Rozdział IV
Rodowód i tradycja w tworzeniu zaplecza teoretycznego.
Nie ma pełnej zgodności co do tego, które z nauk zajmujących się zjawiskami i procesami społecznymi wywołały większy wpływ na ukształtowanie określonego wizerunku pedagogiki społecznej. Pomimo skrajności licznych twierdzeń, niezmienny pozostaje fakt, że wszystkie nauki społeczne, jako dyscypliny naukowe, wpłyneł pobudzająco na wiele refleksji teoretycznych przekładanych na praktykę użyteczności ich wdrażania w życie codzienne. Niewątpliwie stałe zainteresowanie pedagogów środowiskiem życia staje się szczególnie widoczne. Dostrzegamy przecież zainteresowanie problematyką podniet i bodźców wywodzących się z danego środowiska, warunkujących bądź współwarunkujących realizację planowych działań wychowawczych w poszczególnych jednostkowych sytuacjach. Na tle bardzo ogólnie przedstawionej problematyki środowiskowej pojawiają się kolejne propozycje poszerzające pola działania pedagoga, najczęściej utożsamianego w przeszłości z nauczycielem społecznikiem, działaczem oświatowym i wychowawcą.
Przykład: w powieści Leonard i Gertruda Pestalozzi wskazuje na środowisko jako źródło bodźców i wpływów warunkujących skuteczność wychowania i wyniki pracy szkoły.
Współcześnie uważa się że nazwą Social- Padagogik jako pierwszy posłużył się w 1844 roku Karl Mager. Autor ów wyróżnił ogólny i realny poziom pedagogiki. Pedagogika ogólna ma poszukiwać powszechnie obowiązujących prawd ogólnych natomiast pedagogika relatywna dotyczy praktyki i teorii działalności wychowawczej z uwzględnieniem określonej kultury i wspólnoty, grupy połączonej wspólnymi więzami i celami. Jedynie relatywne wychowanie może się odnosić do wychowania rzeczywistego, którego przebieg zalezy po części od czynników indywidualnych, po części jest warunkowany przez wspólnotę i jej kulturę. Teoretyczna synteza owych czynników miała się dokonywać właśnie w obszarze nazywanym jako Social- padagogik .
Teoretycy którzy wpłynęli na rozwój Pedagogiki Społecznej.
Paul Natorp (1854-1924)
Profesor filozofii i pedagogiki, starał się jako jeden z pierwszych nadać znaczenie w pełni teoretyczne pedagogice społecznej. Ten czołowy przedstawiciel magburskiej szkoły neokantyzmu wychowanie traktował jako przygotowanie jednostki do czynnego uczestnictwa w życiu społecznym. Wiąże je ze stanem moralnej wspólnoty jako formą życia społecznego- społeczność jest postrzegana jako środek i cel wychowania. Ponieważ wychowanie jednostki jest pod każdym względem uwarunkowane społecznie to do kształtowania i uformowania jednostki zależy ukształtowanie życia społecznego. Pedagogika Natorpa jest zatem pedagogika społeczną. Jej przedmiotem były społeczne warunki kształcenia jednostki oraz formowania społecznego środowiska. Pedagogika społeczna Natorpa jest postrzegana jako filozofia społeczna. W opozycji do tej koncepcji powstaje idea ...
Hermana Nohla (1879-1960)
Filozof. Nohl nie zdefiniował w pełni pedagogiki społecznej. Wydaje się że była ona dla niego użyteczna etykietą pozwalającą na łączeniu różnorodnych dziedzin, które w konsekwencji miały doprowadzić do reformowania ówczesnej praktyki pedagogicznej. Znacznie częściej pisał o nowej pedagogice lub też o nowym wychowaniu. W praktyce ta teoretyczna koncepcja stała się przesłanka do zawężenia pola kompetencji pedagogiki społecznej kierowanej jedynie ku dzieciom i młodzieży. Nohl deklarował że praca pomocowa której poświęcił sporo miejsca prowadzona w ramach pedagogiki społecznej ma intencje całościowego ogarnięcia osobowości jednostki. W praktyce to teoretyczna propozycja dążąca do kompensowania niekorzystnych sytuacji wywołanych przez kulturę przemysłową. Pedagogika społeczna nie powinna polegać wyłącznie na świadczeniach materialnych. W rzeczywistości interesowała uczonego przede wszystkim dusza a w zasadzie dążenie duszy do osiągnięcia doskonałości.
Paul Barth (1859-1922)
Filozof socjolog pedagog niemiecki. Dążył do precyzyjnego określenia przedmiotu pedagogiki społecznej oraz zasad jej praktycznego stosowania. W rozważaniach nawiązywał do socjologii a ewolucję myśli społecznej traktował jako ideowy czynnik sprawczy rozwoju społecznego. Na tym tle szczególne miejsce wyznaczał on ważnej kategorii określonej mianem woli. Duże znaczenie przypisywał umiejętności wzajemnego współdziałania ludzi, kooperacji. W tej sytuacji podstawowym celem wychowania miało być kształcenie woli i umysłu w przygotowaniu dzieci i młodzieży do życia w społeczeństwie. Zgodność celów wychowania miała pozostawać w ścisłym powiązaniu z akceptacją szczytnych ideałów społecznych. W pedagogice społecznej dostrzegał Barth szerszy kontekst realizacji powinności społecznych w którym wychowanie stanowiłoby jedynie węższą płaszczyznę wpływów.
Paul Bergeman (1862-1946)
Reprezentuje również pedagogikę społeczna o zabarwieniu socjologicznym. Zasadniczą rolę pedagogiki społecznej upatruje on w położeniu głównego akcentu w procesie wychowawczym na proces uspołeczniania jednostki. Pedagogiki Bergemanna prezentuje kierunek stricte doświadczalny, empiryczny. W kilku pracach sugeruje odważnie aby Kościołowi odebrać prawo do przejawianego od wieków wpływu na wychowanie postuluje tym samym świeckie nauczanie religii ograniczone jedynie do ogólnych zasad zaczerpniętych z dziejów Kościoła i samego życia niezbędnych do funkcjonowania i działania jednostki. Wychowanie staje się zadaniem ogólnospołecznym a w proces ów winny być zaangażowane wszystkie instytucje publiczne organizacje samorządowe organizacje oświatowe i różne kręgi społeczne. Na podkreślenie zasługuje nadanie przez Bergemanna priorytetowej roli rodzinie jako instytucji wychowującej.
Adolf Buseman (1887-1967)
Bausemann rozróżniając oddziaływania środowiska oraz przeżywanie tychże oddziaływań przez osobnika zwracał baczną uwagę na konieczność oddzielanie związków przyczynowych od transcendentalnych w pierwszych człowiek jest przedmiotem, w drugich podmiotem działającym. Wysuwał wniosek iż człowiek jest kształtowany przez wpływy środowiska ale pobudzona przeżyciami aktywność ludzka może przekształcać środowisko. Basemann przeanalizował cztery rodzaje środowisk rodzinę, wieś, wielkie miasto i środowisko robotnicze starając się dociec w jaki sposób należy zmieniać wadliwe elementy tych środowisk. Człowiek może być twórcą środowiska skorygowanego, korzystniejszego od tego które zastał. Wychowaniu powiniem zatem przyświecać obraz nowego środowiska w którym wychowanek mógłby egzystować i dziłac aktywnie.
Stanisław Teofilowicz Szacki (1878-1934)
Studiował medycynę. Przebywał na kilku uniwersytetach ale opuścił uczelnię rozpoczynając samodzielną działalność społeczno pedagogiczną, zorganizował kolonię letnią w Szczełkowie dla ubogiej i zaniedbanej młodzieży , jednej z dzielnic Moskwy. Podstawą tej działalności jak dla większości ówczesnych reformatorów, miała być praca fizyczna. Ośrodek na wzór amerykański nazwano settelmentem, na terenie którego zorganizowano kółka zainteresowań, muzyczne, dramatyczne, zajęcia świetlicowe, zwrócono baczą uwagę na wychowanie społeczne dzieci i młodzieży. Z lektury pism Szackiego wnioskować należy iż nade wszystko był on praktykiem a w mniejszym stopniu teoretykiem. Szacki postrzegał współczesną mu szkołę jako placówkę wychowawczą ściśle współpracującą z rodzicami i instytucjami, które rozwijają działalność kulturalną, ekonomiczną i społeczną w danym środowisku lokalnym. Szkoła zawsze powinna się troszczyć o to aby nie było rozbieżności między celami wychowawczymi szkoły i domu. Cele wychowawcze szkoły środowiskowej uwypuklały powiązanie szkoły z życiem. Według Szackiego szkoła środowiskowa powinna być siłą przekształcającą środowisko, dzięki czemu p[ostępy wychowania nie będą hamowane przez otoczenie społeczne dziecka. Szkoła związana z życiem powinna kompensować braki środowiska, dokonywać w nim takich zmian aby wpływy i wszelkie bodźce działające na dzieci i młodzież były znaczące. Szacki w szkole środowiskowej widział szkołę jutra . jego zdaniem warunkiem skuteczności oddziaływań wychowawczych jest działalność trzech silnie sprzężonych elementów: szkoły, rodziny, środowiska sąsiedzkiego. Dostrzegał on potrzebę wpływów zewnętrznych na szkołę wpływów wychowawczych różnych instytucji, placówek pozaszkolnych. Postrzegał samego nauczyciela i uczniów jako potencjalnych twórców nowego systemu i ładu społecznego.
Mary Richmond (1861-1922)
Czołowa przedstawicielka amerykańskiej organizacji charytatywnej, której działalność wywierała i nadal wywiera wpływ na wiele subdyscyplin, a wśród nich na polską pedagogikę społeczną. Ukazanie się w 1917 roku jej książki Social Diagnosis otwiera w Stanach Zjednoczonych a następnie w Europie zręby zarówno teorii jak i sprofesjonalizowanej i skodyfikowanej opieki publicznej i pracy socjalnej. Zgodnie z tytułem autorka udowadniała, że nędzę, niezdolność do samodzielnego życia i różnego rodzaju wykolejenia mają z reguły swe źródło w ich sytuacji środowiskowej. Dlatego punktem wyjścia do poczynań opiekuńczych powinno być rozpoznanie środowiskowych przyczyn ludzkich kłopotów i demoralizacji. Skupiła ona uwagę na społecznych przyczynach nędzy i wykolejeń w szkole, w społeczności sąsiedzkiej, ale głównie w rodzinie, wykazując podczas analizy tych najbliższych pacjentowi kręgów społecznych niezwykłą przenikliwość i trafne ujawnienie prawidłowości. Richmond twierdziła że nie wolno zadowalać się stwierdzeniem objawów nędzy i wykolejeń lecz trzeba docierać do przyczyn, poszukując ich zarówno w charakterologicznych cechach jednostki, jak i w jego sytuacji środowiskowej. Dlatego rozpoznawanie nazwała Diagnozą społeczną i opracowała narzędzie takiej diagnozy. Był nim wywiad środowiskowy, który z czasem zatriumfował w naukach społecznych jako jeden z podstawowych technik badawczych. Ten typ diagnozy oraz odpowiednie prowadzenie (opieka nad daną sytuacją jednostkową ) mógł realizować tylko właściwie przygotowany pracownik społeczny. W ten oto sposób dokonano przewrotu w opiece publicznej który określany bywa jako unaukowienie dobroczynności przekształcając ją w służbę społeczną realizowaną przez kompetentny wykwalifikowany personel. Mary Richmond urzeczywistniała przez całe swoje życie potrzebę utworzenia szkoły przygotowującej do realizacji obowiązków i świadczenia usług w obszarze filantropii stosowanej. W Polsce po II wojnie światowej je dorobek był najbardziej rozpowszechniony poprzez stosowanie metody case study ( analiza, studium przypadku ) prowadzącej do kolejnego etapu case work ( praca z przypadkiem, kompensacja, wyrównywanie braków ).
Rodzime koncepcje twórców szkół naukowych w pedagogice społecznej.
Pojęcie „szkoła naukowa” to grupa ludzi zajmująca się określoną wspólną problematyką reprezentujących pewną przyjętą przez mistrza orientację teoretyczną i metodologiczną, pozostających w stosunkach wzajemnego oddziaływania, uznających autorytety tych samych osób korzystających z podobnych wzorów postępowania badawczego.
Helena Radlińska (1879-1954)
Niekwestionowana twórczyni polskiej pedagogiki społecznej. Radlińska uznawała pedagogikę społeczną za odrębną subdyscyplinę wśród nauk o wychowaniu. U podstaw jej koncepcji leżą wielowiekowe zainteresowania humanistów przebiegające na osi continuum: jednostka- wychowanie- środowisko, uwzględniające wykorzystanie przesłanek praktycznych do modyfikowania bądź kształtowania nowej rzeczywistości.
Uczona formułuje dwa ogólnie zarysowane obszary i zadania pedagogiki społecznej. Pierwsze to określenie wpływu warunków bytowych, socjalnych i kulturowych na rozwój jednostek, grup oraz środowisk społecznych. Drugi natomiast to ustalenie możliwości bezpośredniego oraz pośredniego przetwarzania istniejących realiów w procesie wychowania i działalności oświatowo- społecznej, zgodnie z aprobowanymi ideałami humanistycznych i humanitarnych wizji nieskrępowanego rozwoju jednostki ludzkiej. W przypadku pierwszym pedagogika społeczna jest teorią środowiska wychowawczego, w drugim natomiast teorią projektowania oraz teorią działania pedagogicznego w danym środowisku. W obrębie pedagogiki społecznej Heleny Radlińskiej pojawiają się trzy podstawowe działy. Są to: teoria oświaty analizująca potrzeby kulturowe, zwłaszcza wśród dorosłych, która określa sposób zaspokajania potrzeb w tym zakresie, biorąc pod uwagę występujące braki i uchybienia a także dane dotyczące potencjału materialnego: sieć bibliotek, szkół, uniwersytetów, muzeów, teoria pracy społecznej, analizująca różnorodne sytuacje socjalno- bytowe jednostek i grup społecznych, opisuje i charakteryzuje dane środowisko społeczne, które nie jest w stanie rozwiązywać powstałych problemów społecznych własnymi siłami i w tym celu inicjuje pomoc, opiekę oraz szeroko postrzegane ratownictwo społeczne, obejmujące również interwencję z zakresu opieki higienicznej i medycznej, dzieje pracy społecznej i oświatowej, który to obszar zainteresowań ma dotyczyć badań nad przebiegiem procesów kulturowych i społecznych, ich zmienności oraz roli w rozwiązywaniu doraźnych problemów. Szczególnie ważnym elementem w zarysowanej koncepcji jest ukształtowanie czynnej postawy wobec otaczającego jednostkę środowiska. Postuluje aby systematycznie poznawać środowisko życia wychowanków uwzglednijąc takie czynniki działalności pozaszkolnej, jak rodzina, grupy rówieśnicze, instytucje społeczne i kulturalne. Autorka traktuje pedagogikę jako naukę o charakterze technologicznym zwracała w swoich badaniach uwagę na projektowanie i przeobrażanie środowiska lokalnego.
Aleksander Kamiński (1903-1978)
Pedagog, filozof, historyk, znany działacz harcerski, pisarz, kontynuator myśli Heleny Radlińskiej.
Opracowanie koncepcji zróżnicowanych stowarzyszeń społecznych ujmowanych w kategoriach wybranych elementów środowiska wychowawczego, którą rozwijał w wielotomowej pracy poświęconej związkom młodzieży
Analizy z zakresu problematyki czasu wolnego i wypoczynku dzieci i młodzieży w powiązaniu z określonymi uwarunkowaniami środowiskowymi
Włączenie do dotychczasowej tematyki pedagogiki społecznej wielu problemów z zakresu budżetu czasu wolnego, sposobów spędzania czasu wolnego także w perspektywie pięciodniowego tygodnia pracy czy tez problematykę zabaw na manowcach i sprzyjających im uwarunkowań środowiskowych.
Gerontologia społeczna jak również społeczno- pedagogiczne aspekty związku pedagogiki społecznej z oświatą dorosłych i andragogiką
Liczne udane próby określenia pedagogiki społecznej wobec innych subdyscyplin pedagogicznych oraz uporządkowania związków z innymi dyscyplinami społecznymi
Zagadnienia pracy opiekuńczej i socjalnej oraz analiza ich funkcji wychowawczej podejmowanej w wielu rozprawach ważnym wydarzeniem podkreślającym znaczenie rozwojowego modelu pracy socjalnej stało się opublikowanie proponowanego programu w wydaniu książkowym
Liczne koncepcje rozstrzygnięć z zakresu profilaktyki społeczno- wychowawczej stanowiące rozwiniętą ideę kultury pracy zespołowej;
Kwestie aksjologiczne podstaw wychowania i oddziaływania przez przykład wychowawcy spolegliwego.
Na dokonania Aleksandra Kamińskiego składają się również cztery typy systematyzacji. Pierwszą z nich stanowi systematyzacja dydaktyczna. Można mieć na myśli zarówno samą subdyscyplinę jaką stanowi pedagogika społeczna jak również metodykę pracy harcerskiej. Kolejna systematyzacja filozoficzna polegająca na takim doborze i układzie twierdzeń z zakresu pedagogiki społecznej które pozostają w rzeczywistym związku z pewnymi twierdzeniami wchodzącymi w skład określonego sytemu filozoficznego.
Następną jest systematyzacja praktyczna a więc na praktyczno- społeczne implikacje podejmowanych przez A. Kamińskiego zagadnień.
I ostatnia to systematyzacja teoretyczna polegająca na ustalaniu - w systemie pedagogiki społecznej reprezentowanej przez Kamieńskiego- związków logicznych między poszczególnymi pojęciami w tych twierdzeniach tak by jedne z tych uogólnień, twierdzeń wyjaśniały inne twierdzenia.
Ryszard Wroczyński (1908-1987)
Pedagog, filozof, historyk myśli społecznej. Ryszard Wroczyński budował i rozwijał- podobnie jak jego poprzednicy- własną koncepcję pedagogiki społecznej w trudnych i niezbyt sprzyjających rozwojowi nauki realiach politycznych ludowego państwa. Punkt wyjścia jego poglądów stanowiły refleksje nad natura samego wychowania i rolą jaka w tym procesie odgrywa środowisko egzystencji jednostki. Podzielając pogląd że szkoła jest głównym miejscem wychowania człowieka akceptował on przy tym usilnie rolę wpływu bodźców środowiskowych. W jego koncepcji człowiek i środowisko pozostają stale we wzajemnym oddziaływaniu. W przyjętej typologii środowisk opartej na rodzaju bodźców wywołujących ku jednostkom i grupom społecznym z określonego środowiska, wyróżnił środowiska: naturalne, społeczne i kulturowe. Ponadto często posługiwał się w swych opracowaniach podziałem stosowanym ze względu na cechy terytorialne np. miejskie wiejskie. Równie ważnym typem danego środowiska staje się środowisko wychowawcze. Drugi ważny aspekt zainteresowań tej subdyscypliny polega zdaniem Wroczyńskiego na wykorzystaniu wszelkich możliwości modyfikowania środowiska za pomocą określonych działań o profilu edukacyjnym będących w kompetencjach nauczyciela/ wychowawcy. Do nich należą: kompensacja, profilaktyka oraz animacja społeczno- kulturowa.
Animacja- (łac. Animo) oznacza najczęściej ożywiać, obdarzać życiem, przemieniać w coś, napełniać odwagą, pobudzenie lub zachęta. Jest nią podejmowanie określonych przedsięwzięć bądź wspieranie drugiej osoby w pracy nad sobą, samo udoskonalenie lub nad rozwiązywaniem określonych zadań. Animacja ma określony związek z charakterem współczesnego społeczeństwa masowego, animowanego, często wyalienowanego dla którego jest typem praktyki metodą kierowanej na ożywienie, pobudzenie wzmocnienie aktywności społecznej.
Kompensacja- wyrównanie. Przez ten termin najczęściej rozumie się zastąpienie funkcji narządu który doznał jakiś urazów, braków przez inny narząd. Na przykład w przypadku niedorozwoju lub utraty określonego zmysłu (WZROKU, SŁUCHU) doskonalą się inne zmysły węch, dotyk zastępując, kompensując w jakimś stopniu jego funkcje. W naukach społecznych pojęcie to oznacza wyrównanie braków w jednej dziedzinie przejawianej działalności przez daną jednostkę poprzez nasilenie jej aktywności w innym obszarze. Kompensacja jest ponadto jednym z mechanizmów obronnych osobowości, polegającym na wyrównaniu obiektywnie istniejących bądź też subiektywnie odczuwanych braków.
Profilaktyka- przez to pojęcie rozumiemy najczęściej dziedzinę wiedzy, jak również umiejętności praktyczne przejawiane w skal mikro i makro społecznej które mają służyć zapobieganiu występowania dewiacyjnych i patologicznych zjawisk społecznych. Innymi słowy jest to zapobieganie i prewencja w celu podejmowania działań zapobiegających pojawianiu się i/ lub rozwojowi nieporządanych zachowań i stanów. Działania profilaktyczne mają na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia wszelkich zagrożeń i służyć tym samym utrzymaniu dotychczasowego status quo.
Środowisko społeczne- pojęcie środowisko społeczne jest powszechnie używane w naukach społecznych, jest to zarazem pojęcie ogólne i wieloznaczne. Odnosi się je z reguły do kręgu osób i wytworów kulturowych wpływających na jednostkę. W poszczególnych koncepcjach poświęconym relacjom między jednostka a jej osobowością i środowiskiem zakładano ponadto:
Bliskość przestrzenna danego środowiska umożliwiającą bezpośrednie oddziaływanie na danego osobnika;
Względną styczność i niezmienność środowiska;
Jednostronny wpływ środowiska na osobowość jednostki i adaptacyjny charakter zachowań człowieka.
Obecnie taka interpretacja tradycyjnie statyczna jest rzadkością. Środowisko społeczne jest traktowane jako dynamiczne, niesłychanie złożone (fizycznie, społecznie, psychicznie i kulturowo) sieci interakcji człowieka i zewnętrznego świata. Swoiste uniwersum sieć, które ustawicznie się zmienia, kreuje wciąż nowe siły budujące lub niszczące powolne lub szybkie wobec których osobnik musi zostać wyposażony w różnego rodzaju sprawności poznawcze, analityczne, socjotechniczne i organizacyjne. Skuteczność nabytych w trakcie socjalizacji i wychowania dyspozycji pozwala jednostce relatywnie do pewnego stopnia zmienić otaczającą rzeczywistość w oczekiwanym przez lokalne środowisku kierunku.
Stanisław Kowalski (1904-1990)
Był socjologiem pedagogiem i teoretykiem wychowania. Problematykę wychowania zgłębiał- Stanisław Kowalski w aspektach różnych dyscyplin naukowych: socjologii, pedagogiki, psychologii czy tez prakseologii. Wynikiem tej praktyki badawczej jest oryginalna koncepcja postrzegania pedagogiki jako empirycznej nauki, całkowicie autonomicznej w systemie nauk o wychowaniu- koncepcja pedagogiki jako nauki prakseologicznej stosowanej której funkcją jest nie tylko ingerowanie w rzeczywistość wychowawcza według określonych celów ale również integrowanie poszczególnych wpływów wychowawczych. Całość sygnalizowanej problematyki koncentruje się wokół dwóch podstawowych aspektów wychowania a mianowicie środowiska wychowawczego i jego komponentów oraz procesu uspołeczniania wychowanka, przebiegającego pod wpływem danego środowiska. W środowisku społecznym Kowalski wyróżnia trzy obszary wpływów określających charakter procesu uspołeczniania i wychowania. Są nimi: właściwe środowisko wychowawcze, czyli system zinstytucjonalizowanej działalności zmierzającej do świadomej planowej realizacji celów wychowania , system wartości, system stosunków międzyludzkich mających pośredni wpływ na przebieg uspołeczniania i wychowania , sfera tzw. patologii społecznej czyli różnych zagrożeń moralnych przestępczych, rodziny, grup rówieśniczych, band
W rozdziale IV znajdują się również koncepcje współczesnych myślicieli w naukach społecznych ale o nich nie było mowy na wykładach więc ich nie streściłam. Przepraszam że tak długo musieliście czekać na ten rozdział. Miłej nauki..