Michał Głowiński Dialog w powieści notatka


Słowo powieściowe jest zawsze samokrytyczne. Język jest materią, w której realizuje się narracja.

Podstawowy rys budowy tekstowej dzieła epickiego - rozróżnienie szeregu wypowiedzeniowego narratora i postaci.

W powieści jedną z podstawowych funkcji jest możliwość wprowadzenia przytoczeń (jeżeli pozwala na to kontekst narracyjny).

Dialog w powieści jest zapisany - podstawowa cecha odróżniająca go od normalnego. Punktem odniesienia dialogu jest zawsze narracja. Dialog jest mową określoną przez sytuację - narracja nią nie jest.

Narracja musi respektować reguły języka literackiego, musi być poprawna. W dialogu mogą się znaleźć te elementy, które normalnie w narracji mają wstęp zamknięty (dialekty, slangi, mowa archaiczna) - normalnie pisarz był zobowiązany do posługiwania się językiem obowiązującym (usankcjonowanym w świadomości zbiorowej).

Kryje się za tym pewna teoria języka; mowa przylega do sytuacji i warunków, w jakich jest realizowana. Człowiek musi mówić tak, jak mu na to pozwala jego kondycja.

„W dialogu może się pojawić każda mowa, jeżeli spełnia odpowiednie warunki i jest przez nie motywowana.” (Chomsky)

Dialog uwarunkowany przez sytuację musiał się czymś wyróżniać - upodobnienie języka narracji do języka postaci traktowane było jako błąd.

Dla czytelnika dialog jest OZNAKĄ - sam sposób wypowiadania się bohatera przynosi o nim często więcej wiedzy niż bezpośredni przedmiot jego rozważań. Dialog znaczy zawsze coś więcej niż znaczy.

Interpretowanie dialogu jako oznaki jest możliwe dzięki założeniu, że jest on zgodny z regułami mówienia, kształtowany tak jak żywa mowa - naśladowanie społecznie utrwalonych sposobów mówienia; utrwalenie wzorca używanego języka  MIMETYZM FORMALNY

Mimetyzm jest czynnikiem organizującym tylko poszczególne epizody utworu i występuje w kontekstach (najczęściej nie mają nic wspólnego z naśladowaniem lub odwołują się od wzorców, które są dalekie od ukształtowań dialogowych.

Mimetyzm znajduje się pod naciskiem dwóch zjawisk:

  1. Nie zdobywa nigdy pozycji samoistnej (nawet gdy jest rozbudowany i w dużym stopniu wolny od komentarzy) - oddziaływa na niego kontekst narracyjny. „Naśladowanie” mówienia przełamuje tok narracji niezależnie od tego, czy występuje w niej jakiś element mimetyzmu formalnego, czy też są one jej nieznane.

  2. Punkt wypowiedzi nie stanowi tutaj nie typ wypowiedzi o wyraźnie zaznaczonych i utrwalonych w danej kulturze kształtach, ale zjawisko tak wielorakie i nieuchwytne jak potoczne mówienie  czynnik decydujący o swoistości mimetyzmu formalnego w przypadku dialogu powieściowego. Nie jest to sprawa indywidualnego wyboru - w znacznej mierze zależy od stopnia świadomości społecznej.

Mimetyzm formalny podporządkowuje te elementy, które w oryginale mają charakter użytkowy i służą komunikacji (bezpośredniej).

Jest on konwencją literacką - pozwala ona wprowadzić w obręb dzieła takie żywioły, które są genetycznie pozaliterackie.

Kolokwialność i potoczność dialogu jest efektem wypracowania takiej konwencji, która tworzy złudzenie naturalności i potoczności; (a nie tylko reprodukowanie mowy).

Złudzenie to ujawnia się, gdy pisarz wychodzi poza język literacki swojej epoki, gdy sięga po slang, argot, gwarę.

Język narracji stanowi także interpretację dialogu; powiadamia także o tym, jak się mówi  metajęzykowe rozpatrywanie narracji.

FUNKCJE METAJĘZYKOWE WOBEC NARRACJI:

  1. Znaczenie szersze - wszelka narracja ma charakter metajęzykowy, skoro opowiada o mówiących bohaterach; (metajęzyk jako składnik ogólnej kompozycji narracyjnej)

  2. Znaczenie węższe - element ten ujawnia się e tych segmentach narracji, które bezpośrednio towarzyszą przytaczanym wypowiedziom; stanowią akompaniament narracyjny dialogu. Bezpośredni akompaniament wchodzi w ogólną kompozycję.

ZADANIA AKOMPANIAMENTU:

Komentarz narracyjny jest do przytaczanych wypowiedzi jest formą panowania nad nimi, formą odbierania ich samodzielności.”

Znaczenie komentarza metajęzykowego wzrasta w miarę, jak większa staje się różnica pomiędzy językiem przytoczeń, a językiem narracji. (w komentarzu pojawiają się takie formuły, które nie mogłyby się znaleźć w narracji)

Pojawienie się danego ujęcia językowego sprawia, że potencjalnie jest on przedmiotem komentowanym, podczas gdy jego obecność w narracji powoduje, że może stać się czynnikiem komentującym.

Komentarz narracyjny dotyczy nie tylko sposobu wypowiadania i użytkowania środków; może stwierdzać, co w danej wypowiedzi jest wiarygodne, a co stanowi złudzenie lub majaczenie postaci (może się mylić, przekazywać fałsze).

„Prawda” nie jest kategorią odnoszącą się do świata zewnętrznego - ustala stosunek wypowiedzi dialogowych do przyjętych w narracji założeń, wprowadza je w jej ogólny porządek.

PROBLEM DIALOGU W ZWIĄZKACH ZE SCHEMATAMI RELACJI OSOBOWYCH:

Stosunek narracji i dialogu kształtuje się w zależności od poetyki powieści, obowiązującej w danym czasie.

  1. Powieść trzecioosobowa - swobodne i nieograniczone przytaczanie dialogów jest następstwem przyjętej formy i nie wymaga odpowiedniej motywacji.

  2. Powieść pierwszoosobowa - wymagane są pewne założenia dodatkowe: „konwencja doskonałej pamięci” - silny czynnik motywujący, ale nie przeciwstawia się załamaniu reguł mimetyzmu formalnego; bez założeń tylko krótkie przytoczenia w mowie zależnej - wypowiedź podporządkowana mowie opowiadającego. Przytaczając szersze wypowiedzi narrator wychodzi ze swojej konwencji w kierunku narracji w 3os.

Obecność dialogu i w tych układach, które go nie wymagają, świadczy, że stał się on jednym z elementów koniecznych formy powieściowej, swojego rodzaju sygnałem powieściowym.

POWIEŚĆ W TRZECIEJ OSOBIE:

Dialog w powieści może być nieciągły  jest on nie ciągły jako tekst, ale kryje się za nim intuicja pełnej sytuacji dialogowej. Pozwala się domyślać elementów nieobecnych bezpośrednio w tekście i nadawać im znaczenie.

Przemilczenie jest możliwe, jeżeli danej wypowiedzi nie odbiera się w izolacji, ale porównuje z innymi wypowiedziami - przede wszystkim usankcjonowanymi modelami w danej kulturze.

Przerwanie dialogu w stosunku do narracji może przebiegać w różny sposób i mieć różne stopnie wyrazistości.

Stosunek pomiędzy ciągłością narracji i ciągłością dialogu jest stosunkiem odwrotnie proporcjonalnym: im bardziej ciągła narracja, tym mniej ciągły dialog (i vice versa)

STOSUNEK DIALOGU DO OGÓLNEJ KOMPOZYCJI POWIEŚCI:

argot [wym. argo] jęz. «potoczna odmiana języka narodowego, używana przez określoną grupę społeczną, odznaczająca się ekspresywnością i pewnym zasobem odrębnego słownictwa; gwara środowiskowa»

idiolekt «indywidualne cechy mowy danego osobnika związane z jego pochodzeniem, wykształceniem, zawodem, tradycjami środowiskowymi, upodobaniami stylistycznymi itp.»

‹idio- + (dia)lekt›

Druk i opracowanie: Michał Pyka

4



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Fedon jest to bardzo piękny dialog, Filozofia, Notatki różne
Michał Głowiński Cztery typy fikcji narracyjnej
Nawęglanie-notatka, NAW˙GLANIE
Dialogowe Ja zarys teorii, inspiracje badawcze, ciekawsze wyniki NOTATKA
negocjacje dialog, notatki, WSTiH, WstiH 3
pedagogika dialogu-notatka, DEL(ano), Chomik EDU, studia
Magdalena Sadecka Konstrukcje potoczne w dialogach Człowieka z marmuru notatki
Istota , cele, skladniki podejscia Leader z notatkami d ruk
MODELOWANIE DANYCH notatki
Prezentacja ochrona własności intelektualnej notatka
notatki makro2 wiosna09
Prawo cywilne notatki z wykładów prof Ziemianin

więcej podobnych podstron