania i nie byli sądownie karani. W 1911r. pod wpływem walk strajkowych wprowadzono ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.

W 1910 r. wprowadzono we Francji przepisy dotyczące ubezpieczeń na wypadek inwalidztwa i starości.

W Rosji ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe wprowadzono w1912r.

W Stanach Zjednoczonych w celu złagodzenia skutków bezrobocia w 1935r wprowadzono ubezpieczenie na wypadek bezrobocia oraz ubezpieczenie emerytalne. Są to jedyne ubezpieczenia jakie ten kraj posiada w skali federalnej.

W okresie międzywojennym przymusowe ubezpieczenia wprowadzono we Włoszech (na wypadek inwalidztwa, starości), w Holandii (na wypadek starości), w Belgii (ubezpieczenia na wypadek starości, oraz system zasiłków rodzinnych).

Po drugiej wojnie światowej nastąpił bardzo szybki rozwój ubezpieczeń społecznych. Rozszerzono rodzaje świadczeń, zwiększono kręgi osób uprawnionych do świadczeń, rozwinięto zasady i techniki ich finansowania oraz przyznawania.

W latach osiemdziesiątych wiele krajów tj. Anglia czy USA wprowadziło ograniczenie wydatków na systemy emerytalne.

ROZWÓJ UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W POLSCE

Po odzyskaniu niepodległości w 1918r państwo Polskie przejęło po zaborcach trzy różne systemy ubezpieczeń społecznych.

Pierwszym aktem prawnym w odrodzonej Polsce dotyczącym ubezpieczenia społecznego był dekret Z 1919r. o obowiązkowych ubezpieczeniach na wypadek choroby. Ubezpieczeni mieli prawo do bezpłatnych świadczeń lekarskich, lekarstw, zasiłku chorobowego, pogrzebowego. Zniesiono ustawodawstwo państw zaborczych.

Ustawa scaleniowa z dnia 23 marca 1933r o ubezpieczeniu społecznym miała zasięg ogólnokrajowy. Regulowała zasady ubezpieczania zarówno pracowników umysłowych jak i robotników. Obejmowała swoim zasięgiem świadczenia krótkoterminowe i długoterminowe, scalała organizację i zasady finansowania ubezpieczeń.

24 października 1934 roku zniesiono oddzielne Zakłady oraz Izby Ubezpieczeń Społecznych, a powołano na ich miejsce Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w ramach, którego stworzono pięć funduszy:

• fundusz emerytur robotników,

• fundusz emerytur pracowników umysłowych,

• fundusz wypadków i chorób zawodowych,

• fundusz na wypadek braku pracy,

• fundusz na wypadek choroby i macierzyństwa.

System ten funkcjonował do wybuchu II wojny światowej.

W 1945r zniesiono opłacanie składek przez pracowników, obarczając nimi wyłącznie pracodawców.

W 1950r wyłączono lecznictwo z ubezpieczeń społecznych i przekazano go służbie zdrowia. Budżet państwa przejął całkowicie finansowanie ubezpieczeń. Ubezpieczeniami objęto 47% ludności kraju.

W 1955r wzorem radzieckim zlikwidowano ZUS oraz ubezpieczalnie. Rozbito organizację ubezpieczeń społecznych na dwa piony związkowy i państwowy. Przyznawanie świadczeń długoterminowych tj. rent i emerytur powierzono organom administracji państwowej, natomiast wypłatą świadczeń zasiłkowych i rodzinnych zajmował się pion podległy Centralnej Radzie Związków Zawodowych. W 1960r. model ten porzucono tworząc ponownie ZUS.

W latach 60-tych rozszerzono ubezpieczenia na min. członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, rzemieślników, osoby świadczące usługi dla ludności, duchownych.

W związku z ciągle niską wysokością wypłacanych emerytur i rent dokonywano reform systemu i modyfikacji w 1958r, 1968r, i 1982r.

W 1991 r ubezpieczenie społeczne rolników wyodrębniono z ZUS, a jego obsługę przejęła KRUS.

W 1986r. stworzono FUS obejmujący całość finansów US.

ZASADY UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO DO KOŃCA 1998 R.

1. Zasada powszechności ubezpieczenia

2. Zasada przymusu ubezpieczenia

3. Zasada automatyzmu

4. Zasada jedności organizacyjnej systemu ubezpieczeń społecznych; całością spraw ubezpieczeniowych administruje Zakład Ubezpieczeń społecznych oraz jego oddziały, z wyłączeniem zaopatrzenia emerytalnego kolejarzy, żołnierzy zawodowych , funkcjonariuszy policji.

5. Zasada obciążenia podmiotu zatrudniającego obowiązkiem płacenia składek ubezpieczeniowych

ZAKRES PRZEDMIOTOWY UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

• śmierć żywiciela rodziny,

• starość,

• choroba,

• inwalidztwo,

• macierzyństwo,

• wypadek przy pracy lub choroba zawodowa.

Do 31.12.1998r. warunkiem uzyskania świadczeń i podstawą do ich wypłacenia jest wymagalny wiek emerytalny i okres zatrudnienia (suma okresów składkowych, oraz bezskładkowych). Okresy bezskładkowe nie mogły przekroczyć 1/3 okresów składkowych.

Okres składkowy to czas ubezpieczenia, za który zostały opłacone składki oraz:

• czas czynnej służby wojskowej,

• służbę w Urzędzie Ochrony Państwa,

• służbę w straży granicznej i więziennej,

• okres pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Okresy bezskładkowe to okresy:

• pobierania zasiłku chorobowego,

• pobierania zasiłku opiekuńczego,

• pobierania świadczenia rehabilitacyjnego,

• urlopu wychowawczego,

• opieki na inwalidą I grupy (pod określonymi warunkami)

• nauki w szkole wyższej pod warunkiem jej ukończenia.

Niektóre grupy pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze np. strażacy, górnicy, nauczyciele, miały zapewnione odrębne warunki uzyskania prawa od emerytury, np. niższy staż pracy.

DWA SYSTEMY FINANSOWANIA US:

1. Repartycyjny, oparty na solidarności międzypokoleniowej, zakładający z góry redystrybucję środków od lepiej zarabiających na rzecz bardziej potrzebujących; powszechnej i taniej dostępności. Wysokość świadczeń jest zależna od kondycji finansowej systemu. System repartycyjny jest oparty na tej zasadzie, że wpływające w danym roku składki finansują przypadające na dany rok świadczenia.

W modelu repartycyjnym różnicowanie składki, zarówno pracowników, jak i pracodawców nie ma na ogół związku z wielkością uzyskiwanych świadczeń (sens solidaryzmu ubezpieczeń społecznych). Dzisiaj wpłacane składki przeznaczone są na wypłatę dzisiejszych emerytur, jutrzejsze składki na jutrzejsze świadczenia. Podstawową zaletą tego systemu jest to, iż posiadając gwarancję państwa, może być on odporny na załamania gospodarcze i inflację.

System repartycyjny dominuje w polityce społecznej Niemiec i wielu innych państw Europy kontynentalnej.

2. Kapitałowy, składki gromadzone są na indywidualnym koncie ubezpieczonego, inwestowane i wypłacane według jego „zasług”.

• System kapitałowy jest systemem indywidualnym; zaoszczędzone środki pochodzą od konkretnej osoby i są do niej przypisane,

• Każdy gromadzi składkę na własnym koncie,

• Składki wielu oszczędzających są lokowane wspólnie w lokaty,

• Czas oszczędzania jest długi.

System kapitałowy ma zalety: politykom trudno nim manipulować i jest obojętny na zmiany struktur demograficznych. System ten jest natomiast mało odporny na bezrobocie i utratę pracy przez oszczędzających), bardzo wrażliwy na dekoniunkturę gospodarczą (spadek cen na rynkach papierów wartościowych).

SYSTEM REPARTYCYJNY A SYSTEM KAPITAŁOWY

Typ zagrożenia	System repartycyjny	System kapitałowy
Starzenie się społeczeństwa	nieodporny	odporny
Wzrost bezrobocia	nieodporny	nieodporny
Spadek płac i produkcji	nieodporny	odporny
Przetargi polityczne	nieodporny	odporny
Załamanie rynku finansowego	odporny	nieodporny
Wysoka inflacja	odporny	nieodporny

System US sprzed 1999 r obejmował ubezpieczenia pracownicze i niepracownicze, które były zarządzane przez ZUS.

Składka miała charakter jednolity i wpływała do jednego Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z którego były wypłacane wszystkie świadczenia.

Składkę w ubezpieczeniu pracowniczym płacił tylko pracodawca (z własnych środków), a w ubezpieczeniu niepracowniczym - ubezpieczony. Nadzór administracyjny nad ZUS sprawował Minister Pracy i Spraw Socjalnych. Gwarantem wypłat wszystkich świadczeń w pełnej wysokości był Skarb Państwa.

OCENA SYSTEMU US SPRZED 1999 R

• Kosztowny - obowiązująca wysokość składki odprowadzanej do ZUS z 1998r wynosiła w 1998r 45% płacy brutto (w 1981 r. = 25%, pod koniec lat 80-tych 35%) i była traktowana przez pracodawców jak podatek. 0bniżyło to konkurencyjność i rentowność polskich przedsiębiorstw na rynku międzynarodowym.

• Nieefektywny i niesamowystarczalny - wysokość wypłacanych świadczeń była nieproporcjonalna do wpłacanych składek na ZUS (jedna z przyczyn deficytu budżetowego).

• Niesprawiedliwy - składkę naliczano od całości wynagrodzenia, natomiast podstawą do obliczenia emerytury nie była max. 2,5-krotność średniego wynagrodzenia. Istniało wiele grup uprzywilejowanych, których świadczenia finansowane były przez wszystkich uczestników systemu. Przedsiębiorstwa państwowe nie płacąc składek nie ponosiły za to konsekwencji w przeciwieństwie do małych i średnich prywatnych przedsiębiorstw.

• Nieprzejrzysty, nie motywujący - świadczenie nie było proporcjonalne do wysokości zarobków i stażu pracy. Przedłużenie aktywności zawodowej o rok powiększało podstawę jedynie o 1,3 % i było po prostu mało opłacalne.

• Zachęcał do omijania przepisów (wypłacane wynagrodzenie było sztucznie zaniżane za porozumieniem i korzyściami obydwu stron).

• Pracownik nie znał faktycznych kosztów ponoszonych przez pracodawcę w związku z jego zatrudnieniem (pracodawca w całości ponosił ciężar opłat na ZUS).

• Zmienny i podatny na manipulacje polityczne oraz nieodporny na zmiany demograficzne.

SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W POLSCE OD 1999 ROKU

Aktualny system US jest systemem mieszanym tzn. repartycyjno - kapitałowym, opartym na umowie pokoleniowej oraz na zabezpieczeniach kapitałowych. W ten sposób połączono zalety systemów, a zlikwidowano lub zminimalizowano ich wady. Zgodnie z założeniami system ma z jednej strony chronić przed skutkami starzenia się społeczeństwa, wzrostem bezrobocia, zmianami politycznymi, a z drugiej strony zabezpieczać przed groźbami, które niesie niestabilność rynków finansowych i długotrwała inflacja.

Obowiązkiem US objęte zostały osoby pracujące lub posiadające jakiekolwiek stałe źródła dochodu oraz pobierające zasiłki.

Podstawowe założenia systemu US w Polsce:

1. ścisły związek między wysokością emerytury a kwotą wpłaconych składek,

2. zlikwidowanie przywilejów branżowych względnie utrzymanie niektórych z jednoczesnym obciążeniem dodatkową składką,

3. stopniowe zmniejszenie obciążeń ciążących za ZUS, objęcie nimi części dochodów celem umożliwienia rozwoju ubezpieczeń dodatkowych,

4. podział składki ubezpieczeniowej na poszczególne rodzaje ubezpieczeń,

5. podział składki ubezpieczeniowej między pracodawcę i pracownika.

PROCES WDRAŻANIA NOWEGO SYSTEMU US

Przyjętą koncepcję reformy można określić jako koncepcję drogą, podjetą w sytuacji gdy wydatki na system emerytalno-rentowy wyniosły 16% PKB było trudne ze względu na wysokie koszty transformacji z systemu starego do nowego.

Istotnym czynnikiem trudności procesu wdrożenia było upolitycznienie decyzji personalnych i rozwiązań instytucjonalnych. dotyczących ZUS.

Sygnałów o nieprzygotowaniu ZUS od reformy nie brano też pod uwagę, ponieważ twórcy reformy byli przekonani, że kłopoty wystąpią zawsze, a całości systemu nie da się i tak dostatecznie dobrze przygotować.

Większe zakłady pracy zatrudniły specjalnych pracowników do obsługi ZUS-u. Zakłady mniejsze miały trudności z realizacją swoich zadań (liczba błędów, jaka została popełniona w przekazywaniu informacji a w konsekwencji i składek, przekroczyła najbardziej pesymistyczne prognozy).

TRZY FILARY US (WG STANU NA DZIEŃ 1. 01. 1999 R.)

1. osoby przed 30 rokiem życia weszły obowiązkowo wyłącznie do nowego systemu emerytalnego, (obowiązkowo zreformowany I filar i II filar (indywidualne konta, kapitał początkowy, hipotetyczne emerytury) oraz dobrowolnie III filar,

2. osoby w wieku 30-50 lat mogły wybrać system emerytalny (decyzja ta jest nieodwołalna z pewnymi zastrzeżeniami określonymi w 2007 roku).

3. osoby w wieku co najmniej 50 lat pozostawione zostały w starym systemie emerytalnym. Osoby te mogą korzystać z III filara dobrowolnie (ubezpieczenia dobrowolne gospodarcze, rynek kapitałowy, PPE, IKE itp.)

SEGMENTY UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W 1999R

Ubezpieczeni obowiązkowo korzystający z reformy (przed 30 lat)	Ubezpieczeni dobrowolnie korzystający z reformy (30 - 50 lat)		Ubezpieczeni nie mogący korzystać z reformy (po 50 lat)
Filar I „nowy”		Filar I „stary”
Filar II
Filar III

W systemie zachowano niemal dotychczasowy poziom składki ogólnej na zabezpieczenie socjalne, choć będzie ona płacona inaczej.

FILAROWA KONSTRUKCJA SYSTEMU US

Najbezpieczniejszym jest system, w którym środki są rozproszone w różnych obszarach ryzyk i w wielu podmiotach zarządzających.

	Filar pierwszy	Filar drugi	Filar trzeci
Charakter	Bazowy (podstawowy)	Uzupełniający	Dodatkowy
Uczestnictwo	Obowiązkowe	Obowiązkowe i dobrowolne	Dobrowolne
Źródło Finansowania	Podatek lub składka	Składka Ubezpieczonego Lub pracodawcy	Składka ubezpieczonego
System Finansowania	Repartycyjny	Kapitałowy	Kapitałowy
Inicjatywa	Państwo	Podmiot prywatny	Podmiot prywatny
Świadczenie	Emerytura podstawowa	Emerytura uzupełniająca	Emerytura dodatkowa
Gwarancje Państwa	Dotyczy kwoty podstawowej lub minimalnej	Pośrednie	Pośrednie
Dziedziczenie	Nie dziedziczony	Dziedziczony pod pewnymi warunkami	Dziedziczony
Administracja	Państwowa lub samorządowa	Prywatne towarzystwa	Prywatne towarzystwa lub pracodawcy
Wymiar świadczenia	Kwota stała lub system zdefiniowanego świadczenia	System zdefiniowanej składki	Kwota jednorazowa lub miesięczne raty
Fundusz	FUS	OFE	Inwestycyjny
Nadzór państwa	Ścisły	Tylko finansowy	Ogólny
Rodzaj ochrony	Emerytalna, Rentowa, Chorobowa, Wypadkowa	Emerytalna	Emerytalna, Na życie (śmierć), Inwalidzka NNW, OC i inne

Podstawowa emerytura zależeć będzie od sumy składek zgromadzonych w FUS i od kapitału zgromadzonego w OFE, do którego ZUS przekazuje część składki emerytalnej pochodzącej od ubezpieczonego. Składka emerytalna pracodawcy będzie wpłacana wyłącznie do FUS.

Składka wnoszona do FUS jest zapisywana na indywidualnym koncie ubezpieczonego i stanowić będzie podstawę do wyliczenia pierwszej części emerytury (emerytury z pierwszego filaru).

Składki emerytalne gromadzone w I filarze będą przeznaczone na wypłatę bieżących emerytur. Składki te nie będą inwestowane, w związku z czym sytuacja na rynku inwestycji nie będzie bezpośrednio wpływać na wysokość przyszłej emerytury. Zmiany sytuacji gospodarczej kraju, wzrost cen, wynagrodzeń mogą najwyżej powodować większą lub mniejszą waloryzację składek.

Druga część emerytury pochodząca z OFE (drugi filar) zależeć będzie od wysokości zgromadzonego kapitału. Wpłacona do OFE składka zostanie przeliczona na jednostki rozrachunkowe. Suma posiadanych jednostek pomnożona przez aktualną cenę jednostki stanowić będzie kapitał ubezpieczonego tzw. kapitał transferowy. Kapitał transferowy zostanie przetransferowany do wybranego przez ubezpieczonego zakładu emerytalnego, a po potrąceniu kosztów stanowić będzie on podstawę do wyliczenia świadczenia.

Kapitał gromadzony w OFE będzie wypadkową:

• ilości posiadanych jednostek rozrachunkowych,

• ceny jednostki rozrachunkowej (ewentualny jej spadek może spowodować obniżenie się kapitału nawet poniżej sumy wpłaconych do OFE składek).

Nowe zasady ustalania prawa do emerytury nie mogły objąć wszystkich ubezpieczonych. Nowe zasady mogły spowodować obniżenie świadczeń dla osób, którym w chwili wejścia w życie reformy brakowało do osiągnięcia wieku emerytalnego kilkunastu lat. Według starych zasad bowiem wysokość emerytury liczona była w odniesieniu do zarobków (nie za wszystkie lata), a nie do składki, która jest kilkakrotnie niższa.

Wybór funduszu otwartego (OFE) należy do pracownika. Możliwa jest również jego zmiana. Można być członkiem tylko jednego funduszu. Po ukończeniu wieku emerytalnego wypłata środków zgromadzonych w funduszu otwartym następuje przez ich przeniesienie do ZUE (lub innych instytucji).

Inwestowaniem składek zajmują się PTE, prywatne spółki akcyjne, które tworzą m.in. banki i firmy ubezpieczeniowe. Aby zabezpieczyć oszczędności ubezpieczonych, PTE zobowiązane są:

- zgromadzić znaczny kapitał własny,

- osiągnąć tzw. minimalną stopę zwrotu, czyli tempo, w jakim przyrasta kapitał (jeśli jej nie osiągnie, PTE dopłaca różnicę z własnego funduszu rezerwowego). Gdy nie wystarczy na to środków (oznacza to upadłość PTE) do wymaganej stopy zwrotu dopłaca Fundusz Gwarancyjny, tworzony ze środków wszystkich towarzystw. Gdy to nie wystarczy - dopłaca budżet państwa. Po upadłości PTE ubezpieczeni mogą wybrać nowy fundusz.

W filarze trzecim istnieje bardzo wiele form oszczędzania, np.: polisa w towarzystwie ubezpieczeniowym, PPE, IKE, fundusze inwestycyjne. Reforma przewidziała wiele możliwości grupowego zbierania na emeryturę tzw. pracownicze programy emerytalne (PPE). O założeniu programu w przedsiębiorstwie decyduje pracodawca, on też ponosi koszty jego działania. Może prowadzić program w jednej z czterech form oszczędzania:

- wykupić w firmie ubezpieczeniowej grupowe ubezpieczenie dla pracowników,

- opłacać składkę za pracowników w towarzystwie ubezpieczeń wzajemnych,

- wnosić składki do funduszu inwestycyjnego,

- utworzyć zakładowy pracowniczy fundusz emerytalny.

Składki pokrywa pracodawca z własnych środków. Kwota ta jest zwolniona ze składki na ZUS i wliczona w koszty przedsiębiorstwa. Pracownik może od siebie zadeklarować dodatkową składkę. Po osiągnięciu wieku emerytalnego i nie później niż po ukończeniu 70 lat, uczestnik programu otrzymuje zgromadzony kapitał.

ARCHITEKTURA SYSTEMU US

Obecny system emerytalny obsługiwany jest przez ZUS, towarzystwa OFE, towarzystwa pracowniczych programów emerytalnych, towarzystwa ubezpieczeniowe (S.A. i TUW) i zakłady emerytalne.

ZUS zarządza FUS - państwowym funduszem celowym, nie mającym osobowości prawnej, powołanym w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. Dysponentem funduszu jest ZUS, który zobowiązany jest do gospodarowania zgromadzonymi środkami w sposób zapewniający pełną i terminową wypłatę świadczeń z przychodów FUS. Środki zgromadzone w ramach FUS są przeznaczone na wypłatę świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego oraz wypadkowego.

Wypłacając emeryturę z FUS ZUS będzie działać w podwójnej roli tj. jako „stary ZUS” (dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949r oraz dla osób urodzonych później, które pozostały w starym systemie) i jako „pierwszy filar” (dla wszystkich pozostałych ubezpieczonych). Emerytury te będą prostą pochodną wielkości zabranego kapitału. Pierwsze emerytury z pierwszego filaru zostaną wypłacone w 2009 r.

Wszystkie emerytury wypłacane przez ZUS objęte są gwarancją budżetu państwa co do ich wysokości.

Emerytury z drugiego filaru wypłacać będą instytucje (zakłady emerytalne), utworzone do 2009 r. Po wyborze przez ubezpieczonego konkretnego zakładu emerytalnego zostanie do niego przekazany kapitał zgromadzony przez tego ubezpieczonego w otwartym funduszu emerytalnym. Kapitał ten będzie podstawą do ustalenia w umowie zawartej z zakładem emerytalnym w wysokości jednego z czterech możliwych rodzajów emerytury dożywotniej.

System emerytur dodatkowych w ramach pracowniczych programów emerytalnych (PPE) tworzonych przez pracodawców zapewniać będzie wypłatę środków zgromadzonych na koncie pracownika prowadzonym w pracowniczym funduszu emerytalnym i zarządzanym przez pracownicze towarzystwo emerytalne bądź wnoszonych do funduszu inwestycyjnego albo do zakładu ubezpieczeń na życie, albo do towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych.

System działa pod organizacyjnym i finansowym nadzorem państwa. Nadzór na działalnością ZUS sprawuje minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, a nad działalnością otwartych funduszy emerytalnych, powszechnych towarzystw emerytalnych oraz pracowniczych towarzystw emerytalnych - Komisja Nadzoru Finansowego.

ZASADY PODLEGANIA UBEZPIECZENIOM SPOŁECZNYM

Ustawa rozszerzyła krąg osób objętych obowiązkiem ubezpieczenia społecznego o osoby posiadające jakiekolwiek źródła dochodu (osoby pobierające stypendia, wszelkie zasiłki, m.in.: macierzyński, wychowawczy dla bezrobotnych, stałe z pomocy społecznej oraz świadczenia socjalne.

Osoby objęte ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi podlegają zgłoszeniu do ZUS przez płatnika składek w terminie 7 dni od daty powstania tego obowiązku.

ZASADY FINANSOWANIA SKŁADEK W SYSTEMIE US

Ustawa dokonała podziału ubezpieczeń społecznych na cztery rodzaje ryzyka, tworząc w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odrębne fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy. Składki:

- emerytalne (obowiązkowe dla wszystkich),

- rentowe (obowiązkowe dla wszystkich),

- chorobowe: obowiązkowe, dobrowolne (osoby wykonujące prace nakładczą, umowę zlecenia poza miejscem pracy, prowadzące pozarolniczą działalność, więźniowie skierowani do pracy, duchowni, posłowie, senatorowie, osoby pobierające stypendium), wyłączone z obowiązku (przebywające na urlopach macierzyńskich, wychowawczych, bezrobotni),

- wypadkowe: obowiązkowe i wyłączone z obowiązku (wykonujące pracę nakładczą, umowę zlecenia poza siedzibą firmy).

Ustawa wprowadziła współfinansowanie systemu ubezpieczeń przez pracodawców i pracowników, a podstawą świadczeń stają się zapłacone składki. Wynagrodzenia pracowników od 1.01. 1999r. zostały podniesione o część składki przypadającej na pracownika w taki sposób, by po jej potrąceniu wynagrodzenia nie były niższe niż przed przeliczeniem (ubruttowienie). Składki emerytalne i rentowe płaci się do chwili aż suma wynagrodzeń, od których płacono składki osiągnie 30-krotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. Składki chorobowe i wypadkowe płaci się bez powyższego ograniczenia.

PODZIAŁ SKŁADKI NA POSZCZEGÓLNE RODZAJE UBEZPIECZEŃ

Składka ogółem:
Emerytalna: 19,52%			Rentowa: 6% (było 13%)		Chorobowa: 2,45%	Wypadkowa: 0,67%-3,60%
Pracownik 9,76%		Pracodawca 9,76%	Pracownik 1,5%	Pracodawca 4,5%	Pracownik 2,45%	Pracodawca 0,67%-3,60%
OFE 7,3%	Fundusz emerytalny 9,76% + 2,46%		Fundusz rentowy		Fundusz chorobowy	Fundusz wypadkowy

Podstawa wymiaru składek:

Podstawę wymiaru składek na US może stanowić:

- faktyczny przychód (w rozumieniu przepisów prawa podatkowego),

- przychód w kwocie zadeklarowanej przez ubezpieczonego,

- kwota minimalnego wynagrodzenia miesięcznego za pracę,

- kwota zasiłku stałego.

Płatnikiem składek jest pracodawca, który jest zobowiązany do obliczania, pobierania i comiesięcznego przekazywania składki pochodzącej ze środków ubezpieczonego i własnych do ZUS. Ustawa wymienia również ZUS jako płatnika składek.

Oprócz składek na US płatnicy muszą też przekazywać do ZUS składkę na ubezpieczenie zdrowotne (9% podstawy wymiaru), na Fundusz Pracy (2,45 % podstawy wymiaru) oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (0,1% podstawy wymiaru) w terminach podanych w ustawie, z sankcją karną za ich niedotrzymanie.

KONSTRUKCJA NOWOCZESNYCH SYSTEMÓW EMERYTALNYCH

Dominują systemu dwu lub trójfilarowe:

I filar: zabezpieczenie publiczne - państwo,

II filar: zabezpieczenie zakładowe, doubezpieczenie najczęściej obowiązkowe na konkurencyjnym rynku funduszy emerytalnych,

III filar: zabezpieczenie indywidualne, gospodarstwo domowe, własne środki (dobrowolne).

Problemy szczegółowe rozwiązań systemowych:

1) Cechy systemowe:

- źródła finansowania emerytur (składki, podatki),

- zasada ubezpieczeniowa, zaopatrzeniowa czy mieszana,

- repartycja czy podejście kapitałowe,

- przymus a dobrowolność,

- zdefiniowane świadczenie, czy zdefiniowana składka.

2) Reguły uczestnictwa w systemie:

- wysokość i zasady opłacania składek emerytalnych i ich „kredytowania”.

- okres płacenia składek (w tym: minimalny okres uczestnictwa w systemie),

- konieczne warunki dotyczące pełnej emerytury,

- wymogi odnośnie wieku emerytalnego (standardowego, wcześniejszego, odroczonego) i elastyczność wieku emerytalnego,

- rozwiązania instytucjonalne,

- branże o specyficznym charakterze (np. służby mundurowe),

3) Reguły dotyczące wypłat świadczeń:

- czynniki determinujące otrzymanie świadczenia,

- możliwość dodatkowej pracy na emeryturze,

- formuła obliczania świadczenia,

- okresy nieskładkowe uwzględniane w wypłacie świadczenia.

DWIE FAZY RYZYKA STAROŚCI

I Faza ryzyka starości:

- możliwość dożycia wieku emerytalnego;

Pojawiają się problemy:

- Ile oszczędzać? (wysokość składki),

- Jak oszczędzać? (kto ma płacić składkę i finansować ryzyko),

- Jak długo oszczędzać? (wiek emerytalny, okresy składkowe)

II faza ryzyka starości:

- Jak długo trwać będzie wypłata świadczeń?

- W jakim systemie nastąpi wypłata świadczeń?

- Jak zróżnicować wypłatę świadczeń?

System zabezpieczenia emerytalnego sprawuje przez państwo, przez:

- udzielanie zezwoleń,

- sprawowanie nadzoru,

- dawanie gwarancji.

W klasycznej koncepcji trójfilarowego systemu zabezpieczenia emerytalnego należy uwzględnić:

- kryterium podmiotowe podziału: kto ma zadbać o dochody przyszłych emerytów?,

- kryterium dochodowe: w jakim stopniu poszczególne filary finansują świadczenia emerytalne,

- kryterium obligatoryjności: do jakiego stopnia uczestnictwo w systemie jest obligatoryjne?

- kryterium ekwiwalentności (proporcjonalności składek i świadczeń.

EMERYTURA - OBLICZANIE

Jedna część emerytury: 12,22% podstawy wymiaru, wpływa do FUS.

W odróżnieniu od starego systemu jest ona ewidencjonowana na indywidualnym koncie ubezpieczonego i odpowiednio waloryzowana.

Dla osób, które przed 1.01. 1999 roku opłacały składki na US obliczany jest tzw. kapitał początkowy. Jest to wartość hipotetycznej emerytury, która dana osoba pobierałaby, gdyby w momencie wejścia w życie reformy emerytalnej miała uprawnienia emerytalne. Kapitał początkowy pokazuje niejako łączną wartość świadczenia emerytalnego przysługującego z tytułu podlegania ubezpieczeniu w ramach starego systemu.

EMERYTURA Z I FILARA (hipotetyczna), wypłacana przez ZUS, jest to suma składek, które zostaną zapisane do dnia przejścia ubezpieczonego na emeryturę wraz z kapitałem początkowym i efektami ich waloryzacji.

WYMIAR EMERYTURY

W SYSTEMIE ZDEFINIOWANEGO ŚWIADCZENIA

Będzie dotyczył osób, które pozostały w „starym systemie.”

Dla osób, które nie osiągnęły wymaganego wieku emerytalnego lub stażu ubezpieczeniowego, 24% kwoty bazowej zostaje proporcjonalnie zmniejszone o współczynnik p.

Emerytura hipotetyczna z I filara jest wyliczana wg wzoru:

Eh = p * 0,24 KB + [ ( s * 1,3) + (ns * 0,7)] * P

Gdzie:

Eh - emerytura hipotetyczna,

P - współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczeniowego oraz okresu składkowego i nieskładkowego,

KB - kwota bazowa (100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potracone od ubezpieczonych składki na US określone w przepisach ustawy o systemie US w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji),

s - okresy składkowe,

ns - okresy nieskładkowe,

P - zwaloryzowana podstawa wymiaru emerytury (przeciętna podstawa wymiaru składki na US z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok przejścia na emeryturę.

WYMIAR EMERYTURY

W SYSTEMIE ZDEFINIOWANEJ SKŁADKI

System ten zacznie działać od 2009 roku dla tych ubezpieczonych, którzy urodzili się po 31. 12. 1948 r. i przystąpili do „nowego systemu”.

Emerytura w tym systemie stanowić będzie równowartość kwoty otrzymanej w wyniku podzielenia podstawy jej obliczania przez dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego.

Wysokość nowej emerytury będzie wynikiem podzielenia podstawy jej obliczania przez tzw. średnie trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi, w jakim ubezpieczony zdecyduje się przejść na emeryturę.

Podstawę emerytury stanowić będzie kwota równa sumie wpłaconych, zwaloryzowanych składek na UbEm, zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury oraz waloryzowanego kapitału początkowego.

Wysokość emerytury z I filara w systemie ZS oblicza się wg wzoru:

Kp + SUMA S E 1 = -------------------------- N

Gdzie:

E1 - emerytura z I filara,

Kp - zwaloryzowany kapitał początkowy,

SUMA S - suma wpłaconych i zwaloryzowanych składek na UbEm, zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc od którego przysługuje wypłata emerytury,

n - średnie dalsze trwanie życia (w miesiącach) dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę ubezpieczonego.

EMERYTURA Z II FILARA (7,3% podstawy wymiaru) jest przekazywana za pośrednictwem ZUS do wybranego przez uczestnika systemu OFE i przez niego zarządzana i inwestowana przez cały okres płacenia składek. Fundusze zgromadzone na indywidualnym koncie uczestnika są przeliczone na jednostki uczestnictwa i inwestowane przez OFE a po osiągnięciu przez niego wieku emerytalnego ich skumulowana wartość jest przekazywana do zakładu emerytalnego.

Obie części emerytury będą składały się na emeryturę bazową, czyli taką, która ma zapewnić podstawowy poziom potrzeb ubezpieczonego i nie może być niższa od kwoty najniższej emerytury.

SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W POLSCE

Ubezpieczenia społeczne są OBOWIĄZKOWE I DOBROWOLNE.

OBOWIĄZKOWO ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są:

• pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów,

• osobami wykonującymi pracę nakładczą,

• członkami RSP i SKR,

• osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług,

• osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi,

• posłami i senatorami pobierającymi uposażenie oraz posłami do Parlamentu Europejskiego wybranymi w Rzeczypospolitej Polskiej,

• osobami pobierającymi stypendium sportowe,

• pobierającymi stypendium słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Publicznej,

• osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy,

• osobami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe,

• osobami duchownymi,

• żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę wojskową w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego oraz żołnierzy pełniących okresową służbę wojskową, funkcjonariuszami Służby Celnej,

• osobami odbywającymi służbę zastępczą,

• osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, osobami pobierającymi świadczenie socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osobami pobierającymi wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy,

• osobami pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia,

• osobami rezygnującymi z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem,

• osobami pobierającymi świadczenie pielęgnacyjne,

UBEZPIECZENIA DOBROWOLNE

Prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje:

• małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy ONZ i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą,

• osobom, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów,

• obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatelom polskim wykonującym pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium RP, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa,

• studentom oraz uczestnikom studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu,

• alumnom seminariów duchownych, nowicjuszom, postulantom i juniorystom do ukończenia 25 roku życia,

• odbywającym na podstawie nieodpłatnych umów cywilnoprawnych staż adaptacyjny wnioskodawcom - obywatelom państwa członkowskiego Unii Europejskiej w postępowaniu w sprawie uznania kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego lub działalności regulowanej - w rozumieniu odpowiednio przepisów o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych lub przepisów o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do podejmowania lub wykonywania niektórych działalności.

Kontynuowanie ubezpieczeń emerytalnego i rentowych

Osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi oraz podlegający dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obywatele polscy, mogą po ustaniu tych ubezpieczeń kontynuować je dobrowolnie. Kontynuacja ubezpieczeń możliwa jest w przypadku, gdy osoba nie ma innych tytułów do ubezpieczeń społecznych.

UBEZPIECZENIA CHOROBOWE

Są obowiązkowe i dobrowolne

OBOWIĄZKOWO ubezpieczeniu chorobowemu podlegają:

• pracownicy,

• członkowie RSP i SKR,

• osoby odbywające służbę zastępczą.

DOBROWOLNIE ubezpieczeniu chorobowemu podlegają, na swój wniosek, osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi:

• wykonujące pracę nakładczą,

• wykonujące pracę na podstawie umowy-zlecenia, umowy agencyjnej lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące,

• prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące,

• wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,

• duchowni.

UBEZPIECZENIE WYPADKOWE

Są obowiązkowe i dobrowolne

OBOWIĄZKOWO ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

NIE PODLEGAJĄ UBEZPIECZENIU WYPADKOWEMU:

• bezrobotni pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne,

• osoby wykonujące pracę nakładczą,

• żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę,

• osoby przebywające na urlopach wychowawczych, osoby pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego,

• osoby pobierające świadczenie socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osoby pobierające zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osoby pobierające wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie,

• osoby pobierające świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia,

• osoby podlegające dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie art. 7 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,

• osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące, jeżeli wykonują pracę poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy.

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE NA ŚWIECIE - OBECNIE

• NIEMCY

System emerytalny w bazowej warstwie finansowany jest drogą repartycji. Źródła dochodów stanowią bieżące składki (ok. 75% dochodów) i dotacje państwowe (ok. 25% dochodów).

Składka jest płacona w połowie przez pracownika i pracodawcę (łącznie ok. 19,1%). Podstawą wymiaru jest płaca brutto, przy czym składki są odprowadzane jedynie od wynagrodzeń nie przekraczających określonego poziomu. Pobór i odprowadzanie składek należy do obowiązków pracodawcy. W koncepcji systemu od początku zakładano udział państwa w finansowaniu świadczeń.

Drugą warstwę systemu emerytalnego tworzą zakładowe (jeden zakład lub branża, kilka zakładów) systemy emerytalne, mające charakter uzupełniający w stosunku do świadczeń z systemu bazowego. Państwo ustanawia jedynie ramy prawne ich funkcjonowania. Zakładowe systemy emerytalne są organizowane przez pracodawcę i przeznaczone dla pracowników. Maja one charakter dobrowolny i prywatny a gromadzenie środków pieniężnych odbywa się w oparciu o metodę kapitalizacji.

Trzecią warstwę stanowi indywidualna przezorność. Ma ona charakter dobrowolny a gromadzenie oszczędności jest oparte o metodę kapitalizacji. Prywatne zabezpieczenia emerytalne różnią się między sobą jakością, ceną, regulacja prawną (np. produkty ubezpieczeniowe, bankowe, papiery wartościowe, fundusze inwestycyjne, kapitał rzeczowy).

Uzupełnienie stanowią transfery prywatne i dochody z dodatkowej pracy. 80% emerytur osób samotnych i 70% emerytur małżeństw stanowi I, społeczna warstwa zabezpieczenia emerytalnego. Obserwuje się zróżnicowanie emerytur w starych i nowych krajach związkowych.

Wypłaty emerytur z trzech poziomów w mld euro w 2000 r.:

- warstwa bazowa: 214,

- warstwa zakładowa: 14,2,

- warstwa indywidualna: 49,4.

Wiek emerytalny: 65 lat dla mężczyzn i kobiet,

Okres wyczekiwania: min. 5 lat, podstawa: 35 lat, czasami: 15 lat.

Ubezpieczeni mogą przejść na wcześniejszą emeryturę (60 lat).

Od 1992 r. istnieje instytucja emerytury częściowej (1/3, ½, 2/3), służącej stopniowemu ograniczaniu aktywności zawodowej. Może być ona otrzymywana przed lub po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego.

Jest to system emerytalny ze zdefiniowanym świadczeniem.

Niemiecka formuła emerytalna:

Wysokość miesięcznej emerytury = liczba „punktów płacowych”(% średniej płacy) x wskaźnik wieku przejścia na emeryturę (1, -, +) x aktualna wysokość emerytury (waloryzowana corocznie).

Świadczenie minimalne w okresie starości jest finansowane z budżetu równolegle w odniesieniu do najmniej uposażonych emerytów.

W zabezpieczeniu emerytalnym robotników i pracowników umysłowych nie ma specjalnych dodatków do emerytury. Wyjątek stanowią kobiety, które otrzymują dopłatę w wysokości 1 punktu płacowego za każde wychowane dziecko.

Emerytury z systemu bazowego podlegają opodatkowaniu.

System emerytalny jest nadzorowany przez specjalną instytucję nadzoru (Federalny Urząd Ubezpieczeniowy).

WIELKA BRYTANIA

System zabezpieczenia emerytalnego W. Brytanii odznacza się dużą różnorodnością form i swobodą wyboru.

Pierwszy poziom stanowi zabezpieczenie społeczne. Jest to jednolita kwotowo podstawowa emerytura państwowa, finansowana ze składek na ubezpieczenie krajowe (basic state pension) - obowiązkowa.

Drugi poziom stanowi druga emerytura państwowa (state second pension), która może być zastąpiona przez członkostwo w zakładowym lub indywidualnym systemie emerytalnym (ta alternatywna opcja jest powszechna).

System emerytalny podlega państwu (ministerstwu płacy i emerytur); poborem składek zajmuje się służba skarbowa.

Nie ma wyodrębnionej składki emerytalnej. Składka ubezpieczeniowa daje tytuł do świadczeń z tytułu choroby, macierzyństwa, inwalidztwa, śmierci żywiciela, bezrobocia, starości. Pracownik płaci niższą składkę ubezpieczeniową (od 8,4-11,9% w różnych uwarunkowaniach), niż pracodawca.

Równoległym systemem (dla najniżej uposażonych) jest system nieskładkowy i emerytura nieskładkowa, połączone z gwarancją minimalnego dochodu.

Drugi poziom stanowią zakładowe systemy emerytalne (ZSE) („occupational pension schemes”) - podstawowe źródło dodatkowej emerytury. Jest to opcja do wyboru, ponieważ zakłady pracy nie mają obowiązku tworzenia zakładowych systemów emerytalnych a pracownicy - przystępowania do nich.

Ok. 80% systemów stanowią systemy ze zdefiniowanym świadczeniem, oferujące emerytury powiązane z okresem pracy i wysokością wynagrodzenia w ostatnich latach pracy. Rośnie jednak udział systemów ze zdefiniowana składką, ponieważ koszty są tu niższe dla pracodawcy, ryzyko ponosi w całości pracownik.

Składki są transferowalne przy zmianie pracodawcy, ponieważ organizacja ZSE opiera się na koncepcji trustu (niezależnego funduszu powierniczego, prawnie oddzielonego od pracodawców i członków) - jest o warunek uzyskania zwolnień podatkowych przez ZSE. Trusty są nadzorowane przez specjalny urząd nadzorczy.

ZSE służb publicznych (administracji lokalnej i rządowej, służby zdrowia, wojska, policji, straży pożarnej, nauczycieli) mają odrębny charakter (m.in. są finansowane z podatków i składek pracowników, nie mają formy funduszy powierniczych i nie muszą spełniać określonych warunków dla uzyskania ulg podatkowych).

Trzeci poziom stanowi system emerytur indywidualnych (SEI) (personal pensions), dostępny dla wszystkich (również nie pracujących), oparty na zdefiniowanych składkach. Administratorem funduszy mogą być towarzystwa ubezpieczeniowe, banki, towarzystwa budowlane, kasy wzajemnej pomocy, towarzystwa powiernicze, w momencie przejścia na emeryturę, za zgromadzony kapitał nabywana jest renta dobrowolna.

Od 2001 roku wprowadzono jako nowa opcję emerytury udziałowe (stakeholder pensions), by umożliwić łatwiejszy i masowy dostęp do dodatkowego prywatnego zabezpieczenia. Dużą popularnością cieszą się ubezpieczenia na życie powiązane z funduszem.

Państwo dofinansowuje systemy zakładowe i indywidualne w formie ulg podatkowych.

Wiek emerytalny jest zróżnicowany wg płci, ale do 2020 nastąpi jego zrównanie do 65 lat. Emerytura wcześniejsza nie istnieje.

Do nabycia uprawnień do emerytury podstawowej wymagane jest minimum 11-12 lat. Emeryturę w pełnej wysokości mężczyzna może uzyskać po 44 a kobieta po 39 latach. Uprawnienia do emerytury na również niepracujący współmałżonek pracownika (60%).

Emerytura podstawowa jest w jednakowej wysokości dla wszystkich (w 2002 r. = 72,50 GBP na tydzień. Może być ona obniżona proporcjonalnie do okresu brakującego do pełnego wymaganego okresu ubezpieczenia. Druga emerytura państwowa nie jest jednolita, lecz planuje się jej ujednolicenie. Można pracować po osiągnięciu wieku emerytalnego; odroczenie emerytury skutkuje wzrostem świadczenia. Łączenie emerytury z pracą jest dozwolone bez żadnych ograniczeń.

Emerytury podlegają progresywnemu opodatkowaniu.

Wydatki publiczne na emerytury w WB w relacji do PKB są najniższe w Europie i system ten wydaje się być sprawny.

SZWECJA

Szwecja jest przykładem „modelu skandynawskiego” zabezpieczenia emerytalnego, który wyróżnia się charakterem zaopatrzeniowym, czyli paraskładkowym (podatkowym)źródłem finansowania i obywatelskim charakterem uprawnienia do świadczeń.

Historycznie prawo do emerytury przysługiwało dla rezydentów (mieszkańców, obywateli państwa), bez względu na wcześniejszą pracę - w jednakowej wysokości (bez związku z dochodami czy składkami).

Pobór składek od 1984 r. odbywa się w urzędach podatkowych.

Obecny zreformowany system działa od 1999 roku.

Zabezpieczenie emerytalne w postaci publicznego systemu emerytalnego jest powszechne.

Pierwszy poziom systemu składał do 1998 r. się z:

- emerytury podstawowej, wynikającej ze statusu zamieszkiwania w kraju (rezydenta),

- emerytury uzupełniającej (ATP), przyznawanej w przypadku utraty dochodów z pracy.

Przystąpienie do pierwszego poziomu było obowiązkowe.

Publiczny system emerytalny zapewniał szereg wypłacanych z budżetu państwa czy władz lokalnych dodatków do emerytur (dla nisko uposażonych, na dziecko, współmałżonka, opiekuńczy, mieszkaniowy itp.). Był on finansowany według zasady repartycyjnej, przez pracodawców oraz osoby pracujące na własny rachunek. Składki na obydwa podsystemy wynosiły 18,66% (5,66% i 13%) i pokrywały do 1990 roku 80% wydatków przeznaczonych na emerytury podstawowe. Potem powstała luka w podsystemie podstawowym była wypełniana przez dopłaty z budżetu. Podsystem ATP generował nadwyżki.

Podsystem emerytur podstawowych gwarantował wszystkim rezydentom, osiągającym 65 lat emeryturę, uzależnioną od okresu oficjalnego zamieszkiwania w Szwecji i sytuacji materialnej emeryta.

Emerytura uzupełniająca zależała od stażu pracy i osiąganych dochodów. Prawo do świadczenia uzyskiwało się po przepracowaniu 3 lat a emeryturę w pełnym wymiarze - po 30 latach pracy, w których płacona była składka od całości osiąganych dochodów. Świadczenie było wypłacane w oparciu o średni dochód z 15 najlepszych lat pracy.

Istniała możliwość uzyskania emerytury częściowej (m. 61-64 rokiem życia), wcześniejszego przejścia na emeryturę po 60 roku życia (odpowiednio zmniejszoną), lub wydłużenia kariery zawodowej (zwiększenie emerytury).

Emerytury były opodatkowane i spłaszczały dochody emerytalne.

Od 1999 roku w ramach pierwszego poziomu można wyróżnić:

- podsystem emerytur gwarantowanych, zasilanych podatkami (uprawnienia można nabyć po min. 3-letnim okresie zamieszkiwania na terenie Szwecji),

- podsystem emerytur repartycyjnych o zdefiniowanej składce, zasilanych składkami, uzależniony od wcześniejszych dochodów,

- podsystem emerytur kapitałowych, zasilanych składkami, inwestowanymi.

Składka emerytalna wynosi 18,5% podstawy wymiaru (10,21% płaci od całości wynagrodzeń pracodawca, 7% - pracownik). 16% stopy składki dotyczy zasady finansowania repartycyjnego, 2,5% zasady finansowania kapitałowego. W części kapitałowej ubezpieczony ma prawo wyboru maksymalnie 5 funduszy (spośród 600), które będą inwestowały jego środki.

Wysokość świadczeń z systemu publicznego uzależniona będzie od uzyskanych uprawnień, zgromadzonego kapitału i przeciętnego dalszego trwania życia.

Drugi poziom systemu stanowią rozbudowane zakładowe systemy emerytalne, tworzone w wyniku porozumienia zainteresowanych stron na rynku pracy. Podstawę stanowią 4 systemy:

- pracownicy administracji centralnej (skłądka = 4-15%, dominuje system zdefiniowanego świadczenia),

- pracownicy administracji samorządowej (skłądka 3,5-4,5%, system zdefiniowanej składki),

- pracownicy umysłowi („białe kołnierzyki”) (składka 5-10%, system zdefiniowanego świadczenia),

- pracownicy fizyczni („niebieskie kołnierzyki”) (składka 3,5%, system zdefiniowanej składki).

Z zakładowych systemów emerytalnych, opartych na umowach zbiorowych, korzysta 90% zatrudnionych.

Składki są płacone przez pracodawców.

Świadczenia wypłacane z tych systemów stanowią ok. 17% ogólu wydatków emerytalnych.

Trzeci stopień zabezpieczenia emerytalnego stanowi dobrowolne, indywidualne zabezpieczenie emerytalne (IZE) w różnych formach (ubezpieczenia, fundusze). Wypłaty z tego stopnia zabezpieczenia emerytalnego stanowią 4% wydatków na emerytury.

Składki na IZE są objęte systemem zwolnień podatkowych w celach zachęty do korzystania z takiej możliwości.

Podstawę stanowi publiczny system emerytalny (PSE).

Do otrzymania emerytury gwarantowanej w pełnej wysokości wymagane jest, by osoba po ukończeniu 25 lat życia zamieszkiwała przez 40 lat na terenie Szwecji. Jeżeli uprawniony rezydował 30 lat, otrzyma emeryturę gwarantowaną w wysokości 30/40 pełnego świadczenia.

Wiek emerytalny jest elastyczny, zależny od woli uprawnionego.

Obecny system stał się bardziej autonomiczny wobec budżetu państwa i funkcjonuje niezależnie od zmieniającej się sytuacji ekonomicznej i demograficznej, co minimalizuje ryzyko niekorzystnej międzypokoleniowej redystrybucji dochodów.

FRANCJA

System emerytalny we Francji jest bardzo złożony.

Publiczny system emerytalny składa się z czterech podstawowych kategorii:

- system powszechny (pracownicy sektora prywatnego) - ok. 35% świadczeń,

- system specjalny (nauczyciele, kolej, opera i inni pracownicy sektora publicznego) - 18 % świadczeń,

- system wolnych zawodów i przedsiębiorców,

- system rolniczy (rolnicy i inne osoby zatrudnione w rolnictwie).

System powszechny tworzą dwie warstwy obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego, finansowane metodą repartycyjną: warstwa bazowa, wspólna dla wszystkich ubezpieczonych (CNAVTS) i warstwa uzupełniająca (3 instytucje: ARRCO, AGIRC, IRCANTEC). Organizacje w warstwie uzupełniającej muszą mieć niekomercyjny charakter.

Aktualnie funkcjonuje we Francji ok. 120 systemów specjalnych, na ogół zawodowych.

System wolnych zawodów i przedsiębiorców jest zarządzany przez liczne towarzystwa, na ogół mające status ubezpieczeń wzajemnych w określonych branżach czy grupach zawodowych.

System rolniczy jest zarządzany przez Kasę Ubezpieczeń Wzajemnych i obejmuje przedsiębiorców rolnych i pracowników rolnych

Minimum emerytalne publicznego systemu emerytalnego we Francji tworzy:

- opłacanie składki ubezpieczeniowej przez minimum jeden kwartał,

- ukończenie 60 roku życia,

- zaniechanie działalności zarobkowej.

Prawo do pełnej emerytury w pełnym zakresie występuje, gdy:

- ubezpieczony skończył 60 lat życia,

- okres ubezpieczenia nie był krótszy niż 40 lat.

Istnieją trzy dodatki do emerytury:

- na dzieci (co najmniej troje; - 10% świadczenia emerytalnego),

- na współmałżonka (gdy ukończył 65lat i nie ma innego źródła dochodu; jest to stała suma = 610 euro rocznie),

- na osobę trzecią (pomoc konieczna w przypadku inwalidztwa czy niedołężności; wynosi 40% świadczenia emerytalnego).

Przyjęto minimalną podstawę świadczenia emerytalnego.

Francuski system emerytalny dopuszcza łączenie emerytury cząstkowej z pracą w mniejszym zakresie.

Emerytura rodzinna przysługuje współmałżonkom i w szczególnych przypadkach ex-współmałżonkom pod warunkiem, ze małżeństwo trwało minimum 2 lata.

IRLANDIA

Handicapem Irlandii jest obecnie niska średnia wieku, lecz już podjęto przygotowania do sytuacji zestarzenia się społeczeństwa.

Tradycyjny model rodziny (kobieta zajmowała się domem i starszymi członkami rodziny i była uzależniona od zarobków i emerytury męża) skutkował brakiem uregulowań dotyczących kobiet. Kobiety niepracujące mogły być chronione przez dodatkowe składki ubezpieczeniowe mężów, renty na wypadek śmierci męża lub pomoc społeczną. Obecnie kobiety aktywizują się zawodowo i to stwarza nowe wyzwania wobec systemu emerytalnego.

W latach 90-tych zreformowano stopniowo system emerytalny, m.in.:

- poszerzono ofertę ubezpieczenia dla pracujących na własny rachunek, na część etatu, a także pracujących w służbie publicznej,

- wprowadzono plan emerytalny dla opiekujących się dziećmi i chorymi,

- ograniczono o połowę liczbę średnich składek uprawniających do minimalnej emerytury,

- wprowadzono klauzulę równego traktowania pracowników zatrudnionych na pełny i niepełny etat.

By uzyskać emeryturę z publicznego systemu emerytalnego, należy zawrzeć umowę do 55 roku życia, wykazać się opłaceniem 156 pełnych składek, odejść z pełnego etatu.

W ramach bazowej części systemu emerytalnego Irlandii istnieje tzw. wdowia renta składkowa. Przysługuje osobom owdowiałym lub rozwiedzionym, które nie zawarły powtórnego małżeństwa i nie żyją w związkach kohabitacyjnych, oraz opłacają stosowne składki w ramach określonego zestawu klas.

Irlandzki system emerytalny przedstawia poniższy schemat:

W ramach poziomu podstawowego istnieje wiele wariantów klas ubezpieczeń (A, B, C, D, E, F, G, H, N, S), uprawniających do różnych korzyści. Okresy bezskładkowe skutkują redukcja uprawnień. W szczególnych przypadkach można ubiegać się o kredytowanie składek na poziomie ostatniej składki. Jest ono automatyczne w przypadku bezrobocia, urlopu macierzyńskiego, dla inwalidów, osób korzystających z pomocy społecznej i innych grup społeczeństwa.

Jeżeli osoba nie kwalifikuje się do standardowej emerytury, może skorzystać z emerytury bezskładkowej pod warunkiem, że:

- ukończyła 66 lat,

zamieszkuje w Irlandii na stałe.

Poziom emerytury bezskładkowej zależy od dochodów (obliczany jest on na podstawie skomplikowanych procedur). Możliwe jest także uzyskanie wdowiej emerytury bezskładkowej.

W Irlandii nie funkcjonują pojęcia i praktyka: wcześniejszej emerytury, emerytury odroczonej czy częściowej.

Wysokość świadczenia emerytalnego jest oparta na minimalnej liczbie płaconych składek i średniej rocznej wysokości tych składek, bez względu na dochody. W ramach świadczenia emerytalnego otrzymuje się maksymalnie 147,3 euro tygodniowo, jeśli średnia liczba rocznych składek jest niższa, świadczenie się redukuje.

W Irlandii istnieje szereg dodatków specjalnych do emerytur:

- dla współmałżonka na utrzymaniu emeryta,

- na dzieci, będące na utrzymaniu emeryta,

- za elektryczność, abonament RTV, zniżki podróżne dla tych, którzy ukończyli 80 lat.

Dochody z tytułu emerytur i dodatków są opodatkowane.

WŁOCHY

We Włoszech podstawą świadczenia jest emerytura publiczna (80% świadczeń) i niska jest motywacja do podejmowania dodatkowych form ubezpieczenia emerytalnego. Reformy próbują to zmienić, lecz proces budowy drugiego filara postanowiono rozłożyć na długi okres, stąd nadal system emerytur publicznych jest dominujący.

Istotą reformy jest zrównanie w prawach wszystkich grup pracowniczych i uzależnienie wysokości przyszłego świadczenia od wniesionych składek a nie zarobków.

Zreformowany system emerytalny (lata 90-te) zapewnia także renty inwalidzkie i rodzinne w ramach jednej, tej samej składki. Składka jest podzielona między pracownika i pracodawcę (pracodawca: 23,8%, pracownik: 8,9%, łącznie: 32,7% zarobków zatrudnionego).

Państwo pokrywa w pełni system emerytur i rent socjalnych oraz instytucje emerytury wcześniejszej i minimalnej, pokrywa składki w okresach choroby, macierzyństwa, służby wojskowej, bezrobocia, których nie uznaje się za okresy bezskładkowe.

Do roku 1993 (wprowadzenie powszechnego, dodatkowego systemu emerytalnego) drugi poziom systemu emerytalnego miał ograniczony zasięg, mimo istnienia ponad 1000 zakładowych, czy branżowych instytucji emerytalnych. Przyczyną tego był wysoki, wystarczający poziom emerytur podstawowych. Swoboda świadczenia usług w UE spowodowała konieczność zainteresowania się systemem dodatkowym.

Po 1993 roku nowy system miał objąć wchodzących na rynek pracowników najemnych i pracujących na własny rachunek. Uczestnictwo w dodatkowym systemie miało charakter dobrowolny a pracodawcy nie mieli obowiązku tworzenia systemów zakładowych. W drugim filarze składki SA opłacane przez pracowników i pracodawców w proporcji określonej przez Zakładowy system emerytalny (ZSE) (wysokość składek płaconych przez pracownika nie mogła być wyższa, niż 10% zarobków pracownika. Ustawa była nieefektywna. W 1996 r. stworzono bardziej atrakcyjne (z powodów podatkowych) warunki dla powstawania ZSE i branżowych SE. Nadal jednak rola dodatkowego poziomu emerytalnego jest we Włoszech nieznaczna. W II filarze uczestniczy ok. 6,2% aktywnych zawodowo.

Publiczny system emerytalny we Włoszech ma charakter repartycyjny, ze zdefiniowaną składką.

Minimalny okres uczestnictwa w systemie: zaledwie 5 lat.

Podejście do kwestii wieku emerytalnego jest w nowym systemie elastyczne (wymagany wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn). Można przechodzić na emeryturę w wieku od 57 do 65 roku a pracownik uzyska pełne uprawnienia przed osiągnięciem 65 lat gdy jego emerytura wyniesie przynajmniej 120% poziomu gwarantowanej przez państwo emerytury minimalnej w wieku 65 lat. Stary system jest systemem repartycyjnym opartym na zdefiniowanym świadczeniu.

Wcześniejsza emerytura przysługuje pracownikom, którzy przepracowali, płacąc składki przez 35 lat, pracownikom przedsiębiorstw w trudnej sytuacji finansowej (do 5 lat przed ustawowym wiekiem przejścia na emeryturę), dla wykonujących zawody szczególnie uciążliwe, którzy wcześniej zaczynali aktywność zawodową (np. od 15 roku życia).

Wysokość świadczenia emerytalnego w nowym systemie oblicza się w oparciu o zwaloryzowaną sumę składek oraz średni, oczekiwany czas trwania życia w momencie przechodzenia na emeryturę.

Istnieje górna granica zarobków, podlegająca oskładkowaniu i nie istnieje gwarancja emerytury minimalnej.

Świadczenia emerytalne podlegają opodatkowaniu według progresywnej skali podatkowej (18-45%).

System emerytalny przewiduje możliwość łączenia emerytury z pracą, ale tylko do poziomu emerytury minimalnej.

AUSTRIA
Od 1998 roku zabezpieczeniem emerytalnym w Austrii objęte są praktycznie wszystkie osoby pracujące.

Cechą charakterystyczną austriackiego SE jest silne ubranżowienie (odrębność prawa i instytucji SE). Obecnie kwestię zabezpieczenia na starość reguluje 5 głównych ustaw dotyczących:

- pracowników umysłowych i robotników,

- pracujących na własny rachunek,

- rolników,

- przedstawicieli wolnych zawodów,

- notariuszy.

Mimo wielości aktów prawnych, zasady dotyczące zabezpieczenia emerytalnego są jednakowe dla wszystkich i dąży się do uproszczenia struktury zabezpieczenia społecznego.

Istotna reforma miała miejsce w 1993 roku, obecnie wdrażany jest program „Reforma emerytalna 2000”, w którym podniesiono o 1,5 roku wiek wcześniejszego przejścia na emeryturę z 55 lat (kobiety) i 60 lat (mężczyźni), zwiększono atrakcyjność późniejszego przejścia na emeryturę, zniesiono zakaz łączenia emerytury z dodatkowym zarobkowaniem zaplanowano kolejne zmiany.

Publiczny system zabezpieczenia emerytalnego w Austrii jest przymusowy, repartycyjny, o zdefiniowanym świadczeniu, mający charakter ubezpieczeniowy i dofinansowywany przez państwo (ponad 20%). Prawo do świadczenia jest zależne od czasu ubezpieczenia, wielkość świadczenia jest uzależniona od wielkości wcześniejszych składek i okresu ich opłacania.

Obowiązek ubezpieczenia emerytalnego nie dotyczy osób, których zarobki są niższe od ustalonego minimum, a osoby nie objęte ubezpieczeniem obowiązkowym z innych powodów a będące rezydentami mogą się ubezpieczyć dobrowolnie.

Obecnie jest okres przejściowy a zadania w ramach publicznego zabezpieczenia emerytalnego wykonuje 7 instytucji branżowych.

Podstawową zasada funkcjonowania ubezpieczeń społecznych w Austrii jest samorządność. Oznacza to, że główne decyzje w ramach ubezpieczeń branżowych podejmują delegaci na walnym zebraniu. W każdym urzędzie są komisje zajmujące się przyznawaniem świadczeń. Wszystkie samorządowe instytucje są zrzeszone w Głównym Związku…, który koordynuje ich pracę i reprezentuje w kraju i za granicą.

W przypadku emerytury poniżej minimum, wypłacany jest zasiłek wyrównawczy, płacony przez państwo. Strukturę składki określają władze instytucji ubezpieczeń emerytalnych i tutaj są warianty z podziałem składki między pracodawcę i pracownika oraz składką całkowicie płaconą przez pracownika. Składka łączna wynosi od 11,75% do 28,30%.

W Austrii istnieje maksymalny poziom emerytury, lecz dopuszcza się możliwość wniesienia składki ponadstandardowej, uprawniającej do „drugiej emerytury”.

Dodatkową emeryturę można wypracować dobrowolnie, uczestnicząc w:

- zakładowych planach emerytalnych,

- oszczędnościach w funduszach inwestycyjnych,

- zakładach ubezpieczeń, korzystających z preferencji podatkowych.

Dobrowolna inicjatywa emerytalna jest na ogół objęta przywilejami podatkowymi. Niektóre składki na dodatkową emeryturę mogą być zwolnione od podatku.

Najbardziej powszechnym jest jednak poziom podstawowy, pozostałe (dobrowolne) nie mają większego znaczenia.

W konstrukcji zakładowych planów emerytalnych występują dwa rozwiązania:

- oparte na tworzeniu rezerw (odzwierciedlonych w sprawozdaniach firmy), uzależniających świadczenie od wysokości składki i stażu pracy,

- kapitalizacji składki, związanej z działalnością wyspecjalizowanych funduszy emerytalnych i międzyzakładowych funduszy emerytalnych.

Zainteresowanie dodatkowymi: zakładowym i indywidualnym funduszami emerytalnymi jest relatywnie niewielkie.

Podstawowym warunkiem nabycia uprawnień do emerytury jest udokumentowanie minimalnych okresów ubezpieczeniowych, w których rozróżnia się okresy składkowe i okresy bezskładkowe (które można dobrowolnie opłacać). Okresy bezskładkowe są uwzględniane w ograniczonym zakresie przy obliczaniu świadczeń emerytalnych.

W przypadku standardowej emerytury minimalny wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.

Uprawnienie przysługuje po 40 latach uczestnictwa w systemie przy zachowaniu określonych warunków dotyczących proporcji między okresami składkowymi i bezskładkowymi.

Wcześniejsza emerytura przysługuje osobom w wieku od 56,5 lat (kobiety) i 61,5lat (mężczyźni), pod warunkiem minimum 40 letniego stażu w systemie emerytalnym, lub w przypadku bezrobocia - pod określonymi warunkami.

System przewiduje możliwość wcześniejszej emerytury w niepełnym wymiarze w określonych uwarunkowaniach.

Podstawę wymiaru świadczeń emerytalnych powiększają okresy opieki nad dzieckiem (48 miesięcy od narodzin) niezależnie od aktywności zawodowej w tym czasie.

Pobieranie pełnej, standardowej emerytury nie koliduje z dalszą pracą zarobkową, jedynie emerytura wcześniejsza jest zawieszana.

Emerytom przysługuje 2 razy w roku (w kwietniu i wrześniu) dodatek równy miesięcznej emeryturze.

W systemie austriackim nie istnieje pojęcie emerytury minimalnej. Rolę tą spełnia system zasiłków wyrównawczych, finansowanych z budżetu państwa do pułapu minimum ustalonego dla określonej grupy osób.

Świadczenia emerytalne są opodatkowane, z pomniejszeniem składki na ubezpieczenie zdrowotne i kwotę wolną od podatku.

• W krajach skandynawskich, Holandii, Wielkiej Brytanii, Irlandii kwota emerytury bazowej jest jednolita dla wszystkich, bez względu na to czy emerytury finansowane są z budżetu państwa czy ze składek. Zasiłki chorobowe i macierzyńskie są prawie wszędzie uregulowane podobnie i wypłacane w określonym % wynagrodzenia pracownika. Trudności ze sfinansowaniem wydatków na ubezpieczenie społeczne powodują, że przerzuca się niektóre koszty na pracodawcę. W Holandii pracodawca jest zobowiązany do pokrywania zasiłków chorobowych za pierwsze 6 tygodni choroby, podczas których może wizytować chorego i kierować go na konsultacje medyczne. W Wielkiej Brytanii pracodawcy pokrywają pełne koszty zasiłków chorobowych w okresie 6 miesięcy choroby. Także w Niemczech przez 6 tygodni choroby pracodawca wypłaca pracownikowi wynagrodzenie.

• We Włoszech pracodawca płaci ok. 40 % funduszu płac, a w skrajnych przypadkach więcej (przy dużym zagrożeniu wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi) do tego kilkanaście procent płaci pracownik.

• Na Węgrzech - składki wynoszą aż 63% łącznie z ubezpieczeniem zdrowotnym.

• We Francji wysokość składki na US stanowi około 60,5% funduszu płac. Około 2/3 obciążeń ponosi pracodawca.

• Wysokość świadczeń na Litwie zależy od wysokości opłaconych składek i okresu ubezpieczenia przy bazowym systemie repartycyjnym.

• W Niemczech wysokość świadczeń uzależniona jest od długości ubezpieczenia i wysokości zarobków (składek). Emeryturę (b. niską) można uzyskać już po 5 latach ubezpieczenia (każdy rok ją podwyższa) Składki opłacane są w równych częściach przez pracowników i pracodawców. Udział państwa we współfinansowaniu świadczeń stopniowo wzrasta i gwarantuje funkcjonowanie systemu.

• System Wielkiej Brytanii zapewnia jednolite dla wszystkich podstawowe emerytury finansowane ze składek i niewysokie (minimum społeczne, zapobieganie ubóstwu). Odpowiedni poziom emerytury może zagwarantować sobie indywidualnie sam zainteresowany (przez ubezpieczenie prywatne czy renty zakładowe).

• W Hiszpanii składki są płacone przez pracodawców i pracowników. Emeryturę otrzyma pracownik, który osiągnął 65 lat życia i posiada minimum 15 lat ubezpieczenia społecznego. Pełną wysokość emerytury zapewnia okres ubezpieczenia minimum 35 lat. Od pełnego wymiaru odejmuje się 2% za każdy brakujący rok.

• W Chile wprowadzono obowiązkowy system indywidualny, kapitałowy, zarządzany przez prywatne instytucje. Składki w wysokości 10% wynagrodzenia płacą wyłącznie ubezpieczeni. Są one gromadzone na indywidualnym koncie w wybranej prywatnej firmie zarządzającej funduszami, są w pełni kapitalizowane i inwestowane przez te firmy. Do nabycia emerytury wymagane jest 20 lat składkowych. Państwo finansuje deficyt starego systemu oraz ponosi koszty emerytury minimalnej.

• W Argentynie w systemie US utworzono 2 filary: repartycyjny i kapitałowy w oparciu o OFE. Składki wpłacane są przez pracodawców, przy czym wyodrębnia się w nich część przeznaczoną na system repartycyjny i na system kapitałowy. Składka stanowi 27 % przychodów, z czego 11% płaci pracownik, 16% pracodawca.

USA

Ustawowo wiek emerytalny w USA wynosi 65 lat; od 2006 r. ma być stopniowo podnoszony do 67 lat.

Emerytura wcześniejsza, uprawniająca do otrzymania 80% wysokości emerytury pełnej, możliwa jest już w wieku 62 lat (po zmianie w wieku 65 lat). Od tej zasady nie ma wyjątków.

W USA emerytury są państwowe a jedynym warunkiem ich uzyskania jest przepracowanie zawodowo co najmniej 10 lat (40 kwartałów). Gwarantuje to konstytucja. Obowiązkiem państwa, które emerytury wprowadziło dopiero w 1935 r. jest zagwarantowanie pewnego minimum. Jest to osiągnięcie wieku emerytalnego i państwowa emerytura, która wynosi maksymalnie 14 000 dol. rocznie (przy założeniu pełnej emerytury) ale składka emerytalna (social security) wynosi 15,3% podstawy (w tym jest również ubezpieczenie zdrowotne emerytów). Jest to niewielka kwota, wolna od podatku, raczej nie starcza na pokrycie elementarnych potrzeb.

Pozostałą część stanowi indywidualna zapobiegliwość obywateli. Tylko 29% najuboższych emerytów utrzymuje się wyłącznie z emerytury państwowej. Pozostali korzystają z różnych możliwości zabezpieczenia dodatkowej emerytury. Amerykanin ma do dyspozycji kilka ściśle zdefiniowanych źródeł finansowania swojej wcześniejszej lub dodatkowej emerytury. Popularne są różne formy oszczędności i indywidualne fundusze emerytalne (IRA). Zakładając bezpieczeństwo funduszy i oszczędności 25-letniego okresu dla średniego rzędu zarobków , daje to gwarantowana wypłatę emerytury rzędu 6000 dol. miesięcznie.

Alternatywną formą gromadzenia funduszy emerytalnych są polisy ubezpieczeniowe, głównie polisy na życie, z których wypłaty są zwolnione z podatku dochodowego. Coraz popularniejsze są ubezpieczenia emerytalne fundowane przez pracodawcę lub samorząd zawodowy. Wcześniejsza emerytura może być elementem pakietu zwanego „warunki pracy” na który łoży pracodawca lub społeczność lokalna (np. gminy), chcąc przyciągnąć chętnych do pracy np. w policji czy straży pożarnej.

W USA emeryci pracują, ponieważ w mentalności korzystanie z pieniędzy publicznych jest uważane za ostateczność a liczenie na siebie daje wolność i dostatek, byleby państwo nie przeszkadzało stać się samowystarczalnymi emerytami.

SYSTEMY EMERYTALNE KRAJÓW AMERYKI ŁACIŃSKIEJ

Ogólnoświatowy proces starzenia się ludności powoduje konieczność zastąpienia dotychczasowych systemów emerytalnych, opartych na repartycji, systemami nowoczesnymi, kapitałowymi. Na przeszkodzie wprowadzania nowego systemu emerytalnego w rozwiniętych krajach stoją jednak repartycyjne zasady jego finansowania i przejście na nowy system oznacza podwójne obciążenie pokolenia w wieku produkcyjnym, które finansuje konsumpcje bieżącą i przyszłą w okresie przejściowym. Dlatego też wprowadzenie nowego, kapitałowego systemu jest łatwiejsze w krajach, które dotychczas nie posiadały takiego ubezpieczenia. Krajami tymi były kraje Ameryki Łacińskiej. Ostatecznie system kapitałowy wprowadzono w:

- Chile (1981),

- Argentynie, Kolumbii (1994),

- Urugwaju (1996),

- Meksyku, Peru, Boliwii (1997), i w innych krajach.

CHILE:

Po raz pierwszy wprowadzono system kapitałowy w 1920 roku, zamieniono go potem w repartycyjny, ostateczne przed reformą był to system b. skomplikowany i zróżnicowany.

Po reformie z 1981 r. państwo gwarantuje minimalna emeryturę z dotacji po udokumentowaniu 20 lat składkowych (75% płacy minimalnej).

Emerytura ma charakter kapitałowy, pracowniczy (pozostali mogą dobrowolnie uczestniczyć w systemie). Składki są inwestowane przez konkurujące między sobą fundusze emerytalne.

ARGENTYNA:

Podstawą systemu są dwa obowiązkowe filary.

Pierwszy: publiczny i repartycyjny (emerytura po 30 latach składkowych),

Drugi do wyboru: publiczny-repartycyjny lub prywatny-kapitałowy.

Funkcjonariusze administracji publicznej i służby mundurowe korzystaja z odrębnego systemu. Wiek emerytalny kobiet - 60 lat, mężczyzn - 65 lat.

Analizę porównawcza systemów emerytalnych krajów Ameryki Łacińskiej przedstawia tablica.

Polska, przystępując do rekonstrukcji systemu emerytalnego, wzorowała się na systemie argentyńskim.

KIERUNKI ZMIAN W SYSTEMÓW EMERYTALNYCH

- dominuje model mieszany: repartycyjno-kapitałowy z tendencją ograniczania części repartycyjnej na rzecz kapitałowej,

- promowanie indywidualnej przezorności (dodatkowe, indywidualne przedsięwzięcia materialne),

- kompleksowe uwzględnianie wielu ryzyk w zabezpieczeniu emerytalnym,

- gwarancje państwa dotyczące bazowej, minimalnej emerytury,

- znaczenia nabiera system zdefiniowanej składki,

- upraszczanie i zwiększanie przejrzystości systemu,

- podnoszenie wieku emerytalnego,

- zapewnienie przez państwo bezpieczeństwa całego systemu.

Od 2000 roku UE realizuje „otwartą koordynację” swoich systemów emerytalnych (strategia lizbońska).

Każdy kraj członkowski sam decyduje o tym, jaki chce mieć system emerytalny, jednak celowa jest koordynacja podobnych problemów i wymiana informacji.

W 2001 roku w Goeteborgu określono trzy podstawowe cele stawiane systemom emerytalnym UE:

- zapewnienie zdolności systemów emerytalnych do wypełnienia ich celów społecznych przez zapewnienie bezpiecznych i odpowiednich emerytur,

- zapewnienie stabilności finansowej systemów emerytalnych w dłuższej perspektywie, bez naruszania stabilności budżetów publicznych ze względu na dalsze starzenie się ludności,

- wzmocnienie zdolności systemów emerytalnych do reagowania na zmieniające się potrzeby społeczeństwa i jednostki.

W ramach „adekwatności” (zbieżności, jednolitości) systemów emerytalnych uzgodniono trzy cele szczegółowe:

- zapewnienie, by ludzie starsi nie byli narażeni na ubóstwo i mogli korzystać z godnego poziomu życia, mieć udział w gospodarczym dobrobycie swojego kraju i móc odpowiednio aktywnie uczestniczyć w życiu publicznym, społecznym i kulturalnym,

- zapewnienie wszystkim ludziom dostępu do odpowiednich systemów emerytalnych, publicznych i/lub prywatnych, które umożliwiają im nabycie uprawnień emerytalnych zapewniających utrzymanie po przejściu na emeryturę, w odpowiednim stopniu do ich poziomu życia,

- wspieranie solidarności w ramach i między pokoleniami.

W raporcie badano następujące problemy emerytów UE („15”):

- zagrożenie ubóstwem (60% mediany dochodów osób pow. 65 lat:

(średnio w UE 15: 17%; mężczyźni: 15%, kobiety 19%),

- Średnie dochody emerytów w stosunku do pracowników: (średnio w UE 15: 89%; mężczyźni: 92%, kobiety: 86%),

- Nierówność podziału dochodów emerytalnych (relacja dochodów 20% najwyższych emerytur do 20% najniższych emerytur w danym kraju:

(średnio w UE: 4,1; Grecja: 7, Port.: 5,8…. Szwecja, Finlandia: 2,9).

W ramach zapewnienia stabilności finansowej systemów emerytalnych w UE, wyznaczono w otwartej koordynacji 5 celów szczegółowych:

1) Osiągnięcie wysokiego poziomu zatrudnienia, poprzez - w miarę konieczności - kompleksowe reformy rynku pracy, przewidziane w Europejskiej Strategii Zatrudnieniowej, w zgodzie z zasadami polityki gospodarczej,

2) Zapewnienie, że obok rynku pracy i polityki gospodarczej, wszystkie działy zabezpieczenia społecznego (zwłaszcza systemy emerytalne), zapewnią skuteczne bodźce dla aktywności zawodowej starszych pracowników, nie będą zachęcani do korzystania z wcześniejszych emerytur i nie będą karani za pozostawanie na rynku pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego,

3) Reformy systemów emerytalnych mają zapewnić stabilność finansów publicznych, wspartą przez solidną politykę fiskalną. Strategie państw członkowskich mogą w tym zakresie obejmować tworzenie celowych emerytalnych funduszy rezerwowych.

4) Zapewnienie, by rozwiązania i reformy emerytalne utrzymywały równowagę między osobami pracującymi i emerytami, bez nadmiernego obciążenia pracujących i utrzymaniu odpowiednich emerytur.

5) Zapewnienie, przez odpowiednie ramy regulacyjne i solidne zarządzanie, by prywatne i publiczne kapitałowe systemy emerytalne dostarczały emerytur z wymagana dostępnością, „przenośnością” i bezpieczeństwem.

KOORDYNACJA SYSTEMÓW UBEZPIECZEŃ W UE

Każde z państw Unii Europejskiej ma własny system zabezpieczenia społecznego. Dla osób, które w swojej karierze zawodowej podlegają różnym systemom ubezpieczeń w różnych państwach UE, ta wielość systemów powodowałaby negatywne konsekwencje. Konieczne stało się takie skoordynowanie systemów zabezpieczenia społecznego, które pozwoliłoby wyeliminować powstawanie kolizji przepisów.

Cel ten może być osiągnięty dzięki przepisom prawa wspólnotowego.

Należy odpowiedzieć na pytanie, gdzie trzeba będzie opłacać składki na ubezpieczenia społeczne, gdy zatrudnienie (lub działalność na własny rachunek) wykonywane jest jednocześnie w kilku państwach Unii.

Zasada ogólna - stosowanie prawa miejsca pracy (zasada „lex loci laboris”)

Można ją określić jako zasadę jedności stosowanego prawa, ponieważ, z dwoma wyjątkami, osoba podlega ustawodawstwu ubezpieczeniowemu tylko jednego państwa. Czynnikiem decydującym jest miejsce wykonywania pracy. I tak, zgodnie z art. 13 ust. 2 rozporządzenia 1408/71:

• pracownik najemny zatrudniony na terytorium jednego państwa podlega jego ustawodawstwu, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego państwa lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia, ma swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego państwa członkowskiego,

• osoba prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium jednego państwa członkowskiego podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego państwa członkowskiego,

• osoba zatrudniona na statku pływającym pod banderą państwa, podlega ustawodawstwu tego państwa,

• urzędnicy i personel równorzędny podlegają ustawodawstwu państwa członkowskiego, którego administracja ich zatrudnia.

Pojęcie "pracownik" prawo wspólnotowe interpretuje szerzej niż prawo wewnętrzne polskie. Zatem pracownikiem jest każdy, kto wykonuje przez pewien czas pracę na rzecz i pod kierownictwem innej osoby w zamian za wynagrodzenie. Tak więc możemy tu zaliczyć, oprócz osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, również, np. zleceniobiorców.

Natomiast do osób prowadzących działalność na własny rachunek zalicza się: osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, wspólników spółek partnerskich, jawnych i komandytowych, wspólników jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, przedstawicieli wolnych zawodów, twórców, artystów oraz rolników.

Przykład

Obywatel polski jest zatrudniony w Grecji. Ponieważ wykonuje swoje zatrudnienie wyłącznie na obszarze Grecji, obowiązują go greckie przepisy prawne o zabezpieczeniu społecznym. Miejsce zamieszkania ani obywatelstwo nie ma w tym przypadku znaczenia.

Przykład

Obywatel Irlandii, tam zamieszkujący, dokonał w Polsce wpisu do ewidencji działalności gospodarczej i zamierza tu ją prowadzić. Podlega zatem polskim przepisom prawnym w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Wyjątki od zasady ogólnej

1. Wykonywanie pracy najemnej w kilku państwach jednocześnie

Pracownicy ci mogą w zależności od sytuacji, podlegać albo przepisom państwa, w którym mają miejsce zamieszkania, albo państwa, w którym siedzibę ma przedsiębiorstwo ich zatrudniające. Mogą to być:

- pracownicy delegowani,

- pracownicy zamieszkujący w jednym z tych państw,

- pracownicy zamieszkujący w państwie UE, w którym nie są zatrudnieni.

Gdy pracownik zatrudniony jest w kilku państwach członkowskich u różnych pracodawców lub wykonuje pracę u tego samego pracodawcy w kilku jego zakładach położonych w różnych państwach członkowskich a jednym z państw zatrudnienia jest państwo, w którym pracownik ma miejsce zamieszkania - wówczas objęty jest przepisami ubezpieczeniowymi w państwa, w którym zamieszkuje, jeśli wykonuje tam część swojej pracy.

Przykład
Osoba mieszka w Polsce i tu jest zatrudniona. Jednocześnie pracuje w Estonii. W takim przypadku podlega ona systemowi ubezpieczeń społecznych państwa, w którym ma miejsce zamieszkania, czyli w Polsce.

Gdy pracownik zatrudniony jest jednocześnie w kilku państwach UE a miejsce jego zamieszkania nie znajduje się ani w państwie, w którym siedzibę ma pracodawca, ani w państwie lub państwach, w których pracownik wykonuje swoją pracę - stosuje się przepisy tego państwa, na obszarze którego znajduje się siedziba zatrudniającego pracodawcy

Przykład
Obywatel polski mieszka w Warszawie, a zatrudniony jest w przedsiębiorstwie mającym siedzibę w Hamburgu i prowadzącym w całej Europie sieć restauracji. Miejscem wykonywania pracy tego pracownika jest filia w Luksemburgu oraz sklep w Paryżu. W takim przypadku pracownik ten będzie podlegał przepisom niemieckim.

2. Prowadzenie działalności na własny rachunek

Osoba prowadząca działalność na własny rachunek podlega ubezpieczeniom w państwie, w którym wykonuje tę działalność.
Przykład
Obywatel Belgii założył w Polsce jednoosobową sp. z o.o. Podlega zatem polskim przepisom w dziedzinie ubezpieczeń społecznych. Wspólnicy jednoosobowych sp. z o.o. objęci są ubezpieczeniami społecznymi jako osoby prowadzące pozarolniczą działalność.

Czasowe wykonywanie działalności w innym państwie UE

Osoba prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium państwa członkowskiego UE i wykonująca pracę na terytorium innego państwa UE w dalszym ciągu podlega ustawodawstwu pierwszego państwa, jeżeli przewidywany okres jej wykonywania nie przekracza 12 miesięcy,

Jeżeli praca przedłuża się poza początkowo zakładany okres, z powodu nieprzewidzianych okoliczności i przekracza 12 miesięcy, ustawodawstwo pierwszego państwa stosuje się nadal, aż do zakończenia pracy, pod warunkiem że wyrazi na to zgodę właściwa władza państwa, na którego terytorium zainteresowany rozpoczął wykonywanie pracy, lub organ przez tę władzę wyznaczony. O zgodę należy wystąpić przed upływem początkowego okresu dwunastu miesięcy. Jednakże zgody tej nie można udzielić na okres dłuższy niż dwanaście miesięcy.

Przepis ten brzmi podobnie do tego, który mówił o delegowaniu pracowników. Oznacza to, że zgodnie z ustawodawstwem unijnym osoba prowadząca działalność na własny rachunek może się "sama oddelegować" do pracy w innym państwie.

Przykład
Obywatel polski prowadzący na terenie Polski pozarolniczą działalność gospodarczą, w ramach prowadzenia tej działalności wykonuje pewne czynności związane z tą działalnością na terytorium Wielkiej Brytanii przez okres 12 miesięcy. W okresie wykonywania pracy na terenie tego kraju, osoba ta może pozostać w polskim systemie ubezpieczeń społecznych.

Należy jednak podkreślić, że osoba prowadząca działalność na własny rachunek, zanim zacznie wykonywać pracę w państwie zatrudnienia, najpierw musi wykonywać pracę na własny rachunek w państwie, w którym mieszka. Oznacza to, że osoba ta najpierw wykonuje przez określony czas oznaczoną pracę w państwie zamieszkania, zanim uda się do innego państwa członkowskiego w celu wykonywania tam zadań, których treść i czas trwania są z góry określone, a ich wykonanie da się potwierdzić za pomocą odpowiednich umów.

Przykład
Praca w Wielkiej Brytanii osoby prowadzącej działalność musi być przedłużona ponad 12 miesięcy, o kolejne 6 miesięcy. Osoba ta wypełnia część A formularza E 102, a następnie wysyła go do właściwej brytyjskiej instytucji (podanej w pouczeniu do formularza). Jeśli instytucja ta udzieli zgody, to osoba nadal podlega ubezpieczeniom w Polsce a nie w Wielkiej Brytanii.

Działalność prowadzona w kilku państwach jednocześnie

Osoba zwykle prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium dwóch lub więcej państw UE podlega ustawodawstwu tego państwa, na terytorium którego zamieszkuje, jeżeli wykonuje jakąkolwiek część swojej działalności na terytorium tego państwa.

Jeżeli nie prowadzi działalności na terytorium państwa członkowskiego, które zamieszkuje, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium prowadzi swoją podstawową działalność (miejsce stałej siedziby lub działalności, zwyczajowy charakter lub czas trwania wykonywanej działalności, liczba wykonywanych zleceń (usług) oraz wielkość dochodów z prowadzonej działalności).

Przykład
Obywatel polski prowadzi działalność gospodarczą w Polsce, poza tym zarejestrował podobną działalność na Węgrzech. Mieszka w Polsce. Podlega zatem polskim przepisom w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Przykład
Obywatel Austrii na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej prowadzi działalność w Polsce. Poza tym jest także przedsiębiorcą na terenie Czech i Słowacji. Mieszka natomiast w Niemczech. W takiej sytuacji objęty jest przepisami w zakresie ubezpieczeń w tym państwie, w którym prowadzi swoją podstawową działalność (gdzie np. wykonuje największą liczbę usług).

3. Prowadzenie działalności na własny rachunek oraz wykonywanie pracy najemnej jednocześnie w kilku państwach członkowskich

Przepisy rozporządzenia 1408/71 przewidują dla takiego przypadku specjalne normy kolizyjne.

Przepis ten stanowi, że osoba, która wykonuje jednocześnie pracę najemną i pracę na własny rachunek na terytoriach różnych państw członkowskich podlega co do zasady ustawodawstwu tego państwa, na terytorium którego wykonuje pracę najemną.

Przykład
Obywatel Niemiec pracuje w Niemczech i jednocześnie prowadzi w Polsce działalność gospodarczą. Niezależnie od tego, czy mieszka w Polsce czy w Niemczech, podlega on niemieckim przepisom w zakresie ubezpieczenia społecznego, tam bowiem wykonuje pracę najemną.

Wyjątki od tzw. zasady jedności stosowanego prawa

W niektórych wykonywania pracy najemnej i jednocześnie działalności na własny rachunek na terytoriach dwóch lub więcej państw członkowskich zachodzić będzie sytuacja podwójnego (lub wielokrotnego) ubezpieczenia.

W tych przypadkach osoba podlega z tytułu wykonywania pracy najemnej ustawodawstwu państwa członkowskiego, na terytorium którego wykonuje pracę najemną oraz z tytułu (jednoczesnego) wykonywania działalności na własny rachunek - ustawodawstwu państwa członkowskiego, na terytorium którego wykonuje pracę na własny rachunek.

Przypadki, w których dana osoba

podlega jednocześnie ustawodawstwom dwóch państw członkowskich:

1. prowadzenie działalności na własny rachunek w Belgii, Bułgarii, Czechach, Grecji, we Włoszech, na Malcie, w Portugalii, Rumunii, Słowacji oraz zatrudnienie za wynagrodzeniem w innym państwie członkowskim

Przykład
Obywatel polski prowadzi działalność na własny rachunek na Słowacji, niedaleko granicy z Polską. Jednocześnie osoba ta zatrudniona jest w Polsce na podstawie umowy o pracę. Ze względu na zapis w załączniku VII, osoba ta objęta będzie zarówno słowackim, jak i polskim ustawodawstwem w dziedzinie ubezpieczeń społecznych.

2. prowadzenie działalności na własny rachunek i zamieszkiwanie na Cyprze, w Danii, Estonii, Hiszpanii, Finlandii i Szwecji oraz zatrudnienie za wynagrodzeniem w innym państwie członkowskim

Przykład
Osoba prowadzi działalność na własny rachunek w Finlandii, tam też mieszka. Przez kilka dni w miesiącu zatrudniona jest jednocześnie w Polsce. Mają więc do niej zastosowanie fińskie oraz polskie przepisy prawne w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Także i tu występuje zjawisko podwójnego ubezpieczenia.
Przykład
Osoba prowadzi działalność gospodarczą na Cyprze. Dodatkowo mieszka i pracuje w Polsce. Podlega zatem wyłącznie polskiemu ustawodawstwu. Nie został bowiem spełniony warunek zamieszkania na Cyprze.

Przykład
Rolnik, obywatel polski, posiada gospodarstwo rolne w Polsce i tu zamieszkuje. Podejmuje równocześnie pracę na podstawie umowy o pracę w Szwecji. W świetle rozporządzenia 1408/71 podlega on tylko ustawodawstwu szwedzkiemu, ponieważ tam wykonuje pracę najemną.

3. prowadzenie działalności na własny rachunek we Francji oraz zatrudnienie za wynagrodzeniem w innym państwie członkowskim, z wyjątkiem Luksemburga

Przykład
Obywatel polski prowadzi działalność na własny rachunek we Francji. Jednocześnie osoba ta zatrudniona jest w Polsce na podstawie umowy o pracę. Ze względu na zapis w załączniku VII, osoba ta objęta będzie zarówno francuskim, jak i polskim ustawodawstwem w dziedzinie ubezpieczeń społecznych.

Polska nie wprowadziła zapisu o stosowaniu polskiego ustawodawstwa w przypadku prowadzenia działalności na własny rachunek w Polsce i zatrudnienia w innym państwie członkowskim. W rezultacie więc, osoba prowadząca samodzielną działalność w Polsce i jednocześnie zatrudniona w innym państwie Unii objęta będzie jedynie ustawodawstwem państwa, w którym wykonuje zatrudnienie. Nie będzie miało tym samym zastosowania polskie prawo, a w rezultacie nie dojdzie do podwójnego ubezpieczenia.

Z zastrzeżeniem wymienionych wyżej przypadków.

Przykład
Obywatel polski prowadzi w Polsce pozarolniczą działalność (jest udziałowcem w spółce cywilnej). Oprócz tego zatrudniony jest w Belgii na podstawie umowy o pracę. Osoba ta podlega wyłącznie belgijskim przepisom w zakresie ubezpieczeń społecznych.

4. Ubezpieczenia społeczne osób zatrudnionych w transporcie

W rozporządzeniu 1408/71 osobne miejsce zajmują zasady dotyczące ustalania właściwego ustawodawstwa ubezpieczeniowego dla osób zatrudnionych na obszarze Unii Europejskiej w transporcie drogowym, lotniczym, kolejowym oraz w żegludze śródlądowej.

Rozporządzenie to w generalnej zasadzie zakłada, że osoby wykonujące pracę na obszarze Unii Europejskiej podlegają systemowi zabezpieczenia społecznego w jednym państwie. Unika się w ten sposób niepożądanych sytuacji, w których dana osoba nie podlega żadnemu systemowi ubezpieczeniowemu lub też ubezpieczona jest wielokrotnie.

Przepis ten jest trudny do zrealizowania w przypadku pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwach transportowych, ponieważ praca tych osób często polega na przemieszczaniu się między różnymi państwami członkowskimi. Trudno byłoby więc ustalić precyzyjnie miejsce wykonywania danej pracy.

Stworzono więc szczegółowe zasady ustalania właściwego ustawodawstwa w odniesieniu do osób zatrudnionych w transporcie drogowym, lotniczym, kolejowym oraz w żegludze śródlądowej.

Transport lądowy i powietrzny

W myśl regulacji art. 14 ust. 2 rozporządzenia 1408/71 osoba, która zwykle wykonuje pracę najemną na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich, jako członek personelu lądowego lub powietrznego w przedsiębiorstwie, które prowadzi w transporcie międzynarodowym na cudzy lub własny rachunek przewóz osób lub towarów koleją, drogą lądową, powietrzną lub żeglugą śródlądową, oraz ma siedzibę na terytorium państwa członkowskiego, podlega przepisom prawnym tego ostatniego państwa członkowskiego. Decydująca jest zatem siedziba przedsiębiorstwa zatrudniającego danego pracownika.

Przykład
Polak zatrudniony jest w niemieckiej firmie zajmującej się międzynarodowym transportem samochodowym. Praca polega na przewożeniu towarów do innych państw członkowskich Unii. Osoba ta objęta jest niemieckim systemem zabezpieczenia społecznego, ponieważ na terenie Niemiec ma siedzibę zatrudniająca ją firma transportowa.

Zasada stosowania prawa państwa, w którym znajduje się siedziba przedsiębiorstwa transportowego ma dwa wyjątki:

1. Osoba zatrudniona w oddziale albo stałym przedstawicielstwie przedsiębiorstwa transportowego, poza terytorium państwa członkowskiego, w którym ma siedzibę to przedsiębiorstwo, podlega przepisom prawnym państwa członkowskiego, na terytorium którego znajduje się ten oddział lub stałe przedstawicielstwo.

Przykład
Włoskie linie lotnicze posiadają swoje przedstawicielstwo w Polsce. Zatrudniają w nim między innymi obywateli włoskich. Do tych osób mają zastosowanie polskie a nie włoskie przepisy prawne o zabezpieczeniu społecznym.

2. Osoby zatrudnione w przedsiębiorstwach transportowych, ale wykonujące swoją pracę w przeważającej mierze na terytorium tego państwa członkowskiego, w którym mają one miejsce zamieszkania, podlegają przepisom prawnym tego państwa także w przypadku gdy przedsiębiorstwo nie ma na jego terytorium oddziału ani stałego przedstawicielstwa. Decydującym kryterium jest w tym przypadku miejsce zamieszkania osoby wykonującej tę pracę.

Przykład
Polak zamieszkuje na stałe w Niemczech i zatrudniony jest w firmie zajmującej się żeglugą śródlądową na Renie. Główna siedziba tej firmy mieści się natomiast we Francji, w Niemczech nie ma stałego przedstawicielstwa ani oddziału. Mimo to, osoba ta podlega niemieckiemu ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Marynarze
W przepisach rozporządzenia 1408/71 w sposób szczególny zostały uregulowane zasady ubezpieczeń społecznych marynarzy.

Marynarze mogą bowiem wykonywać swoją działalność zarobkową jako:

- pracownicy najemni bądź,

- osoby prowadzące działalność na własny rachunek.

Zasady ustalania właściwego dla nich ustawodawstwa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych są uregulowane odrębnie.

Rozporządzenie 1408/71 w odniesieniu do marynarzy wprowadza zasadę ogólną oraz wyjątki od tej zasady.

ZASADA OGÓLNA - BANDERA STATKU

Osoba wykonująca działalność zarobkową na statku pływającym pod banderą państwa członkowskiego podlega jego przepisom prawnym.

Od tej zasady przewidziane są wyjątki i postanowienia szczególne.
1. Pierwszy wyjątek dotyczy osób wykonujących pracę najemną w przedsiębiorstwie, w którym są zwykle zatrudnione na terytorium państwa członkowskiego albo na statku pływającym pod banderą państwa członkowskiego, wysłanych przez to przedsiębiorstwo w celu wykonywania pracy na jego rachunek na pokład statku pływającego pod banderą innego państwa członkowskiego. Podlegają oni wówczas w dalszym ciągu przepisom prawnym wysyłającego państwa członkowskiego.
Marynarze mogą więc być traktowani jak pracownicy wysłani.

Przykład
Polak wykonuje pracę w polskim przedsiębiorstwie, które następnie wysyła go do pracy na statku pływającym pod maltańską banderą. Praca ma być wykonywana nie dłużej niż przez rok. W takim przypadku mają zastosowanie polskie przepisy prawne o zabezpieczeniu społecznym.

Przykład
Polskie przedsiębiorstwo zatrudniające tę osobę postanowiło przedłużyć jej zatrudnienie na maltańskim statku. Jeśli wysłanie nie będzie trwało dłużej niż kolejne 12 miesięcy, nadal może mieć zastosowane polskie ustawodawstwo w zakresie ubezpieczeń społecznych. Pracodawca wysyłający powinien jednak uzyskać stosowną zgodę na formularzu E 102 z maltańskiej instytucji.

Marynarze mogą wykonywać pracę na statku również jako osoby prowadzące działalność na własny rachunek.

Rozporządzenie 1408/71 również dla nich przewiduje odstępstwo od przedstawionej wyżej ogólnej zasady prawa państwa bandery.
Zgodnie z rozporządzeniem osoba, która wykonuje działalność na własny rachunek zwykle na terytorium państwa członkowskiego albo na statku pływającym pod banderą państwa członkowskiego oraz wykonuje pracę lub określone czynności na własny rachunek na statku pływającym pod banderą innego państwa członkowskiego, w dalszym ciągu podlega przepisom prawnym pierwszego państwa członkowskiego, jeśli przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekracza 12 miesięcy.
Jeżeli z przyczyn nieprzewidzianych wykonywanie pracy przekracza przewidywany początkowo okres 12 miesięcy, stosuje się w dalszym ciągu, do momentu zakończenia wykonywania pracy, przepisy prawne pierwszego państwa członkowskiego, jeśli właściwa władza państwa członkowskiego, na którego terytorium dana osoba została wysłana, albo wskazana przez nią jednostka, udzieli stosownego zezwolenia.

Przykład
Obywatel Niemiec jest marynarzem na niemieckim statku jako samodzielny przedsiębiorca. Przez kilka miesięcy postanowił jednak pracować na statku pływającym pod polską banderą. Jeśli okres ten nie przekracza 12 miesięcy, nie będzie do niego miało zastosowanie polskie ustawodawstwo, może być nadal objęty niemieckimi przepisami prawnymi.

Osoby nie będące marynarzami, pracujące na statkach

Osoba, która nie wykonuje swojej pracy zwykle na morzu, wykonuje natomiast działalność zarobkową na wodach terytorialnych lub w porcie jednego państwa członkowskiego na statku pływającym pod banderą innego państwa członkowskiego, znajdującym się na tych wodach terytorialnych lub w porcie, i nie jest członkiem załogi tego statku, podlega przepisom prawnym pierwszego państwa członkowskiego.

Przykład
Osoba zatrudniona jest w polskim porcie przy rozładunku statków, również pod banderami innych państw członkowskich. Mają do niej zastosowanie polskie przepisy prawne o ubezpieczeniach społecznych, mimo że praca często jest wykonywana na obcych statkach.

5. Urzędnicy

Urzędnicy administracji publicznej i personel równorzędny podlegają ustawodawstwu państwa członkowskiego, którego administracja ich zatrudnia.

Osoba będąca pracownikiem najemnym jako urzędnik lub traktowana na równi z nim i ubezpieczona w specjalnym systemie ubezpieczeń dla urzędników służby cywilnej w jednym z państw członkowskich, jednocześnie będąca pracownikiem najemnym lub osobą prowadzącą działalność na własny rachunek na terytorium jednego lub większej liczby innych państw członkowskich podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego, w którym została ubezpieczona w ramach specjalnego systemu dla urzędników służby cywilnej.

W niektórych państwach członkowskich urzędnicy służby cywilnej są objęci specjalnym systemem zabezpieczenia społecznego, który różni się od systemu dla pracowników i który dotyczy wszystkich lub pewnych kategorii urzędników służb cywilnych.

W Polsce specjalnym systemem zabezpieczenia społecznego zostali objęci prokuratorzy i sędziowie oraz funkcjonariusze Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Biura Ochrony Rządu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, żołnierze zawodowi.

Przykład
Funkcjonariusz Policji zamieszkały w Polsce podjął zatrudnienie w przedsiębiorstwie w Szwecji na podstawie umowy zlecenia. Wobec tego przepisu będzie podlegał polskiemu ustawodawstwu. Polskie ustawodawstwo zaś stanowi, że funkcjonariusz policji z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia podlega dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym, natomiast obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu. Zatem szwedzki przedsiębiorca zobowiązany będzie do przekazywania składek na ubezpieczenie zdrowotne do polskiego systemu.

Osoba będąca pracownikiem najemnym jednocześnie w dwóch lub więcej państwach członkowskich jako urzędnik administracji publicznej i ubezpieczona w przynajmniej jednym z państw członkowskich w specjalnym systemie dla urzędników służby cywilnej podlega ustawodawstwu każdego z tych państw.

Jest to drugi wyjątek od podstawowej zasady, tj. zasady stosowania jednego ustawodawstwa. Urzędnik pracujący jednocześnie w więcej niż jednym państwie członkowskim będzie objęty ubezpieczeniami w każdym z państw pracy, jeśli przynajmniej w jednym z nich należy do specjalnego systemu zabezpieczenia społecznego dla urzędników służby cywilnej.
W Polsce urzędnicy służby cywilnej należą do grupy pracowniczej. W dziedzinie zabezpieczenia społecznego grupa ta nie posiada specjalnego systemu i jest objęta powszechnym systemem ubezpieczeń społecznych.

6. Wyjątki od postanowień rozporządzenia 1408/71 dotyczących ustalania właściwego ustawodawstwa

Dwa lub więcej państw członkowskich, właściwe władze czy też organy przez nie wyznaczone mogą, na podstawie wzajemnego porozumienia, uzgodnić wyjątki od postanowień dotyczących ustawodawstwa właściwego, jeśli jest to korzystne dla osoby lub grupy osób. Porozumienie takie może oznaczać, że osoba zostanie objęta ustawodawstwem jednego państwa członkowskiego bez względu na fakt, że postanowienia dotyczące ustawodawstwa właściwego wskazuje inne państwo członkowskie jako państwo właściwe.

LITERATURA:

1. Muszalski W. Ubezpieczenie społeczne Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004

2. Szumlicz T. Żukowski M. (Pr. Zb.) Systemy emerytalne w Krajach Unii Europejskiej Twigger, Warszawa, 2004

3. Sułkowska W. (Pr. Zb.) Ubezpieczenia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2007

4. Monkiewicz J. (Pr. Zb.) Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, Poltext, Warszawa 2003

5. Ubezpieczenia społeczne w Unii Europejskiej - koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego - materiały wewnętrzne ZUS, Warszawa, 2005

6. Ubezpieczenie społeczne osób przemieszczających się w Unii Europejskiej - materiały wewnętrzne ZUS, Warszawa 2005

7. www.zus.pl

8. www.knf.pl

ZAGADNIENIA DO EGZAMINU

1. Przesłanki systemu ubezpieczeń społecznych

2. Ubezpieczenie społeczne a zabezpieczenie społeczne

3. Techniki administracyjno - finansowe zabezpieczenia społecznego

4. Ubezpieczenie społeczne a ubezpieczenie gospodarcze

5. Istota, cechy i zasady ubezpieczenia społecznego

6. Ryzyko społeczne - istota, klasyfikacja ryzyk społecznych i świadczeń społecznych

7. Źródła finansowania świadczeń społecznych

8. Przesłanki reformy systemu ubezpieczeń społecznych

9. Geneza systemu ubezpieczeń społecznych w świecie

10. Istota nowatorstwa reform Bismarcka w polityce społecznej

11. Rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce

12. Model repartycyjny i kapitałowy ubezpieczenia społecznego

13. Zasady ubezpieczenia społecznego do końca 1998 r.

14. Ocena systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce do końca 1998 roku

15. Konstrukcja systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce po 1999 roku

16. Proces wdrażania reformy systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce

17. Trzy filary ubezpieczeń społecznych w Polsce po 1999 roku

18. Filar pierwszy

19. Filar drugi

20. Filar trzeci

21. Nadzór i gwarancje wypłacalności systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce (obecnie)

22. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym w Polsce

23. Podział składki na poszczególne rodzaje ubezpieczeń w Polsce

24. Zasady konstrukcji nowoczesnych systemów emerytalnych

25. Wymiar emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia

26. Wymiar emerytury w systemie zdefiniowanej składki

27. Obowiązkowe i dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe

28. Obowiązkowe i dobrowolne ubezpieczenia chorobowe

29. Obowiązkowe i dobrowolne ubezpieczenia wypadkowe

30. Ubezpieczenia społeczne na świecie (Niemcy, Wielka Brytania, Szwecja, USA, kraje Ameryki Łacińskiej)

31. Kierunki zmian w systemów emerytalnych w świecie i w UE

32. Koordynacja systemów ubezpieczeń społecznych w UE - zasady

Szubert W. Ubezpieczenia społeczne. Zarys systemu. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1987, s. 66

Wg Systemy emerytalne w krajach Unii Europejskiej, pod red. T. Szumlicza i M. Żukowskiego, TWIGGER Warszawa, 2004, ISBN 83-88904-40-x

74

32

74

Irlandzki system emerytalny

Poziom podstawowy, obligatoryjny, oparty na zasadzie repartycyjnej

Poziom dodatkowy, dobrowolny, oparty na zasadzie kapitałowej lub repartycyjnej

Emerytura pracownicza (od 65 lat)

Emerytura składkowa (długość i wysokość składek)

Emerytura bezskładkowa (oparta na ocenie dochodów)

* Programy emerytalne sektora państwowego

(repartycyjne) lub

* Zawodowe kapitałowe programy emerytalne

(składkowe lub bezskładkowe) lub

Osobiste emerytury, składkowe, objęte ulgą podatkową

Oszczędności emerytalne wynikające z:

- uprawnień,

- kapitału

Praca zawodowa

Wiek emerytalny

Podjęcie pracy

WYPŁATA ŚWIADCZEŃ

Zasady wypłaty

OSZCZĘDZANIE

Ile oszczędzać?

Jak oszczędzać?

Przeciętne dalsze trwanie życia

---