CECHY POWIESCI OŚWIECENIOWEJ-powiesc zblizala się do traktatu, utopii, posiadala charakter powiesci edukacyjnej.Stopniowo zaczeto traktowac powiesc jako gatunek ulatwiajacy poznanie swiata i czlowieka.(obyczajowa,czula). W oswieceniu dominowala powiesc o tematyce wspolczesnej, ale pojawila się tam także powiesc hist i gotycka.OŚWIECENIOWY KLASYCYZM, nawiązujący do tradycji, kładł nacisk na zagadnienia społecz- ne.. Ważną i charakterystyczną sprawą polskiego klasycyzmu stało się pojmowanie jego założeń jako nakazu angażowania się w sprawy polityczno - społeczne kraju. Szło więc za tym silne związanie się literatury z życiem politycznym. Odwołując się do tradycji antycznej, klasycyzm preferował znane od dawna gatunki literackie - bajka, satyra, oda, poemat heroikomiczny czy komedia. Klasycyzm wpłynął jednak na ukształtowanie się nowożytnej powieści oraz nowych form publicystycznych - eseju i felietonu. Klasycyzm, odwołując się do literatury starożytnej, dążył do jasności, harmonii i eleganckiej prostoty środków wyrazu. Za reprezentantów klasycyzmu uznaje się Ignacego Krasickiego, Adama Naruszewicza, Franciszka Zabłockiego, Juliana Ursyna Niemcewicza i Franciszka Bohomolca.OŚWIECENIOWA UTOPIAKrytyka panujacych stosunkow,kompromitowanie i psmieszanie zycia politycznego.Czlowiek nie zazna szcescia jeśli nie przebuduje swiata.Oswieceniowe utopie odzwierciadlaja idee filozof,krytykuja autentyczne stos spol.Utopia prymitywistyczna-powrot do natury,Utopia cywilizacyjna-pochwala rozumnego swiata i przekonanie, ze nauka i wynalazki przyczynia się do poprawy stos politycznych i spolecznychPERSYFLAŻ-«szyderstwo zamaskowane pozorami uprzejmości; utwór literacki, w którym autor ironicznie naśladuje manierę stylistyczną innego autora»Pamflet-utwor osmieszajacy kogos lub cosPowiastka filozoficzna-przedstawia pogląd lub idee BALON-Adam Naruszewicz W jego tw dominuje klasycyzm,Rozbudowane peryfrazy(omowienie,zastapienie nazwy jakiegos przedmiotu jego rozbudowanym opisem),Jest to oda(przeznaczeniem ody jest slawienie waznych wydazren,wybitnych jednostek lub idei,napisana podnioslym stylem,charakter okolicznosciowy,Slawi Blancharda-pierwszy lot balonem w Polsce,Utwor ma prosty styl, przejrzysta mysl, jasnosc, porządek,harmonielibertynizm «laicki ruch umysłowy powstały w XVII w. we Francji, skierowany przeciwko katolicko-feudalnemu ideałowi życia, tradycyjnej obyczajowości i scholastyce; jedno ze źródeł racjonalizmu oświeceniowego; wolnomyślicielstwo, sceptycyzm w sprawach religijnych, nie trzeba bać się śmierci-materia jest wieczna»ateizm«pogląd odrzucający wiarę w Boga, zaprzeczający istnieniu Boga (a. bóstw)»deizm «kierunek filozoficzno-teologiczny (także stanowisko światopoglądowe) powstały w okresie Oświecenia, uznający Boga za stwórcę i prawodawcę, ale odrzucający jego bezpośrednie kierownictwo światem, wiarę w cuda i objawienie»KUBUŚ FATALISTA I JEGO PAN-DiderotHYMN DO MILOSCIOJCZYZNY-KRASICKI KLASYCYZMPodkresla podstawe patriotycznaHymn, Kandyd-znana pow.filozoficzna Woltera powstała podczas trzęsienie ziemi.Tytułowym bohatrem jest Kandyd-to naiwny prostaczek który przezywa niesamowite przygody:zostaje wygnany z pałacu w którym się wychował z powodu miłości do Kunegundy,służy w armi Bługarów,tuła się po świecie,trafia do Lizbony gdzie przezywa trzęsienie ziemi, zostaje poddany torturom.Wędruje do utopijnej krainy Eldorado gdzie spotyk.go nieszczęścia.Kandyd zaw. Złośliwe aluzje do koncepcji niemieckiego myślenia.Podróże Guliwera-zabawny z pozoru dziennik jest w istocie jest ostrym pamfletem na ustrój i społeczeństwo Anglii pocz.XVIIIw.Z kazdej z krain bohater oglada w krzywym zwierciadle swoją ojczyznę. SOFIJÓWKA-S,Trembecki Ogrod,Przykład libertyńskiej filozofii opartej na naukach Epikura,
Ignacy Krasicki w swojej twórczości zawarł własną koncepcję ludzi i świata. Z pesymizmem ukazuje, jak bardzo zły jest świat, zdominowany przez ludzi głupich, bezmyślnych, próżnych i okrutnych. Jak przystało na człowieka oświeconego i duchownego sprzeciwia się zepsuciu, nie spodziewając się jednak poprawy. Przez współczesnych został nazwany księciem poetów. Dziś ceni się go za jego bajki i satyry, których treść jest wciąż aktualna, a wartość nieprzemijająca.BAJKA-maja charakter ponadczasowy,uniwersalny. jest krótkim utworem, najczęściej wierszowanym, o wyraźnym nacechowaniu dydaktycznym, jej bohaterami mogą być zwierzęta, ludzie bądź przedmioty. Postaci te mają jednoznaczne cechy, charaktery, czytelnie uosabiają zarysowaną postawę. Zdarzenia opisane służą prezentacji ogólnie przyjętej i obowiązującej prawdy moralnej. Najczęstszym rodzajem są bajki zwierzęce, w których poprzez nadanie poszczególnym gatunkom zwierząt określonych cech, wyszydzane są przywary ludzkie, np.: lew oznacza siłę; lis - chytrość; owca - naiwność i bezbronność.Prawdziwe, zamierzone wątki tematyczne są często ukryte za „zasłoną alegorii”, która odbiera wypowiedzi znaczenie dosłowne. Alegoria uosabia pojęcia abstrakcyjne, np.: sowa jest alegorią mądrości. Pozwala dostrzec analogię pomiędzy postaciami a określonymi typami ludzkimi.Tematyka bajek oscyluje wokół niepoprawnych stosunków międzyludzkich, sprzeczności między prawem moralnym a naturalnym, aktualnych problemów narodowych - społecznych i politycznych. Zwarta i krótka wypowiedź, jaką jest bajka odchodzi od literackiego rozmachu. Nie ma tu różnorodności środków artystycznych i bogatej stylistyki. Wypowiedź w bajce jest bardzo ekonomiczna. Dominują tu epitety, anafory, porównania, antytezy, itp.Wyróżniamy dwa typy bajek:* Narracyjną, uprawianą przez XVII. Wiecznego pisarza La Fontaine'a. Ma ona formę krótkiej, wierszowanej noweli, np.: bajka „Przyjaciele” A. Mickiewicza.* Bajka epigramatyczna - krótka, zwięzła, najczęściej czterowersowaPrzedstawiona w bajce historia jest pretekstem do wypowiedzenia ogólnych prawd życiowych, zawartych w morale.Dzisiaj znajdziemy w nich wiedzę o życiu i ludziach nam współczesnych, a przestrogi w nich zawarte i mądrość morałów mogą zawsze służyć jako broń przeciwko skutkom ludzkiej głupoty i niespodziankom codzienności. "Wstęp do bajek" odsłania krytyczne nastawienie poety do świata, w którym wprawdzie są ludzie dobrzy, wstrzemięźliwi, uczciwi i życzliwi, ale jest ich tak niewielu, że częściej bywają bohaterami bajek niż postaciami kształtującymi naszą rzeczywistość. "Ptaszki w klatce" Bajka ma charakter polityczny. Stary czyżyk przejawia troskę o losy kraju, wspomina czasy, kiedy Polska była krajem wolnym, tęskni za wolnością. Młody czyżyk natomiast nie jest tym zainteresowany, bo urodził się już w niewoli. "Dewotka" Bajka krytykuje fałszywą pobożność, zakłamanie i obłudę religijną. Bajki Krasickiego bawią i uczą zarazem."Jagnie i wilcy"Siła góruje tu nad słusznością i prawem. Wilki zjadły samotne jagnię w lesie, bo było od nich słabsze. "Jakim prawem? (...) Smacznyś, słaby i w lesie! - zjadłszy go niebawem". Ta bajka może nas wiele nauczyć, między innymi szacunku wobec słabszych.SATYRAMiała w literaturze długą tradycję sięgającą Antyku (Arystofanes, Mennippos z Gadany). W literaturze rzymskiej wykształcił się jako gatunek wierszowany, forma pouczającego monologu przechodzącego czasem w dialogu i przybierającego niekiedy styl bezpośredniej rozmowy z czytelnikiem.Satyra to utwór literacki ośmieszający lub piętnujący ukazywane w nim zjawiska, wady i przywary ludzkie, obyczaje, osoby, grupy, stosunki społeczne, postawy światopoglądowe, orientacje polityczne, instytucje życia publicznego, sposoby zachowania i mówienia etc. Satyra wyrasta z poczucia szkodliwości czy absurdalności pewnych zachowań, lecz nie proponowała żadnych rozwiązań pozytywnych. Istotą satyry jest po prostu ośmieszanie. Satyra przedstawia rzeczywistość w krzywym zwierciadle, często wyolbrzymiana lub pomniejszana, posługuje się karykaturą, groteską.Rodzaje satyr:- społeczno-obyczajowa- polityczna- osobista- literacka- konkretna- abstrakcyjna;prezentuje rzeczywistosc w krzywym zwierciadle.poucza. Przejrzysta i prostaPIJANSTWOpersyflaz odwrocony-przedmiotem szyderstwa jest nadawca.Jedną z jego znanych satyr jest „Żona modna”. Autor opisuje w niej zwierzenia szlachcica Piotra o swoim życiu małżeńskim. Szlachcic ów znęcony posagiem, żeniąc się, nie przewidywał czekającej go udręki. Jego żona okazała się być strojnisią, która przejmowała wszelki francuskie trendy i lubiła kosztowny tryb życia. On zaś był tradycjonalistą, pantoflarzem i skąpcem. Poeta krytykuje ich oboje, żonie wytykając zbytnie przejmowanie się modą, mężowi jego mentalność.
Adam Naruszewicz-oswicony ksiadz,wspolpracownik krola Poniatowskiego.Pisal wiersze i dziela historyczne.Stosowal rozbudowane peryfrazy w swoich utworach BALONDenis Diderot-jego dzielem zycia była ENCYKLOPEDIA..Pisal także utwory literackieKUBUS FATALISTA I JEGO PANFranciszek Zablocki-utalentowany komediopisarz polskiego oswiecenia,wychowanek szkol pijarskich,autor licznych komedii-FIRCYK SARMATYZMIgnacy Krasicki-„ksiaze poetow polskich”.Pisal dla „Monitora”. w swojej twórczości zawarł własną koncepcję ludzi i świata. Z pesymizmem ukazuje, jak bardzo zły jest świat, zdominowany przez ludzi głupich, bezmyślnych, próżnych i okrutnych. Jak przystało na człowieka oświeconego i duchownego sprzeciwia się zepsuciu, nie spodziewając się jednak poprawy. Przez współczesnych został nazwany księciem poetów. Dziś ceni się go za jego bajki i satyry, których treść jest wciąż aktualna, a wartość nieprzemijająca.Jonathan Swift-przedstawiciel oswieconego duchowienstwa anglikanskiego,pisarz,autor pamfletowPODROZE GULIWERAJózef Wybicki-autor polskiego hymnu narodowego PIESN LEGIONOW POLSKICH WE WLOSZECHJulian Ursyn Niemcewicz-poeta,pisarz i dramaturg,aktywny dzialacz obozu patriotycznego w czasie Sejmu Czteroletniego-POWROT POSLAJerzy Snopek-historyk literatury i tlumacz,znawca epoki oswieceniaJan Potocki-arystokrata z tytulem hrabiowskim,autor jednoaktowek teatralnychPARADY,REKOPIS ZNALEZIONY W SARAGOSSIEJean-Jacques Rousseau-patron tymentalizmu,wspolpracownik ENCYKLOPEDII.uwazal,ze cywilizacja odrywa czlowieka od natury,czyni go nieszcesliwym i zlym.Glownym zrodlem ludzkich cierpien jest prawo wlasnosci.Serce jest dla niego wazniejsze od rozumu.NOWA HELOIZAJohn Locke-ang filozofKonstanty Ildefons Galczynski-poeta,charakteryzowal się zamilowaniem do groteski albo skolonnoscia do basniowej fantastykiMieczyslaw Jastrun-poeta,tlumaczPaul Hazard-Francuski historyk literatury i kulturyStanislaw Trembecki-autor „Sofijowki”,libertyn,polak Wolter-najwazniejsza postac epoki oswiecenia.Rozum był dla niego miara prawdy.To co racjonalne,uznawal za prawdziwe.Wg niego nie istnieja żadne cuda,nie ma swiata nadprzyrodzonego.Ostro atakowal Kosciol-przeszkoda w oswieceniu ludzkich umyslow.Deista KANDYDWojciech Bogusławski-pisarz,aktor i organizator zycia teatralnego;wieloletni dyrektor Teatru Narodowego Racjonalizm-poglad filozof polegajacy na uznaniu rozumu w procesie poznania swiataEmpiryzm-poglad filozof uznajacy dosw za najlepszy sposób poznania prawdy
sentymentalizm-pochwala czułości, prostoty, zachwyt nad ppięknem przyrodyrokoko-styl który rozwinąl się w sztuce XVIII w w opozycji do dominującego klasycyzmu.Rozkwit przyada na okres panowania Ludwika XV.Rokoko objawiło się zamiłowaniem do elegancji formy i subtelnosci tresci