Walka opór przetrwanie czy współpraca społeczeństwa polskiego wobec zaborców w pierwszej połowie XIX wieku.
Gdy "Polska" znalazła się pod zaborami próbowano za wszelką cenę odzyskać niepodległość i stworzyć suwerenne, silne państwo. Ówczesne warunki nie sprzyjały tej koncepcji, a sytuacja w poszczególnych zaborach przedstawiała się różnorako. Najtrudniej mieli Polacy mieszkający w zaborze pruskim i rosyjskim. Na nich to, bowiem spływało okrucieństwo takich ludzi, jak Otto von Bismarck (w zaborze pruskim, który ustawicznie prowadził antypolską politykę, godzącą przede wszystkim w oświatę i życie kulturalne społeczeństwa polskiego). Ale również Polacy z zaboru austriackiego nie mieli łatwego życia, choć jakby się zdawało mieli o wiele lepsze warunki. Pomimo tych wszystkich trudności i problemów, wiek XIX, jest tym stuleciem, w którym Polacy oddają zdrowie i życie, w imię przyszłej wolności. Idea walki narodowo-wyzwoleńczej rodzi się jeszcze przed trzecim rozbiorem. W 1794 roku na ziemiach Rzeczypospolitej, dochodzi do Insurekcji Kościuszkowskiej. Głównymi uczestnikami i duchem bojowym, byli chłopi. To głównie dzięki ich postawie i męstwu udało się parokrotnie wygrać z o wiele silniejszym wrogiem, jakim była armia rosyjska. Można tu wspomnieć chociażby, zwycięstwo pod Racławicami, a w szczegó1nosci postawę Bartosza Głowackiego. Niestety pomimo chwilowych sukcesów, nie udało się powstańcom powstrzymać nieprzyjaciela. Ostatecznie powstanie upadło 16 XI 1794 roku, kiedy skapitulowały ostatnie oddziały Polaków. Jednakże pomimo tej tragedii narodowej, której uwieńczeniem był III rozbiór, w świadomości części Polaków, pojawiła się nadzieja i chęć odzyskania jak najszybciej wolności. Początek wieku XIX, to udział Polaków, w kampaniach napoleońskich. W 1807 roku utworzono Księstwo Warszawskie. Miała to być namiastka przyszłego państwa, przynajmniej tak sądzili nasi pradziadowie. Z osobą Napoleona wiązano wiele nadziei, na uzyskanie pełnej niepodległości. Naiwność i bezgraniczne zaufanie polskich polityków była tak wielka, że wojska nasze stanowiły jedną z największych formacji w armii napoleońskiej. Gdy jednak przyszły trudne chwile, jakimi niewątpliwie była porażka Napo1eona w Rosji oraz późniejsza przegrana w bitwie pod Waterloo, Polacy musieli słono zapłacić. W latach 1814/15, utworzono tzw. Królestwo Polskie, które było połączone wieczystą unią z Cesarstwem Rosyjskim. Więcej miejsca poświęcę na temat, Królestwa Polskiego, ponieważ, tam przejawiała się największa aktywność polityczna oraz narodowa-wyzwoleńcza. Zacznijmy od osoby ministra przychodów i skarbu ks. Ksawerego Druckiego-Lubeckiego oraz Stanisława Staszica, który stał na czele Dyrekcji Przemysłu i Kunsztów przy komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji. Drucki-Lubecki uważał walkę zbrojną z zaborcami za szaleństwo, proponował natomiast rozwój gospodarczy. Wzorował się na systemie angielskim, gdzie szczególny nacisk kładziono na przemysł włókienniczy, górnictwa oraz hutnictwo. Lubecki początkowo, zastał pusty skarb, oraz wielce przestarzały tzw. Staropolski Okręg Przemysłowy. W wyniku energicznych działań, doprowadził do stabilizacji oraz rozwoju finansów i ekonomiki kraju m.in. Bank Polski- 1828, Towarzystwo Kredytowe Ziemskie 1825, budowa kanału Wisła- Niemen, cła na wywóz polskiego sukna da Rosji. Drugą ważną osobą mającą wpływ na rozwój "autonomii polskiej" był wspomniany wcześniej Stanisław Staszic. Jego koncepcja budowy dobrze rozwiniętego Królestwa Polskiego, była trochę inna od tej, którą proponował Drucki-Lubecki. Staszic chciał przede wszystkim rozwijać przemysł i rynek wewnętrzny i był stanowczym zwolennikiem niezależności Królestwa Polskiego. Lubecki zmierzał da rozwoju gospodarczego autonomii polskiej w oparciu a ścisłą współpracę z Rosją. W tym czasie doszło na ziemiach polskich do silnego rozwoju przemysłu, jak również co się z tym wiąże rolnictwa. Ale oprócz wspomnianego udziału Polaków w rozwoju gospodarczym inni woleli działać natychmiast, do tego grona można zaliczyć osoby działające w opozycji legalnej i nielegalnej. Legalnie działali posłowie z województwa kaliskiego m.in. Bonawentura i Wincenty Niemojowscy. Przeprowadzili oni śmiałą krytykę rządu ,która doprowadziła, że car zawiesił ich w swych prawach, aby w końcu zabronić działalności opozycji wogóle. Opozycję nielegalną tworzyły; tajne związki młodzieżowe, Związek Przyjaciół pod godłem Panta Koina, Związek Wolnych Braci Polaków Towarzystwo Filomatów, Wolnomularstwo Narodowe (późniejsze Towarzystwo Patriotyczne) oraz Sprzysiężenie Podchorążych. Sytuacja w kró1estwie stawała się coraz trudniejsza! car nie przestrzegał konstytucji, wprowadził cenzurę oraz zakazał działalności opozycji. W takiej sytuacji oraz w obawie, że wojska polskie zostanie użyte da tłumienia powstania belgijskiego i rewolucji lipcowej we Francji, na ziemiach polskich wybuchło Powstanie Listopadowe. Głównym jego inicjatorem było sprzysiężenie podchorążych. Podobny plan miało Towarzystwo Patriotyczne któremu również zależało na walce a niepodległość Polski. Przeciwnikami powstania był obóz konserwatystów pad przywództwem Adama Czartoryskiego któremu zależało na pokojowym, dyplomatycznym rozwiązaniu problemu. Natomiast centrowy obóz Kaliszan wiązał swe nadzieje na niepodległość Polski, we współpracy z Francją oraz w reformach wewnętrznych Kró1estwa Polskiego. Powstanie Listopadowe, z góry skazane było na porażkę, ponieważ na jego czele stał obóz konserwatystów, który zamiast walczyć wolał negocjować z carem. Utworzono Rząd Tymczasowy, w końcu zdetronizowano rosyjską dynastię Romanowów; wydarzenia te spowodowały natychmiastową reakcję ze strony cara. 5. II 1831 roku armia rosyjska pod dowództwem gen. Iwana Dybicza przekroczyła granice Królestwa Polskiego. Polakom udało się zwyciężyć pod Stoczkiem Łukowskim, nie rozstrzygnięto bitwy pod Grochowem (24/25 II), wygrano pod Wawrem, Dębem Wielkim, Iganiami. Punktem zwrotnym okazała się przegrana z gwardią carską, w maju i czerwcu klęskę poniosło powstanie na Ukrainie i na Litwie. W lipcu nastąpiła kontrofensywa rosyjska, Rosjanie sforsowali Wisłę i podeszli pod Warszawę. W Warszawie w sierpniu trwały rozruchy, szukano winnych poniesionych klęsk, a w międzyczasie zaczęły już nacierać oddziały carskie. Polacy bronili się dzielnie, m.in. altyrerzyści pod dowództwem gen. Józefa Sowińskiego. Ostatecznie po podpisaniu aktu kapitulacji stolicy (8 IX), powstanie trwało jeszcze do 21 X, gdy upadły twierdze Modlin i Zamość. Przyczyn klęski można by szukać wiele, ale do najważniejszych można zaliczyć: przewagę militarną Rosjan, błędy w dowodzeniu, brak udziału całego społeczeństwa w tym czynie niepodległościowym, chybione nadzieje na pomoc zagraniczną jak również brak woli walki u dowódców, postępująca demoralizacja armii. Powstanie Listopadowe pociągnęło za sobą szereg represji, wobec powstańców i nie tylko. Konfiskowano majątki, prześladowano, zsyłano w głąb Rosji, skazywano na karę więzienia lub śmierci. W sprawach politycznych zastąpiono konstytucję, Statutem Organicznym. W gospodarce wprowadzono rosyjski system monetarny, miary i wagi. W sprawach kulturalno- społecznych; zamknięto Uniwersytet Warszawski, zlikwidowano Uniwersytet Wileński, wprowadzono rosyjski kodeks karny, główne stanowiska urzędnicze zajmowali Rosjanie. Wszystkie te decyzje wpłynęły na stopniowe ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego oraz postępującą na jego ziemiach rusyfikację.
Zapanował w dziejach Polski, okres "Wielkiej emigracji", wiązało się to z działalnością polskich obozów politycznych na obczyźnie. Najważniejszymi z nich były, Komitet Narodowy, Towarzystwo Demokratyczne Polski, Gromady Ludu Polskiego oraz Hotel Lambert. Na emigracji skupili się czołowi twórcy polskiego romantyzmu, m.in. Adam Mickiewicz, Zygmunt Krasiński, Juliusz Słowacki, Fryderyk Chopin, malarz Piotr Michałowski, historycy Joachim Lelewel, Maurycy Mochnacki. Na emigracji osiągali sukcesy polscy lekarze, inżynierowie i fabrykanci. Emigracja była stałym rzecznikiem przypominającym obywatelom państw europejskich o konieczności wskrzeszenia suwerennej i niepodległej Polski.
Lata trzydzieste i czterdzieste XIX wieku w zaborze pruskim to okres rozwoju gospodarczego i walki z szerzącą się germanizacją. W tym czasie na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej istniały organizacje spiskowe, które działały w obronie interesów Polaków i dążyły do niepodległości. Do tych ugrupowań można zaliczyć Stowarzyszenie Ludu Polskiego, Komitet Poznański, Związek Narodu Polskiego, Związek Chłopski i Związek plebejuszy. Organizacje te przygotowywały społeczny grunt pod powstanie ogólnozaborowe, starając się uświadomić i zorganizować całe społeczeństwo. W 1846 roku na terenach wolnej Rzeczpospolitej Krakowskiej wybuchło powstanie. To natychmiastowe spontaniczne działanie było spowodowane, głównie tym, że nie powiodła się koncepcja powstania w trzech zaborach, oraz tym, że do Krakowa wkroczyły oddziały austriackie. Powstanie Krakowskie miało niesłychanie krótki przebieg, upadło po zaledwie miesiącu czasu. Następstwem tego wydarzenia była tzw. "rabacja galicyjska". Sprowokowani, działaniem administracji austriackiej, chłopi masowo, palili, łupili, dwory szlacheckie, jak również mordowali swoich panów. W latach czterdziestych XIX wieku istniały wyraźne napięcia polityczno gospodarczo- społeczne. Robotnicy zaczęli walczyć o swoje prawa, a burżuazja dążyła do władzy. Wydarzenia rewolucji lutowej we Francji były sygnałem, ze nadszedł kres starego ładu. Ruchy rewolucyjne objęły także tereny Polski. W marcu 1848 wybuchła rewolucja w Wielkim Księstwie Poznańskim. Nie była to jednak walka zbrojna. Dnia 20. III odbyła się demonstracja studentów, następnie wysłano do Berlina delegację. Fryderyk Wilhelm IV przyjął delegatów i oni przedstawili mu swoje żądania. W Poznaniu powołano Komitet Narodowy Polski. W jego skład weszła szlachta, burżuazja, mieszczaństwo i jeden chłop. 24. III rząd niemiecki obiecał stworzenie polskiej administracji, gwardii narodowej, a wojsko miało powrócić do koszar. Polacy odebrali te działania jako pozwolenie ze strony Niemiec na pełną autonomię. Komitet Narodowy Polski przekształcił się w Komitet Centralny. Istniała współpraca między Polakami i Niemcami zamieszkującymi tereny Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Niemcy popierali nawet dążenia Polaków do pełnej niezależności. Kró1 pruski zgodził się na żądania strony polskiej. W kwietniu sejm poznański podjął decyzję o podjęciu starań dla uzyskania pełnej niezależności od Berlina. Przeciwko temu wystąpili jednak niemieccy obywatele Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Twierdzili, że te powiaty , w których większość stanowi ludność niemiecka powinny być przyłączone do Prus. W Berlinie przyjęto te wydarzenia z dużym zaskoczeniem. Rząd grał na zwłokę, odwoływano się do braku zgodności wśród mieszkańców Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Zaczęto mówić o podziale tego terytorium. Tymczasem do Poznania przyjechał Ludwik Mierosławski, który otrzymał zadanie uzbrojenia i zorganizowania Polaków. Fryderyk Wilhelm IV spodziewał się interwencji rosyjskiej, dlatego administracja pruska wyraziła zgodę na utworzenie polskich oddziałów. Kiedy Rosja zapewniła, że żadnej interwencji nie będzie, w Berlinie podjęto decyzję o rozwiązaniu sił polskich i pacyfikacji Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Król pruski nie mógł zaangażować w tym celu dużych sił, ze względu na wydarzenia Wiosny Ludów w Niemczech. Z jego polecenia na tereny Księstwa udał się generał Wilhelm Willisen. W imieniu króla obiecywał autonomię w zamian za rozbrojenie oddziałów. Polacy nie chcieli zaakceptować takiego planu. 11.IV. w Jarosławcu doszło do porozumienia. Siły polskie zostały zredukowane do 3 tys. i rozlokowane w czterech obozach: Książu, Miłosławiu, Pleszewie i Wrześni. W rzeczywistości było to kolejne działanie, które dawało Fryderykowi Wilhelmowi IV czas do przygotowania ostatecznych posunięć. 29.IV. oddziały pruskie zaatakowały obóz w Książu. Ludwik Mierosławski doprowadził do zjednoczenia sił. Dzięki temu Polacy odnieśli zwycięstwa pod Miłosławiem 30.IV. i Sokołowem 1.V., 2.V. Polacy ponieśli klęskę pod Wrześnią. Generałowie podjęli decyzję o zaniechaniu dalszej walki. Wraz z kapitulacją, która nastąpiła 9.V. utracono wszelkie nadzieje na uzyskanie niezależności. W czerwcu 1848 roku powstała Liga Polska. Jej działania zmierzały w kierunku pogłębiania świadomości narodowej, wspierania chłopów, reorganizacji pracy na roli, ochrony polskiej ziemi przed całkowitym przejęciem przez Niemców, pracy oświatowej. Pod koniec 1848 organizacja ta liczyła już 40 tys. członków. Mimo swego legalnego charakteru Liga Polska została rozwiązana w 1850 roku. W jej miejsce powstały tajne lub półlegalne organizacje. Wieści o wydarzeniach rewolucyjnych w Wiedniu dotarły również do Galicji. Tam najwcześniej wystąpił Kraków. W mieście rozbrzmiewało jeszcze echo powstania krakowskiego. Wielu z jego uczestników przebywało w więzieniach. Studenci zażądali zwolnienia więźniów. Postulat został spełniony. 28. III utworzono Komitet Centralny, następnie gwardię narodową. Wystąpienia miały również miejsce we Lwowie, tyle że tam żądania szły znacznie dalej. Domagano się przywrócenia języka polskiego w szkołach i administracji oraz wolności obywatelskiej. 26.IV. do Wiednia udała się delegacja krakowsko-lwowska na czele z Jerzym Lubomirskim. Żądano przywrócenia języka polskiego, zniesienia pańszczyzny, utworzenia rządu i wojska narodowego. Cesarz obiecał odpowiedzieć na żądania strony polskiej. Jednak jedynym skutkiem tej interpelacji było przywrócenie języka polskiego. Dzięki temu oraz dzięki wcześniejszemu zniesieniu cenzury zaczęła rozwijać się prasa. We Lwowie do głosu doszli liberałowie i utworzyli Radę Narodową. Domagali się zniesienia pańszczyzny. Popełnili jednak błąd nie przedstawiając planu wypłacenia odszkodowań dla właścicieli ziemskich. Apel zakończył się niepowodzeniem. Sytuację wykorzystał gubernator we Lwowie, który również postulował zniesienie pańszczyzny, ale z wypłaceniem odszkodowań. Projekt poparł Wiedeń, a chłopi, którzy otrzymali ziemię, przestali popierać ruchy rewolucyjne. Wyraźnym tego przykładem była kapitulacja Krakowa 27.IV. Komitet Narodowy przeniesiono do Lwowa. Rząd austriacki chciał wykorzystać antagonizmy społeczne i narodowe. Odwołał się do Rusinów i chłopów. Unici wystosowali prośbę do cesarza o pomoc i opiekę przed uciskiem Polaków. W czerwcu 1848 odbyły się w cesarstwie wybory do parlamentu. W jego skład weszli Rusini, mieszczanie oraz przedstawiciele ziemiaństwa. Mimo dużej reprezentacji Polski, koalicja Rusinów i chłopów skutecznie występowała przeciwko Polakom i uzyskiwała poparcie cesarza. 15.X. cesarz wystosował odezwę "Do moich narodów". Wzywał w niej narody cesarstwa do pomocy dla dworu przeciwko rewolucji. 2.XI. rozpoczęto oblężenie Lwowa i ostrzeliwanie miasta. Miasto skapitulowało, spłonęła biblioteka, zniszczeniu uległ ratusz. Zawieszono funkcjonowanie gwardii narodowej i pism demokratycznych. Zlikwidowano komitety i kluby polskie. Skutkiem rewolucji było wykrystalizowanie się dwóch stronnictw: konserwatywnego i demo- liberalnego. Znikła pańszczyzna, chłopi zostali posiadaczami ziemi, w Galicji wszyscy byli równi wobec prawa. Utworzono Ruch Narodowy Ruski. Powstanie świadomości narodowej wśród Rusinów było w późniejszych latach często wykorzystywane przez Austrię. Jak wiadomo Polacy podjęli jeszcze wiele prób odzyskania niepodległości. Musieli bardzo wycierpieć, wielu z nich poświęciło swoje zdrowie i życie dla ojczyzny. W końcu po 124 latach niewoli ich potomkowie doczekali się wolnej Polski. Myślę, że i w dzisiejszych czasach zachowalibyśmy się tak samo, choć zachowanie niektórych z nas o tym nie świadczy. Mam nadzieję, iż Polska podźwignie się z tych przejściowych kłopotów i taka sytuacja jaką przeżyli rodacy w tamtych czasach więcej się nie powtórzy.