Wzrok jest bezsprzecznie najważniejszym obok słuchu źródłem orientacji człowieka w środowisku. Zmysł wzroku dostarcza najwięcej informacji i najpełniej kształtuje wyobrażenie o otaczającym nas świecie.

Ślepota uważana jest powszechnie za największe kalectwo człowieka. Za pomocą wzroku poznajemy światło, jego barwy i odcienie, widzimy kształty przedmiotów, ich ruchy, umiemy na podstawie doświadczenia ocenić ich odległość, położenie, rodzaj powierzchni, a nawet temperaturę. Tak więc nasze oczy mają niesamowite możliwości, mogą bowiem odbierać wrażenia:

Kształtu, jasności i barwy ( rozróżniamy około 17 tyś barw), a także zmian tych parametrów w czasie i przestrzeni.

Narząd wzroku stanowi gałka oczna i narządy dodatkowe oka. Do tych ostatnich zaliczamy: brwi, powieki, spojówki, narząd łzowy (aparat ochronny ) i mięśnie oka (aparat ruchowy oka). Oczy człowieka skierowane są do przodu, co umożliwia patrzenie na przedmiot równocześnie obu oczami. Dwuoczne widzenie pozwala otrzymać wrażenie trójwymiarowości, a więc bryłowatości przedmiotów.

Narząd wzroku mieści się w oczodole, utworzonym przez kości czaszki, co chroni go przed uszkodzeniem. Oczodół wysłany jest tkanką tłuszczową otaczającą gałkę oczną. Umożliwia, to jej swobodne i bezbolesne poruszanie się.

Stwierdzono, że nawet w stanach bezwzględnego głodu tkanka ta nie zostaje przez organizm zużyta. W tkance tłuszczowej oczodołu przebiegają naczynia krwionośne, nerwy oraz leżą mięśnie poruszające gałką oczną.

Gałka oczna - aparat optyczny oka.

Najważniejszym elementem narządu wzroku jest gałka oczna, kształtem zbliżona do kuli o średnicy osi około 25 mm.. Na przekroju widać, że składa się ona z 3 warstw.

• Najbardziej zewnętrzna błona włóknista w tylnej części gałki jest nieprzezroczysta zwana jest twardówką (białkówką), w przedniej jest przezroczysta - rogówka.

- twardówka jest białą błoną o grubości od 0,6 mm ( od strony rogówki ) do 1,5 mm ( w okolicy nerwu wzrokowego). W tylniej jej części przechodzi bezpośrednio w oponę twardą otaczającą nerw wzrokowy i wnika z nim do wnętrza mózgoczaszki. Do przedniej jej części przyczepione są mięśnie poruszające gałką oczną. U noworodków i niemowląt przybiera barwę niebieskawą, w starości żółknie

- rogówka jest przednią przezroczystą błoną wyróżniającą się od kulistej powierzchni gałki ocznej większą wypukłością. Średnica rogówki wynosi około 12 mm, a jej grubość 0,8 - 1,1 mm. Rogówka umożliwia przenikanie światła głąb gałki ocznej, a równocześnie jest pierwszym elementem optycznym załamującym promienie słoneczne. W jej gładkiej lśniącej powierzchni odbija się światło, nadając oku żywy blask.

• Środkową warstwę stanowi błona naczyniowa na którą składają się : tęczówka, ciałko rzęskowe i naczyniówka

- tęczówka jest przednią częścią błony naczyniowej ma, kształt barwnego pierścienia z otworem zwanym źrenicą. Barwa jej zależy od brunatnego barwnika skupionego głównie na jej tylniej powierzchni. Przy małej jej ilości jest niebieska, przy dużej - przyjmuje różne odcienie od brązu do czerni.

Zadaniem barwnika tęczówki jest niedopuszczenie światła do wnętrza gałki ocznej. W tęczówce zawarte są włókna mięśni gładkich zwężających lub rozszerzających źrenicę. Pełni rolę przesłony, a zwężanie się i rozszerzanie źrenicy reguluje dopływ światła do wnętrza oka. Skurcze mięśni tęczówki wywołane są podnietami z autonomicznego układu nerwowego.

- ciało rzęskowe składa się z mięśnia rzęskowego, oraz włókien tkanki łącznej i komórek barwnikowych. Całość tworzy coś w rodzaju wieńca u nasady tęczówki. Do wyrostków ciała rzęskowego przymocowana jest soczewka za pomocą wiązadełek.

Okrężny mięsień rzęskowy kurcząc się uciska i uwypukla soczewkę powodując zwiększenie kata załamania światła, gdy się rozluźnia, elastyczna soczewka wraca do kształtu spłaszczonego, co zmniejsza kąt załamania światła. Umożliwia to nastawność oka i ostre widzenie, zarówno dalekich jak i bliskich przedmiotów.

- naczyniówka to pozostała część błony naczyniowej. Zbudowana jest z wielkich naczyń krwionośnych przesycona podobnie jak ciało rzęskowe i tęczówka brunatnym barwnikiem melaninowym, zwanym czernią wzrokową. Dzięki niemu wnętrze oka, widoczne przez źrenicę jest czarne i pochłania wnikające tam promienie świetlne. Tworzy ono przestrzeń analogiczną do ciemni optycznej aparatu fotograficznego. Rola błony naczyniowej polega na odżywianiu sąsiednich warstw oka, zwłaszcza graniczącej z nią siatkówki.

• Wewnętrzną, warstwę stanowi siatkówka Składa się z kilku warstw komórek i włókien nerwowych i jest właściwym receptorem bodźców świetlnych Jest to błona biaława, cienka, przylegająca do naczyniówki i wyściełająca wnętrze gałki ocznej. Rozmieszczone są w niej komórki światłoczułe ( właściwe fotoreceptory)

1. pręciki to dość wysokie komórki, których liczba w siatkówce człowieka dochodzi do 120 mln. Są bardzo czułe i już pojedyncze kwanty światła mogą wywołać ich reakcję. Nie pozwalają na rozróżnianie kolorów, rozmieszczone są na siatkówce obwodowo, poza plamką żółtą. Dlatego pozwalają nam na odbiór prostych wrażeń, zarysów przedmiotów w warunkach nawet minimalnego dostępu światłą, np. o zmroku. Można więc powiedzieć, że pręciki dają obrazy nieprecyzyjne, lepsze takie niż żadne, szczególnie gdy zawodzą czopki. Komórki pręcików zawierają barwnik rodopsynę

2. czopki u człowieka jest ich ok. 6 mln. Są wyraźnie niższe niż pręciki, rozmieszczone głównie w plamce żółtej, niewidocznej w żywym oku- (żółknie po śmierci osobnika, stad jej nazwa). W miejscu tym promienie świetlne skupiane są najdokładniej. Czopki pozwalają na ostre, precyzyjne widzenie kształtów oraz na widzenie barwne. Wadą czopków jest to, że są prawie 100 razy mniej czułe na światło niż pręciki. Dlatego zmroku przestajemy widzieć ostro i zaczynają nam „uciekać” kolory. Istnieją 3 rodzaje czopków różniące się od siebie białkowymi częściami barwnika rodopsyny- purpura wzrokowa, a mianowicie wrażliwe na światło: niebieskie, zielone i czerwone. Kombinacja pobudzeń różnych czopków daje pełne wrażenie odbioru barw ( pobudzenie równomierne wszystkich daje odczucie białego koloru).

Poza plamką żółtą występuje też plamką ślepa. Jest to miejsce, w którym włókna nerwowe zbiegają się w nerw wzrokowy.

Przewodzi on podniety powstałe w siatkówce do ośrodków wzrokowych w płacie potylicznym kory mózgowej. Po opuszczeniu gałki ocznej biegnie przez oczodół i prze otwór wnika do jamy czaszki. Podobnie jak mózgowie otoczony jest 3 oponami. Na podstawie czaszki dwa nerwy wzrokowe zbiegają się tworząc tzw. skrzyżowanie wzrokowe, w którym część włókien nerwu wzrokowego przechodzi na stronę przeciwną .

Soczewka - Leży tuż za tęczówką i otworem źrenicy Jest to twór przezroczysty w kształcie dwuwypukłego dysku Soczewka oka nie ma naczyń krwionośnych, ale sama jest tkanką, w której aktywnie zachodzą procesy przemiany materii. Zbudowana jest głównie z wody i białek.. Centralny obszar soczewki - rdzeniowy - składa się z komórek soczewki, które posiadamy od urodzenia. U ludzi, wraz z wiekiem zwiększają one wagę i grubość soczewki, przez co staje się ona mniej elastyczna. Przeciętnie w ciągu 80 lat życia może ona powiększyć rozmiary nawet trzykrotnie, a grubość w przybliżeniu półtorakrotnie. Soczewka załamuje światło i skupia wiązkę przechodzących prze nią promieni na siatkówce, gdzie powstaje obraz przedmiotu. Jedynie promień przechodzący przez środek soczewki nie odkształca się.

Zdolność do załamywania promieni słonecznych przez aparat optyczny oka nosi nazwę refrakcji. Przezroczyste elementy gałki ocznej tworzą układ załamujący i skupiający promienie słoneczne.

Komora przednia i tylnia gałki ocznej. Przestrzeń między tylnią powierzchnią rogówki a soczewką wypełniona cieczą wodnistą tęczówka dzieli tę przestrzeń na obszerniejszą komorę przednią i wąską komorę tylnią połączone otworem źrenicy.

Ciało szkliste jest masą kolagenową lub żelatynową, pomagającą w zachowaniu kształtu oka, a także pozwalającą na pewną odkształcalność. Ciecz wodnista i ciało szkliste wywołują pewne napięcie gałki ocznej zwane ciśnieniem śródocznym, od niego zależy stały kształt gałki

Narządy dodatkowe oka

• aparat ochronny tworzą powieki, brwi rzęsy i narząd łzowy

Powieki pokryte są spojówką , która przechodzi w nabłonek pokrywający rogówkę. W spojówce są drobne gruczołki łzowe. Rzęsy chronią przed kurzem i ciałami obcymi, brwi zaś przed potem spływającym z czoła

Narząd łzowy położony w górnym zewnętrznym brzegu oczodołu produkuje ciecz łzową w ilości ok. 0,5 ml na dobę. Łzy zwilżają i dezynfekują gałkę oczną. Wnikające ciała obce wywołują na drodze nerwowo- odruchowej obfite łzawienie. Silne emocje psychiczne powoduja też obfite wydzielanie łez

• aparat ruchowy oka tworzą 4 mięśnie zewnętrzne oka. Skurcze ich umożliwiają ruchy gałek ocznych we wszystkich kierunkach. Ruchy obu gałek są skoordynowane, a zaburzenie tej zgodności, np. przy zezie powoduje podwójne widzenie.

Oko jest złożonym układem optycznym

Przezroczyste elementy gałki ocznej tworzą układ załamujący i skupiający promienie świetlne odbite od otaczających przedmiotów.

Droga promienia świetlnego wygląda następująco:

Rogówka komora przednia oka soczewka ciało szkliste siatkówka

W zdrowym, normalnym oku (miarowym) powstaje na plamce żółtej siatkówki obraz:

- rzeczywisty

- pomniejszony

- odwrócony

Wrażenia wzrokowe przesyłane są do ośrodków wzroku w płacie potylicznym półkul mózgowych Tu powstają wrażenia wzrokowe. Kora dokonuje analizy ich, łącząc w logiczne całości. Fakt, że widzimy otaczające nas przedmioty w położeniu normalnym, a nie odwrócone wynika z życiowego doświadczenia i koordynacji mięśniowo-ruchowej.

Oko ludzie posiada zdolność akomodacji - dostosowania kształtu soczewki w zależności od odległości postrzeganego przedmiotu.

Oko nie akomoduje, jeżeli jakiś obiekt znajduje się w odległości

• większej niż punkt dali - 6m

• mniejszej niż punkt bliży - 10 cm

Oko ludzie odróżnia barwy w zakresie długości fali od 400 - 800µm. Nie dostrzega promieni podczerwonych(powyżej) i nadfioletowych ( poniżej)

Wkres przedstawia zmiany wrażliwości oka na barwy w zależności od wieku

Z wykresu między innymi wynika, żę:

• Wrażliwość oka ludzkiego na większość barw jest największa to około 25 roku

• W przedziale wiekowym 8 - 15 lat, zmiany wrażliwości oka na większość barw są najszybsze.

• Wrażliwość oka jest w długim przedziale czasu największa jest na kolor żółty. Dlatego sygnalizacja świetlna te kolor stosuje .

• Nie należy zaś stosować koloru niebieskiego dla młodzieży jako barwy ostrzegającej

Wady wzroku

Wady refrakcji są to wady w załamywaniu światła przechodzącego przez rogówkę i soczewkę oka. Niektórzy mają oczy niemiarowe, nie skupiające promieni świetlnych dokładnie na siatkówce.

Wady widzenia z tym związane można podzielić na:

1. .Krótkowzroczność- jest najczęściej wadą wrodzoną Siłą refrakcyjna jest zbyt duża i promienie biegnące równolegle są skupiane przed siatkówką. Obraz jest rozmazany. Korekta polega na dobraniu soczewek rozbieżnych, które przesuną punkt przecięcia promieni słonecznych. Inna metoda polega na laserowym zmodyfikowaniu krzywizny rogówki.

2. Dalekowzroczność - ( nadwzroczność) -takim oku siła refrakcyjna jest zbyt mała i promienie słoneczne są skupione za siatkówką. Korekta polega na dobraniu odpowiednich soczewek skupiających, które zwiększą siłę refrakcyjną.

3. Astygmatyzm - ( niezborność) - polega na tym, że krzywizna układu optycznego oka ( rogówka, soczewka) nie jest jajowata. Powstałe na siatkówce obrazy będą rozmazane - wydłużone lub poszerzone. Wady takie koryguje się soczewkami cylindrycznymi ( wycinek walca) lub torycznymi ( wycinek beczki)

Inne schorzenia oczu to np.:

1. Zaćma ( katarakta) - zmętnienie soczewki oka. Przyczyną tej choroby może być starzenie się organu wzroku lub uraz ( po infekcji, mechaniczny). Zwykle choroba ta powoduje konieczność operacyjnej wymiany soczewki (m.in. takimi problemami zajmuje się kriochiruria- wykorzystująca niskie temperatury od -25⁰C do -80⁰C).

2. Jaskra - w rzeczywistości to zespół chorób oka powstający na tle starzenia się organizmu lub w stanach zapalnych narządu wzroku. Jaskra objawia się m.in. wzrostem ciśnienia płynu śródocznego i zaburzeniami krążenia krwi w oku Najważniejszym skutkiem tych zjawisk jest zanikanie elementów nerwowych siatkówki. Chory cierpi na zwężenie pola widzenia i ostrości. Leczenie polega na podawaniu leków obniżających ciśnienie w oku.

3. Kurza ślepota - ( ślepota zmierzchowa) to upośledzenie wzroku polegające na ograniczonej zdolności widzenia o zmroku. Wynika ono z braku lub niedostatku ilości rodopsyny w pręcikach. Może to być spowodowane niedoborem w pokarmach prowitaminy lub witaminy A wchodzącej w skład rodopsyny.

4. Daltonizm - wada polegająca na , upośledzonej zdolności do rozpoznawania barw. Nazwa pochodzi od nazwiska angielskiego przyrodnika Daltona, u którego po raz pierwszy ją stwierdzono. Najczęściej spotyka się niezdolność do rozróżniania barwy czerwonej i zielonej. Jest wadą dziedziczną.

- 4 -

- 5 -

Narząd wzroku

---