Dysfunkcjonalność instytucji medycznych

Marta Kleszewska

I rok farmacji

grupa A

Instytucje medyczne

Instytucje- to celowo powołane lub spontanicznie ukształtowane urządzenia społeczne, wyposażone w materialne środki działania, na których opierając się wykorzystywane są specjalistyczne czynności integrujące dążenia ludzi, regulujące zachowania i zaspokajające określone potrzeby społeczne.

Zakres i sposób działania każdej instytucji jest wyznaczana przez:

• zasadę naczelną „kartę instytucji”

• personel

• normy

• substrat materialny

• działalność

• rezultaty działania (funkcje)

Każda instytucja posiada:

• cel, funkcje, zakres spraw, które załatwia

• określone czynności dopuszczalne do załatwienia określonych celów

• środki i urządzenia potrzebne do wykonywania działań (materialne, idealne, symboliczne)

• sankcje, wobec osób, które wykonują czynności zinstytucjonalizowane

Funkcjonalność instytucji zależy, bowiem od:

• określenia celu i zakresu wykonywanych czynności

• racjonalnego podziału i organizacji pracy

• stopnia depersonalizacji czynności i uzależnienia czynności od osobistych dążeń poszczególnych członków grupy

• uznania i zaufania jakim grupa darzy pracowników instytucji

• sposobu włączenia danej instytucji do systemu innych instytucji

Instytucje spełniają w społeczeństwie wiele ważnych zadań, m.in.:

• zapewnienie możliwości zaspokajania ludzkich potrzeb

• regulacja działań społecznych

• zapewnienie ciągłości życia społecznego

• integracja dążeń, działań i stosunków społecznych, umacnianie wewnętrznej spójności zbiorowości

Przykłady instytucji medycznych:

• szpital

• hospicja

• sanatoria

• przychodnie

• uczelnie medyczne

• placówki leczenia uzależnień

Odnosząc powyższe cechy konkretnie do instytucji medycznych, należy stwierdzić, że instytucje medyczne powstają po to, by:

• zaspokajać konkretne potrzeby społeczeństwa

• ich celem jest zapobieganie chorobom i walka z nimi

• przedłużanie oraz ratowanie życia ludzkiego

Szpital, jako instytucja medyczna

Modele opieki wg Coe:

• klasyczny

• opiekuńczy

• rehabilitacyjny

Wyróżnia się następujące funkcje szpitala:

• diagnostyczno-terapeutyczną i opiekuńczą, obejmującą usługi lecznicze w określonym środowisku

• profilaktyczną zarówno indywidualną jak i środowiskową

• naukowo- badawczą

• dydaktyczną- przekazywanie studiującym wiedzy teoretycznej i praktycznych umiejętności z zakresu medycyny oraz kształcenie zawodowe.

• pielęgnacyjna

• rehabilitacyjna

• integracja przedstawicieli różnych profesji medycznych i stworzenie z nich zespołu, którego celem jest zapewnienie jak najlepszego leczenia i opieki nad chorym

Bardzo ważne jest, aby zachować równowagę między powyższymi funkcjami, gdyż jej zachwianie odbija się niekorzystnie na sytuacji poszczególnych jednostek- chorych, lekarzy, naukowców czy studentów odbywających praktyki.

Co do celów szpitala to istnieje między nimi ścisła współzależność. Nie wystarczy samo leczenie, konieczne jest także podjęcie działań profilaktycznych, związanych z promocją zdrowia. Szpital powinien być utożsamiany, jako ośrodek informacyjny w zakresie zdrowia i zachowań z nim związanych, a nie jedynie kojarzony z miejscem, gdzie leczy się długotrwałe ciężkie choroby lub po prostu miejsce, w którym się umiera. Programy promocji zdrowia realizowane w szpitalach dotyczą edukacji zdrowotnej pacjenta, porad zdrowotnych, programów rehabilitacyjnych oraz współdziałania w propagowaniu zdrowia wśród szerszej społeczności. Celem tych programów jest uświadomienie możliwości wyboru takich zachowań i postaw prozdrowotnych, aby sprzyjały one uzyskaniu optymalnego poziomu zdrowia fizycznego oraz poprawie naturalnego i społecznego środowiska, poprzez informowanie pacjentów jak mają zachowywać się wobec własnej choroby, przygotowując go na ewentualne zmiany, jakie niesie ze sobą choroba oraz na diagnozę lekarską.

Zharmonizowanie tak różnorodnych celów nie jest zadaniem łatwym, gdyż wymaga dobrej organizacji. Dlatego też uważa się, że szpital, jako instytucja należy do jednych z najbardziej sformalizowanych i zhierarchizowanych struktur. Dobra organizacja, tj. taka, która oznacza się ścisłym podziałem obowiązków i zadań, zhierarchizowaną strukturą opartą na autorytetach, systemem formalnej komunikacji oraz całym systemem regulacji prawnych i wewnętrznej kontroli. Organizacja powinna także być dostosowana nie tylko do zadań instytucji i jej otoczenia, ale także do indywidualności jednostek, z których składa się personel, ze zwróceniem szczególnej uwagi na konieczność zapewnienia specyficznych warunków, jakich wymagają chorzy.

Szpital jako instytucja charakteryzująca się dużym stopniem zbiurokratyzowania.

Biurokracja- wg Maxa Webera, to hierarchiczny układ pozycji urzędowych (o ściśle określonych zasadach zwierzchnictwa i podporządkowania), w którym stosunki społeczne są regulowane w całości przez przepisy wewnętrzne oraz ogólne normy prawa.

Cechy biurokracji idealnej wg Maxa Webera:

• podstawowym dokumentem organizacyjnym, prezentującym stosunki zależności między pozycjami urzędowymi i zakres tych kompetencji jest statut

• wewnętrzne normy organizacyjne tworzą system celowo ustanowionych, bez osobowych i abstrakcyjnych zasad regulujących zachowania ludzi w organizacji

• stosunki w organizacji mają charakter zobiektyzowany, całkowicie bezosobowy, ściśle zhierarchizowany; są to stosunki między stanowiskami, a nie między jednostkami, których cechy indywidualne i uczucia mają wpływ na przebieg tych stosunków. Posłuszeństwo pracowników jest posłuszeństwem wobec bezosobowego porządku.

• przepisy zapewniają ciągłość funkcjonowania organizacji, wykluczają dowolność i arbitralność decyzji, zawierają sankcje za nieprzestrzeganie ich.

• merytokratyczny charakter kariery organizacji- możliwość awansu dla osób legitymujących się określonym wykształceniem, wymaganym doświadczeniem i wywiązujący się sumienie ze swoich obowiązków.

• urzędnicy są wyszkolonymi fachowcami, profesjonalistami

• zwierzchnik dochodzi do swej pozycji przez wybór

• nominacja stanowisk

• urzędnicy są pracownikami najemnymi, podlegają pracy zwierzchniej tylko w zakresie określonym w umowie o pracę, dostają stałe wynagrodzenie

• sfera zawodowa urzędników jest ściśle oddzielona od sfery życia prywatnego

• ideał postępowania bezstronnego, obiektywnego- nieuleganie wpływom względów osobistych czy emocjonalnych, postępowanie całkowicie formalistyczne opierające się na racjonalnych zasadach

• wymiana informacji organizacji dokonuje się wyłącznie w formie przepływu dokumentów między urzędami. Dokumenty te są gromadzone i stanowią zbiorową pamięć organizacji

Zalety instytucji biurokratycznej:

• efektywność

• dążenie do precyzji

• szybkość

• maksymalizowanie zysków w stosunku do zainwestowanych środków

Wady instytucji biurokratycznej:

• bezosobowość i dehumanizacja stosunków między jednostkami

• uniformizacja kultury

• bezbarwność życia

Dysfunkcjonalność instytucji biurokratycznej na przykładzie szpitala

Dysfunkcjonalność- zakłócenia w realizacji założonych celów instytucji spowodowane realizacją innych

Instytucja totalna- instytucja, którą charakteryzują dwie zasadnicze cechy. Po pierwsze, kumulacja całości życia, zaspokajanie wszystkich potrzeb w jednym miejscu. Po drugie, jest to koegzystencja w jednym miejscu dwóch specyficznie powiązanych stosunkami podporządkowania i zależności grup- mieszkańców ( mówiąc o szpitalu należy interpretować jako pacjentów) oraz personel. Obie cechy mają wpływ na sposób życia mieszkańców(pacjentów) na zakres i formy zaspokajania ich potrzeb

Instytucje typu biurokratycznego rodzą patologie organizacyjne, paradoksalnie wynikające z wyżej wymienionych cech idealnej organizacji biurokratycznej, które często stają się przyczyną zjawisk dysfunkcjonalnych. Dzieje się tak, ponieważ opis idealnej biurokracji zawiera tylko jeden aspekt funkcjonowania organizacji, zaś poza regułami formalnymi zawartymi w przepisach, powstają także zasady o charakterze nieformalnym, których skuteczność jest często znacznie większa.

Szpital jest instytucja biurokratyczną, która jest powoływana w celu realizacji bardzo ważnej ze społecznego punktu widzenia wartości, jaką jest ratowanie życia ludzkiego i przywracanie zdrowia.

Większość szpitali spełnia warunki, aby określić je mianem instytucji totalnej:

• ścisłe kontrolowanie wejść i wyjść do oddziałów zamkniętych

• niemożność odwiedzania pacjentów o dowolnej porze przez najbliższych

• stosunki pacjentów są oparte na ścisłych rygorach

• pozbawianie pacjentów ich prywatności.

Efektem tego jest wzrost kontroli zawodowej nad pacjentem a także do depersonalizacji stosunku lekarz-pacjent.

Pobyt w szpitalu:

• daje choremu poczucie bezpieczeństwa, że znajduje się w środowisku specjalistów w zakresie leczenia i opieki, którzy wykorzystują całą swoją wiedzę i umiejętności w celu przywrócenia mu zdrowia

• stwarza dla niego sytuacje stresowe, wynikające z przekonania o zagrożeniu stanu zdrowia, a także wynikające ze znalezienia się w nowym środowisku, odizolowanym od rodziny, pozbawiony przedmiotów osobistych, poddawanie się dyscyplinie życia szpitalnego oraz różnych relacji z personelem lekarskim i pielęgniarskim.

Dysfunkcjonalność instytucji medycznych:

• niewłaściwy proces komunikacji między personelem medycznym a pacjentem, nieprawidłowe relacje między nimi- odsyłanie pacjenta do różnych specjalistów, porozumiewanie się lekarzy za pomocą pisemnie wydawanych orzeczeń

• bagatelizowanie sfery opiekuńczo-emocjonalnej- nieliczenie się z odczuciami i emocjami pacjenta, brak wsparcia ze strony personelu medycznego

• depersonalizacja stosunku lekarz-pacjent

• zjawisko uprzedmiotawiania pacjentów-leczenie objawów, nie przyczyn; traktowanie pacjenta, jako przypadku chorobowego, nie człowieka.

• niewłaściwe lub niewystarczające przekazywanie informacji o chorobie, zalecanego leczenia czy ewentualnych skutków ubocznych leczenia- brak osoby, z którą można by przedyskutować swój stan; używanie specjalistycznej, niezrozumiałej terminologii; dyskomfort związany z biernym poddawaniem się zaleceniom personelu medycznego; brak komunikacji między lekarzem o rodziną

Podsumowanie

Dysfunkcjonalność instytucji medycznych wynikać może z błędów organizacyjnych, niedoborów ekonomicznych, braku kontroli celów i funkcji, jakie te instytucje wypełniają. Wiele instytucji zapewniających wysoki standard pomocy fachowej stwarza jednocześnie sytuację, która nie zadowala chorego człowieka. Przyczyny dysfunkcjonalności instytucji medycznych mogą tkwić w nieprzygotowaniu przez uczelnie medyczne przyszłych lekarzy do pełnionej przez nich roli zawodowej- ukierunkowanie na kariery lekarzy wąskich specjalizacji, klinicystów, wysokiej klasy specjalistów, zwracających podczas studiów uwagę na rzadkie i interesujące przypadki, a nie powszechnie występujące, banalne wręcz choroby. W efekcie może występować konflikt między wyuczoną, a wykonywaną rolą lekarza, co może doprowadzić do braku satysfakcji oraz wypalenia zawodowego lekarzy.

Bibliografia

J. Barański, W. Piątkowski, Zdrowie i choroba: Wybrane problemy socjologii medycyny.

B. Tomiasz-Adamczyk, J. Bajka, G. Marmon, Wybrane elementy socjologii zawodów medycznych

---