Relacja personel medyczny- pacjent.
Kiedy ma ona charakter terapeutyczny?
Fundamentem leczenia i podstawą praktyki lekarskiej jest kontakt pomiędzy lekarzem a pacjentem. Relacja ta jest zjawiskiem społecznym i jako taka jest przedmiotem badań socjologii medycyny.
I. Modele relacji lekarz- pacjent
1. Model biologiczny i psychospołeczny (koncepcja T.Parsonsa)
Model biologiczny- zachowania ukierunkowane na zadania instrumentalne (lekarz realizujący cel jakim jest przywrócenie zdrowia pacjenta; koncentruje się w pierwszej kolejności na chorobie pacjenta, a nie na jego osobie; aby osiągnąć cel podejmuje szereg czynności instrumentalnych, powodujących często zachwianie równowagi emocjonalnej u pacjenta);
Model psychospołeczny- ukierunkowany za zachowania społeczne, afektywne, ekspresywne (lekarz ma prawo domagać się od pacjenta udzielenia bardzo osobistych informacji np. o stylu życia, przeżyciach oraz sytuacji życiowej; lekarz autorytatywnie ustala i prowadzi terapię).
2. Model zgodności i niezgodności
a) Model zgodności (konsensusu) T.Personsa zakłada harmonię relacji między lekarzem a pacjentem, w której to lekarz jest osobą prowadzącą, a pacjent zaś „kroczy” za nim; tak wysoka rola lekarza wynika z jego statusu społecznego oraz większej wiedzy i praktyki, która daje mu możliwość kontroli sytuacji. W relacji tej zakłada się unormowany wzór zaufania tzn. lekarz rozumie potrzeby pacjenta i działa zgodnie z jego interesem; pacjent zaś w pełni współpracuje z lekarzem i stara się stosować do wskazanych zaleceń, aby jak najszybciej powrócić do zdrowia.
b) Model niezgodności (sprzeczności) Freidsona dowodzi niezgodności między oczekiwaniami pacjenta a tym co jest w stanie zaoferować lekarz. Wykorzystując część swojego autorytetu, stara się by sprostać oczekiwaniom pacjenta, lecz zależy mu tylko i wyłącznie na utrzymanie swej zinstytucjonalizowanej dominacji. Wynika z tego, że przebieg choroby jest uzależniony od uwarunkowań środowiskowych, w tym także od postawy lekarza. Model ten posiada interakcyjne i dynamiczne aspekty relacji lekarz- pacjent.
3. Model aktywności i bierności według Szasza i Hollendra
Relacja pomiędzy lekarzem a pacjentem uzależniona jest od stanu chorego i jego zdolności do aktywnego uczestnictwa w terapii. Wyróżniamy trzy rodzaje interakcji:
aktywność- bierność - lekarz robi coś dla pacjenta, który przyjmuje te działania z ulegliwością,
kierowanie- współpraca - lekarz mówi pacjentowi co robić (zasada „lekarz wie lepiej”), a ten współpracuje i jest posłuszny,
współuczestnictwo - lekarz pomaga pacjentowi, aby ten pomógł sobie sam.
Model w pewnych sytuacjach dopuszcza partnerstwo i współdziałanie, ale nadal zakłada dominację lekarza i podporządkowanie pacjenta.
II. Konflikt w relacji lekarza z pacjentem („zderzenie perspektyw”)
1. Najczęstsze przyczyny konfliktu:
- krytyczne podejście pacjenta do zaleceń lekarza,
- poziom wiedzy medycznej pacjenta,
- zetknięcie się dwóch różnych wzorów kulturowych reprezentowanych przez lekarza i pacjenta,
- niesubiektywna ocena postępowania lekarza,
- nieodpowiednie nastawienie lekarza do pacjenta lub odwrotnie,
- dystansowanie się pacjenta wobec lekarza i jego zaleceń,
- odmienny sposób opisywania problemu i sposobów jego rozwiązywania.
2. W proces negocjacji lekarza z pacjentem ingerują trzy elementy:
a) Depersonalizacja - pojedynczy przypadek choroby, w
porównaniu z wszystkimi, które trafiają do lekarza, jest tylko
jednym z wielu. Pacjent by zainteresować lekarza swoją chorobą
musi umiejętnie ją przedstawić.
b)Zaufanie do lekarza - pacjent musi dostosować punkt widzenia swojej choroby oraz swoją hierarchię wartości do reprezentowanego przez lekarza. Pacjent żeby zgodzić się z postępowaniem lekarza musi zaakceptować go jako kierującego jego zdrowiem a często nawet życiem.
Niepowodzenie - pacjent obawia się, by nie wydać się śmiesznym w oczach swojego lekarza, dlatego tez musi robić wszystko, aby takich sytuacji unikać.
III. Grupy chorych wymagających szczególnych technik komunikacji
1. Pacjent terminalny (redukowanie lęku i niepewności, umożliwienie dokonywania wyborów, kształtowanie odpowiedniego obrazu choroby).
2. Pacjent uzależniony (obrazowe przedstawienie zmian zachodzących w organizmie, wskazanie na istnienie uzależnienia i uświadomienie konieczności podjęcia leczenia odwykowego, wyjaśnienie istoty takiego leczenia, pokazanie rozwiązań praktycznych, zaproszenie do współpracy członków rodziny).
3. Dziecko (nawiązanie kontaktu z rodziną i wpływanie na jej emocje, wyjaśnianie prostym językiem poszczególnych czynności, redukcja niepokoju, walka z bólem)
IV. Jak rozmawiać z pacjentem, by pozytywnie wpłynąć na procesy leczenia?
Należy:
- słuchać uważnie potrzeb pacjenta;
- podchodzić indywidualnie i plastycznie;
- wykazać zainteresowanie pacjentem, nie tylko jego chorobą;
- uwzględniać kontekst sytuacyjny;
- wyjaśniać, pytać i odpowiadać;
- aktywnie słuchać;
- wyrażać się jasno, rzeczowo i zrozumiale;
- wprowadzić elementy edukacji medycznej;
- okazywać zrozumienie i akceptację;
- przekazać tylko podstawowe i niezbędne informacje, akcentując szczególnie te, które pacjent może wykorzystać w procesie leczenia;
- nie opuszczać w trudnych chwilach;
- wspierać emocjonalnie i budować racjonalną nadzieję na powodzenie.
Bibliografia:
1. Mayerscough P.R., Ford M., Jak rozmawiać z pacjentem, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001.
2. Barański J., Waszyński E., Steciwka A., Komunikowanie się lekarza z pacjentem, Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 2000.
3. http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=378