250

LILIANNA KOSTAŃSKA, JERZY MALINOWSKI. SYLWESTER RADZIKOWSKI

BEATA BUGAJSKA

Trans-Generation transmission of Yalues in Police Families

Summary

Most of the reports concerning police families concentrate on social-economic dimensions or problems related to the stressful work, but only from the point of view of the father who is doing such work. Up to nów there is a łąck of reports concerning the generational transmission of experiences in the area relating to the system of morał and social values as received by the parents and children of police families. In undertaking the problem, we tried to check:

Does a relationship exist between the perception of the system of bringing up and the difficulties which the parents and the growing children experience in police families?

Which hierarchy of systems of finał and instrumental values do parents and their growing children present in police families?

The research utilized: the Family Profile Inventory by Z. B. Gasia and the Scalę of Yalues by M. Rokeach in P. BrzozowskTs adaptation.

The researched population comprised of 30 police families living in the city. The person who was working as a police officer was the father. Both parents and their growing children were tested - boys and girls were represented to an eąual degree.

The obtained results of the research showed the complexity of the mechanisms of functioning specific to this social group which is the farniry of police officers.

Integracja międzypokoleniowa

Projekty realizowane w Uniwersytecie Trzeciego Wieku

w Szczecinie

Wprowadzenie

Narastająca potrzeba budowania dialogu pomiędzy pokoleniami wynika z co najmniej dwóch przyczyn. Po pierwsze, podyktowana jest zmianami de­mograficznymi. Ludzie starzy pozostają współcześnie w niewspółmiernie dłuż­szym kontakcie z pokoleniem ludzi młodych, aniżeli miało to miejsce w prze­szłości (por. A. Giddens 2004). Kontaktowanie się obydwu pokoleń należy spostrzegać w podwójnej perspektywie - wzajemnych, międzypokoleniowych relacji z jednej strony, ale i kosztów egzystencji ludzi starych, którymi zostanie obciążone pokolenie ludzi młodych, z drugiej strony. Aby wyeliminować anta­gonizmy, należałoby uświadamiać ludziom młodym, że znajdą się kiedyś w ana­logicznej sytuacji. Druga przyczyna, dla której konieczne jest rozwijanie dialo­gu pomiędzy pokoleniami, dotyczy uproszczonego wizerunku starości. Jest on ograniczany do przedstawiania ludzi starych jako utrudniających sprawne funkcjonowanie społeczeństwa w wielu dziedzinach życia (por. L. Dyczewski 1994). Obydwa przedstawione powody wpłynęły na to, że Uniwersytet Trze­ciego Wieku w Szczecinie podjął działania zmierzające do integracji między-pokoleniowej.

Integracja międzypokoleniowa. Przestaniu teoretyczne

Relacje międzypokoleniowe opierają się między innymi na przekazywaniu ideologii życiowej¹ przez pokolenie zstępujące pokoleniu wstępującemu. Ideo­logia życiowa to ogół poglądów i przekonań o tym, do czego należy w życiu

¹ Termin ideologia życiowa stosowany jest tutaj w nawiązaniu do rozumienia pojęcia ideolo­gia, jakie zaproponował P. Sztompka (2002, s. 306). W pojmowaniu ideologii kładziony jest nacisk na to, że stanowi ona zbiory lub systemy idei, których funkcją jest m.in. utwierdzanie grupowej tożsamości. Przekazywane z pokolenia na pokolenie ideały, wartości, normy postępowania taką funkcję pełnią i wchodzą do zakresu znaczeniowego pojęcia ideologia życiowa.

INTEGRACJA MIĘDZYPOKOLENIOWA

253

252

BEATA BUGAJSKA

dążyć, co sobie cenić, co osiągać. Ideologia życiowa jest następstwem doświad­czeń, jakie z własnego życia wynieśli przedstawiciele pokolenia zstępującego. Z tak pojmowanej ideologii można „wyprowadzić takie pierwszorzędne cechy osobowości, którymi w przeświadczeniu pokolenia odchodzącego powinni się charakteryzować przedstawiciele młodego pokolenia. Doświadczenia przeka­zywane z pokolenia na pokolenie gwarantują kształtowanie się pozytywnych nastawień do tych wartości, od których zależy zarówno rozwój jednostki, jak i całych zbiorowości społecznych. Takie spojrzenie na stosunki między poko­leniami jest bliskie koncepcji M. Mead (2000). Zgodnie z jej koncepcją w kon­taktowaniu się ludzi starych i młodych może wystąpić kilka etapów. W pierw­szym etapie doświadczenie ludzi starych jest życiowo użyteczne dla ludzi mło­dych. Etap drugi charakteryzuje się przydatnością doświadczeń życiowych dla obydwu stron. Etap trzeci obejmuje ewentualność spóźnienia cywilizacyjnego ludzi starych. Muszą oni wówczas korzystać z doświadczenia ludzi młodych, na które składa się odmienna wiedza, umiejętności i zdolności, ale także odmien­ność przeżywania rzeczywistości (M. Mead 2000, s. 23).

Integracja międzypokoleniowa - cele, funkcje, zasady

Głównym celem integracji międzypokoleniowej jest zapewnienie ciągłości kulturowej. Ważne jest, aby młodemu pokoleniu były przedstawiane ogólno-humanistyczne wartości i wynikające z nich normy postępowania kształtujące dotąd życie społeczne. Następstwem przestrzegania tych norm jest rozwój tak zwanych pierwszorzędnych cech osobowości, to znaczy takich, pod względem których ludzie powinni być do siebie podobni a nie różni, np. tolerancja, opie­kuńczość, użyteczność, odwaga cywilna, dzielność i wiele innych (K. J. Till-mann 1996, s. 8).

Odrębnym celem integracji międzypokoleniowej jest wspomaganie przez ludzi starych procesu kształtowania się tożsamości ludzi młodych. Zgodnie z teorią symbolicznego interakcjonizmu poczucie tożsamości jest u jednostki warunkowane przez doświadczenia wynikające z jej biografii i doświadczenia będące następstwem oddziaływań otoczenia społecznego (por. D. Sipińska 2003, s. 405-412). Jeśli pokolenie ludzi starych chce się przyczynić do kształto­wania tożsamości ludzi młodych, to musi oprócz tego, co samo doświadczyło, uwzględniać doświadczenie pokolenia ludzi młodych. Bez takiego podejścia wpływ ludzi starych na kształtowanie się poczucia tożsamości ludzi młodych jest znikomy.

Generalnie rzecz ujmując, realizacja przez Uniwersytet Trzeciego Wieku celów integracji międzypokoleniowej ma służyć wzbogacaniu doświadczeń młodego pokolenia w perspektywie czekającego go okresu starości. Jest to możliwe dzięki uczestnictwu obydwu pokoleń we wspólnych zdarzeniach, uka-

żujących starość, jako naturalny etap w życiu człowieka, niepozbawiony wie­lokierunkowej aktywności. Bezpośrednie tego typu doświadczenia z pewnością będą kształtować pozytywne nastawienie u ludzi młodych do własnej przysz­łości.

Skuteczność działań na rzecz integracji międzypokoleniowej jest wyznacza­na przez następujące zasady:

- przekazywanie przez ludzi starych takich doświadczeń, które są związane z aktualnymi motywacjami ludzi młodych,

- przekazywanie doświadczeń różnorodnych, związanych z motywacjami, które mogą pojawiać się w przyszłości,

- wzmacnianie u ludzi młodych motywacji pożądanych, sprawdzonych w doświadczeniu ludzi starych,

- przekazywanie przez ludzi starych doświadczeń odwołujących się do naj­silniejszych motywacji ludzi młodych,

- przekazywanie młodemu pokoleniu doświadczeń w sposób przeżyciowe otwarty, tj. ujawniający własne nastawienia emocjonalno-ocenne,

- przekazywanie ludziom młodym wiedzy merytorycznej, potrzebnej do realizacji celów, do których dążą,

- służenie ludziom młodym takimi możliwościami organizacyjno formalnymi, dzięki którym będą mogli dojść do wyznaczonych celów².

Integracja międzypokoleniowa. Realizowane projekty

Współpraca pomiędzy pokoleniami zainicjowana została pomiędzy Instytu­tem Pedagogiki Uniwersytetu Szczecińskiego i Uniwersytetem Trzeciego Wie­ku w 1996 r. Studenci pedagogiki Uniwersytetu Szczecińskiego, dzięki możli­wości uczestnictwa w zajęciach UTW mogli zapoznać się ze stosowanymi meto­dami i formami pracy. Byli oni zaskoczeni różnorodnością oferty programowej i aktywnością słuchaczy UTW. Bierne uczestnictwo w zajęciach ze strony stu­dentów ograniczało jednak możliwość autentycznego poznania działalności pro­wadzonej przez Uniwersytet Trzeciego Wieku. Właśnie z tego powodu płaszczy­zną wzajemnego poznawania i budowania zaufania stało się działanie polegające na wspólnym organizowaniu imprez i uczestniczeniu studentów Uniwersytetu Szczecińskiego w uroczystościach Uniwersytetu Trzeciego Wieku.

Wspólna aktywność obejmowała:

- udział słuchaczy UTW w imprezach organizowanych przez studentów pedagogiki,

Wyszczególnione zasady kształtowania się relacji międzypokoleniowych nawiązują do zasad oddziaływań wychowawczych na młode pokolenie przez pokolenie ludzi starszych, jakie zostały określone przez H. Muszyńskiego (1978, s. 261-264).

255

INTEGRACJA MIĘDZYPOKOLENIOWA

BEATA BUGAJSKA

254

- pomoc w organizowaniu imprez inicjowanych przez studentów,

- współorganizowanie imprez międzypokoleniowych,

- inicjowanie spotkań dla wszystkich pokoleń,

- podejmowanie działań wolontarystycznych na rzecz młodego pokolenia.

Analizując pierwsze trzy etapy współdziałania można zauważyć, że sukce­sywnie dochodziło do budowania wzajemnego zaufania pomiędzy słuchaczami UTW i studentami. W toku realizacji wspólnych działań obie strony mogły przekonać się, że są w stanie sprostać wyznaczanym sobie zadaniom. Dopiero wtedy można bowiem mówić o partnerskim działaniu, wyrażającym się w od­powiedzialnym przyjmowaniu na siebie zobowiązań, wynikających z uzgod­nień, jakie miały miejsce pomiędzy stronami. Dowodem na to może być przy­gotowanie kolejnych spotkań majowych. Pierwsza integracyjna majówka (Wielka Majówka - spotkanie pokoleń) została w całości zaplanowana i prze­prowadzona przez studentów Instytutu Pedagogiki. Słuchacze UTW wzięli aktywny udział w przygotowanej imprezie. Zwrócili uwagę na to, że mogliby się wykazać większą aktywnością, gdyby zostały im wyznaczone konkretne zadania do realizacji. W następnych latach miało miejsce równomierne anga­żowanie się obu pokoleń we wspólne przedsięwzięcie. W tym roku odbyła się Majówka dotycząca dzieciństwa (Taki mały, taki duży, może dzieckiem być). Oprócz studentów i słuchaczy UTW wzięły w niej udział dzieci ze świetlic środowiskowych. W trakcie imprezy została otwarta wystawa fotograficzna ukazująca przeszłość ludzi starych (słuchaczy UTW), sięgająca okresu ich dzieciństwa. Pomogła ona uzmysłowić studentom fakt przemijania. Upływ czasu nie zaciera jednak pamięci. Takie przesłanie niosła ta wystawa. Kon­frontacja pewnych odmienności obyczajowych dnia codziennego wyrażała się w prezentacji ulubionych zabaw, lektur, muzyki z czasu dzieciństwa ludzi starych.

Dążenie UTW do współdziałania ze środowiskiem lokalnym znalazło swój wyraz w organizowaniu imprez integracyjnych, do których były włączane różne grupy wiekowe. Propagowanie działalności UTW miało służyć nie tylko ugrun­towaniu jego formalnej pozycji, ale przede wszystkim upowszechnianiu idei, którym Uniwersytet służy. Ważnym źródłem pozytywnych doświadczeń były warsztaty integracyjne, w których uczestniczyły dzieci z przedszkola, szkoły podstawowej, młodzież ze szkoły średniej, studenci i seniorzy. Wspólna praca w zespole teatralnym, żywego słowa, muzycznym, sztuki użytkowej i tanecz­nym, zapoczątkowała proces wzajemnego poznawania, ukierunkowany na po­szukiwanie tego, co łączy, a nie dzieli pokolenia. Doświadczenie zdobyte pod­czas warsztatów pozwoliło na opracowanie i wspólne przygotowanie „Dni Ot­wartych UTW". Zorganizowanie ich mogło dojść do skutku tylko po wcześ­niejszych wspólnych doświadczeniach, rodzących wzajemne zaufanie do siebie. Gdyby do takich więzi pomiędzy ludźmi młodymi i starszymi nie doszło, to dni otwarte służące ukazywaniu własnej psychicznej odrębności nie mogłyby być

zorganizowane. Podobnie nie mógłby być przeprowadzony konkurs literacki „Młodzi o starości".

Ciągłość integracji międzypokoleniowej wyrażana jest poprzez różne formy twórczej aktywności artystycznej. Jednym z przykładów mogą tu być wspólnie podejmowane działania służące tworzeniu tzw. „szala przyjaźni", którego dłu­gość przyrasta po każdym międzypokoleniowym spotkaniu.

Ostatni z wyróżnionych etapów międzypokoleniowego współdziałania od­nosi się do działalności słuchaczy UTW podejmowanej na rzecz dzieci potrze­bujących pomocy. Wymienić tu można takie inicjatywy, jak systematyczne od­wiedzanie chorych dzieci w szpitalu oraz organizowanie pomocy finansowej i rzeczowej dla dzieci znajdujących się w trudnej sytuacji. Aktualnie przygoto­wywany jest do realizacji projekt „Razem z Babcią". Projekt realizowany bę­dzie w świetlicach środowiskowych. Zespoły artystyczne, a w szczególności zespół rękodzieła, będą prowadziły warsztaty twórczości, w trakcie których dzieci będą mogły poznać tradycje artystyczne przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Obecnie w trakcie realizacji znajdują się projekty opracowane przez stu­dentów Instytutu Pedagogiki. Słuchacze UTW wspólnie ze studentami peda­gogiki zbierają przepisy kulinarne, przygotowują stronę internetową, pracują nad przedstawieniem teatralnym dotyczącym problematyki przemijania życia ludzkiego.

Uwagi końcowe

Integracja pomiędzy pokoleniami jest ważnym obszarem działalności Uni­wersytetu Trzeciego Wieku, wynikającym przede wszystkim z potrzeby prze­łamywania negatywnych stereotypów w sytuacji starzenia się społeczeństw. Coraz częściej słyszy się o powiększającym się dystansie pomiędzy pokolenia­mi. W obrębie tej samej kultury może dochodzić do zmian obyczajowości. Takie zmiany powodują dystansowanie się pokoleń. Pokoleniu wiernemu sta­rym obyczajom i tradycjom trudno jest zaakceptować ich odrzucenie bądź zmianę. Gwałtowne przeobrażenia kulturowe są wymuszane przez nieprzystawalność dotychczasowych scenariuszy postępowania do szybko zmieniającej się w różnych sferach rzeczywistości. Młode pokolenie, jeśli chce dobrze za-funkcjonować w całkowicie odmiennych warunkach, niejednokrotnie zmuszo­ne jest odrzucić wpajane wcześniej tradycje.

Różnice międzypokoleniowe są wyznaczane przez obydwa pokolenia. Uz­godnienie wpływów pokolenia zstępującego i wstępującego jest możliwe w oparciu o uznanie wspólnych, nadrzędnych wartości, podzielanych przez wszystkich ludzi, niezależnie od przynależności rasowej, etnicznej, narodowej. UTW podejmuje działania zgodne z taką integralną perspektywą, która nie

256

BEATA BUGAJSKA

257

INTEGRACJA MIED7.YPOKOLENIOWA

różnicuje ludzi ze względu na jakąkolwiek odmienność. Tylko na tej drodze można likwidować uprzedzenia pomiędzy pokoleniami. Działania te przyjmują formę uczestnictwa we wspólnych imprezach kulturalnych oraz warsztatach integracyjnych, co sprawia, że młodzi ludzie zmieniają nastawienie do starości. Przekonują się, że człowiek w „trzecim wieku" może pozostać aktywny inte­lektualnie, fizycznie, psychicznie, może rozwijać swoje zainteresowania, utrzy­mywać kontakty towarzyskie, realizować swoje marzenia i samego siebie. Z ko­lei ludzie starsi stają się bardziej otwarci wobec młodych i są w stanie lepiej ich zrozumieć. Wspólne spotkania sprzyjają wzajemnemu poznaniu i zrozumieniu, co stanowi niezbędny warunek integracji.

given an evaluation: the participation of students at Third Agę Universities in orien-tation meetings for pedagogy students; assistance in organizing meetings initiated by students; co-organization of meetings between generations; initiating meetings for all generations; and undertaking volunteer activities for the benefit of the younger generation.

S. Steuden, M.Marczuk (2006), Starzenie sie a satysfakcja z życia, Wydawnictwo KUL, Lublin

TYLKO DLA GERAGOGIKI

Bibliografia

Giddens A. (2004). Socjologia. Warszawa. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Dyczewski L. (1994). Ludzie starzy i starość w społeczeństwie i kulturze. Lublin. Wydawnictwo KUL.

Mead M. (2000). Kultura i tożsamość: studium dystansu między pokoleniowego. War­szawa. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Muszyński H. (1978). Zarys teorii wychowania. Warszawa. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Sipińska D. (2003). Interakcjonizm symboliczny. W: Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, s. 405-412. Warszawa. Wydawnictwo Akademickie „Żak".

Sztompka P. (2002). Socjologia. Warszawa. Wydawnictwo „Znak".

Tillmann K. J. (1996). Teorie socjalizacji. Społeczność. Instytucja. Upodmiotowienie. Warszawa. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Inter-Generatioaal Integration. Projects Achiered at the Third Agę Uniyersity in Szczecin

Snmmary

The aniele draws attention to the growing need to build dialogue between generations. This need is dictated eąually by the oncoming demographic changes as well as the presently functioning, unfavorable, very simplified picture of old agę. The goals, functions and principles of generational integration were presented. Ac-tivities undertaken towards inter-generational integration in the area of cooperation between the Pedagogical Institute of the University of Szczecin and the Third Agę University were reported. The following areas of cooperation were specified and

---