18. Nadzór Regionalnych Izb Obrachunkowych nad działalnością finansową jednostek samorządu terytorialnego.
Organami zewnętrznej kontroli gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego są Regionalne Izby Obrachunkowe oraz Najwyższa Izba Kontroli. RIO zostały powołane pod koniec 92 roku, funkcjonują jako państwowe jednostki budżetowe, to na nich spoczywa główny ciężar finansowej kontroli samorządu terytorialnego.Wcześniej finanse samorządowe podlegały wyłącznie kontroli wewnętrznej.
Kontrole finansowe wykonywane przez NIK oraz przez RIO pokrywają się, z tym że RIO to organy wyspecjalizowane, które dysponują mniejszą ilością kryteriów oceny stanu faktycznego niż NIK. Kontrole dokonywane przez NIK mają charakter fakultatywny.
RIO badają gospodarkę finansową (w tym realizajcę zobowiązań podatkowych oraz zamówienia publiczne podmiotów) jednostek samorządu terytorialnego pod względem;
-zgodności z prawem,
-zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym.
NIK natomiast dokonuje kontroli pod względem;
-legalności,
-rzetelności,
-gospodarności,
-celowości ( w zakresie zadań zleconych samorządowi).
RIO są pod względem organizacyjnym niezależne od NIK lecz są przez NIK kontrolowane oraz zobowiązane do współpracy z NIK. Współpraca ta obejmuje;
-udostępnianie NIK na jej wniosek wyników kontroli dokonywanych przez izby,
-przeprowadzaniu określonych kontroli pod kierownictwem NIK,
-przeprowadzaniu doraźnych kontroli na zlecenie NIK.
Kompleksowa kontrola gospodarki finansowej jst jest prowadzona co najmniej raz na cztery lata. O zakresie i terminie rozpoczęcia kontroli prezes izby lub osoba przez niego upoważniona powiadamia kierownika jednostki kontrolowanej. Powiadomienia o terminie kontroli kompleksowej dokonuje się nie później niż na 7 dni przed jej rozpoczęciem. Kierownik jednostki kontrolowanej jest zobowiązany zapewnić warunki niezbędne do sprawnego przeprowadzenia kontroli.
Inspektor do spraw kontroli gospodarki finansowej, podlega wyłączeniu od czynności kontrolnych, jeżeli on lub członkowie jego rodziny pozostają w takich stosunkach prawnych z jednostką kontrolowaną lub osobistych z jej pracownikami, które nasuwają wątpliwości co do bezstronności inspektora. Wyłączenie następuje z urzędu, na wniosek inspektora lub na wniosek (odpowiednio uzasadniony) zgłoszony przez kierownika jednostki kontrolowanej.
Inspektorzy dokonujący kontroli mają prawo;
-wstępu na teren i do pomieszczeń jednostek kontrolowanych,
-wglądu w dokumentację związaną z dysponowaniem środkami pieniężnymi (również kasą), gospodarką środkami rzeczowymi, gospodarką finansową kontrolowanej jednostki, w podatkową indywidualną dokumentację podmiotów ponoszących ciężary publiczne na rzecz jst,
-zabezpieczenia dokumentów i innych dowodów,
-sporządzania lub zlecania sporządzenia niezbędnych do kontroli odpisów oraz wyciągów z dokumentów.
Realizując zadania wynikające z kontroli podatkowej indywidualnej dokumentacji podmiotów ponoszących ciężary publiczne na rzecz jst inspektorzy związani są tajemnicą skarbową.
Pracownicy jednostki kontrolowanej są zobowiązani do udzielenia inspektorowi wyjaśnień ustnych lub pisemnych w sprawach dotyczących przedmiotu kontroli w zakresie wynikającym z powierzonych im czynności służbowych.
Z przeprowadzonej kontroli sporządzany jest protokół, który podpisuje inspektor, kierownik kontrolowanej jednostki oraz skarbnik (główny księgowy) lub ich zastępcy. Kierownik jednostki kontrolowanej lub jego zastępca może odmówić podpisania protokołu, składając w ciągu 3 dni od daty jego otrzymania pisemne wyjaśnienie co do przyczyn tej odmowy. Uprawnienie takie przysługuje również skarbnikowi (głównemu księgowemu) lub jego zastępcy. Odmowę podpisania protokołu, inspektor odnotowuje w protokole. Odmowa podpisania protokołu kontroli przez kierownika jednostki, skarbnika lub ich zastępców nie stanowi przeszkody do podpisania protokołu przez inspektora i realizacji ustaleń kontroli.
Protokół zawiera opis źródeł i przyczyn nieprawidłowości, wymienia osoby za nie odpowidzialne oraz wnioski wskazujące jak usunąć daną nieprawidłowość bądź usprawnić badaną działalność. Na podstawie wyników kontroli izba kieruje do kontrolowanej jednostki wystąpienie pokontrolne. Wystąpienie pokontrolne przekazuje się kontrolowanej jednostce nie później niż w terminie 60 dni od dnia podpisania protokołu kontroli. Jednostka ma obowiązek w terminie 30 dni od doręczenia wystąpienia pokontrolnego zawiadomić izbę o wykonaniu wniosków lub o przyczynach ich niewykonania. Prezes izby może zarządzić sprawdzenie wykonania wniosków pokontrolnych w odrębnej kontroli.Jednostka ma prawo do zgłoszenia zastrzeżeń do wniosków pokontrolnych do kolegium izby (w terminie do 14 dni od otrzymania wystąpienia pokontrolnego).
Na podstawie wyników działalności nadzorczej, kontrolnej i opiniodawczej, w razie potrzeby wskazania organom jednostki samorządu terytorialnego powtarzających się nieprawidłowości lub zagrożenia niewykonania ustawowych zadań, izba przedstawia raport o stanie gospodarki finansowej tej jednostki. Kolegium izby uchwałą decyduje o sporządzeniu raportu, określa jego zakres i termin oraz wyznacza członka kolegium odpowiedzialnego za przygotowanie projektu raportu. Po przyjęciu raportu przez kolegium prezes izby przekazuje raport organom: stanowiącemu i wykonawczemu właściwej jednostki samorządu terytorialnego.
Organy jednostki samorządu terytorialnego mogą wnieść do kolegium zastrzeżenia do raportu w terminie 30 dni od dnia jego otrzymania. Kolegium w odrębnej uchwale oddala zastrzeżenia lub je uwzględnia i zmienia raport.
RIO nadzorują uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego w sprawach;
1) procedury uchwalania budżetu i jego zmian,
2) budżetu i jego zmian,
3) zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego jednostki
samorządu terytorialnego oraz udzielania pożyczek,
4) zasad i zakresu przyznawania dotacji z budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
5) podatków i opłat lokalnych,
6) absolutorium.
W przypadku nieuchwalenia budżetu przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego do dnia 31 marca roku budżetowego, izba ustala budżet tej jednostki w terminie do końca kwietnia roku budżetowego w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań z zakresu administracji rządowej, wykonywanych przez te jednostki na podstawie ustaw lub porozumień.
W przypadku nieistotnego naruszenia prawa w uchwale izba nie stwierdza nieważności uchwały, lecz ogranicza się do wskazania, że uchwałę wydano z naruszeniem prawa. Izba, prowadząc postępowanie nadzorcze w sprawie uznania uchwały budżetowej organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, wskazuje nieprawidłowości oraz sposób i termin ich usunięcia. Jeżeli organ właściwy w wyznaczonym terminie nie usunie nieprawidłowości, kolegium izby orzeka o nieważności uchwał w całości lub w części.W przypadku stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej w całości lub w części budżet lub jego część dotknięte nieważnością ustala kolegium izby.
Jednostka uchylająca się od kontroli, w szczególności poprzez nieprzedłożenie potrzebnych dla kontroli dokumentów lub nieinformowanie zgodnie z prawdą o wykonaniu wniosków pokontrolnych, podlega karze grzywny.
Inne zadania RIO to;
1) wydawanie, na wniosek organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego, opinii o możliwości spłaty kredytu, pożyczki lub wykupu papierów wartościowych,
2) opiniowanie możliwości sfinansowania deficytu budżetowego oraz prognozy kształtowania się długu publicznego,
3) wydawanie opinii o przedkładanych projektach budżetów jednostek samorządu terytorialnego wraz z informacjami o stanie mienia jednostek samorządu terytorialnego i objaśnieniami,
4) wydawanie opinii o przedkładanych przez zarządy jednostek samorządu terytorialnego informacjach o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze,
5) wydawanie opinii o przedkładanych przez zarządy powiatów i województw oraz przez wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) sprawozdaniach z wykonania budżetu,
6) wydawanie opinii o wnioskach komisji rewizyjnych organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego w sprawie absolutorium oraz opinii w sprawie uchwały rady gminy o nieudzieleniu wójtowi absolutorium,
7) rozpatrywanie spraw dotyczących powiadomień przez skarbnika (głównego księgowego budżetu jednostki samorządu terytorialnego) o przypadkach dokonania kontrasygnaty na pisemne polecenie zwierzchnika, zgodnie z odrębnymi ustawami,
8) rozpatrywanie innych spraw określonych w odrębnych ustawach.
Korzyści z działalności RIO;
-jednostki samorządu terytorialnego popełniają coraz mniej błędów dzięki działalności informacyjnej i szkoleniowej( w zakresie objętym nadzorem i kontrolą) prowadzonej przez izby,
-wzrasta świadomość prawna członków organów jednostek samorządu terytorialnego oraz pracowników odpowiedzialnych za prowadzenie gospodarki finansowej.
Źródła;
Ustawa z dnia 7 października 1992 r. o Regionalnych Izbach Obrachunkowych,
„Budżet jednostki samorządu terytorialnego”, J. Glumińska-Pawlic, K. Sawicka.