INSTYTUCJA TOTALNA W
KONCEPCJI E.GOFFMANA
Tomasz Maruszewski
Instytucja totalna to organizacja społeczna, która stwarza dla osób z
nią związanych rodzaj odrębnego świata, rządzącego się własnymi prawami i odseparowany jest od reszty społeczeństwa mniej lub bardziej szczelnymi barierami.
Podział i rola instytucji totalnych:
Instytucje powołane do opieki nad osobami niedołężnymi i nieszkodliwymi np. domy starców, przytułki dla ociemniałych, żebraków i sierot.
Zakłady opieki nad osobami niezdolnymi do samodzielnego życia, a zarazem niebezpiecznymi dla społeczeństwa np. sanatoria przeciwgruźlicze, szpitale psychiatryczne.
Instytucje, których zadaniem jest ochrona społeczeństwa przed szkodzeniem mu w sposób świadomy np. więzienia, zakłady poprawcze, obozy dla jeńców wojennych i obozy koncentracyjne.
Instytucje, które są powołane do realizacji określonych zadań technicznych i mają charakter czysto instrumentalny np. koszary wojskowe, okręty, obozy pracy
Instytucje przeznaczone dla osób, które dobrowolnie wycofały się z czynnego życia, oraz miejsca kontemplacji religijnej: opactwa, klasztory, zakony
Cechy instytucji totalnych:
Podział na podwładnych i personel, którzy tworzą dwa oddzielne światy - każda z tych grup ocenia członków drugiej grupy na podstawie wrogich stereotypów. Personel uważa, że podwładni są zatwardziali, zdradzieccy i spiskują, co sprawia, że czuje się wyższy. Podwładni przypisują personelowi despotyzm, wywyższanie się i pogardliwość, czują się niżsi i słabsi.
Zaspokajanie wielu różnych potrzeb ludzkich - organizacje o charakterze totalnym przejmują „odpowiedzialność” za podwładnych i muszą zapewnić im wszystko co uznaje się za niezbędne do życia.
Ujednolicenie miejsca pracy, zabawy i spania - zasadniczą cechą instytucji totalnych jest przełamanie barier, które zwykle oddzielają te trzy dziedziny życia. Życie mieszkańców tych instytucji toczy się w tym jednym miejscu i podlega tej samej, jedynej władzy.
Ściśle zaplanowany czas w ciągu dnia - cały dzień jest ściśle zaplanowany. Plan narzucony jest z góry przez system formalnych rozporządzeń, a jego przestrzegania pilnuje zespół nadzorców.
System przywilejów - na który składają się: wewnętrzny regulamin, kary oraz nagrody. W zamian za posłuszeństwo personel przyznaje nieliczne, ściśle określone przywileje, jak najbardziej naturalne w zewnętrznym świecie, a ograniczone w instytucji.
Ograniczony kontakt ze światem zewnętrznym - totalny charakter symbolizują często: zamknięte drzwi, wysokie mury i zasieki z drutu kolczastego.
Wszechobecna biurokracja - instytucje totalne, łączą elementy społeczności mieszkańców z elementami organizacji formalnej.
Systemy i procesy związane z funkcjonowaniem w instytucji totalnej:
Wytworzenie specyficznego żargonu - w którym członkowie opisują wydarzenia w ich swoistym świecie. Członkowie personelu, szczególnie niższych szczebli znają ten język i posługują się nim w kontaktach z podwładnymi, jednak podczas rozmów z przełożonymi i ludźmi z zewnątrz używają normalnego języka.
Rozróbka - jest to zjawisko występujące w szpitalach psychiatrycznych, więzieniach i wojsku, które polega na angażowaniu się w działalność zakazaną, która podlega karze. Typowymi przykładami rozróbki są: bójki, pijaństwo, usiłowanie samobójstwa, hazard, niesubordynacja, homoseksualizm, bezprawne opuszczenie instytucji
System wtórnego przystosowania - obejmuje on techniki, które umożliwiają podwładnym uzyskanie na drodze nieoficjalnej zakazanych gratyfikacji bądź gratyfikacji oficjalnie dozwolonych niedozwolonymi środkami. System ten jest najbardziej rozwinięty w więzieniach ale występuje również w innych instytucjach totalnych.
Mechanizmy działania:
W każdej instytucji totalnej następuje degradacja osobowości. Ciężko jest zapanować nad indywidualnościami, dlatego instytucje totalne starają się usunąć wszelkie oznaki tożsamości podwładnego. Dzieje się to po przez rożne mechanizmy, które kształtują zachowania zbiorowości w sposób pożądany:
Przechowywanie rzeczy osobistych w magazynie, do którego podwładny nie ma dostępu,
Ujednolicony strój
Zbiorowa realizacja codziennych zajęć według narzuconego z góry planu, co pozbawia podwładnych możliwości swobodnej decyzji
Uniemożliwiony lub w znacznym stopniu ograniczony jest kontakt podwładnych ze środowiskiem zewnętrznym
Wymuszanie na podwładnych okazywania szacunku personelowi
Szczególny system władzy:
Władza ma charakter grupowy - każdy członek personelu ma prawo karania każdego podwładnego
Władza stosuje sankcje za wykroczenia przeciw bardzo licznej grupie zachowań (niewłaściwy ubiór, obyczaje, zachowanie)
Za wykroczenia w jednej dziedzinie stosowane są sankcje w innej dziedzinie
System przywilejów
Techniki adaptacyjne:
Wycofanie się z sytuacji - czyli podwładny przestaje się interesować czymkolwiek oprócz tego, co go bezpośrednio dotyczy i nie zwraca uwagi na obecność innych
Bunt - podwładni odmawiają współpracy z personelem i prowokują władze instytucji
Zadomowienie - utożsamienie wycinka świata zewnętrznego, jakim jest instytucja z całość. Starają się oni zbudować sobie stabilną, dającą względne zadowolenie egzystencję.
Konwersja - podporządkowanie i przejmowanie wszystkich poglądów personelu. Konwertyta przyjmuje postawę bardzo zdyscyplinowaną i moralistyczną.
Zimna kalkulacja - kombinacja różnych elementów adaptacji w zależności od sytuacji. Różnica w zachowaniu w obecności kolegów i w obecności personelu.
Różnice między instytucjami totalnymi:
Sposób rekrutacji, która może być
Dobrowolna - instytucje religijne, które przyjmują tylko tych, którzy wierzą w swoje powołanie,
Półdobrowolna - np. wojsko, podwładni są zmuszani do służby wojskowej, ale jednocześnie mogą być przekonani, że to służy ich własnym interesom,
Przymusowa - np. więzienie
Stopień przenikalności między normami obowiązującymi w instytucji a światem zewnętrznym, który decyduje o rozbieżności między tymi dwoma światami. Z ową przenikalnością związana jest jeszcze jedna kwestia: jak podwładni radzą sobie po opuszczeniu instytucji totalnej. Bowiem im mniej była ona przenikalna (czyli im większa była rozbieżność zasad między nią a otoczeniem), tym trudniej jest byłemu podwładnemu odnaleźć się poza instytucją.
Podtrzymywanie więzi podwładnych z instytucją i między sobą po opuszczeniu instytucji. Np. absolwenci seminarium benedyktyńskiego mimo oddalenia utrzymują nieoficjalne kontakty z instytucją, a także uważają, że ich pozycja i działalność zostały przesądzone po przez przynależność do instytucji. Po drugiej stronie znajdziemy żołnierzy służby czynnej, którzy zaraz po opuszczeniu jednostki wtopili się w życie cywilne i nie chcą uczestniczyć w spotkaniach z kolegami z tej samej jednostki.
Bibliografia:
Część pracy E. Goffmana The Characterististics of Total Institutions
http://pl.wikipedia.org/wiki/Instytucja_totalna