Historia prawa prywatnego

1. Źródła prawa cywilnego i handlowego

• Landrecht pruski z 1794. Został sporządzony przez C. G. Svareza. Został przedstawiony opinii publicznej, sejmom krajowym. Po II Rozbiorze Polski wcielony w życie pod nazwą Powszechne Prawo Krajowe dla Państw Pruskich. Zawierał przepisy z prawa państowego i administracyjnego, jak i prawa sądowego: prywatnego i karnego. Ustawodawca chciał osiągnąc zupełność poprzez kazuistykę. Landrecht napisany był po niemiecku, zgodznie z postulatem jasności. Terminologia jednak była rozwlekła, specjalistyczna.

Landrecht był typowem przykłądem „pruskiej drogi” (przejście od feudalizmu do kapitalizmu). Regulował obok norm nazwiązujących do postulatów Oświecenia instytucje feudalne. Założenia podstawowe opierały się na feudalnej strukturze społecznej z podziałami stanowymi. Obowiązywał do końca XIX wieku.

• Kodeks Cywilny Austriacki z 1811 (ABGB). Prace nad nim zostały podjęte za czasów Marii Teresy.

1787 - pierwsza część projektu kodeksu (Jan Horten) - Kodeks Józefiński.

Obejmował prawo osobowe.

1797 - Kodeks Cywilny Zachodniogalicyjski (Karol von Martini). Ziemie polskie,

Austria, III Rozbiór. Opierał się na prawie natury, mało przepisów feudalnych.

Został wykorzystany jako doświadczenie dla ostatnich prac kodyfikacyjnych.

1 VI 1811 - Kodeks Cywilny Austriacki (Franciszek Zeiller). Wszedł w życie we

wszystkich krajach dziezicznych monarchii habsburskiej. Dzielił się na trzy

działy: prawo osobowe, prawo rzeczowe i przepisy wspólne prawom

osobowym i rzeczowym.

Opierał się na koncepcjach prawnonaturalnych - równości podmiotów prawa, wolnej własności, swobody umów. Operował sformułowaniami krótkimi i wyrazistymi oraz ogólnymi ujęciami. Nawiązywam do prawa rzymskiego. Nie regulował wciąż obecnych stosunków feudalnych. Potrzeba modernizacji zaszła w II połowie XIX wieku, wraz ze zmianami gospodraczo - społecznymi.

Nowela I 1914 r.  wprowadziłą zmiany w zakresie prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego

Nowela II 1915  przepisy o sprostowaniu i odnowieniu granic

Nowela III 1916  najobszerniejsza - zmieniała niektóre przepisy prawa zobowiązań

• Kodeks Napoleona. We Francji przedrewolucyjnej prawo prywatne najczęśniej opierało się na prawie zwyczajowym. Rewolucja dokonała zmian w stosunkach prywatnoprawnych w zakresie laicyzacji, indywidualizacji i liberalizacji. Zlikwidowano przywleje starszeństwa i płci, wprowadzono małżeństwa cywilne, dopuszczono rozwody, zniesiono ograniczenia własności indywidualnej etc. Następnie powołano komisję Cambaceresa (trzy nieprzyjęte projekty).

Napoleon w 1800 powołał 4 osobową komisję.

21 III 1804 - Kodeks Cywilny Francuzów (Code Civil des Francais). W 1807 zminił

nazwę na Kodeks Napoleona. Ułożony był w III księgach - I. O osobach, II. O

majątkach i róznych rodzajach własności, III. O różnych sposobach nabywania

własności. Centralnym pojęciem było pojęcie własności. Kodeks oparty był na

prawnonaturalnych koncepcjach wolności, własności, swobody umów. Był klasyczną

kodyfikacja „mieszczańską”, preferował zasady kapitalizmu wolnokonkurencyjnego.

Miał charakter antyfeudalny. Opierał się na zasadach indywidualizmu i liberalizmu.

Łączył normy prawa zwyczajowego Francji północnej, prawa rzymskiego i prawa

okresu rewolucji. Patrirachalna koncepcja rodziny. Drastyczne upośledzenie kobiet i

dzieci nieślubnych.

Kodeks był zwięzły, napisany prosto, unikał zarówno kazuistyki jak i trudnych,]

abstrakcyjnych konstrukcji. Wprowadzony do wszystkich terenów podpitych przez

Napoleona. Nowelizowany był na przełomie XIX i XX wieku, nowelizacji dotyczyły

prawa osobowego i rodzinnego.

• Kodeks Napoleona na ziemiach polskich  Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego. Przewidywany przez Konstytucję Księstwa Warszawskiego. W tym celu w 1808 roku powołano Szkołę Praw.

1808 - Kodeks Napoleona oraz Kodeks procedury cywilnej wchodzą w życie na

ziemiach księstwa. Spotkało się to z opozycją kleru oraz szlachty. Po upadku

Napoleona Kodeks został zachowany.

1818 - po utworzeniu Królestwa Polskiego weszło nowe prawo hipoteczne „prawo o

ustaleniu wartości dóbr nieruchomych, o przywilejach i hipotekach”

1825 - Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego - KCKP. Powstał dzięki analizie

porównawczej ABGB i Landrechtu. Znosił instytucję śmierci cywilnej, polepszał

sytuację dzieci nieślubnych.

1836 - „prawa o małżeństwie” - uchylały prawa małżeńskie z KCKP. Prawo

małżeńskie zostało oparte na zasadach ściśle wyznaniowych, z

uprzywilejowaniem religii prawosławnej.

• Zwód Praw Cesarstwa Rosyjskiego. Właściwy ruch kodyfikacyjny nastąpił w połowie XIX wieku (Michał Sperański).

1809 - 1812 - projekt Sperańskiego kodeksu cywilnego, wzorowany na Kodeksie

Napoleona. Wywołało to ostrą krytykę w antyfrancuskiej Rosji.

Sperański został zestłany na Sybir, po powrocie z wygnania wrócił do

komisji kodysikacyjnej, lecz już nie wrócił do swoich dawnych projektów

- jedynie do myśli unifikacyjnej prawa.

1830 - Pełny Zbiór Praw Cesarstwa Rosyjskiego. Zebrany materiał od czasów

Sobornego Ułożenija (1649) do ukazu z 1825. Podstawa do opracowania

nowego zbioru.

1832 - Zwód Praw Cesarstwa Rosyjskiego (Swod Zakonow). Zbiór ułożony

systematycznie, w formie kodyfikacji. Obejmował niemal wszystkie dziedizny

prawa. Prawo prywatne ułożone było według zmodyfikowanej systematyki

„Instytucji”. Miało charakter feudalno - stanowy  structura nova veterum

legum. Wiele wad technicznych - luki, sprzeczności, kazuistyka, niejedonolita

terminologia.

1914 - reforma najbardziej przestarzałych rozwiązań Zwodu (projekt nowego kodeksu

w 1905 roku nie został przyjęty).

W Polsce Zwód Praw na Kresach Wschodnich obowiązywał aż do unifikacji praw po II WŚ. W Rosji został obalony po Rewolucji Październikowej.

• Kodeks Cywilny Niemiecki - BGB. W 1814 r. A. F. J. Thibaut wystąpił z programem opracowania ogólnoniemieckiej kodyfikacji cywilnej. Wybitny znawca recypowanego prawa rzymskiego, Karol von Savigny, nie zgodził się, mówiąc, że Niemcy nie dojrzały jeszcze do nowej kodyfikacji.

1874 - po zjednoczeniu powołano komisję. Jej projekt spotkał się z ostrą krytyką, zarzucoano kodeksowi kurczowe trzymanie się pandektystyki (kontrukcje prawne nauki recypowanego prawa rzymskiego).

1896 - Kodeks Cywilny Niemiecki - BGB. Zbudowany wg systematyki pandektowej: prawo cywilne dzieliło się na część ogólną, prawo zobowiązań, rzeczowe, rodzinne, spadkowe. BGB był typowym tworem pozytywizmu prawniczego (juryspreduncja pojęciowa). Kodeks operował aparatem abstrakcyjnych i precyzyjnie sformułowanych pojęć. Był napisany skomplikowaną terminologią, niezrozumiały dla laików. BGB opierał się na założeniach liberalno - indywidualistycznych. Liczne odwołania do klauzul generalnych.

Hasłem narodowego socjalizmu stało się całkowite zlikwidowanie kodeksu cywilnego i zastąpienie go „kodeksem narodowym Niemców” - rozpoczęto nad nim prace w 1940 roku. Po II WŚ Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec podjęła decyzję unieważnienia tych norm.

• Kodeks Cywilny Szwajcarski - ZGB. Wiek XIX przyniósł hasła unifikacji prawa, gdyż na różne kantony miało wpływ prawo francuskie, niemiecka pandektyka czy austriackie. Ze względu na rozwijające się kontakty gospodarcze między kantonami pilne było utworzenie zwłaszcza nowego kodeksu zobowiązań.

1881 - nowy Kodeks Zobowiązań

10 XII 1907 - Kodeks Cywilny, projekt w dużej mierze ułożony przez Eugena Hubera (prawo małżeńskie, spadkowe, hipoteczne). Kodeks wszedł w życie z początkiem 1912 roku. Jego systematyka oparta była na „Instytucjach” i systemie pandektowym. Jest najnowocześniejszą z tzw. Wielkich Kodyfikacji Cywilnych Europy epoki kapitalizmu. Pogodził on tradycje rodzinnego prawa ze zdobyczami recypowanego PR. ZGB opierał się na egalitaryźmie i liberaliźmie. Prosty język, krótkie artykuły, brak klauzul generalnych.

• Źródła prawa cywilnego w II RP. Isniało po 1918 pięć systemów prawnych. Na ziemiach zaboru ros. - prawo francusko - polskie (KN ze zmianami), zabór pruski - BGB, zabór austriacki - ABGB, Kresy Wschodnie - Zwód Praw

1919 - powołano komisję kodyfikacyjną. Prawo cywilne miało być zunifikowane i skodyfikowanie całości prawa.

1926 - dwie ustawy projektu prof. Fryderyka Zolla z zakresu prawa międzynarodowego i międzydzielnicowego prywatnego.

W pierwszej kolejności przedsięwzięto prace nad ujednoliceniem prawa małżeńskiego osobowego. Referentem projektu został Karol Lutostański. Projekt ukończono w 1929 roku -równouprawnienie małżonków, uznanie świeckiej instytucji małżeństwa, fakultatywne wybranie formy (świecka czy kościelna) małżeństwa. Wywołało to taką falę protestów, że rząd postanowił nie nadawać mu dalszego biegu.

1937 - prawo majątkowe małżeńskie

1934 - stosunki prawne pomiędzy rodzicami a dziećmi

1938 - o urzędzie opiekuńczym

Prace na projektem prawa rzeczowego, zakończone w 1937 i poddane dyskusji, przerwała wojna. Prawo spadkowe zostało uznane za mniej pilne. Referentem części ogólnej prawa cywilnego pozostał Ignacy Koschembar - Łyskowski. Dyskusja nad tym projektem została wstrzymana do czasu ukończenia prac na częściami szczegółowymi.

27 X 1933 - Kodeks Zobowiązań. Uznany został za najważniejszą część szczegółową prawa cywilnego, która ze względu na liczne kontakty gospodarcze musiała zostać ujednolicona. Autorem części ogólnej był Ernest Till. Kodeks utrzymał moc zobowiązującą aż do 1964, kiedy to skodyfikowano prawo cywilne.

• Źródła prawa prywatnego w Anglii. W Anglii nie doszło do kodyfikacji, lecz w XIX wieku wzrosła rola statutów, których zadaniem była modernizacja i uzupełnianie prawa precedensowego. Największa liczba statutów zostałą wydana w dziedzinie obrotu handlowego - ustawa wekslowa, ustawa o spółkach zwykłych, ustawa o sprzedaży, ustawa o handlu i marynarce.

• Źródła prawa handlowego w Europie kontynentalnej. W XIX wieku w większosci krajów Europy doszło do wyodrębnienia z prawa prywatnego prawa handlowego (w Anglii i Szwajcarii nie).

1. ordonans o handlu (1673), ordonans o marynarce (1681)  pierwsze ebzpośrednie reglamentacje z zakresu obrotu handlowego.

Code de commerce 1807 - pierwszy nowożytny kodeks handlowy. Składał się z czterech luźno powiązanych ze sobą ksiąg. Zawierał prawi handlowe i wekslowe, prawo morskie, prawo upadłościowe oraz przepisy o jurysdykcji sądów handlowych. Kodeks francuski oparł się na zasadzie przedmiotowej, a nie jak dotąd podmiotowej!

2. w państwach niemieckiech (poza Prusami - Landrecht) obrót handlowy regulowany był przestarzałym prawem zwyczajowym.

1848 - parlament frankfurcki uchwalił prawo wekslowe  cały Związek Niemiecki

1862 - wprowadzono projekt prawa handlowego, zaprojektowanego przez Komisję z 1856. Obowiązywał do 1938.--> Kodeks Handlowy dla całego Cesarstwa Niemieckiego w 1871

1897 - Kodeks Handlowy Niemiecki. Powstał w obliczu potrzeby uzgodnienia norm kodeksu handlowego z prawem cywilnym i rozwojem gospodarki kapitalistycznej. Składał się z IV ksiąg. Bazował na hasłach solidaryzmu społecznego i ochrony ekonomicznie słabszych stron obrotu gospodarczego. Kodeks przyjął więc kryterium podmiotowe.

3.) W Rzeczpospolitej problem kodyfikacji prawa handlowego został uznany za najpilniejsze zadanie z punktu widzenia gospodarczego zjednoczenia ziem polskich. Wraz z komisja kodyfikacyjną utworzono sekcję prawa handlowego - Aleksander Doliński i Antoni Górski.

1924 - prawo wekslowe i czekowe

1934 - Kodeks Handlowy. Wzorował się na kodeksie handlowym niemieckim. Prawo handlowe dotyczyło tu kupców oraz czynności handlowych (o tym też traktowały dwie powstałe księgi). Kodeks został uchylony przez kodeks Cywilny z 1964 roku.

2.) Charakterystyka instytucji prawa prywatnego

I. Rozwój prawa cywilnego w XIX i XX wieku. Zainstniały dwa okresy :

• czasy panowania liberalizmu ekonomicznego. NOWE KODEKSY: Rewolucja francuska  obalenie feudalizmu, powstało społeczeństwo obywatelskie. Austria  oświecony absolutyzm. Powstałe kodeksy opierały się na trzech słowach: „wolność, własność, umowy”. Odzwiercidlały one aspiracje klas średnich i potrzeby rozwoju kapitalizmu. Przepisy prawa majątkowego ukształtowały się wg zasad indywidualizmu i liberalizmu (w przeciwieństwie do przepisów prawa rodzinnego i małżeńskiego).

• Ostatnie dziesiątki lat XIX wieku wraz z wkraczaniem kapitalizmu w stadium monopolistyczne. Zmiany gospodarcze  niezadowolenie społeczeństwa, potrzeba rewizji praw. Narodził się program reform, którego zadaniem miało być łagodzenie konfliktów społecznych i zapobieżenie groźnym skutkom rozwoju kapitalizmu. Hasła SOLIDARYZMU społecznego, OCHRONY słabszych, uwzględnianie INTERESU SPOŁECZNEGO, odwrót od LIBERALIZMU na rzecz INTERWENCJONIZMU. Do wewnątrz systemu poczęły przenikać - wraz z rosnącą ingerencją państwa - w sferę stosunków publicznoprawnych - publicznoprawne metody ich regulacji  PUBLICYZACJA PRAWA PRYWATNEGO

II. Prawo osobowe i rodzinne

Osoby fizyczne.

Punktem wyjścia w dobie liberalizmu stała się konstrukcja praw podmiotowych (naturalna wolność jednostki)  np. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789. Następnie do praw naturalnych odwołał się ABGB. W Kodeksie Napoleona jednak tego ine spotykamy, prawdopodbnie z obawy przed ustawowym sformułowaniem praw podmiotowych jednostki, co mogło stać się niebezpieczną bronią w rękach pospólstwa. Z biegiem czasu prawa naturalne zaczęły być postrzegane jako czynnik wtórny do prawa w znaczeniu przedmiotowym - prawa pozytywnego.

Prawo osobowe w kodyfikacjach epoki liberalizmu w opozycji do prawa feudalnego zostało ukształtowane na abstrakcyjnnie ujętych założeniach POWSZECHNOŚĆI praw cywilnych jednostki i RÓWNOŚCI podmiotów.

Odchylenia od zasady równości podmiotów:

• Kobiety: upośledzenie kobiet w małżeństwie i w stostunkach rodzinnych  zasada patriarchatu. W Kodeksie Napoleona: puissance maritale - rozciągająca się nad całe życie kobiety. Mężatka była „wieczyście małoletnia”. W XIX wieku istniały ponad to zakaz występowania kobiet w roli świadków przy sporządzaniu testamentów, aktów notarialnych etc. Najwięcej zmian w zakresie społecznej niezależności kobiet nastąpiło po I WŚ.

• Dzieci nieślubne: odmawiano im praw wynikających ze stosunków rodzinnych i pokrewieństwa. Kodeks Napoleona odmawiał im w ogole praw stanu. W tej dziedzinie poprawa postępowała od końca XIX wieku.

• Innowiercy: np.. w prawie austriackim do lat 60. istniał wymóg specjalnych zezwoleń na małżeństwo Żydów etc.

• Czynniki moralne: godność osobista, walory charakteru

• Stan majątkowy jednostki - istniała możliwośc ubezwłasnowolnienia osoby uznanej za „marnotrawcę”. Wg ABGB „brak potrzebnych dochodów” był przyczyną odmówienia zezwolenia na mełżeństwo. Etc.

Zdolność prawna.

Zdolność prawną nabywała jednostka w chwili urodzenia, z tym, że wszystkie kodeksy cywilne zapewniały, zgodnie z rzymską maksymą nasciturus iam pro nato habetur, ochroną praw dziecka poczętego (kuratela ventris nomine). Koniec zdolności prawnej  śmierć. W Kodekscie napoleona instniała jeszcze instytucja śmierci cywilnej. Następowała ona wskutek skazania na pewne kary i powodowała utratę wszelkich praw cwyilnych majątkowych i osobistych.

Zdolność do czynności prawnych.

Zależała od wieku i stanu psychicznego jednostki. Wraz z osiągnięciem pełnoletności (20, 21 lat) jednostka nabywała pełną zdolność do czynności prawnych, pod warunkiem, że osoba nie była niedorozwinięta psychicznie. Zależało to też często od płci czy trybu życia (pijaństwo, marnotrawstwo).

Osoby prawne.

Indywidualizm  występowanie przeciwko wszelkim formom zbiorowości.

Code civile w ogóle instytucją osób prawnych się nie zajmuje.

Teoria fikcji prawnej - F.K. v. Savigny, I poł. XIX wieku, teoria która wszelkie zbiorowości uznawała za twory sztuczne, uznawane za podmioty prawa tylko na mocy fikcji.

Teoria interesu - Rudolf Ihering, pojęcie prawa podmiotowego wiązane jako chronione prawem interesu tylko z osobami fizycznymi.

W Niemczech w II poł XIX wieku wyłoniły się kontrowersje między dwoma szkołami prawa - romanistami (przedstawiciele pandektystyki, teoria fikcji), i germanistami (uznawali realny byt osób prawnych - Otto v. Gierke, który sformułował teorię organiczną osoby prawnej). W BGB instytucji osoby prawnej poświęcono aż 69 paragrafów.

Podział osób prawnych - wg charakteru prawnego

Typy osób prawnych

Ze względu na cele: Osoby prawne o charakterze zarobkowym i altruistycznym.

Sposoby nabywania zdolności prawnej osób prawnych:

1. system koncesyjny (zezwolenie od władz)

2. system normatywny (dana zbiorowośc nabywa osobowośc prawną po wypełnieniu wszystkich przepisanych prawem wymogów przez sam wpis do rejestru

W latach 80. XIX wieku przechodzono do systemu reglamentacji ustawowej - ustawy regulujące powstawanie określonego typu stowarzyszeń przyznawały im en bloc osobowość prawną 1901 ustawa o stowarzyszeniach wpr. swobodę zakładania stowarzyszeń (Francja), nie była potrzebna zgoda na ich utworzenie (oprócz stow. religijnych).

W Niemczech (BGB) państwo zastrzegało sobie możliwość kontroli kontroli nad powstawaniem osób prawnych, wprowadzając wymóg koncesji dla stowarzyszeń zakładanych w celach gospodarczych.

MAŁŻEŃSTWO

 oświecenie dążyło do nadania instytucji małżeństwa świeckiego charakteru - koncepcja małżeństwa jako umowy cywilnej

 Austria za czasów Józefa II: patent Józefa Ii o małżeństwie z 1783 roku - małżeństwo umową cywilną

 Prusy: małżeństwo umową cywilnoprawna, ale: kościelna forma zawarcia związku

TRZY SYSTEMY REGULACJI PRAWNEJ ZWIĄZKU MAŁŻENSKIEGO

 Polska po 1918 - mozaika prawna w dziedzinie prawa małżeńskiego - jw. W 1929 odrzucono projekt Lutostańskiego (świecka forma).

 dominująca pozycja męża, na tej zasadzie ukształtowane były tez stosunki majątkowe małżonków. Poszczególne systemy prawa prywatnego rozróżniały odrębnie majątkowy ustrój małżeński ustawowy, obow. małżonków w braku odmiennego uregulowania tych kwestii oraz kilka ustrojów umownych. Dwa skrajne systemy regulacji to:

1. system ogólnej wspólności - Kodeks Napoleona - tzw. wspólność ustawowa, zarząd należał jednak do męża

2. system całkowitej rozdzielności majątkowej - KCKP, ABGB, BGB - mąż zarządzał wniesionym majątkiem żony.

RODZINA

 cechy patriarchalne

 Kodeks Napoleona - prawo rodzinne podporządkowane zasadom trwałości, nienaruszalności rodziny legalnej utrzymania silnej, patriarchalnej władzy ojca w rodzinie. Zakazywano poszukiwania ojcostwa, domniemano ślubne pochodzenie dziecka jaskrawe upośledzenie dzieci nieślubnych. Dzieci nieślubne naturalne mogły być uprawnione przez nastepne małżeństwo lub uznane. Dzieci nie uznane mogły dochodzić swego pochodzenia w drodze procesu o tzw. poszukiwanie stanu. Najgorsza sytuacja - dzieci ze związków kazirodczych i cudzołożniczych

W czasie trwania małżeństwa władza nad dziećmi i ich majątkiem przysługiwała wyłącznie ojcu.

 KCKP - wpr ułatwienia w zakresie legitymacji dzieci naturalnych i poszukiwania macierzyństwa. Władzę rodzicielska przyznawał obojgu rodzicom. Wprowadzono sankcje za nadużywanie władzy rodzicielskiej.

 w ostatnich dziesiątkach lat XIX wieku wyróżniły się dwie tendencje idące w przeciwnych kierunkach - indywidualizacja i liberalizacja przepisów prawa rodzinnego patriarchalnego i antyegalitarnego: nowelizacja ABGB, kodeks cywilny niemiecki - polepszenie sytuacji majątkowej nieletnich. Najwięcej zmian ustawowych nastąpiło we Francji od 1912 roku., Wprowadzanie nowych ograniczeń - ingerencja państwa w stosunki rodzinne - pojawiały się akty ustawodawcze poddające kontroli władze rodzicielską, np. ustawa francuska z 1889 o ochronie dzieci dręczonych.

III. PRAWO MAJĄTKOWE

WŁASNOŚĆ

Konstrukcja prawa własności jako najpełniejsze i nieskrępowane władztwo jednostki nad rzeczą. Nienaruszalność własności prywatnej - dążenia mieszczaństwa w walce z feudalnymi ograniczeniami.

 Landrecht pruski: „właścicielem zowie się ten, kto jest mocen samowładnie, przez samego siebie lub przez trzeciego rozporządzać istotą rzeczy lub prawa z wyłączeniem innych”

 ABGB: „prawo rozporządzania według upodobania istotą rzeczy i pożytkami pewnej rzeczy oraz do wykluczenia od tego każdego innego”

 Zwód Praw

.

 Kodeks napoleona jako pierwszy zerwał ze wszystkimi pozostałościami feudalnego porządku prawnego - „Własność jest to prawo używania rzeczy i rozporządzania nimi w sposób najbardziej nieograniczony” - de la maniere la plus absolute. Treść własności ujęta w sposób negatywny.

 własność nigdy nie była prawem absolutnie nieograniczonym, ale najpełniejszym - przepisy określały granice jej wykonywania

XIX wiek - pojawia się tendencja rewizji romanistycznego ujęcia prawa własności jako nieograniczonego w swej treści władztwa nad rzeczą  reformy w duchu społecznym. W sytuacji zagrożenia samych podstaw ustroju kapitalistycznego szukano sposobów ich ochrony w rozwijaniu haseł solidaryzmu społecznego -teoria własności jako funkcji społecznej, kładąca nacisk nie na prawa właściciela ale na jego obowiązki.

Leon Duguit: własność przestała być absolutnym i nienaruszalnym prawem podmiotowym. Własność nie jest prawem podmiotowym właściciela, ale jego funkcją społeczną.

 teoria funkcjonalizmu własności zając miała szczególna pozycje w nauce społecznej Kościoła - Rerum Novarum 1891 r., Leon XIII (akcent na obowiązki właściciela), Quadragesimo Anno 1931 r., Pius XI (expressis verbis funkcja społeczna)

 BGB: „Właścicielowi wolno, o ile ustawy, albo jakieś prawa osób trzecich temu się nie sprzeciwiają, z rzeczą wedle upodobania postępować” - nacisk na ograniczenia własności. W kodeksie pojawiły się rozbudowane opisy ograniczeń prawa własności.

 najpełniej ograniczenia własności rozwinęły się w przepisach administracyjnych, zawierających coraz to nowe ograniczenia właścicieli w różnych dziedzinach aktywności gospodarczej.

ZOBOWIĄZANIA

1. Umowy

Zasada swobody umów - fundamentalne założenie prawa majątkowego. Przyznanie jednostce pełnej autonomii woli w dziedzinie prawa cywilnego, a zwłaszcza w zakresie kształtowania stosunków umownych, zarówno pod względem treści jak i formy umów.

Kodeks Napoleona: „umowy prawnie zawarte stają prawem dla tych, którzy je zawarli”

 zniesione zostały zakazy pożyczek lichwiarskich - volenti non fit iniuria, ograniczono możliwość zerwania umowy z powodu pokrzywdzenia,

 pomijano całkowicie problem pracy najemnej i ignorowano jej społeczne aspekty (zwłaszcza KN, przewidywał on jawna nierówność stron kontraktu na niekorzyść pracownika)

Zasada wolności umów była poddawana ograniczeniom pod koniec XIX wieku. Sądy zaczęły badać treść umów, oceniano treść umów pod względem słuszności. Zaczęły się na nowo pojawiać zakazy lichwy. Wtedy tez praca najemna stała się podstawą całej organizacji ekonomiczno - społecznej państwa - hasło wprowadzenia publicznoprawnej ochrony pracowników.

2. Podstawy odpowiedzialności cywilnej

XIX-wieczne kodeksy stały na stanowisku, ze podstawa odpowiedzialności cywilnej jest wina. Czasem jednak odstępowano od zasady winy, gdy winę ponosił człowiek umysłowo chory lub małoletni i nakładano wówczas na niego obowiązek zapłaty odszkodowania. Wine należało udowodnić - domniemanie braku winy.

 ABGB - uzależniał zakres odpowiedzialności od stopnia winy. Przy istnieniu złego zamiaru (dolus) lub rażącego niedbalstwa (culpa lata) sprawy przyznawał poszkodowanemu zupełne zadośćuczynienie.

 odrębna odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy - culpa in custodiendo (brak dozoru) i culpa in eligendo (nieodpowiedni dobór osoby, która się posłużono)

 odpowiedzialność za czyny drugiego ponosili ci, którzy byli powołani z mocy ustawy lub umowy do nadzoru nad osobami, który wyrządziły szkodę, lub ci, którzy się takimi osobami posługiwali.

 od końca XIX wieku tendencja do obciążania winą osób posługujących się urządzeniami technicznymi poruszanymi siłami natury odpowiedzialnością za sam skutek, więc obiektywną.

Spadkobranie.

Podstawowym założeniem porewolucyjnego prawa spadkowego była zasada formalnej powszechności praw spadkowych i równości w dziedziczeniu - zniesienie starszeństwa i płci w dziedziczeniu.

Ważna była gwarancja w dziedziczeniu praw rodziny w interesach trwałości i dobrej jej organizacji  instytucja zachowku (sposoby zapewnienia osobom najbliższym spadkodawcy określonych korzyści ze spadku).

Trzecim z założeń prawa spadkowego była zasada podzielności spadków. Czwartym - zasada swobody testowania. Dziedziczenie ustawowe wchodziło w gre dopiero wtedy, gdy nie była testamentu.

Dziedziczenie testamentowe: -zależne od wieku (od 16 lat wg KN), stanu umysłowego, czasem - stanu duchownego (ABGB, Zwód Praw)

- W kodeksie Napoleona opiekunowie nie mogli otrzymywać zapisu testamentowego od małoletnich będących pod ich opieka.

- swoboda testowania nie mogła naruszać praw spadkowych osób najbliższych spadkodawcy - dziedziców koniecznych.

DWA SYSTEMY ZABEZPIECZEŃ DZIEDZICÓW KONIECZNYCH

(kontynent europejski)

Dziedziczenie ustawowe: - w Kodeksie Napoleona: krewni do XII stopnia komputacji rzymskiej, dzieci nieślubne uznane tylko wtedy dziedziczyły, gdy nie było takich krewnych

- w ABGB - krewni do VI linii wg systemu parantel (krewni pochodzący od prapradziadków i praprababek testatora). Dzieci nieślubne dziedziczyły tylko majątek matki. Małżonek otrzymywał w zbiegu z dziećmi max. ¼ majątku.

- Zwód Praw - dzieci nieślubne dziedziczyły tylko po matce majątek nabytym małżonek otrzymywał 1/7 majątku nieruchomego i ¼ ruchomego

- Kodeks Napoleona zakazywał substytucji fideikomisarnych, czyli instytucji podstawienia powierniczego  na rzecz równego udziału wszystkich spadkobierców. W 1807 Napoleon jednak powołał do życia instytucję majoratów - niepodzielnych majątków ziemskich.

- W ABGB istniał przepis o fideikomisach familijnych - dziedziczenie jednostkowe w linii męskiej.

- w 1938 we Francji miała miejsce reforma kodeksu cywilnego której celem było możliwie długie utrzymanie niepodzielności niektórych gospodarstw rolnych i umożliwienie ich przejścia na jednego spadkobiercę za spłata pozostałych.

- w drugiej poł. XIX wieku miała miejsce fala reform mających na celu zaprzestanie rozdrobnienia własności chłopskiej

Prawo handlowe.

Prawo handlowe było prawem szczególnym wobec norm ogólnych prawa cywilnego.

Dwa kryteria wyróżniające prawo handlowe

Materiały pobrane ze stron Portalu Studentów Prawa

Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone.

Osoby prawne prawa prywatnego - tworzone przez samych zainteresowanych drogą umowy lub aktu założycielskiego, regulowane normami prawa prywatnego

Osoby prawne prawa publicznego - powoływane do życia przez ustawe

Kryterium przedmiotowe (obrót handlowy)

 chronologicznie wcześniejszy w epoce kapitalizmu

 każdy akt pośrednictwa w obrocie dóbr był uważany za należący do prawa handlowego, a każdy podejmujący je miał charakter kupca

 pierwszy kodeks handlowy - francuski code de commerce z 1807

Kryterium podmiotowe (osoba kupca)

 ostatnie dziesiątki wieku XIX

 prawo handlowe uznane za prawo właściwe dla osób trudniących się zawodowo czynnościami handlowymi

 kodeks handlowy niemiecki 1897

 polski kodeks handlowy 1934

Kryterium mieszane przedmiotowo - podmiotowe

 kodeks handlowy austriacki

Korporacje

Stowarzyszenia funkcjonujące jako zbiorowość osób będących członkami osoby prawnej, realizujących wspólne cele

Fundacje

Zakłady, których podstawą był substrat majątkowy przeznaczony na określone cele

Świecki charakter

- Kodeks Napoleona - usankcjonował cywilny charakter małżeństwa pod względem formy zawarcia, ustania małżeństwa i jurysdykcji.

- Kodeks Cywilny Niemiecki - całkowicie podporządkowanie państwowemu porządkowi prawnemu.

Wyznaniowy charakter

- Zwód Praw i ziemie polskie zaboru rosyjskiego od 1836 - „prawo o małżeństwie” - wyłącznie religijna f. zaw, małżeństwa

- KCKP z 1825 - zgodnie z obrządkiem danego wyznania , a unieważnienie, separacja lub rozwód podlegały sądom świeckim, które miały sądzić wg prawa wyznaniowego

Charakter mieszany

-ABGB - małżeństwo jako umowa, utrzymując laicki charakter zasad ogólnych dot samej istoty małżeństwa jako umowy cywilnej. Zawarcie małżeństwa następowało w formie wyznaniowej dla wyznań w prawie uznanych lub świeckiej. Rozwód tylko w stosunkach dla niekatolików.

jw. - już w kodyfikacjach powstałych w warunkach ustroju feudalnego pojawiło się nowe, kapitalistyczne ujecie własności - patrz Landrecht Pruski. Jednak wszystkie ww sankcjonowały własność feudalną - zawierały więc przepisy odnoszące się do własności podzielonej. Ustawodawca uznawał więc za potrzebne szczegółowe wyliczenie uprawnień właściciela pełnego - określenie treści własności w sposób pozytywny.

System zachowku

 BGB i ABGB

 pewny minimalny udział w

spadku najbliższych krewnych testatora

 osoby upr. do zachowku otrzymywały

jedynie roszczenie do spadkobiercy pow. w

testamencie o zapłatę pewnej sumy pieniężnej

 wydziedziczenie w testamencie dziedziców

koniecznych mogło nastąpić tylko w

przypadkach wyliczony przez

ustawę.

System

rezerwy

 wykształcił się w prawie

francuskim

 dzielił spadek na dwie idealne części

część rozrządzalną i rezerwę, spadkodawca swobodnie rozporządzał tylko pierwszą częścią

 dziedzicom koniecznym służyło prawo o charakterze bezwzględnym do określonej

materialnej części spadku

 w prawie rosyjskim podział na

Dobra rodowe i nabyte.

14

---