Opis zabytków do katalogu wystawy „Archeologiczne tajemnice palatium i katedry poznańskiego Ostrowa”
Olga Antowska-Gorączniak
OSTRÓW TUMSKI, STAN. 9/10 (przy kościele NMP) , STAN. 13 (część książęca grodu; ul. J. Lubrańskiego 1 - gród)
1. Kostka mozaikowa w zaprawie
Chronologia: początek XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, przy palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: fragment białej zaprawy gipsowej - tynku z pozostałością kostki mozaikowej wykonanej z żółtawego szkła o kształcie prostopadłościanu. W zaprawie czytelne negatywy po kolejnych dziewięciu kostkach. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że do wykonania powierzchni 1 m² mozaiki należało zużyć około 10.000 kostek.
Wymiary: kostka - 0,65 x 0,6 x 1 cm; długość zaprawy - 3,7 cm, szerokość - 2,8 cm, wysokość - 1,5 cm; wysokość zaprawy łącznie z kostką - 2,17 cm.
Ważniejsza literatura: Olczak 2003; Kóčka-Krenz 2005a; 2005b: 78; 2012b: ryc. 28; Jankowiak, Lech, Sikorski 2012.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/868w/04
2. Kostki mozaikowe ze złotą folią (16 szt.)
Chronologia: początek XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, przy palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: zbiór 16 szklanych kostek mozaikowych pochodzi z warstwy wczesnośredniowiecznej po północnej stronie palatium. Kostki wykonane są z przeźroczystego szkła, ze zgrzanych 2-3 tafli szklanych o odcieniach: żółtawym, brunatnym, różowawym i rzadziej zielonkawym. Ich lico zdobi złota folia zabezpieczona cienką warstwą szkliwa. Kostki mają kształt prostopadłościanów. Rezultatem dotychczasowych badań archeologicznych na Ostrowie Tumskim w Poznaniu jest pozyskanie około 300 tesserów, zarówno ze złotą folią na licu, jak i wykonanych z matowego barwnego szkła: niebieskiego, czerwonego, zielonego, czarnego oraz brunatnego. Większość kostek zarejestrowano w pobliżu palatium, prawdopodobnie stanowiły one destrukt po mozaikowym wystroju absydy kaplicy pałacowej. Kostki mozaikowe są importem, być może bizantyjskim lub ruskim.
Wymiary: długość - 0,7-0,9 cm; szerokość - 0,5-0,8 cm; wysokość - 0,6-1,1 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2005a; 2005b: 78; 2012b: 33-36, ryc. 28; Jankowiak, Lech, Sikorski 2012.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/913w/04
3. Czerwona kostka mozaikowa
Chronologia: początek XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 13, warstwy na skłonie wału grodu
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 2010-2011 pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz,
Opis: intensywnie czerwona kostka mozaikowa wykonana z nieprzeźroczystego szkła o kształcie zbliżonym do prostopadłościanu.
Wymiary: długość - 0,9 cm; szerokość - 0,65 cm; wysokość - 0,6 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2005a; 2005b, s. 78; 2012a: 17-18; Jankowiak, Lech, Sikorski 2012.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT13/63w/10
4. Zielone kostki mozaikowe (2 szt.)
Chronologia: początek XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, przy palatium,
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: kostki mozaikowe o kształcie zbliżonym do prostopadłościanu wykonane z matowego szkła o różnych odcieniach: ciemnozielonym i jasnozielonym.
Wymiary: długość - 0,65/0,75 cm; szerokość - 0,55/0,5 cm; wysokość - 0,85/0,9 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2005a; 2005b: 78; Jankowiak, Lech, Sikorski 2012.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/282w/04, OT9/10/124w/06
5. Czarna kostka mozaikowa
Chronologia: początek XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, przy palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: kostka mozaikowa wykonana z matowego szkła o barwie czarnej, wycięta w kształt nieregularnego sześcioboku.
Wymiary: długość - 1 cm; szerokość - 0,9 cm; wysokość - 0,7 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2005a; 2005b: 78; Jankowiak, Lech, Sikorski 2012.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/656w/04
6. Malowane tynki
Chronologia: koniec X w. / początek XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan.9/10, kaplica palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Tynki te zarejestrowano w obrębie wysuniętego na wschód ryzalitu - przejścia z pałacu w stronę kaplicy oraz w obrębie destruktu samej kaplicy. Są one malarską pozostałością dekoracji kaplicy pałacowej. Tynki wykonano z zaprawy wapiennej z domieszką włókien roślinnych. Dekoracje malarskie kładziono stosując typowe pigmenty dla malarstwa ściennego: biel wapienną, czerwień żelazową, czerń i błękit, który pozyskiwano wówczas z drogiego barwnika uzyskiwanego ze startego kamienia szlachetnego -lazurytu. Mieszając biele i czerwienie oraz stosując odpowiednią gęstość farb pozyskiwano odcienie różu, żółci, pomarańczowego, brązu. Niestety na podstawie silnie rozdrobnionych fragmentów nie sposób określić przedstawień malarskich wykonanych w kaplicy (roślinnych, geometrycznych, czy może postaci?)
Wymiary: bryła gipsu z tynkiem - 14 x 8,8 x 5,6 cm, grubości tynków od 0,1-1,8 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2005b: 78-79; 2012b: 32-33, ryc. 27.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/213w/02 (10); OT9/10/52w/09 (1); OT9/10/151w/09 (1)
UWAGA! DUŻA BRYŁA ZAPRAWY (151w/09) Z TYNKIEM I MALATURĄ WYMAGA KONSERWACJI!!!
7. Paciorki kubooktaedryczne z kryształu górskiego (3 szt.)
Chronologia: wczesne średniowiecze, warstwy datowane od XI do początku XV w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, w rejonie palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: paciorki o wielobocznie szlifowanych ściankach wykonane zostały z przeźroczystego kryształu górskiego. Na ściankach paciorki mają wyraźne ślady produkcyjne - szlifowanie i drobne złuszczenia i starcia, co jest rezultatem użytkowania. Kanały są drożne, jeden paciorek posiada krzywo wywiercony kanał. Import - Czechy, rejon Sklené.
Wymiary: średnica od 1,2-1,9 cm, wysokość - 0,9-1 cm, średnica kanału - 0,1-0,2 cm
Ważniejsza literatura: Miazga 2008: 179-181; Sachanbiński, Kóčka-Krenz, Skoczylas, Girulski 2014: 159-162.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/176w/02; OT9/10/396w/04; OT9/10/409w/04
8. Paciorki kuliste z kryształu górskiego (2 szt.)
Chronologia: początek XI-XII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, po północnej stronie palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: kuliste paciorki wykonane z przeźroczystego kryształu górskiego, importy - Czechy, rejon Sklené.
Wymiary: średnice - 0,6 cm, średnice kanału - 0,1-0,2 cm
Ważniejsza literatura: Miazga 2008: 180-181; Sachanbiński, Kóčka-Krenz, Skoczylas, Girulski 2014: 159-162.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/917/04; OT9/926/04
9. Paciorek podłużny z karneolu
Chronologia: początek 2. poł. X - 1. poł. XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, pracownia złotnicza
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: podłużny, ośmioboczny paciorek wykonany z karneolu o barwie pomarańczowej z drożnym, cylindrycznym kanałem. Import, Czechy.
Wymiary: długość - 2,1 cm, średnica - 0,9 cm, średnica kanału - 0,15-0,2 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2006: 265, ryc. 7:6; Miazga 2008: 181-182; Sachanbiński, Kóčka-Krenz, Skoczylas, Girulski 2014.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/470w/02
10. Paciorki kuliste z karneolu (5 szt.)
Chronologia: wczesne średniowiecze, warstwy datowane od X do początków XIV w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na północ od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: kuliste paciorki wykonane z karneolu o różnych odcieniach koloru pomarańczowego, nieznacznie spłaszczone. Na ściankach widoczne zadrapania, ślady nakłuć, wgłębienia.
Wymiary: średnica - 0,5-0,75 cm, średnica kanału - 0,1-0,2 cm
Ważniejsza literatura: Miazga 2008: 181-182; Sachanbiński, Kóčka-Krenz, Skoczylas, Girulski 2014; egz. OT9/10/177w/10 niepublikowany.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/490w/04; OT9/10/533w/04; OT9/10/547w/04; OT9/10/929w/04; OT9/10/177w/10.
11. Paciorek z agatu
Chronologia: XI-XII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na północ od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: paciorek kubooktaedryczny z brunatno czerwonego i szarego minerału o strukturze wstęgowej. Na ściankach czytelne są szlify i ślady uszkodzeń. Powierzchnia ukształtowania nieprecyzyjnie - ścianki szlifowano nieregularnie. Surowiec importowany, polskie złoża agatów występują na Dolnym Śląsku, w okolicach Gór Kaczawskich i Kamiennej Góry.
Wymiary: długość - 1,1 cm; szerokość - 0,9 cm, wysokość - 0,65 cm, średnica kanału - 0,1 cm
Ważniejsza literatura: Miazga 2008: 182-183; Sachanbiński, Kóčka-Krenz, Skoczylas, Girulski 2014.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/333w/03
12.Paciorek z kwarcytu mlecznego
Chronologia: 2 poł. X - 1 poł. XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, pracownia złotnicza
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: paciorek ośmioboczny o barwie białoróżowej wykonany z odmiany kryształu górskiego - kwarcu mlecznego. Złoża kwarcytu mlecznego znajdują się m.in. na Dolnym Śląsku.
Wymiary: szerokość - 1,1 cm, wysokość - 0,7 cm, średnica kanału - 0,15 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2006: 265, ryc. 7:5; Miazga 2008: 183-184; Sachanbiński, Kóčka-Krenz, Skoczylas, Girulski 2014.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/424w/02
13.Paciorek z ametystu
Chronologia: wczesne średniowiecze, X-XIII/XIV w. (warstwa przemieszana)
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, po północnej stronie palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Fragment (1/4) wielościennego, szlifowanego paciorka ze szlachetnego kamienia - ametystu o fiołkowej barwie. Ametyst najbliżej pozyskuje się na Śląsku.
Wymiary: zachowana długość - 0,85 cm, szerokość - 1,3 cm, średnica kanału - 0,25 cm
Ważniejsza literatura: Miazga 2008: 183.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/534w/04
14.Paciorek ze szkła
Chronologia: X-XII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan.9-10, na północ od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Nieco nieforemny, kulisty paciorek, wykonany z czerwonego, matowego szkła z doklejonymi oczkami ze szkła białego i błękitnego.
Wymiary: średnica - 1,3 cm, średnica kanału - 0,25-0,4 cm
Ważniejsza literatura: zabytek niepublikowany
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/696w/04
15.Paciorek ze szkła
Chronologia: pierwsza połowa X w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na północ od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Płaski, pierścieniowaty paciorek z niebieskiego, matowego szkła z wtopionymi nitkami białego szkła.
Wymiary: średnica - 1,6 cm, średnica otworu - 0,8 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2012: ryc. 47.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/781w/04
16.Paciorek ze szkła
Chronologia: połowa X w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, Akademia Lubrańskiego, Poznań, ul. Lubrańskiego 1, piwnica północno-wschodnia, warstwa nad reliktami wału grodu
Odkrycie: badania wykopaliskowe w 2006 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz,
Opis: Kulisty, spłaszczony przy kanałach paciorek z niebieskiego, matowego szkła z wtopionymi nitkami białego szkła w dookolną linię falistą.
Wymiary: średnica - 1,35 cm, średnica otworu - 0,45 cm, wysokość - 0,8 cm
Ważniejsza literatura: Sankiewicz 2008: 19.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza AL1/9w/06
17.Paciorek ze szkła
Chronologia: Warstwa z materiałem datowanym od XI do XV w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan.9/10, kaplica palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Paciorek segmentowy wykonany z czterech segmentów z zielonego, półprzeźroczystego szkła.
Wymiary: długość - 0,9 cm, średnica - 0,4-0,6 cm, średnica kanału - 0,25 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2012: ryc. 47.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/440w/04
18.Paciorek ze szkła
Chronologia: wczesne średniowiecze (?), warstwa przemieszana
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na północ od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: spłaszczony, owalny paciorek wykonany ze szkła o odcieniu kobaltowym.
Wymiary: długość - 0,85 cm, szerokość - 1,15 cm, grubość - 0,5 cm, średnica kanału - 0,25-0,3 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2012: ryc. 47.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/62w/03
19.Oczka z granatu
Chronologia: 2. poł. X - 1. poł. XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, pracownia złotnicza
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: przejrzyste, ciemnoczerwone oczka wykonane z granatu pozyskano podczas eksploracji pracowni złotniczej zlokalizowanej przy zachodnio-północnym narożu palatium. Oczka uformowano w stożek i w półkulę. Sposób ukształtowania w kaboszon wskazuje na ich przeznaczenie jako oczek do pierścionków lub elementów ozdób wykonanych techniką komórkową. Analizy specjalistyczne surowca wskazują na pochodzenie kamieni szlachetnych z Czech, rejon Turnov.
Wymiary: średnica - 0,4 cm, wysokość - 0,2 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2006: 265, ryc. 7:3-4; Miazga 2008: 183; Sachanbiński, Kóčka-Krenz, Skoczylas, Girulski 2014: 162-167.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/433w/02; OT9/10/439w/02
20.Rekonstrukcja relikwiarza skrzynkowego
Chronologia: X-XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, kaplica palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Relikwiarz poznański rekonstruowany na podstawie relikwiarza skrzynkowego z kościoła św. Andrzeja w Kolonii. Wykonano go w formie skrzynki drewnianej pomalowanej na złoty kolor z doczepionymi kościanymi płytkami i ich kopiami silikonowymi na wierzchu w układzie pasowym. Zbiór kilkunastu płytek kościanych pozyskano we wnętrzu ryzalitu wschodniego palatium będącego łącznikiem z kaplicą oraz i we wnętrzu kaplicy. Ich motywy zdobnicze powiązano z okładzinami relikwiarza. Płytki zdobiono motywem plecionki z podwójnych falistych wstęg z centrycznym kółkiem w środku oraz pasem centrycznych, potrójnych kółek. Tło dookoła wypełniono drobnym punktowaniem. Jedna z płytek, będąca narożnikiem plakietki zdobiona jest zwielokrotnionymi liniami prostymi i ukośnymi oraz zwielokrotnionym zygzakiem - to być może motyw zygzaków przecinających się taśm lub też figuralny - draperie szat (podobieństwo do płytek okładzin relikwiarza z Oldenburga). Na niektórych płytkach odnotowano otwory po nitach. Relikwiarz mógł pierwotnie znajdować się w stipesie ołtarzowym, którego relikty odsłonięto w absydzie kaplicy.
Wymiary: długość rekonstruowanej skrzynki - 15,6 cm, szerokość - 9,5 cm, wysokość - 5,4 cm; wymiary okładzin kościanych: szerokość - 1,4/1,55 cm, grubość - 0,1 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2003; Antowska-Goraczniak 2005: 219-220.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/211w/00, OT9/57w/01, OT9/63w/01, OT9/125w/02, OT9/223w/02, OT9/224w/02, OT9/230w/02
21.Złote okucie w kształcie palmety
Chronologia: 2. poł. X - 1. poł. XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, pracownia złotnicza
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Wykonana ze złota, stylizowana palmeta z dwoma złotymi nitami.
Wymiary: wysokość - 1 cm, szerokość - 1,25 cm, grubość - 0,2 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2006: 264, ryc. 7:1.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/432w/02
22.Złota ozdoba w kształcie ryby
Chronologia: 2 poł. X - 1 poł. XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, pracownia złotnicza
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Fragment rybki wykonanej ze złota ze starannie opracowanym okiem, pyszczkiem i łuskami. Łuski wypełnione inkrustacją.
Wymiary: zachowana długość - 1,1 cm, grubość - 0,05 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2006: 264, ryc. 7:2.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/448w/02
23.Złote wytopki (4 szt.)
Chronologia: 2. poł. X - 1. poł. XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, pracownia złotnicza
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Złote, o nieregularnym kształcie wytopki i fragmenty blaszek - odpad lub surowiec złotniczy. Znalezione w pracowni złotniczej.
długości - 0,3-1 cm
Wymiary: długość - 0,7-1 cm, szerokość - 0,2-0,6 cm, grubość - 0,02-0,05 cm.
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2006: 263-265.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/448w/02
24.Złote ogniwko
Chronologia: wczesne średniowiecze (?)
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na południe od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: ogniwko o kształcie zniekształconego owalu wykonane ze złotego drutu, końce ze śladami obcinania, niezamknięte. Być może fragment łańcucha lub innej ozdoby.
Wymiary: średnica - 1,05-1,3 cm, średnica drutu - 0,15 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2012: 6-80; Kaczmarek 2015: 79, ryc. 66:1.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/321w/99
25.Tygle odlewnicze (3 fragm.)
Chronologia: 2. poł. X - 1. poł. XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, pracownia złotnicza
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: niewielkie fragmenty tygli wykonanych z gliny. Ich ścianki noszą ślady kontaktu z ogniem - zeszkliwiona, porowata powierzchnia zewnętrznej powierzchni. Wewnątrz jednego fragmentu przywarte śladowe ilości złota, na drugim przywarta złota kropelka.
Tygle - niewielkie gliniane, podłużne naczynia o ściankach prostych, używane w przetopie kruszców lub złomu metalowego (srebra, złota) dla potrzeb jubilerskich.
Wymiary: grubość ścianki - 0,6-0,8 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2006: 260-263, ryc. 7:20-25; 2012b: 49, ryc. 43; 2015.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/241w/03, OT9/10/298w/03; OT9/10359w/03
26.Konik brązowy
Chronologia: XI-XII w. (znaleziony na złożu wtórnym - warstwa datowana na XIX w.)
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na północny zachód od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Brązowa figurka stojącego konika (tylne nogi lekko uszkodzone). Konik ma zaznaczoną grzywę, ogon i prawdopodobnie siodło. Być może była to zabawka książęca, choć najczęściej konikom przypisuje się funkcje magiczne. Znaleziska figurek koników i pochówki szkieletów koni często interpretuje się jako związane z pogańskim kultem boga Światowida.
Wymiary: długość - 3 cm, szerokość maksymalna - 0,75 cm, wysokość - 2,2 cm
Ważniejsza literatura: Antowska-Gorączniak 2005: 206.; Łukaszyk 2012: 125-126, tablica IXa
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/214w/03
27.Pierścionek szklany (2 fragmenty)
Chronologia: 2 poł. XII - XIII w. (złoże wtórne - warstwa z XVI-XV w.)
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na północ od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: obrączka wykonana z czarnego szkła, zdobiona liniami falistymi z żółtego szkła. Nieznacznie uszkodzona - dwa pasujące do siebie fragmenty, brak krótkiego odcinka.
Wymiary: średnica - 2,2 cm, wysokość - 0,3-0,4 cm.
Ważniejsza literatura: Szyszka 2005: 234.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/112w/03, OT9/10/340w/03
28.Pierścionek szklany
Chronologia: X-XII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, po północnej stronie palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: połowa obrączki wykonanej z żółtego szkła.
Wymiary: średnica - 2,3 cm, wysokość - 0,4 cm
Ważniejsza literatura: Szyszka 2005: 234.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/312w/04
29.Pierścionek brązowy
Chronologia: 2 połowa X-XII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, kaplica palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: pierścionek wykonany z brązowego drutu o zwężonych, nieznacznie nachodzących na siebie końcach.
Wymiary: średnica - 2,1-2,3 cm, średnica wewnętrzna - 1,4-1,75 cm, szerokość - 0,3-0,5 cm, grubość - 2-3 cm
Ważniejsza literatura: zabytek niepublikowany; literatura przedmiotu: Kóčka-Krenz 1993: 114-115.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/49w/01
30.Pierścionek brązowy
Chronologia: 2 połowa X - pierwsza połowa XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, przy palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: pierścionek brązowy wykonany z taśmy, mocno skorodowany.
Wymiary: średnica - 1,7-1,9 cm, średnica wewnętrzna - 1,2-1,5 cm, szerokość - 0,4 cm, grubość - 0,1-0,25 cm
Ważniejsza literatura: zabytek niepublikowany; literatura przedmiotu: Kóčka-Krenz 1993: 118-120.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/253w/99
31.Pierścionek brązowy
Chronologia: wczesne średniowiecze
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, kaplica palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: pierścionek brązowy, platerowany srebrem (?) wykonany z potrójnego drutu o rozklepanych końcach. Końce nieznacznie zachodzą na siebie
Wymiary: średnica - 2,05-2,5 cm, średnica wewnętrzna - 1,6-1,65 cm, szerokość - 0,45-0,7 cm, grubość - 0,15-0,3 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 1993: 114-118.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/261w/04
32.Bulla ołowiana księcia Bolesława Krzywoustego
Chronologia: pierwsza połowa XII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, po północno-wschodniej stronie palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: całkowicie zachowana ołowiana pieczęć z obustronnym odciskiem. Na awersie widnieje stojąca postać księcia z odkrytą głową, w prawej ręce trzyma włócznię św. Maurycego z proporcem, w lewej ręce migdałowatą tarczę. Legenda ujęta w podwójny perełkowy otok identyfikuje postać z władcą - DVX BOLEZLAVS. Na rewersie wyobrażono stojącego frontalnie św. Wojciecha z pastorałem w lewej dłoni i prawą ręką wzniesioną w geście błogosławieństwa. Pod stopami zaznaczono podwójną linią łuk tęczowy lub wzgórze. W podwójnym otoku perełkowym legenda - SˉCS (sanctus) ADALBERTVS. Wzdłuż osi bulli czytelny jest kanalik do mocowania wiązadła pieczęci z dokumentem. Na podstawie liternictwa i wyobrażeń postaci z monet (szczególnie brakteatów) Bolesława III Krzywoustego zabytek powiązano z kancelarią tego władcy.
Wymiary: średnica - 3,7 cm, grubość - 0,5 cm
Ważniejsza literatura: Dębski 2006; Dębska, Dębski, Sikora 2008.
Zbiory: Instytut Prahistorii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/279w/05
33. Tłok pieczętny brata Jakuba
Chronologia: koniec XIII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, po północnej stronie palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: tłok pieczęci został prawdopodobnie odlany z brązu, posiada migdałowaty kształt. Na jego górnej grzbietowej stronie biegnie żeberko zakończone w szczytowej partii niewielkim uszkiem pozwalającym na przymocowanie przedmiotu, np. do pasa. Spodnia strona tłoka ma negatywowo wyrytą kompozycję, która pozwala na identyfikację właściciela pieczęci. W polu wyobrażono dwie postaci - pierwsza z nich przedstawia wysokiego mężczyznę w długiej szacie, w kapeluszu z szerokim randem na głowie i laską trzymaną w prawej, a księgą w lewej ręce. Przez prawe ramię mężczyzna ma przewieszoną torbę z wyobrażeniem muszli. Po atrybutach rozpoznać można w postaci św. Jakuba Apostoła. Druga z postaci przedstawia klęczącego mnicha z wygoloną głową, ubranego w długą szatę z kapturem. Poniżej wyobrażono potrójną rozetę, a w górnej części kompozycji trójskrzydły motyw architektoniczny zwieńczony wieżami. Na otoku wykonano napis średniowieczną kapitułą z elementami uncjały: S:FRIS•IACOBI•LECTORIS:ORDIS•PRED' (pieczęć brata Jakuba lektora zakonu kaznodziejskiego). Jest to tłok pieczętny lektora dominikańskiego, a więc człowieka niewątpliwie dobrze wykształconego. Dominikanie zostali sprowadzeni na poznańską Śródkę w 1231 r., skąd w 1244 zostali przeniesieni na lewy brzeg rz. Warty, gdzie założyli klasztor na terenie osady św. Gotarda. W literaturze postawiono hipotezę, że dominikanom udostępniono do liturgii książęcy kościół p.w. Najświętszej Marii Panny. Wiele wskazuje na to, że to za ich sprawą w połowie XIII w. doszło do przebudowy palatium przy użyciu nowego materiału jakim była cegła. Pomimo przeniesienia na prawy brzeg rzeki ich związki z Ostrowem Tumskim pozostawały nadal silne - spośród dominikanów rekrutowani byli między innymi kapelani książęcy.
Wymiary: wysokość - 3,7 cm, szerokość - 2,3 cm
Ważniejsza literatura: Dębski, Marciniak 2004; 2005.
Zbiory: Instytut Prahistorii UAM, nr inwentarza OT9/10/45w/03
34. Gemma
Chronologia: II-III w., wtórne użycie - XII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, po północnej stronie palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: gemma wykonana z kamienia szlachetnego - karneolu o pomarańczowej barwie, posiada owalny kształt. Zdobiona techniką intaglio motywem zwierzęcym przedstawiającym lwa. Być może dekoracja oprawy Ewangeliarza, lew - symbol św. Marka.
Wymiary: długość zachowana - 1,5 cm (pierwotna - 1,7 cm), szerokość - 1,2 cm, wysokość - 0,6 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2008a; 2008b.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/341w/06
35. Gliniane opakowanie pieczęci
Chronologia: XI-XII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, palatium - północna strona
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Gliniany przedmiot o kształcie kulistym. Glina utwardzona w skutek działania wysokiej temperatury (pożar?). Opakowanie zachowane we fragmencie. Od spodu odciśnięty owalny przedmiot (pieczęć?), który był opakowany w glinianą kulę i dodatkowo zabezpieczony - ostemplowany przy pomocy pierścienia pieczętnego z gemmą w technice intaglio z motywem psa. Pies w symbolice odpowiada strażnikowi pieczęci. Przedmiot związany z kancelarią królewską/książęcą.
Wymiary: pojemnik - 5,5 x 5,7 cm; odciśnięta gemma o długości 2,4 cm i szerokości 1,9 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz, Sikorski 2007.
Zbiory: Instytut Prahistorii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/418w/05
36. Detal z piaskowca
Chronologia: połowa XIII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na południowy zachód od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Fragment detalu architektonicznego wykonanego z piaskowca o płaskim spodzie i dolnym fragmencie liścia przypominającego liść figowca/klonu (?). Bardzo realistycznie i przestrzennie oddano jego kształt wraz z unerwieniem i zagiętym ogonkiem. Wyraźny łuk na obrzeżu raczej wskazuje na to, że jest fragment zwornika, albo archiwolty portalu. Z dużym prawdopodobieństwem przyjąć można, że jest to kolejny element dekoracji katedry wczesnogotyckiej lub równoczasowej przebudowy siedziby książęcej, np. wejścia palatium. Wczesnogotyckie elementy kamieniarki z katedry poznańskiej, wrocławskiej oraz kościoła dominikańskiego w Poznaniu Sz. Skibiński powiązał z działalnością warsztatów kamieniarzy francuskich. Ich obecność na terenie ziem polskich oraz niemieckich w połowie XIII w. tłumaczona jest brakiem inwestycji budowlanych na terenie Francji spowodowanych kryzysem związanym z organizacją krucjat.
Wymiary: zachowana długość - około 14 cm, szerokość - około 7,7 cm, wysokość podstawy - 1,5/4 cm i wysokość maksymalną z liściem - 7,2 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2000: 71; Antowska-Gorączniak 2014: 96; Skibiński 1996: 49-51; 2001: 32-40; 2004; 2005a; 2005b.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/109w/99
37. Fragmenty muru palatium (6 fragm.)
Chronologia: 2 połowa X w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: bryły białych lub różowawych zapraw gipsowych z kamieniami łamanymi, tzw. okrzeskami i negatywami kamieni pochodzących ze ścian palatium.
Wymiary: relikty ścian długości - 10,5-34 cm, kamienie łamane długość - 8-22 cm, szerokość - 6-18 cm, grubość - 1,5-5,5 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2005; 2012b: 28-32, 120-123, ryc. 22-26.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza: brak
38. Cegła wczesnogotycka przebudowy palatium (2 szt.)
Chronologia: połowa XIII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, palatium, destrukt cegieł we wnętrzu na wysokości głównego wejścia
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: intensywnie pomarańczowa cegła z przebudowy partii wejściowej. Cechuje ją niedoskonały wypał - cegła jest krucha, jej lico łuszczy się. Na cegle zachował się ślad zaprawy wapiennej.
Wymiary: 24,5 x 11,5 x 9,5 cm
Ważniejsza literatura: Antowska-Gorączniak 2012: 99-100; Kóčka-Krenz 2015a: 86.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza: brak
39. Ceramika grafitowa (3 fragm.)
Chronologia: X-XIII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, kaplica palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Fragmenty naczyń z domieszką masy ceramicznej, zawierającą grudki lub sproszkowany grafit, są importami. Grafit wydobywano i stosowano w produkcji naczyń na Morawach (od X w.) i na Śląsku (od XII w.).
a)fragment niezdobionego brzuśca o barwie srebrzysto szarej (duża ilość sproszkowanego grafitu)
b)fragment masywnego wylewu dużego naczynia zasobowego z listwą przy wylewie zdobioną dookolna podwójną linią falistą i prostą linią poziomą. Naczynie o barwie stalowoszarej z widocznymi grudkami grafitu.
c)czarno srebrzysty fragment wylewu naczynia z widoczną bardzo dużą ilością domieszki drobnych grudek grafitu. Wewnętrzna strona wylewu oraz brzusiec zdobiony dookolnymi liniami falistymi, na wylewie wykonanymi trójzębnym narzędziem garncarskim.
Wymiary: a)grubość brzuśca - 0,8-0,95 cm; b)szerokość wylewu - 3,85 cm, grubość ścianki - 1,7 cm; c) grubość ścianek - 0,7-0,8 cm
Ważniejsza literatura: Ruminiecka, Sikorski, Wenzel 2004; Wenzel 2008.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/132w/03; OT9/10/600w/05; brak
40. Przęślik grafitowy
Chronologia: XI-XIII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Dwustożkowaty przęślik zdobiony poziomymi żłobkami. Import: Morawy/Śląsk
Wymiary: średnica - 3,3 cm, wysokość - 2 cm, średnica otworu - 0,6 cm
Ważniejsza literatura: : Ruminiecka, Wenzel, Sikorski 2004: 269; Wenzel 2008: 149.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/481w/99
41. Krążek grafitowy
Chronologia: X-XIII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: płaski krążek ceramiczny o barwie stalowoszarej ze startym grafitem. Wykonany został ze ścianki rozbitego naczynia. Zapewne pełnił funkcję przęślika/ciężarka. Import: Morawy/Śląsk.
Wymiary: średnica - 2,4-2,6 cm, grubość - 0,6-0,9 cm, średnica otworu - 0,5-0,7 cm.
Ważniejsza literatura: Ruminiecka, Wenzel, Sikorski 2004: 266-267; Wenzel 2008: 154.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/58w/00 OT10/457w/04
42. Szpila pierścieniowata
Chronologia: XII-XIII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na północ od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: całkowicie zachowana żelazna szpila z zagiętym uszkiem, do którego doczepione jest okrągłe, kute ogniwko. Nie do końca wyjaśniona jest funkcja tych przedmiotów. Uważa się, że szpile takie używano do spinania grubej odzieży wierzchniej. Inne interpretacje zakładają używanie szpil jako szpikulca - widelca, jeszcze inne wskazują na funkcję rylca lub stilusa - narzędzia do pisania na woskowanych tabliczkach.
Wymiary: długość - 11,8 cm, średnica - 0,4-0,45 cm, średnica ogniwka - 2,75-2,8 cm, szerokość - 0,45 cm, grubość - 0,3 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2012b: ryc. 30; Żak 1960; Wachowski 1977; Kóčka-Krenz 1993: 127-128.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/201w/04/
43. Przęśliki z łupku owruckiego (5 szt.)
Chronologia: początek XI-XII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na północ od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: przęśliki o różnych kształtach: płaskich krążków (2), beczułkowate (2), dwustożkowaty (1) wykonane z różowego lub bordowego łupku, toczone, polerowane. Importy z rejonu Owrucza, dzisiejsza Ukraina (Ruś Kijowska)
Wymiary: średnica - 2,6/2,4/2,1/2,55/2,9 cm, średnica otworu - 0,8/0,8-0,85/0,8-0,85/0,9-0,95/0,85-1 cm, wysokość - 1/1,1/1,3/1,35/1,6 cm
Ważniejsza literatura: zabytki niepublikowane
Zbiory: Instytut Prahistorii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/584w/04, OT9/10/695w/04, OT9/10/841w/04, OT9/10/892w/04, OT9/10/350w/06
44. Amfora (11 fragm.)
Chronologia: XI - początek XII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan.9/10, w południowo-zachodniej części palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: 11 fragmentów pochodzących z importowanego naczynia o formie amfory. Jest to toczony pojemnik wykonany z „tłustej” gliny schudzonej bardzo drobną domieszką. Amforę wykonano zapewne na wolnoobrotowym kole garncarskim. Jej powierzchnię opracowano w poziome bruzdy, na okrągłym dnie schodzące „ślimakowato”. Ścianki pokryto białą angobą (może kąpiel w roztworze wapiennym). W górnej strefie naczynie zaopatrzono zapewne w dwa, ręcznie formowane ucha (podczas badań pozyskano jedno ucho). Fragmenty wylewu nie zachowały się. Prawdopodobnie, obok kostek mozaikowych, amfora jest importem bizantyjskim. W amforach przewożono przede wszystkim płyny: wino, oliwę, miód, ale wspomniane są one również jako naczynia do transportu kostek mozaikowych - daru cesarza bizantyjskiego Nicefora II Fokasa dla kalifa Kordoby al. Hakama II.
Wymiary: grubość ścianek - 0,9-1,5 cm, średnica ucha - 3,2 cm, rekonstruowana wysokość - około 35 cm, rekonstruowana średnica - około 28 cm
Ważniejsza literatura: Antowska-Gorączniak, Sikorski 2012; Olczak 2003: 138.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/171/99, OT9/173/99, OT9/174/99, OT9/175/99, OT9/176/99, OT9/178/99, OT9/187/99
45. Stilus brązowy
Chronologia: XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, przy palatium (wykop 5)
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Brązowy rylec z główką T-kształtną, w jego górnej części pogrubienie z czterema wypukłymi żeberkami w formie skręconego łańcuszka. Ostrze zagięte, powyżej zagięcia pogrubienie trzonka. Trzonek w przekroju czworoboczny. Odlany w całości.
Stilusy to inaczej rylce służące do pisania na tabliczkach drewnianych pokrytych warstwą wosku. Wykonywano je z brązu, żelaza, kości lub poroża. Poza surowcem różniły się od siebie zakończeniem główki (w kształcie łopatki lub litery T) i estetyką wykończenia (zdobienia). Stilus składał się z zaostrzonej części piszącej na jednym końcu, a na drugim - szerszej, płaskiej końcówki, którą ponownie można było wyrównać powierzchnię woskowanej tabliczki. Przy pomocy tabliczki i rylca sporządzono codzienne notatki, obliczenia i uczono się w szkołach. Liczny zbiór stilusów z pobliża obecnego kościoła p.w. NMP zapewne łączyć należy z działającą przy pałacu książęcym kancelarią.
Wymiary: długość - 7,5 cm, szerokość główki - 1 cm, wysokość główki - 0,35 cm, grubość trzonka - 0,25 x 0,25 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2001: 10-11, ryc. 1.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/342w/99
46. Stilus brązowy
Chronologia: XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, kaplica palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: brązowy rylec z główką T-kształtną, poniżej główki pogrubienie z dookolnie wpisaną cztery razy literą Z (przemiennie Z i Z do góry nogami). Wykonany techniką odlewu.
Wymiary: długość - 8,4 cm ,szerokość główki - 0,85 cm, wysokość główki - 0,45 cm, średnica maksymalna trzonka - 0,4 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2001: 10-11, ryc. 2.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/233w/01
47. Stilus brązowy
Chronologia: XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, kaplica palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: brązowy rylec z główką T-kształtną, poniżej główki do połowy długości zdobienie.
Wykonany techniką odlewu.
Wymiary: długość - 7,5 cm, szerokość główki: cm, wysokość główki: cm, średnica maksymalna trzonka: cm
Ważniejsza literatura: zabytek niepublikowany; Żak 1956; Kóčka-Krenz 2001.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/666w/08
48. Stilus żelazny
Chronologia: XII-XIII w, złoże wtórne - warstwa z materiałem nowożytnym
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na północ od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: Całkowicie zachowany żelazny rylec z główką w formie łopatki o trapezowatym kształcie. Główka przechylona .
Wymiary: długość - 6,1 cm, szerokość główki - 0,75 cm, średnica trzonu - 0,3-0,35 cm
Ważniejsza literatura: zabytek niepublikowany; Żak 1956; Kóčka-Krenz 2001.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/450w/04
49. Stilus kościany
Chronologia: XII-XIII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, kaplica palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: stilus wykonany z poroża. Fragment rylca od strony główki uformowanej łopatkowato i wyodrębnionej podcięciem, kolec złamany.
Wymiary: długość zachowana - 3,2 cm, szerokość główki - 1,1 cm; wysokość - 0,35 cm
Ważniejsza literatura: Kóčka-Krenz 2001: 10-11, ryc. 17.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/62w/01
50. Stilus kościany
Chronologia: XII-XIII w., złoże wtórne - warstwa nowożytna
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, gród - część książęca, warstwa wczesnośredniowieczna
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: stilus wykonany z poroża/kości. Całkowicie zachowany rylec z główką ukształtowaną T-kształtnie, o kształcie prostokąta. Stilus posiada liczne ślady starcia, wybłyszczenia. Jego niewielki rozmiar może wskazywać, że używało go dziecko, być może było to narzędzie do nauki pisania.
Wymiary: długość - 5,2 cm, szerokość główki - 0,9 cm, wysokość główki - 0,6 cm, grubość główki - 0,3 cm, średnica trzonka - 0,3-0,35 cm.
Ważniejsza literatura: zabytek niepublikowany; Żak 1956; Kóčka-Krenz 2001.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/537w/05
51. Stilus kościany
Chronologia: XII-XIII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 13, gród - część książęca, warstwa wczesnośredniowieczna
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 2010-2011 pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz.
Opis: stilus wykonany z poroża/kości. Całkowicie zachowany rylec z główką ukształtowaną T-kształtnie, podciętą ukośnie w stronę trzonu. Główka pochylona, co świadczyć może o używaniu narzędzia prawą ręką. Stilus posiada liczne ślady starcia, wybłyszczenia. Nieznacznie uszkodzone ostrze rylca.
Wymiary: długość - 6,8 cm, szerokość główki - 1,05 cm, grubość główki - 0,3 cm, średnica trzonka - 0,35-0,4 cm.
Ważniejsza literatura: zabytek niepublikowany; literatura przedmiotu: Żak 1956; Kóčka-Krenz 2001.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT13/60w/10
52. Kabłączek skroniowy
Chronologia: X-XIII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na północ od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: mały kabłączek odlany z ołowiu z esowato ukształtowanym, rozklepanym uszkiem (typu III, odmiana A).
Wymiary: średnica zewnętrzna - 2-2,2 cm; średnica wewnętrzna - 0,9 cm, grubość - 0,6 cm
Ważniejsza literatura: zabytek niepublikowany; Musianowicz 1948/49; Kóčka-Krenz 1993: 46-52.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/548w/05
53. Kabłączek skroniowy
Chronologia: XI - 1. poł. XIV w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 13, część książęca grodu
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 2010-2011 pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz, Poznań.
Opis: duży kabłączek wykonany z brązowego, cienkiego drutu z esowato ukształtowanym, rozklepanym uszkiem (typu III, odmiana C).
Wymiary: średnica zewnętrzna - 5,4-7,65 cm; średnica wewnętrzna - 5,2-7 cm, średnica drutu - 0,3 cm
Ważniejsza literatura: zabytek niepublikowany; Musianowicz 1948/49; Kóčka-Krenz 1993: 46-52.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT13/29w/10
54. Astragale (3 sztuki)
Chronologia: X-poł. XIII w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, na północ od palatium
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: dwa małe astragale mają otwór wywiercony w górnej płaszczyźnie kości. Duża kość obciążona została ołowiem i posiada otwory w ściankach - po trzy z jednego boku, po jednym z drugiego boku, na spodzie i w nasadzie dalszej kości. Powierzchnie astragali mają ślady użytkowania, wybłyszczenia powierzchni.
Astragale to najbardziej popularne kości do gry znane już w starożytności, wykonane z odpadów pokonsumpcyjnych, z kości zwierząt (najczęściej z kości palców świń lub bydła). Często były znakowane otworami i obciążane ołowiem lub żelazem. Służyły do gier, zabaw w kręgle, a także do wróżenia.
Wymiary: małe astragale : długość - 2,6-2,75 cm, szerokość - 1,7-1,75 cm, wysokość - 1,5-1,65 cm, średnica otworu - 0,45-0,75/0,3-0,5 cm; duży astragal: długość - 6,3 cm, szerokość - 2-2,5 cm, grubość - 2,1-3 cm, średnice otworów - 0,15-0,6 cm
Ważniejsza literatura: zabytki niepublikowane; Borkowski 1999: 187-189, 198; Antowska-Gorączniak 2003: 75-76.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/10/460w/04, OT9/10/927w/04, OT9/10/373w/10
55. Osełki z fyllitu (3 szt.)
Chronologia:X-XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań - Ostrów Tumski, stan. 9/10, gród - część książęca, warstwa wczesnośredniowieczna
Odkrycie: badania wykopaliskowe w latach 1999-2011 i 2014 roku pod kierunkiem H. Kóčki-Krenz
Opis: fragmenty osełek wykonanych z fyllitu o barwie ciemnoszarej, jedna z nich posiada otwór do zamocowania narzędzia np. przy pasku. Osełki mają kształt zbliżony do wydłużonych prostokątów lub rombu, w przekroju są prostokątne. Na ściankach i krawędziach mają ślady starcia i nacięć. Szczególnie liczne i głębokie nacięcia posiada największy egzemplarz. Import skandynawski lub sudecki.
Wymiary: zachowana długość - 6,5/5,2/3,7 cm, szerokość - 2-2,3/0,6-0,9/1-1,15 cm, grubość - 0,8-0,9/0,3-0,5/0,4-0,5 cm, średnica otworu - -/-/0,3-0,45 cm
Ważniejsza literatura: zabytek nr OT9/258w/99 niepublikowany, Kóčka-Krenz 2012b: ryc. 9; Kara 2006.
Zbiory: Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr inwentarza OT9/258w/99; OT9/259w/99; OT9/136w/00
Mateusz Sikora
56. Denar władcy czeskiego Wratysława II (1061-1092)
Chronologia: 1061-1092 r.
Miejsce znalezienia: Poznań, Ostrów Tumski, część książęca grodu poznańskiego, kościół książęcy, wykop 56, warstwa IV
Odkrycie: Badania archeologiczne IP UAM prowadzone przez prof. H. Kóčkę-Krenz w latach: 1999 - 2015, zabytek z badań w 2009 r.
Opis: Srebrny denar władcy czeskiego Wratysława II (panował od 1061 jako książę; w latach: 1085-1092 jako król) wybity został stemplem, na którym po stronie awersu w otoku monety widnieje imię króla: WRATIZLVS. Natomiast w polu awersu znajduje się głowa władcy w koronie. Wratysław II był pierwszym ukoronowanym władcą czeskim i ten akt polityczny manifestował na stemplach swoich monet.
Na rewersie denara umieszczony jest napis: S WENCEZLV - św. Wacław. W polu na rewersie przedstawiona została jedynie ręka świętego Wacława trzymająca włócznię. Przesunięcie akcentu na przedmiot, podnosi jego rangę - włócznia staje się atrybutem władcy. W geście wyciągniętej ręki święty Wacław przekazuje Wratysławowi II włócznię jako symbol władzy nad państwem.
Denar czeski wybity najprawdopodobniej w Pradze a odkryty w części książęcej grodu poznańskiego w zespole pałacowo-sakralnym, tuż przy podstawie ołtarza jest śladem stosunków politycznych pomiędzy państwem piastowskim a Czechami Przemyślidów.
Wymiary: waga 0,866 g, średnica 15,2-15 mm
Ważniejsza literatura: Šmerda 1996: nr 160; Suchodolski 2005: 92, 100; Kóčka-Krenz 2012b: 40
Zbiory: UAM IP, Poznań -Ostrów Tumski 9/10, nr inw.: 298w/09
57. Obol władcy węgierskiego Andrzeja I (1047-1060)
Chronologia: 1047-1060 r.
Miejsce znalezienia: Poznań, Ostrów Tumski, część książęca grodu poznańskiego, kościół książęcy, wykop 56, warstwa IV
Odkrycie: Badania archeologiczne IP UAM prowadzone przez prof. H. Kóčkę-Krenz w latach: 1999 - 2015, zabytek z badań w 2009 r.
Opis: Ta niewielka srebrna moneta władcy Węgier Andrzeja I (1047-1060) została wybita w Ostrzyhomiu. W polu na awersie znajduje się krzyż promienisty z klinami pomiędzy ramionami. Napis w legendzie otokowej brzmi: + REX ANDREAS (król Andrzej). Na rewersie w otoku monety umieszczony jest napis: + PANONEIA (Panonia) natomiast w polu również wybito krzyż z klinami pomiędzy ramionami.
Wyobrażenia krzyża występujące na monetach Andrzeja I są praktycznie powieleniem wizerunków monet jego poprzedników na tronie węgierskim. Jedyną zmianą jest aktualizowanie imienia emitenta monety. Cechą wyróżniającą monety węgierskie na tle denarów znajdujących się w obiegu monetarnym we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej jest ich niska waga. Obniżana była przez kolejnych władców do tego stopnia, że już większość emisji Andrzeja I uważana jest za obole (jednostkę mniejszą od denara). Waga prezentowanej monety - obola wynosi tylko 0,237 g, kiedy waga ówczesnych denarów wynosiła około 1 g.
Węgierski obol Andrzeja I został odkryty w części książęcej grodu poznańskiego w zespole pałacowo-sakralnym, tuż przy podstawie ołtarza. Jest to jedna z dwóch monet odkrytych w posadzce kościoła pałacowego.
Wymiary: waga 0,237 g, średnica 14,9 - 14,2 mm
Ważniejsza literatura: Réthy 1899: 12; Huszár 1979: 9; Kóčka-Krenz 2012b: 40
Zbiory: UAM IP, Poznań -Ostrów Tumski 9/10, nr inw.: 133w/09
58. Denar księcia polskiego Władysława I Hermana (1079-1102)
Chronologia: 1079-1102
Miejsce znalezienia: Poznań, Ostrów Tumski, część książęca grodu poznańskiego, na północ od palatium, wykop 30 , warstwa IIa - wkop
Odkrycie: Badania archeologiczne IP UAM prowadzone przez prof. H. Kóčkę-Krenz w latach: 1999 - 2015, zabytek z badań w 2004 r.
Opis: Denar Władysława I Hermana (1079-1102) przedstawia na awersie profil głowy władcy, bez atrybutów i z długimi włosami. Całość otoczona jest przez imię księcia: + V L Λ D I S L A V S. Na rewersie monety znajduje się przedstawienie budowli o trzech wieżach połączonych murami i zakończonych krzyżami. Napis w otoku rewersu: CRACOV wiązać można ze wzrostem znaczenia Płocka, który stał głównym ośrodkiem sprawowania władzy. Pojawienie się nazwy Kraków wynikało z potrzeby podkreślenia miejsca lokalizacji mennicy.Za najstarszą grupę denarów uważa się te, które na rewersie posiadają kule zamiast krzyży na wieżach jak miało to miejsce na monetach Bolesława Śmiałego (1058-1079). Na omawianym egzemplarzu występują krzyże, jednak staranne wykonanie i poprawna legenda plasują monetę wśród starszych odmian. Pojawienie się krzyży na wieżach (zamiast kopuł/ kul) uznaje się za odzwierciedlenie zmiany polityki władcy wobec duchowieństwa.
Denary Władysława I Hermana bardzo rzadko są rejestrowane w Wielkopolsce, różnica jest widoczna szczególnie na tle znalezisk z Małopolski. Nasuwa się przypuszczenie, że wpływ na taką dyspersję denarów miało usytuowanie mennicy w Krakowie.
Wymiary: waga 0,506 g, średnica 13,2 - 13 mm
Ważniejsza literatura: Stronczyński 1884: nr 35; Suchodolski 1973: 35; Sikora 2005: 123; Garbaczewski 2007: 132
Zbiory: UAM IP, Poznań -Ostrów Tumski 9/10, nr inw.: 705w/04
59. Słowiańskie naśladownictwo monety króla Anglii Ethelreda II (978 - 1013 i 1014 - 1016).
Chronologia: 1 połowa XI w.
Miejsce znalezienia: Poznań, Ostrów Tumski, część książęca grodu poznańskiego, przy palatium, wykop 11, warstwa V, wkop B
Odkrycie: Badania archeologiczne IP UAM prowadzone przez prof. H. Kóčke-Krenz w latach: 1999 - 2015, zabytek z badań w 2001 r.
Opis: Srebrna moneta, która została wybita poza oficjalnymi wczesnośredniowiecznymi mennicami. O peryferyjnym charakterze mennicy świadczy wysoki stopień zbarbaryzowania wizerunków stempli. Napisy otokowe imitują jedynie litery alfabetu łacińskiego i wskazują, że rytownik tłoków menniczych nie posiadał umiejętności pisania. Na awersie monety umieszczony został wizerunek nieokreślonej plecionki, który nie został zidentyfikowany. Natomiast przedstawienie rewersu zbliżone jest do rewersu monet króla Anglii Ethelreda II (978-1013; 1014-1016). Na monetach Ethelreda II typu CRUX (krzyż) na rewersie przedstawiony był dwunitkowy krzyż, pomiędzy ramionami którego umieszczono litery: C R V X. Na monecie z Poznania widnieje również dwunitkowy krzyż natomiast wszystkie litery słowa CRVX zostały przedstawione w sposób uproszczony za pomocą znaku V.
Naśladownictwo nie było w tym przypadku fałszerstwem. Nie miało przynieść bowiem szkody nabywcy monety, świadczy o tym wysoka jakość kruszcu oraz waga monety. Nieoficjalne mennice naśladowały przede wszystkim monety o dużym znaczeniu (nie zawsze ekonomicznym) dla danego terytorium. Takie funkcje spełniały właśnie monety angielskiego króla Ethelreda II. Pensy tego władcy typu C R U X były w końcu X wieku wzorcami dla powstającego mennictwa w Norwegii, Danii oraz Szwecji. Równocześnie na pewnych typach monet bitych przez pierwszych władców w Polsce oraz Czechach występują motywy i legendy charakterystyczne dla pensów Ethelreda II, choć w tym przypadku może to być wynik pośredniego wpływu mennic niemieckich, m.in. w Stade.
Wymiary: waga 0,927 g, średnica 19 - 18,6 mm.
Ważniejsza literatura: Żak 1962: 181; Mikołajczak 1985: 57-59; Sikora 2005: 125-126
Zbiory: UAM IP, Poznań -Ostrów Tumski 9/10, nr inw.: 166w/01.
60. Denar krzyżowy
Chronologia: 2 poł. XI w,
Miejsce znalezienia: Poznań, Ostrów Tumski, część książęca grodu poznańskiego, w pobliżu absydy kościoła przypałacowego, wykop 59, warstwa III, wkop A
Odkrycie: Badania archeologiczne IP UAM prowadzone przez prof. H. Kóčkę-Krenz w latach: 1999 - 2015, zabytek z badań w 2009 r.
Opis: Srebrny denar krzyżowy typu V wg CNP o podniesionych brzegach, na awersie którego został wybity krzyż otoczony wieńcem pereł tzw. krzyż perełkowy młodszy. Pomiędzy ramionami krzyża w dwóch miejscach perły zostały zastąpione pierścieniami z zawartymi w nich punktami. Bliżej ramion krzyża widoczne są mniejsze symbole: X i V. Symbole geometryczne, które wybito w otoku imitują jedynie napis otokowy.
Na rewersie w polu monety znajduje krzyż kawalerski a w otoku silnie zbarbaryzowany napis wykonany ze znaków geometrycznych zastępujących litery. Pomiędzy ramionami znaki, z których czytelny jest jedynie pierścień.
Pochodzenie oraz emitent monety nie zostały określone, denary krzyżowe w 2. poł. XI w. i początku XII w. emitowane były na obszarze Saksonii jak i w Polsce.
Wymiary: waga 0,??? g, średnica 12,1-11.9 mm
Ważniejsza literatura: Gumowski 1939: 141-153, typ V CNP, awers zbliżony do nr 546 CNP, rewers zbliżony do nr 655 CNP; Kóčka-Krenz 2012b: 41
Zbiory: UAM IP, Poznań -Ostrów Tumski 9/10, nr inw.: 240w/09.