ŚLĄSKIE MONETY
KRÓLESTWA PRUS

KATALOG

Piotr Kalinowski

KALETY 2006

Słowo wstępu

Katalog, który macie Państwo przed sobą powstał na

podstawie wydanego w 1883 roku dzieła von Saurmy Schlesische
Münzen und Medalien, dostępnego dziś dzięki działaniu Ruchu
Autonomii Śląska w internecie. W katalogu tym zamieszczono
monety (jak również medale talarowe) wybite przez śląskie mennice
(Wrocław i Kłodzko) zarówno dla Śląska jak i dla pozostałych ziem
Królestwa Prus (bite według stóp śląskiej, brandenburskiej jak
również polskiej) oraz przez mennice obce dla Śląska lub według
śląskiej stopy. Monety dla Śląska zanikają po wprowadzeniu reformy
walutowej w 1821 roku i zamknięciu dla bicia monet mennicy
wrocławskiej.

Katalog został ułożony nominałowo - według stóp

menniczych. Najpierw śląskiej (greszle i krajcary), później
brandenburskiej (grosze, części talara, talary i dukaty). Przy
większości monet podano ich ceny w euro osiągane współcześnie na
aukcjach zarówno stacjonarnych jak i internetowych (dane
pochodzą z portali Coinarchives, WCN, e-Bay, i Allegro).

Wszystkie uwagi do wyszukanych odmian, układu

katalogowego czy wyceny można składać pod adresem

[e-mail]

Piotr Kalinowski

2

FRYDERYK II WIELKI

1740 - 1786

Pierwsze miesiące rządów 28-letniego króla zostały zdominowane przez gry dyplomatyczne.

W polityce zagranicznej okazał się ryzykantem i wytrawnym graczem. Dewizą rządów Fryderyka stało
się rozbudowywanie potęgi Prus przez wojny i podboje. Kryzys potęgi Habsburgów przypieczętowała
wówczas śmierć cesarza Karola VI, którą Fryderyk potraktował jako okazję do zakwestionowania
prawa Marii Teresy do dziedziczenia posiadłości Habsburgów. Rozpoczęło to wojnę o sukcesję
austriacką. Występując jako sojusznik Austrii, którego celem jest zabezpieczenie ziem dla Marii
Teresy, w grudniu 1740 wojska pruskie przekroczyły granicę, zajmując do końca stycznia 1741 niemal
cały austriacki Śląsk, będący wówczas jedną z najbardziej rozwiniętych prowincji Austrii. Zabiegi
Fryderyka by Maria Teresa uznała zdobycie Śląska bez wojny nie powiodły się i na wiosnę 1741
rozpoczęły się działania wojenne: tzw. wojny śląskie. Pierwszą porażką Fryderyka na polu bitewnym
była bitwa pod Małujowicami (niem. Mollwitz), 10 kwietnia 1741. Król, osobiście kierujący armią, dał
się zaskoczyć kawalerii austriackiej. Mimo ucieczki Fryderyka Prusacy zwyciężają, głównie dzięki
sprawności armii pruskiej i dowodzeniu feldmarszałka von Schwerina. 11 czerwca i 28 lipca 1742
podpisano traktaty pokojowe z Austrią. Śląsk pozostaje pod władzą Prus. II wojna śląska rozpoczyna
się w połowie 1744 i trwa do grudnia 1745, a Fryderyk odnosi spektakularne zwycięstwa nad armią
sasko - austriacką pod Dobromierzem (niem. Hohenfriedburg), pod Kotliskami (niem. Kesseldorf) i
Dreznem. Częściowo w wyniku dyplomatycznych błędów Fryderyka w 1756, rozpoczyna się wojna
siedmioletnia (1756-1763), w której przeciwko Prusom zawiązał się sojusz austriacko - francusko -
rosyjsko - saksoński. Uprzedzając przeciwników Fryderyk II wtargnął do Saksonii, zmuszając armię
saską do kapitulacji. Eksploatacja bogatej Saksonii i wcielenie jeńców saskich do armii pruskiej
pozwoliło na zwiększenie potencjału militarnego i gospodarczego państwa. Po początkowych
sukcesach w Saksonii i Austrii (np. bitwa pod Pragą), Prusy są zmuszone wycofać się z Czech po
przegranej bitwie pod Kolinem (18 czerwca 1757). Pomimo teoretycznej przewagi koalicji
antypruskiej, na korzyść Prus przemawiał brak wystarczającej koordynacji działań sojuszników, dzięki
czemu udało się Fryderykowi pokonać połączone, dwukrotnie liczniejsze od pruskich, wojska Rzeszy i

3

Francji w bitwie pod Rossbach (5 listopada 1757), czy rozbić Austriaków w błyskotliwie rozegranej
bitwie pod Lutynią (5 grudnia 1757). Wiele z posunięć taktycznych Fryderyka przejdzie później do
historii wojskowości. Sukcesy te nie zmieniają faktu, że pozycja Prus, zmuszonych do walki na wielu
frontach, nie przedstawiała się najlepiej - w 1759 roku doszło do masakry wojsk pruskich pod
Kunowicami, kiedy z 30-tysięcznej armii Fryderyka przeżyły zaledwie 3 tysiące. Gdy wydawało się, że
sukcesy wojsk rosyjskich całkowicie pogrążą Prusy, zmarła caryca Elżbieta, a jej następca Piotr III
Romanow pośpiesznie zawarł w 1762 pokój, ogłaszając się nawet sprzymierzeńcem Prus (dwa lata
później Fryderyk zawrze ośmioletni sojusz z Rosją). Koalicja antypruska rozpada się i przywrócone
zostaje status quo sprzed wojny (Prusy ani nie zyskują ani nie tracą terytoriów, a Austria wreszcie
uznaje zdobycie śląska przez Prusy). W listopadzie 1762 podpisano preliminaria pokojowe francusko-
angielskie, a rozmowy pokojowe między Austrią a Prusami wieńczy podpisanie pokoju w
Hubertusburgu 15 lutego 1763. Resztę rządów Fryderyk poświęci głównie odbudowie potęgi kraju.

Już od pierwszych dni rządów, większość uprawnień Fryderyk koncentrował we własnych

rękach, uzasadniając to retoryką "oświeconego absolutyzmu". Chociaż sprawował władzę w sposób
absolutny, to wierzył, że celem polityki jest dobrobyt jego obywateli. Siebie uważał za sługę Prus i tego
wymagał też od obywateli, w myśl dewizy, że czasem trzeba poświęcić szczęście i wygodę w imię
dobra całego państwa. Jego polityka była na ogół konserwatywna. Faworyzował pruską szlachtę, którą
uważał za ostoję honoru i poczucia odpowiedzialności. Rozbudowywał armię i administrację,
usprawniał sądownictwo, kładąc nacisk na posłuszeństwo i wierność rozkazom. W chwili gdy
obejmował władzę armia liczyła 83 tys. żołnierzy, gdy umierał było ich już 190 tys. (z czego jedynie
połowę stanowiła ludność Prus). Wprowadził kilka ważnych reform. Jedną z jego pierwszych decyzji
było zniesienie tortur. Powołanej przez ojca komisji kodyfikacyjnej polecił dokonanie reformy
sądownictwa i skodyfikowanie prawa sądowego (za jego życia udało się tylko to pierwsze). W 1763
podjął próbę stworzenia systemu szkolnictwa podstawowego, wprowadzając przymus szkolny. Za jego
panowania rozwinął się też nowy typ szkoły średniej nastawionej na umiejętności praktyczne (tzw.
szkoła realna). Sam będąc agnostykiem, tolerował w swoim państwie różne wyznania, będąc bodaj
pierwszym królem, który tak otwarcie dystansował się do spraw religii. Fryderyk był wieloletnim
przyjacielem Woltera. Od lipca 1750 do marca 1752 gościł go w Berlinie i Poczdamie. Sam wolał
mówić po francusku niż po niemiecku – nie miał też dobrego zdania na temat ówczesnej literatury
niemieckiej.

4

WALUTA:

1 Friedrichs d'Or = 5 Talarów

1 Dukat = 2 ½ Talara

1 Talar = 24 Grosze

1 Grosz = 12 Fenigów (Denary, Solidy)

1 Krajcar = 4 Fenigi
1 Greszel = 3 Fenigi

5

Nr

Nr wg

katalogu

Saurmy

Nominał

Rok

Materiał

Opis odmiany

III

II

1

(26) Denar

1746 Cu

55,-

140,-

2

(31) Denar

1747 Cu

80,-

150,-

3

(69) Greszel

1753 Ag

20,-

4

(78) Greszel

1754 Ag

30,-

60,-

5

(81) Greszel

1755 Ag

6

(89) Greszel

1756 Ag

30,-

160,-

6

7

(102) Greszel

1757 Ag

30,-

8

(103) Greszel

1757 Au

Próba w złocie

-,-

9

(107) Greszel

1759 Ag

10

(141) Greszel

1769 Ag

Wyszukany monogram

35,-

90,-

11

(142) Greszel

1769 Ag

Prosty monogram

90,-

12

(146) Greszel

1770 Ag

13

(151) Greszel

1771 Ag

25,-

80,-

7

14

(157) Greszel

1772 Ag

60,-

15

(162) Greszel

1773 Ag

16

(167) Greszel

1774 Ag

17

(171) Greszel

1775 Ag

18

(175) Greszel

1776 Ag

19

(178) Greszel

1777 Ag

20

(183) Greszel

1778 Ag

8

21

(188) Greszel

1779 Ag

60,-

22

(193) Greszel

1780 Ag

23

(202) Greszel

1781 Ag

24

(207) Greszel

1782 Ag

25

(213) Greszel

1783 Ag

26

(219) Greszel

1784 Ag

175,-

27

(224) Greszel

1785 Ag

28

(230) Greszel

1786 Ag

29

(17) 2 Greszle 1745 Ag

125,-

30

(22) 2 Greszle 1746 Ag

Zamknięta dwójka

85,-

9

31

---- 2 Greszle 1746 Ag

Otwarta dwójka

220,-

32

(30) 2 Greszle 1747 Ag

33

(35) 2 Greszle 1748 Ag

35,-

34

(38) 2 Greszle 1749 Ag

35

(44) 2 Greszle 1750 Ag

36

(53) 2 Greszle 1751 Ag

Cała data

10

37

---- 2 Greszle 1751 Ag

Przedzielona data

38

(62) 2 Greszle 1752 Ag

39

(68) 2 Greszle 1753 Ag

15,-

40

(77) 2 Greszle 1754 Ag

41

(150) 2 Greszle 1771 Ag

42

(156) 2 Greszle 1772 Ag

43

(161) 2 Greszle 1773 Ag

11

44

(166) 2 Greszle 1774 Ag

45

(170) 2 Greszle 1775 Ag

46

(174) 2 Greszle 1776 Ag

47

(177) 2 Greszle 1777 Ag

35,-

48

(182) 2 Greszle 1778 Ag

49

(187) 2 Greszle 1779 Ag

50

(192) 2 Greszle 1780 Ag

51

(201) 2 Greszle 1781 Ag

52

(206) 2 Greszle 1782 Ag

53

(212) 2 Greszle 1783 Ag

54

(218) 2 Greszle 1784 Ag

55

(223) 2 Greszle 1785 Ag

56

(229) 2 Greszle 1786 Ag

12

57

(10) Poltura

1744 Ag

60,-

300,-

58

(16) Krajcar

1745 Ag

130,-

59

(29) Krajcar

1747 Ag

Małe popiersie

90,-

60

---- Krajcar

1747 Ag

Duże popiersie

120,-

61

(61) Krajcar

1752 Ag

Monogram

62

----- Krajcar

1752 Ag

Popiersie króla

13

63

(67) Krajcar

1753 Ag

55,-

64

(76) Krajcar

1754 Ag

65,-

65

(87) Krajcar

1756 Ag

66

(100) Krajcar

1757 Ag

67

(101) Krajcar

1757 Au

Próba w złocie

68

(111) Krajcar

1763 Ag

69

(127) Krajcar

1766 Ag

175,-

70

(132) Krajcar

1767 Ag

71

(149) Krajcar

1771 Ag

72

(155) Krajcar

1772 Ag

14

73

(160) Krajcar

1773 Ag

74

(165) Krajcar

1774 Ag

75

(169) Krajcar

1775 Ag

76

(173) Krajcar

1776 Ag

77

(176) Krajcar

1777 Ag

78

(181) Krajcar

1778 Ag

79

(186) Krajcar

1779 Ag

80

(205) Krajcar

1782 Ag

81

(222) Krajcar

1785 Ag

82

(228) Krajcar

1786 Ag

83

(4) 3 Krajcary 1743 Ag

70,-

170,-

84

(9) 3 Krajcary 1744 Ag

85

(15) 3 Krajcary 1745 Ag

15

86

(60) 3 Krajcary 1752 Ag

75,-

150,-

87

(148) 3 Krajcary 1771 Ag

15,-

88

(154) 3 Krajcary 1772 Ag

89

(159) 3 Krajcary 1773 Ag

90

(164) 3 Krajcary 1774 Ag

Mennica Berlin

91

(180) 3 Krajcary 1778 Ag

92

(185) 3 Krajcary 1779 Ag

Mennica Berlin

93

(190) 3 Krajcary 1780 Ag

94

(191) 3 Krajcary 1780 Ag

Mennica Berlin

80,-
16

95

(200) 3 Krajcary 1781 Ag

96

(199) 3 Krajcary 1781 Ag

Mennica Berlin

97

(204) 3 Krajcary 1782 Ag

98

(211) 3 Krajcary 1783 Ag

99

(210) 3 Krajcary 1783 Ag

Mennica Berlin

15,-

32,-

100

(217) 3 Krajcary 1784 Ag

101

(216) 3 Krajcary 1784 Ag

Mennica Berlin

15,-

17

102

(221) 3 Krajcary 1785 Ag

103

(227) 3 Krajcary

1786 Ag

104

(3) 6 Krajcarów 1743 Ag

Król z lokiem

320,-

525,-

105

---- 6 Krajcarów 1743 Ag

Normalna fryzura

250,-

650,-

106

(8) 6 Krajcarów 1744 Ag

150,-

220,-

107

(14) 6 Krajcarów 1745 Ag

100,-

440,-

18

108

(21) 6 Krajcarów 1746 Ag

360,-

109

---- 6 Krajcarów 1746 Ag

Łysy król

150,-

110

(28) 6 Krajcarów

1747 Ag

190,-

600,-

111

(2) 15 Krajcarów

1743 Ag

380,- 1700,-

112

(7) 15 Krajcarów

1744 Ag

113

(13) 15 Krajcarów

1745 Ag

950,-

114

(20) 15 Krajcarów

1746 Ag

19

115

(63) 3 Grosze

1752 Ag

75,-

116

(71) 3 Grosze

1753 Ag

60,-

117

(80) 3 Grosze

1754 Ag

55,-

125,-

118

(86) 3 Grosze

1755 Ag

119

(97) 3 Grosze

1756 Au

Próba w złocie

120

(113) 3 Grosze

1763 Ag

110,-

121

(118) 3 Grosze

1764 Ag

Mała głowa

100,-

270,-

122

---- 3 Grosze

1764 Ag

Duża głowa

110,-

20

123

(123) 3 Grosze

1765 Ag

120,-

124

(84) 6 Groszy

1755 Ag

35,-

125

(85) 6 Groszy

1755 Ag

126

(94) 6 Groszy

1756 Ag

25,-

127

(95) 6 Groszy

1756 Au

Próba w złocie

128

(96) 6 Groszy

1756 Ag

129

(104) 6 Groszy

1757 Ag

130

(114) 6 Groszy

1763 Ag

131

(106) 8 Groszy

1759 Ag

21

132

---- 18 Groszy

1752 Ag

120,-

133

(70) 18 Groszy

1753 Ag

Mały orzeł

80,-

160,-

134

---- 18 Groszy

1753 Ag

Duży orzeł

140,-

135

(79) 18 Groszy

1754 Ag

90,-

170,-

136

(82) 18 Groszy

1755 Ag

125,-

220,-

137

---- 18 Groszy

1755 Ag

80,-

125,-

22

138

(90) 18 Groszy

1756 Ag

140,-

139

(91) 18 Groszy

1756 Au

Próba w złocie

140

(92) 18 Groszy

1756 Ag

210,-

141

(105) 18 Groszy

1758 Ag

Z gałązkami

142

---- 18 Groszy

1758 Ag

Z gwiazdkami

120,-

143

(43) 1/48 Talara

1750 Ag

144

---- 1/48 Talara

1752 Ag

200,-

23

145

(52) 1/24 Talara

1751 Ag

35,-

140,-

146

---- 1/24 Talara

1751 Ag

Podwójna data

460,-

147

(110) 1/24 Talara

1763 Ag

50,-

240,-

148 (198) 1/24 Talara

1781 Ag

60,-

110,-

149

(42) 1/12 Talara

1750 Ag

Kwiaty

40,-

100,-

150

---- 1/12 Talara

1750 Ag

Gałązki

50,-

24

151

(51) 1/12 Talara

1751 Ag

B pod datą

100,-

152

---- 1/12 Talara

1751 Ag

B w dacie

70,-

153

(59) 1/12 Talara

1752 Ag

B pod datą

85,-

154

---- 1/12 Talara

1752 Ag

B w dacie

85,-

155

(66) 1/12 Talara

1753 Ag

156

(75) 1/12 Talara

1754 Ag

140,-

157

(109) 1/12 Talara

1763 Ag

160,-

25

158

(117) 1/12 Talara

1764 Ag

B pod datą

159

---- 1/12 Talara

1764 Ag

B w dacie

10,-

125,-

160

(122) 1/12 Talara

1765 Ag

80,-

161

(126) 1/12 Talara

1766 Ag

10,-

162

(131) 1/12 Talara

1767 Ag

163

(137) 1/12 Talara

1768 Ag

164

(140) 1/12 Talara

1769 Ag

26

165

(41) 1/6 Talara

1750 Ag

Kwiaty

150,-

166

---- 1/6 Talara

1750 Ag

Gałązki

115,-

167

(50) 1/6 Talara

1751 Ag

Duże kwiaty

15,-

168

---- 1/6 Talara

1751 Ag

Małe kwiaty, mała
głowa

110,-

169

---- 1/6 Talara

1751 Ag

Małe kwiaty, duża
głowa

90,-

27

170

(58) 1/6 Talara

1752 Ag

90,-

171

(65) 1/6 Talara

1753 Ag

172

(74) 1/6 Talara

1754 Ag

130,-

750,-

173

(99) 1/6 Talara

1757 Ag

174

1/6 Talara

1759 Ag

Mennica Bayreuth

35,-

175

(108) 1/6 Talara

1763 Ag

176

(116) 1/6 Talara

1764 Ag

70,-

177

---- 1/6 Talara

1764 Ag

Król z kosmykiem

160,-

28

178

(121) 1/6 Talara

1765 Ag

179

---- 1/6 Talara

1765 Ag

Z gwiazdkami

180

(125) 1/6 Talara

1766 Ag

35,-

135,-

181

(136) 1/6 Talara

1768 Ag

182

(145) 1/6 Talara

1770 Ag

183

(49) 1/4 Talara

1751 Ag

150,-

29

184

(57) 1/4 Talara

1752 Ag

60,-

185,-

185

(134) 1/4 Talara

1768 Ag

100,-

360,-

186

---- 1/3 Talara

1742 Ag

Podpisanie pokoju z
Węgrami

135,-

187

---- 1/3 Talara

1745 Ag

Podpisanie pokoju w
Dreźnie

65,-

130,-

188

(120) 1/3 Talara

1765 Ag

5,-

30

189

(130) 1/3 Talara

1767 Ag

165,-

190

(135) 1/3 Talara

1768 Ag

Małe kwiatki

45,-

80,-

191

---- 1/3 Talara

1768 Ag

Duże kwiatki

192

(139) 1/3 Talara

1769 Ag

40,-

193

(144) 1/3 Talara

1770 Ag

45,-

380,-

31

194

---- 1/3 Talara

1771 Ag

70,-

195

(153) 1/3 Talara

1772 Ag

196

(158) 1/3 Talara

1773 Ag

35,-

75,-

197

(163) 1/3 Talara

1774 Ag

Duża głowa

300,-

198

---- 1/3 Talara

1774 Ag

Mała głowa

120,-

32

199

(168) 1/3 Talara

1775 Ag

75,-

170,-

200

(172) 1/3 Talara

1776 Ag

140,-

201

---- 1/3 Talara

1777 Ag

40,-

202

(179) 1/3 Talara

1778 Ag

10,-

100,-

203

(184) 1/3 Talara

1779 Ag

30,-

550,-

33

204

(209) 1/3 Talara

1783 Ag

145,-

205

(215) 1/3 Talara

1784 Ag

206

(226) 1/3 Talara

1786 Ag

207

---- 1/2 Talara

1742 Ag

Bitwa pod Chotusitz

350,-

208

---- 1/2 Talara

1744 Ag

Zdobycie Pragi

800,-

209

(48) 1/2 Talara

1751 Ag

60,-

135,-

34

210

(56) 1/2 Talara

1752 Ag

Ukośny bęben

200,-

211

---- 1/2 Talara

1752 Ag

Prosty bęben

65,-

390,-

212

---- 1/2 Talara

1752 Ag

Ukośny sztandar

213

---- 1/2 Talara

1755 Ag

100 lecie kościoła w
Jauer

200,-

214

---- 1/2 Talara

1763 Ag

Podpisanie pokoju w
Hubertusburgu

280,-

35

215

(129) 1/2 Talara

1767 Ag

70,-

380,-

216

---- 1/2 Talara

1777 Ag

Ufundowanie nowego
kościoła we Wrocławiu

280,-

217

---- 2/3 Talara

1741 Ag

Zhołdowanie Śląska

145,-

218

---- 2/3 Talara

1741 Ag

Zdobycie Śląska

1300,-

219

---- 2/3 Talara

1759 Ag

50 lat kościoła
ewangelickiego w
Landshut

280,-

36

220

---- 2/3 Talara

1775 Ag

100 lecie śmierci
ostatniego śląskiego
Piasta

Jerzego

Wilhelma

460,-

221

---- Talar

1741 Ag

Nagroda za naukę

440,-

222

---- Talar

1741 Ag

Zajęcie Wrocławia

1700,-

223

---- Talar

1742 Ag

Podpisanie pokoju we
Wrocławiu

450,-

37

224

---- Talar

1742 Ag

Podpisanie pokoju we
Wrocławiu

2900,-

225

---- Talar

1745 Ag

Podpisanie pokoju w
Dreźnie

550,-

226

(40) Talar

1750 Ag

150,-

227

(47) Talar

1751 Ag

170,-

320,-

228

(55) Talar

1752 Ag

38

229

---- Talar

1757 Ag

Bitwa pod Lissa

1500,-

230

---- Talar

1757 Ag

Bitwa pod Roβbach

400,-

231

---- Talar

1757 Ag

Ponowne

zajęcie

Śląska

1100,-

232

---- Talar

1758 Ag

Bitwa pod Zorndorf

700,-

233

---- Talar

1758 Ag

Bitwa pod Zorndorf

430,-

39

234

(115) Talar

1764 Ag

40,-

235

(119) Talar

1765 Ag

60,-

400,-

236

(128) Talar

1766 Ag

50,-

237

(128) Talar

1767 Ag

210,-

238

(133) Talar

1768 Ag

100,-

40

239

(143) Talar

1770 Ag

80,-

250,-

240

(147) Talar

1771 Ag

200,-

241

(152) Talar

1772 Ag

85,-

180,-

242

---- Talar

1779 Ag

Podpisanie pokoju w
Cieszynie

280,-

243

---- Talar

1779 Ag

Podpisanie pokoju w
Cieszynie

425,-

41

244

(189) Talar

1780 Ag

55,-

400,-

245

(195) Talar

1781 Ag

65,-

246

(203) Talar

1782 Ag

100,-

247

(208) Talar

1783 Ag

248

(214) Talar

1784 Ag

40,-

249

(220) Talar

1785 Ag

70,-

170,-

42

250

(225) Talar

1786 Ag

110,-

251

---- 1 1/2 Talara

1745 Ag

Podpisanie pokoju w
Dreźnie

3800,-

252

---- 1 1/2 Talara

1756 Ag

Kapitulacja saskiej
armii pod Prima

150,-

253

---- 1 1/2 Talara

1757 Ag

Zwycięski rok

800,-

254

---- 1 1/2 Talara

1757 Brąz Próba

80,-

255

---- 2 Talary

1757 Ag

Bitwa pod Roβbach

1300,-

256

---- 2 Talary

1757 Brąz Próba

100,-

43

257

---- 2 Talary

1757 Ag

Bitwa pod Pragą

520,-

258

---- 2 Talary

1757 Brąz Próba srebrzona

100,-

195,-

259

---- 2 Talary

1763 Ag

Zwycięstwo

w

Wojnach Śląskich

280,-

260

---- 2 1/2 Talara

1757 Ag

Bitwa pod Lissa

2800,-

261

(1) Dukat

1743 Au

3200,-

262

(6) Dukat

1744 Au

3800,-

263

(12) Dukat

1745 Au

44

264

(27) Dukat

1747 Au

265

(46) Dukat

1751 Au

1000,- 1300,-

266

(54) Dukat

1752 Au

267

---- Dukat

1753 Au

268

(73) Dukat

1754 Au

3100,-

269

(98) Dukat

1757 Au

270

---- Dukat

1765 Au

675,-

45

271

---- Dukat

1767 Au

1300,-

272

(138) Dukat

1769 Au

273

---- Dukat

1773 Cu

Próba miedziana

80,-

274

(5) 2 Dukaty

1744 Au

275

(11) 2 Dukaty

1745 Au

1900,-

276

(18) 2 Dukaty

1746 Au

277

(19) 2 Dukaty

1746 Au

3100,-

278

(25) 2 Dukaty

1747 Au

6250,-

279

(26) 2 Dukaty

1747 Au

46

280

(33) 2 Dukaty

1748 Au

281

(37) 2 Dukaty

1749 Au

925,-

282

---- 2 Dukaty

1749 Au

Podwójny

napis

"książę Śląska"

3200,-

283

(39) 2 Dukaty

1750 Au

284

(45) 2 Dukaty

1751 Au

1600,- 3500,-

285

---- 2 Dukaty

1752 Au

Ukośny bęben

6500,-

286

---- 2 Dukaty

1752 Au

Prosty bęben

800,-

47

287

(64) 2 Dukaty

1753 Au

1550,-

288

(72) 2 Dukaty

1754 Au

289

(114) 2 Dukaty

1764 Au

775,- 1200,-

290

---- 2 Dukaty

1769 Au

2000,- 5000,-

291

---- 2 Dukaty

1771 Au

800,- 1150,-

292

---- 2 Dukaty

1777 Au

1000,- 2200,-

293

---- 2 Dukaty

1780 Au

460,-

48

294

(194) 2 Dukaty

1781 Au

295

(24) 4 Dukaty

1747 Au

296

(32) 4 Dukaty

1748 Au

297

(45) 4 Dukaty

1749 Au

11000,-

298

---- 4 Dukaty

1751 Au

4200,- 5500,-

MONETY OBLĘŻONEJ TWIERDZY KOŹLE

299

(74) Greszel

1761 Ag

300

(73) Krajcar

1761 Ag

1600,-

301

(72) Grosz

1761 Ag

1600,-

302

(71) Grosz

1761 Ag

49

FRYDERYK WILHELM II

1786 - 1797

Wziął udział w II i III rozbiorze Polski. Przystąpił do tłumienia insurekcji kościuszkowskiej

u boku Rosji. Osobiście dowodził w bitwie pod Szczekocinami 1794, gdzie pobił korpus Kościuszki.
Wspólnie z Austrią wystąpił przeciw rewolucji Francji, ale w 1795 w obawie pominięcia Prus przez
Austrię i Rosję w zamierzonym III rozbiorze Polski, zawarł z Francją odrębny pokój w Bazylei.

50

303

(283) Szeląg

1797 Cu

Z dwiema kropkami

304

---- Szeląg

1797 Cu

Bez kropek

305

---- Szeląg

1797 Cu

Z jedną kropką

304

(233) Greszel

1787 Ag

305

(238) Greszel

1788 Ag

306

(244) Greszel

1789 Ag

307

(247) Greszel

1790 Ag

308

(249) Greszel

1791 Ag

30,-

55,-

51

309

(252) Greszel

1792 Ag

310

(255) Greszel

1793 Ag

311

(259) Greszel

1794 Ag

312

(262) Greszel

1795 Ag

313

(267) Greszel

1796 Ag

314

(277) Greszel

1797 Ag

315

(236) 1/2 Krajcara

1788 Cu

500,-

316

(237) 1/2 Krajcara

1788 Au

Próba w złocie

2600,- 5500,-

317

(242) 1/2 Krajcara

1789 Cu

318

(243) 1/2 Krajcara

1789 Ag

Próba w srebrze

318

(258) 1/2 Krajcara

1794 Cu

52

319

(261) 1/2 Krajcara

1795 Cu

320

(266) 1/2 Krajcara

1796 Cu

321

(276) 1/2 Krajcara

1797 Cu

35,-

322

---- 1/2 Krajcara

1797 Cu

Z gwiazdką

323

(232) Krajcar

1787 Ag

324

(235) Krajcar

1788 Ag

325

(241) Krajcar

1789 Ag

326

(246) Krajcar

1790 Ag

327

(251) Krajcar

1792 Ag

328

(254) Krajcar

1793 Ag

329

(257) Krajcar

1794 Ag

330

(260) Krajcar

1795 Ag

53

331

(265) Krajcar

1796 Ag

332

(274) Krajcar

1797 Ag

30,-

80,-

333

---- Krajcar

1797 Ag

Z błędem KEON(ig)

334

(275) Krajcar

1797 Ag

Wybity na krążku
1/6 talara

260,-

335

(271) 1/2 Grosza

1796 Cu

Z kropkami

40,-

336

(272) 1/2 Grosza

1796 Ag

Próba w srebrze

54

337

---- 1/2 Grosza

1796 Cu

Z dwukropkami

95,-

338

(282) 1/2 Grosza

1797 Cu

20,-

339

(269) Grosz

1796 Cu

40,-

340

(270) Grosz

1796 Ag

Próba w srebrze

341

(280) Grosz

1797 Cu

10,-

80,-

342

(281) Grosz

1797 Ag

Próba w srebrze

400,-

343

(268) 3 Grosze

1796 Cu

344

---- 3 Grosze

1796 Ag

Próba w srebrze

400,-

55

345

(278) 3 Grosze

1797 Cu

346

(279) 3 Grosze

1797 Ag

Próba w srebrze

300,-

347

---- 1/3 Talara

1786 Ag

Hołd śląski we
Wrocławiu

348

---- 1/3 Talara

1786 Ag

Hołd śląski we
Wrocławiu

40,-

349

(231) 1/3 Talara

1787 Ag

160,-

350

(234) 1/3 Talara

1788 Ag

40,-

85,-
56

351

---- 1/3 Talara

1790 Ag

150,-

352

---- 1/3 Talara

1791 Ag

Hołd we Wrocławiu

100,-

353

---- 1/3 Talara

1793 Ag

90,-

354

---- 1/3 Talara

1793 Ag

Zhołdowanie Prus
Południowych

100,-

57

355

---- 1/3 Talara

1793 Ag

Zhołdowanie Prus
Południowych

170,-

356

(264) 1/3 Talara

1796 Ag

357

---- 1/3 Talara

1796 Ag

Hołd

Prus

Południowych

80,-

358

---- 1/3 Talara

1797 Ag

359

---- 2/3 Talara

1790 Ag

Konwenty
Dzierżonowskie

220,-

360

---- Talar

1786 Ag

Hołd śląski we
Wrocławiu

525,-

58

361

---- Talar

1786 Ag

Hołd śląski we
Wrocławiu

75,-

362

---- Talar

1786 Ag

Hołd śląski we
Wrocławiu

380,-

363

(239) Talar

1789 Ag

100,-

260,-

364

(245) Talar

1790 Ag

140,-

210,-

365

(248) Talar

1791 Ag

260,-

950,-

59

366

---- Talar

1791 Ag

380,-

367

(250) Talar

1792 Ag

130,-

368

(253) Talar

1793 Ag

80,-

369

(256) Talar

1794 Ag

65,-

370

(263) Talar

1796 Ag

371

(273) Talar

1797 Ag

60

372

---- 2 Dukaty

1792 Au

1500,- 3900,-

373

---- 2 Dukaty

1797 Au

61

FRYDERYK WILHELM III

1797 - 1840

Po objęciu tronu 16 listopada 1797 wprowadził nieśmiało pewne elementy reform (obcięcie

wydatków dworu, dymisja najbardziej znienawidzonych doradców ojca). Jak wielu Hohenzollernów
miał skłonnosci do władzy, bez jednak umiejętności ich wykorzystania. Zbyt nieufny aby zdać się na
swoich ministrów miał zbyt mało silnej woli, aby konsekwentnie prowadzić politykę samemu.

W czasie wojen napoleońskich prowadził początkowo politykę neutralności, udało mu się,

między innymi, uniknąć uwikłania w III Koalicję. Jednak sprowokowany utworzeniem Związku
Reńskiego wypowiedział w 1806 wojnę Napoleonowi, którą szybko przegrał. Na mocy pokoju w Tylży
w 1807 zmuszony był do rezygnacji z ziem na zachód od Łaby, zgody na utworzenie Księstwa
Warszawskiego z ziem, które trafiły do rąk pruskich w drugim i trzecim (a także częściowo
pierwszym) rozbiorze Polski. Gdańsk stał się wolnym miastem. Ponadto Prusy zmuszone zostały do
zapłacenia kontrybucji Francji oraz finansowania francuskich wojsk okupacyjnych na swoim terenie.
Prusy przystąpiły również do blokady handlowej przeciwko Wielkiej Brytanii. Choć nieudolny król po
przegranej wojnie z rezygnacją pozostawił państwo swojemu losowi, grupa ministrów (Gneisenau, von
Hardenberg, Scharnhorst, vom Stein), przy zyczliwym wsparciu i zachęcie królowej przeprowadziła
pewne reformy społeczne, administracyjne i wojskowe. Reformy spowolniła śmierć królowej w 1810.
W 1812 Prusy zmuszone zostały przez Napoleona do wystawienia niewielkiego kontyngentu w
Kampanii Moskiewskiej pod dowództwem generała Yorcka. Po klęsce Napoleona w Rosji Fryderyk
Wilhelm zawiera sojusz z Rosją i przystępuje do koalicji antyfrancuskiej. Oddziały pruskie odgrywają
istotną rolę w bitwach w latach 1813 i 1814 (miedzy innymi pod Lipskiem).

Na Kongresie Wiedeńskim Fryderyk Wilhelm uzyskał znaczne zyski terytorialne,

jakkolwiek bez całkowitej aneksji Saksonii, o co zabiegał. Współtwórca Świętego Przymierza. W
późniejszych latach swojego życia poświęcił swoją energię na zjednoczenie kościoła luterańskiego z
reformowanym w Niemczech. Jego poglądy ewoluowały stopniowo w stronę reakcyjnych. Wbrew
obietnicom składanym w 1813 nie nadał Prusom konstytucji.

62

374

(294) Greszel

1805 Ag

375

(309) Greszel

1808 Ag

20,-

376

(310) Greszel

1808 Au

Próba w złocie

377

(314) Greszel

1809 Ag

378

(296) 1/2 Krajcara

1806 Ag

379

(295) Krajcar

1806 Ag

380

(306) Krajcar

1808 Ag

381

(307) Krajcar

1808 Au

Próba w złocie

382

(308) Krajcar

1808 Ag

Wybity na krążku
1/6 talara

383

(311) Krajcar

1810 Cu

70,-

384

(286) 3 Krajcary

1800 Ag

385

(287) 3 Krajcary

1801 Ag

386

(289) 3 Krajcary

1802 Ag

63

387

(291) 3 Krajcary

1803 Ag

388

(292) 3 Krajcary

1805 Ag

35,-

389

(294) 3 Krajcary

1806 Ag

390

(298) 3 Krajcary

1807 Ag

Mennica w Kłodzku

391

(299) 3 Krajcary

1807 Ag

Mennica w Berlinie

392

(305) 3 Krajcary

1808 Ag

70,-

393

(306) 3 Krajcary

1808 Au

Próba w złocie

394

(297) 9 Krajcarów

1807 Ag

395

(303) 9 Krajcarów

1808 Ag

Małe litery

110,-

396

---- 9 Krajcarów

1808 Ag

Duże litery

85,-

220,-

64

397

(302) 18 Krajcarów

1808 Ag

220,-

650,-

398

(324) Grosz

1816 Cu

399

(323) 3 Grosze

1816 Cu

400

---- 4 Grosze

1804 Ag

401

---- 4 Grosze

1808 Ag

65,-

402

(301) 1/6 Talara

1808 Ag

403

(317) 1/6 Talara

1813 Ag

65

404

(318) 1/6 Talara

1814 Ag

80,-

405

(320) 1/6 Talara

1815 Ag

406

(322) 1/6 Talara

1816 Ag

70,-

140,-

407

(325) 1/6 Talara

1817 Ag

130,-

408

---- 1/3 Talara

1798 Ag

Wizyta

pary

królewskiej

na

Śląsku

100,-

66

409

(312) 1/3 Talara

1809 Ag

100,-

160,-

410

---- 2/3 Talara

1813 Ag

Wspólna

wojna

Rosji, Austrii i Prus
z Napoleonem

150,-

411

(284) Talar

1799 Ag

70,-

412

(285) Talar

1800 Ag

40,-

160,-

413

---- Talar

1801 Ag

400,-

67

414

(288) Talar

1802 Ag

40,-

280,-

415

(290) Talar

1803 Ag

130,-

380,-

416

(300) Talar

1808 Ag

260,- 1600,-

417

(311) Talar

1809 Ag

418

(317) Talar

1813 Ag

150,-

220,-

68

419

(319) Talar

1815 Ag

100,-

420

(321) Talar

1816 Ag

421

---- 2 Talary

1798 Ag

Wizyta

pary

królewskiej

w

Tarnowskich Górach

380,-

775,-

PO REFORMIE WALUTOWEJ

1 Talar = 30 Groszy = 360 Fenigów

422

(329) Fenig

1821 Cu

423

(333) Fenig

1822 Cu

80,-

424

(328) 2 Fenigi

1821 Cu

425

(332) 2 Fenigi

1822 Cu

426

(327) 3 Fenigi

1821 Cu

69

427

(331) 3 Fenigi

1822 Cu

428

(334) 3 Fenigi

1825 Cu

429

(326) 4 Fenigi

1821 Cu

110,-

430

(330) 4 Fenigi

1822 Cu

431

---- 1/2 Talara

1824 Ag

Wizyta

pary

królewskiej

we

Wrocławiu

200,-

432

---- 2/3 Talara

1835 Ag

Wizyta króla w
Zgorzelcu

200,-

340,-

70

WILHELM I

1861 - 1888

Po śmierci swego ojca w 1840 r. otrzymał tytuł księcia Prus (tytuł królewski zarezerwowany

był dla starszego brata), awansowano go do funkcji generała infanterii. Podczas Wiosny Ludów
optował za nadaniem Prusom nowoczesnej konstytucji, zdecydowanie wypowiadał się jednak przeciw
zbrojnym powstaniom i zamieszkom. Wypowiedział się również za bezwzględnym stłumieniem
powstania w Berlinie (marzec 1848) poprzez ostrzelanie miasta kartaczami (rodzaj ówczesnych armat),
podobnie jak miesiąc później w przypadku Badenii. Złośliwi dziennikarze nie zapomnieli mu tego i od
tego czasu funkcjonuje w zbiorowej pamięci jako król kartaczy (Kartatschenkönig). Po 1848 r. jego
osoba spotykała się w Prusach z tak nieskrywaną niechęcią, że brat Fryderyk Wilhelm IV doradził mu
wyjazd do Londynu. W Anglii zapoznał się z wieloma politykami i działaczami, m.in. Russellem,
Peelem, księciem Albertem, z którymi wymieniał swoje spostrzeżenia odnośnie sytuacji w Niemczech.
Po dwóch miesiącach wrócił do Prus, gdzie został wybrany deputowanym do Zgromadzenia
Narodowego. Po paru miesiącach porzucił jednak mandat i wrócił do swego ulubionego Poczdamu.
Miał swój udział w tworzeniu nowego, porewolucyjnego rządu Prus. W 1849 r. zajmował się
tłumieniem powstania w księstwie Badenii (pełnił tam funkcję dowódcy armii), po czym mianowano
go wojskowym gubernatorem Nadrenii-Westfalii.

Po stłumieniu rewolucji 1848 zmienił swój polityczny image, tak że nawet wiele kręgów

reformatorskich i liberalnych zaczęło wiązać z nim nadzieję. W 1857 r. został zastępcą chorego
psychicznie króla, po 1858 r. mianowano go regentem. Od tego czasu de facto samodzielnie sprawował
władzę. W listopadzie 1858 powołał osobne Ministerium "Hohenzollern – Nowa Era", które miało za
zadanie zajmować się reformami instytucjonalnymi skostniałego państwa pruskiego. W polityce
zagranicznej zasłynął znacznie bardziej krytycznym nastawieniem do Rosji niż zmarły w 1861 r. brat, a
w stosunkach wewnętrznych silnym antyklerykalizmem (wymierzonym jednak głównie w katolików),

71

co szczególnie spodobało się ówczesnym liberałom. Opowiadał się również za zreformowaniem i
wzmocnieniem wojska.

Uroczysta koronacja króla nastąpiła 18 października 1861 i od razu Wilhelm przystąpił do

pracy w służbie kraju. W polityce wewnętrznej sceptycznie odnosił się do bismarckowskich planów
zjednoczenia Niemiec przez walkę z Austrią. W 1866 r. osobiście dowodził wojskiem (w wieku 69
lat!), które odniosło sukces pod Sadową. Krzywo patrzył na dyplomatyczne gry żelaznego kanclerza
podczas rozmów pokojowych (żądał m.in. wcielenia do Prus całej Saksonii, co nie w smak było
Bismarckowi). Na mocy konstytucji Związku Północnoniemieckiego Wilhelm został prezydentem tego
tworu. W polityce wewnętrznej coraz bardziej powracał do ideałów umiarkowanie liberalnych,
zwalniając twardogłowych ministrów z okresy wojny prusko-austriackiej. W 1870 r. znów przyszło mu
dowodzić wojskiem – tym razem przeciwko Francji.

Po zjednoczeniu Niemiec, które było w dużej mierze jego udziałem, poświęcił się pracy

organicznej na rzecz nowego państwa, m.in. założył i promował rozbudowę floty cesarskiej,
ograniczając swe zainteresowania reformami w Prusach. W 1872 r. zainicjował spotkanie przywódców
trzech mocarstw rozbiorowych w Berlinie, podczas którego zawarto porozumienie wojskowe, jedno z
ostatnich zanim państwa "trzech orłów" pokłócą się i wystąpią w 1914 r. przeciwko sobie.

72

433

---- 2 Talary

1888 Ag

50

lat

Wrocławskiego
Towarzystwa
Wyścigowego

190,-

73

WILHELM II

1888 - 1914

Na tron niemiecki wstąpił w roku śmierci dziadka Wilhelma, po krótkim intermezzo w

postaci panowania Fryderyka III. Cesarzem i królem Prus został obwołany 15 VI 1888 r. - miał
wówczas 29 lat (ceremonii koronacji nie odbył). Jedną z jego pierwszych politycznych decyzji było
zdymisjonowanie kanclerza Otto von Bismarcka - na skutek różnicy zdań w polityce wewnętrznej i
międzynarodowej, jak również konfliktu ambicji dwóch polityków - mianował na to miejsce Leo von
Capriviego. W 1896 r. cesarz stał się bohaterem międzynarodowego skandalu dyplomatycznego, gdy w
tzw. depeszy Krügera pogratulował przywódcy Burów zwycięstwa w bitwie z Anglikami. Na skutek
odmiennych interesów w polityce kolonialnej zaczęły się ochładzać dobre dotychczas relacje z Wielką
Brytanią, wpływ na to miała również rozbudowa niemieckiej floty wojennej przez ministra Alfreda von
Tirpitza, będąca solą w oku Anglików. Program tirpitzowskiego urzędu ds. marynarki wojennej był
wówczas zdecydowanie popierany przez Kaisera. Kolejną „wpadką“ cesarza była tzw. mowa huńska z
1900 r., w której zalecał on niemieckim żołnierzom bezwzględność w walce z powstaniem bokserów w
Chinach. Gorzkie rozczarowanie przeszedł na konferencji w Algeciras w 1906 r., gdy niemiecka
polityka kolonialna spotkała się z oporem zarówno Wielkiej Brytanii, jak i Francji. W oczach opinii
międzynarodowej pogrążył cesarza wywiad, jakiego udzielił w 1908 r. poczytnej angielskiej gazecie
Daily Telegraph, w którym - pełen właściwej Hohenzollernom dezynwoltury - rozprawiał o
imperialnych zakusach cesarstwa. Po skandalu zaczęto w Niemczech szeroką dyskusję nad
ograniczeniem uprawnień cesarza w polityce zagranicznej.

Wilhelm II był zdecydowanym zwolennikiem polityki wojennej prowadzonej w latach

1914-18. Po zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w czerwcu 1914 r. zapewnił Austrii
wszelką pomoc ze strony Niemiec w zwalczaniu "serbskiego barbarzyństwa". Podczas słynnej mowy w
Reichstagu w sierpniu 1914 r. zapewnił: "Od dziś nie znam partii politycznych, znam tylko obywateli
Niemiec". Co ciekawe, politykę cesarza poparły wówczas wszystkie stronnictwa w Reichstagu, łącznie
z krytycznie nastawionymi dotychczas do wojny socjaldemokratami i katolikami. W ciągu trwania
wojny, której większą część spędził w Głównej Kwaterze wojsk niemieckich w Pszczynie, Wilhelm
zaczął jednak powoli tracić wpływ na działania na teatrze wojennym, de facto o wszystkich
ważniejszych operacjach decydowali generałowie Erich Ludendorff i Paul von Hindenburg. Właściwie
od r.1915 Wilhelm II był nieomal pozbawiony władzy.

Wilhelm II musiał abdykować w wyniku tzw. rewolucji listopadowej, która przetoczyła się

wówczas przez Niemcy. Kanclerz Rzeszy książę Max von Baden ogłosił samowolnie rezygnację z
tronu Rzeszy i Prus zarówno Wilhelma II jak i kronprinca Wilhelma, choć cesarz chciał pozostać
królem pruskim (nie było to możliwe przy konstytucji II Rzeszy, według której król pruski był

74

automatycznie cesarzem niemieckim). 10 listopada 1918 r. Wilhelm przeniósł się ze swojej kwatery
wojskowej w belgijskim Spa do Niderlandów, które - jako kraj neutralny w czasie wojny - udzieliły mu
i kronprincowi azylu. Wielu Niemców uznało to za dezercję z pola bitwy w myśl zasady "pokonany
król pruski ginie w boju na czele swych żołnierzy" i nigdy mu tego nie wybaczyło. Rezygnację z tronu
potwierdził specjalnym dokumentem z 28 listopada 1918 r. Warto podkreślić, iż władze holenderskie -
mimo ratyfikacji traktatu wersalskiego i przystąpienia do Ligi Narodów - nigdy nie zgodziły się na
ekstradycję i poddanie pod sąd Wilhelma, co było przewidziane w układach z 1919 r. Całkiem
prawdopodobne, iż nie uznawały cesarza jedynym winnym rozpoczętej w 1914 r. krwawej wojny,
która kosztowała życie wiele milionów ludzi.

75

434

---- 2 Marki

1888 Ag

Wizyta cesarza we
Wrocławiu

80,-

435

---- 3 Marki

1888 Ag

Wizyta cesarza we
Wrocławiu

120,-

436

---- 3 Marki

1911 Ag

100

lecie

Uniwersytetu
Wrocławskiego

5000,-

437

---- 3 Marki

1911 Ag

100

lecie

Uniwersytetu
Wrocławskiego

2600,-

76

438

---- 3 Marki

1911 Ag

100

lecie

Uniwersytetu
Wrocławskiego

120,-

77