Beniowski
STRESZCZENIE
Pieśń Pierwsza
Słowacki odwrócił wydarzenia z eposu Mickiewicza, zaczynającego się sceną powitania Tadeusza i poznania Zosi. Jego bohater żegna się z Anielą, pełniącą tu rolę romantycznej kochanki i wyrusza szukać przygód. Ta nieszczęśliwa miłość została sparodiowana - ona jest córką dumnego magnata, a bohater piękny lecz ubogi szlachcic, ma rywala w postaci odrażającego i bogatego Dzieduszyckiego (postać autentyczna).
Panowanie króla Stanisława, Podole. Maurycy Kazimierz Zbigniew Beniowski, miał tajemniczą gwiazdę przeznaczenia, która chroniła go od wszystkiego, tylko nie od śmierci i troski. W młodości za trzech ludzi czuł - żył potrójnie. 20 lat miał, wioskę miał, popadł w długi, wszystko stracił, ale postanowił, że sam zdobędzie bogactwo na drugą taką wieś. Starał się o Anielę, bardzo był w niej zakochany, ale jak stracił wioskę, to nie miał u niej żadnych szans. Ale Aniela była wierna i mimo zakazów ojca, po kryjomu spotykała się ze Zbigniewem. Ojciec jej był wyniosły, jego zamek był nad rzeką Ladawą. Miał pogańskie dojście do tego zamku, ale Zbigniew był to i pokochał, byle tylko się widywać z Anielą.
- poeta mówi o kraju marzeń, dzieciństwa. Nazywa siebie bajronistą, nie Polakiem.
- Beniowski bierze dwa konie i rusza w drogę ze sługą Grzesiem. Zatrzymali się przy zamku Anieli. Grzesio się upił i spadł z konia. I tyle go było. Ale koń dalej jechał, nagle prześcignął Beniowskiego, siedziała na nim ruda wiedźma, zamiast bicza pokrzywę miała. Wzięła w rękę lejce rycerza. Narrator pyta czytelnika, co by zrobił, jakby to jemu się coś takiego przydarzyło. Beniowski ją wyprzedził. Zatrzymali się w gaiku, który Aniela dostała od starosty - Anielinki. Okazało się, że wiedźmą jest niańka panienki - stara Diwa. Weszli razem w jakąś lepiankę. Był tam mąż Diwy oraz… Aniela. Wyglądała przepięknie, Beniowski był nietaktowny, nie umiał romansowo z nią rozmawiać, zapytał ją o zdrowie. Anhelli i Balladyna wstydzili by się go.
- refleksja na temat kobiet, które mają setki kochanków, tylko flirtują i rozkochują ich w sobie, a do tej pory za mąż nie wyszły. No karygodne… Aniela jest inna, jest wierna.
- dygresja dot. Dziadów Mickiewicza. Opowieść o pannie Praksedzie. Potem: „Czymże jest ból? Jedną chwilką! - Jak mówią w Dziadach Mickiewicza chóry”.
- Aniela prawi pięknie o miłości Beniowskiemu. Wyrzuca mu, że chciał odjechać bez pożegnania. Rozpacza nad swym losem - Dzieduszycki był znowu prosić o jej rękę, ojciec dla niej jest srogi. W dodatku dzisiaj jest bal, musiała się pięknie ubrać, ale to tak naprawdę i tak wszystko dla Beniowskiego, bo tylko jego prawdziwie kocha i cała do niego należy. A kto ich rozłączy, to ją zabije. Ukochany nie odpowiada, więc Aniela pyta czy w ogóle ją jeszcze kocha. On pada jej do kolan i… na tym koniec. Będzie pieśń druga. Jeszcze poeta pyta, czy się podoba, wspomina Balladynę i Anhelliego, że się chyba nie podobało.
Pieśń Druga
Pojawia się motyw wygnańca tęskniącego za ojczystym krajem i apostrofy do rodzinnych stron poety - Ukrainy ogarniętej krwawymi walkami konfederacji barskiej i koliszczyzny. Konfederacja została zawiązana w Barze na Podolu wiosną 1768 r. przez patriotyczny odłam szlachty przeciw carycy Katarzynie II i jej ingerencji w wew. sprawy Polski rządzonej przez Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jednocześnie z walkami konfederackimi na Ukrainie wybuchło powstanie kozacko-ludowe skierowana przeciw polskiej szlachcie, ludności żydowskiej i księżom katolickim. Beniowski wraca do rodzinnego zamku, zajętego przez wojska kozackie, z którymi walczy spolonizowany Kozak Sawa-Caliński. Wtedy też odbywa się sąd nad rywalem Beniowskiego - Dzieduszyckim, który okazał się zdrajcą. Następnie Beniowski poznaje Sawę i ks. Marka dowodzącego potem konfederatami, ratuje piękną dziewicę - Swentynę.
- rozpoczyna się odą do miłości ku Kozaczyźnie Potem jest coś o pierwszej miłości…
- Zamek starosty. Został on sam z Dzieduszyckim, wrogiem konfederacji. Napadł zdradą na obóz, wyciął wszystkich, teraz czeka go za to stryczek. „Nie znano jeszcze wówczas Wallenroda/ I kończył jak pies, kto zdradą zaczynał”. „Dziś zdrajcom łatwiej - jeśli ich pod lodem/ Car nie utopi - łatwiej ujść latarni./ Kurkowiecki jest miasta Wallenrodem,/ Demokratycznym jest Gurowski. - Czarni,/ Lecz obu wielka myśl była powodem,/ Oba chcą Polski, aby ujść bezkarni.” „Wallenrodyczność, czyli wallenrodyzm,/ Ten wiele zrobił dobrego - najwięcej!/ Wprowadził pewny do zdrady metodyzm,/ Z jednego zrobił zdrajców sto tysięcy”.
- Dzieduszycki chciał się bogato ożenić, wybrał najlepszy zamek. Ciągle teraz siedzi i dręczy starostę by się zgodził oddać mu córkę. Starosta już prawie śpi przy stole, nic nie odpowiada. Nagle pojawia się ksiądz karmelita (potem przedstawia się jako Ks. Marek), konfederata, przybija mieczem białą kartkę z orłem. Mówi że potrzebny był im zamek.
- powrót do romantycznych Anielinek. Tam sama poezja panuje i tragedia kochanków, którzy muszą zostać rozłączeni. Aniela w końcu zaczęła biec w stronę zamku, wracając słyszała jakieś głosy - to konfederaci hałasowali w piwnicy. Nagle ujrzała racę, nakazaną przez Ks. Marka. Przestraszyła się, że przez to światło wszyscy ją dojrzą i się domyślą gdzie była. Ale nie, raca zgasła. Przygotowała się więc do spotkania z ojcem. Biegła i nagle dojrzała przy bramie obcych ludzi. Była to uboga szlachta z pierwszego frontu. Bogobojnie patrioci. Aniela wpadła do zamku do ojca. Tam ojciec ma problemy, chce coś spisywać, każe to pisać Anieli krwią Dzieduszyckiego za atrament. W tym czasie Ks. Marek karze zdrajcę. Krzyczy na starostę i córkę że chcą coś pisać krwią. Nagle wpada Sawa i … koniec pieśni.
Pieśń Trzecia
Jest tu opisany szturm i zdobycie Baru przez Rosjan 30.VI.1768 r.
- Pan Kazimierz jest samotny. Refleksja - „Dopóki serce wre miłośnie/ nie żyjesz na tym świecie, ale drzymiesz/ Gdy zgaśnie, wtenczas zaczynasz dopiero/ Pojmować, że ten cały świat - satyrą”. Narrator krytykuje nowych młodych poetów, których poezja jest łzawa. Zaś kiedy chcą opisać, co się dzieje w państwie, ogranicza ich cenzura wymazując tekst.
- 44 pieśni (jakaś aluzja do Mickiewicza), które mają powstać. Nie uda się to, jeśli Beniowski za szybko zginie. Nastał dzień, w którym Kreczotnikow nakazał atakować Bar, a wtedy Beniowski się tam zatrzymał na pagórze i spoglądał na wojnę. Już miał iść w ogień się dołączyć, gdy spostrzegł, że na ramieniu siadły mu dwa gołębie białe. Wyrzucił je w niebo a one zaczęły nad nim tańczyć. W końcu znowu usiadły mu na ramieniu, a on postanowił iść za nimi. Siadły na dębie, który był w niebezpieczeństwie - kilku kozaków chciało go podpalić. Beniowski ich napadł i porozganiał. Dwóch zabił. Jedna z gałęzi zaczęła się palić, więc ją odrąbał. Gdy gołąbki zobaczyły, że niebezpieczeństwo odeszło, weszły do dębu, a za nimi poszedł Beniowski. W środku była piękna dziewczyna. Po chwili wpadł tam Ks. Marek i Sawa. Dziewczyna oddała Markowi jakieś dokumenty schowane w sukience, po czym zaczęła opowiadać o sobie. Gonili ją wrogowie, więc schowała się w dębie. Potem przedstawia się Beniowski - przybył do Baru ratować ojczyznę, ale zwiodły go te gołąbki. Ks. Marek otwiera przed nim ramiona - znał jego ojca. Błogosławi go.
Pieśń Czwarta i Piąta
Dochodzi do pojedynku Sawy z Beniowskim i rozwiązania dzielących ich konfliktów, po czym Beniowski jedzie z poselstwem od ks. Marka do krymskich Tatarów. Tymczasem Sawie podstępem udaje się przeciągnąć na polską stronę oddział Kozaków. Na tym kończy się fabuła pierwszych pięciu pieśni. W kolejnych Słowacki planował ponowne połączenie Anieli z Beniowskim, pokazanie upadku Baru, męczeństwa Ks. Marka i Swentyny oraz okrucieństwa Rosjan.
Pieśń Czwarta.
Ks. Marek siedzi w dębie i pisze listy. Jeden adresuje chyba do tego, kto siedzi w zamku starosty i się kłóci zamiast bronić Baru (ale nie wiem dokładnie do kogo ten list). Obok ze świeczką siedzi dziewczyna.
- dygresja. Kiedyś modą były konfederacje, ale teraz to już przeminęło podobnie jak ojczyzna. Zaś wiersz ten to jak bajka Krasickiego. Wszystko przemija: „A więc niech wszystko mija! - Wstańcie, burze!/ I zwiejcie mój ślad z tej smętnej pustyni!”. Potem narrator opowiada o swoich rymach, porównując je do statku. Marzył kiedyś o czarnych różach, a teraz lubi już i czerwone (uleczony na pół) - teraz służy ludziom opowieścią, jaka przypadnie im do gustu. Idzie tu trochę o to, że dotąd poezja Słowackiego była źle przyjmowana.
- Koło dębu walczą pan Sawa i Beniowski. Ks. Marek postanowił ich nie godzić, jak się trochę pobiją to potem będą bardziej zapaleni do boju. Nagle Sawa dobył pistoletu, mało brakowało i zabiłby Beniowskiego, ale dziewczyna wyskoczyła z dębu aż pod obłoki (poetycko mówiąc) i wskoczyła na konia Sawy. Chwyciła konia jakoś i pogalopowała z nim i Sawą daleko. Za nimi poleciały gołąbki. Wychodzi Ks. Marek i pyta o co się z Sawą Beniowski pokłócił. A poszło o miniaturkę Anieli, którą Sawa miał na piersi. Ks. Marek się dziwi i mówi, że tą miniaturkę Aniela podała mu (księdzu) dla Beniowskiego, ale nie miał w habicie kieszeni, a na szyi sobie wieszać nie chciał, więc dał ją Sawie na przechowanie, dopóki nie spotkają Beniowskiego i mu jej nie oddadzą. Wraz z miniaturką dała Aniela dla Beniowskiego list (skropiony łzami), który ks. schował w kapturze. Ks. Marek podaje mu list i rusza na Bar. Beniowski zaczął odczytywać list, który „w niebo rwał i w piekło spychał”. Opisane tam były zdarzenia z II pieśni. Aniela musi wyjechać do Warszawy, ale jej uczucia nigdy się nie zmienią. Pytała wróżki Diwy o przyszłość, ta odpowiedziała, że Beniowski wróci żywy. List nagle się urywa. Ks. Marek daje misję Beniowskiemu - ma on dostarczyć listy do Krymu. Wygłasza też mowę z której wynika, że wszystkie cierpienia są dla odkupienia.
- Pożegnanie ukochanej, piękne zakończenie pieśni. I chyba mówi to narrator do swojej ukochanej, albo Beniowski… ??
Pieśń Piąta.
Beniowski przebył Dniepr. Pod borem siedział przy ognisku ktoś i obdzierał ze skóry sarnę. Obok siedziało jeszcze dwóch towarzyszy. Jeden z nich to był Litwin pancernik. Jakaś dziwna przemowa, po niej kropki, i narrator: „Po kropkach piszę dalej”. Beniowski przypomniał sobie że jest głodny.
- fragment! : „Chodzi mi o to, aby język giętki/ Powiedział wszystko, co pomyśli głowa:/ A czasem był jak piorun jasny, prędki,/ A czasem smutny jako pieśń stepowa,” itd…- o tym, jak napisać wiersz. Gdyby Jan Czarnoleski przeczytał tą pieśń, to by ją zrozumiał i docenił.
- pędzi Sawa z panną na koniu, wjeżdżają w grotę, gdzie jest jego dom. Coś o psie. Swentyna rozmawia z Sawą. Ona jest cyganką? On ją oskarża o to, że wianek straciła z szlachcicem. Ona się zaczerwieniła i zaczęła przysięgać, że nie. Wygłasza smutną mowę.
- dygresja. Narrator robi coś jak wyznanie wiary: wierzy w emigrację i jej zespolenie duchowe z narodem. Na końcu: „Wierzę w to wszystko - ha! - a jeszcze w Boga!”. Apostrofa do Boga - da się wyczuć go w Ukrainie.
Dygresje - wypowiedzi narratora o sprawach nie dotycz. bezpośrednio akcji poematu, a istotnych dla narratora. Zajmują ok. połowy tekstu. Podobny rozkład przypada na każdą cz. utworu. Słowacki nie wyróżnił żadnego z dwóch ciągów tematycznych, stosując zasadę jedności fabuły i dygresji. Dotyczą: twórczości poetyckiej, dróg odzyskania przez Polskę niepodległości, rozrachunek z Mickiewiczem i jego koncepcją mesjanizmu oraz stanowiskiem w sprawie walorów i niedostatków w twórczości Słowackiego.
Wstęp BN - Kowalczykowa
I Okoliczności powstania i wydania dzieła.
- Beniowski ukazał się w Paryżu, poł. maja 1841 r. Jest to kolejna wersja żywota Maurycego Augusta Beniowskiego (na co wskazuje tytuł). Już na pocz. Sł. daje do zrozumienia, że historia ta będzie przez niego wolno interpretowana. Zmienił Beniowskiemu dalsze imiona - Maurycy Kazimierz Zbigniew. Stylizował go na zwykłego szlachcica.
- chciał Sł. rozprawić się z krytyką emigracyjną. Największym jego krytykiem był wtedy Stanisław Ropelewski, który zarzucał Sł. brak nuty narodowej. Po uczcie Eustachego Januszkiewicza na cześć Mickiewicza (25 gru, 1840) nastąpiły zmiany w IV i V pieśni Beniowskiego. Sł. improwizował wówczas, złożył cześć Mickiewiczowi, a ten gdy sam improwizował skrytykował strasznie Słowackiego. Mówił, że brak Sł. wiary i miłości. W Beniowskim można zauważyć znakomity autoportret poety, odegranie się na emigrantach. Dla Sł. najgorsze było milczenie o jego dziełach i jego twórczości - nie ważne co mówią, ważne by w ogóle o nim mówili. Ale potem postanowił się już tylko odegrać za to, że od 1838 do 1840 wydał serię wspaniałych dzieł, które niesprawiedliwie spotkały się z krytyką. Ale, zawarł on w tych dziełach obrażające treści: w Anhellim - wyszydził straszliwie emigrancie spory, ukazał je w poetyce groteski; w Poema Piasta Dantyszka - parodystyczne aluzje do współczesności, antyestetyzm obrazoburczo stopiony z rzewną nutą patriotyczna; W Balladynie - szyderczy epilog; do tomu z Lilią Wenedą dodał najostrzejszą inwektywę przeciw rodakom - Grób Agamemnona.
- ja-poeta w Beniowskim to osobowość pełna kontrastów, kalejdoskopowo zmienna, natchniony marzyciel, arcysztukmistrz, świetny szyderca, indywidualność ogromna.
II Poetyka dygresyjnego poematu - wybór poematu dygresyjnego, oktawy jako strofy, pochwały własnego artystostwa.
- poemat dygresyjny - utw. o charakterze fabularnym, o luźnej, fragmentarycznej kompozycji, najczęściej wiązanej prowadzącym cały tekst motywem podróży bohatera. Nad warstwą fabularną dominuje pełen dygresji tok wypowiedzi narratora, kształtowany na pozór bez dbałości o rygory kompozycyjne. Wszystko to zawarte jest w nieustającym dialogu z czytelnikiem, do którego uczuć i sądów autor stale się odwołuje, jakby do partnera i świadka swoich utarczek ze światem. Sposobem pisania Sł. było tchnienie nowego ducha w dawniejsze kształty - czerpał z Byrona i jego „Don Juana”. Wg niego prawdziwym artyzmem jest zdolność i skłonność do zapożyczania. Demonstruje w swym poemacie zapożyczenia, podkreśla własny artyzm, eksponuje tendencję dzieła: polemika ze współczesnością, zwycięskie starcie z krytykami. Jedynym polemicznym wieszczem jest zaś Mickiewicz, a tłem polemicznym dla utworu jest Pan Tadeusz.
- podział na dygresje i fabułę, wg Traugutta są sztuczne. Są jednak dygresje szersze, w których mieszczą się inne dygresje, przemyślane sposoby wplatania wtrąceń znienacka. Czasami nawet ciężko zauważyć, że fabuła przeszła w dygresję. Subiektywizm widoczny jest w sposobie przedstawienia świata, np. stary sługa przemienia się znienacka w wiedźmę w srebrnej koronia, która z kolei okazuje się przyjazną niańką Anieli. Wszystkie dygresje są dobrze przemyślane, nie ma w nich przypadkowości - odbiegają od tematu tylko pozornie.
- w Beniowskim rozpościera się ogromny dystans między zbiorowością i czytelnikami a poetą. Istnieje hipotetyczny adresat pod „ty” - jest dialogiczność własnych myśli (znak udramatyzowania wypowiedzi o sobie). Może też być czytelnikiem. Zbiorowy „ty” staje się nie tylko adresatem, ale także podmiotem wypowiedzi - mówi się do niego i o nim.
- o młodości - Sł. mówi o niej przez paradoksy: „póki serce wre - to drzymie; gdy zgaśnie - zaczyna pojmować, czyli żyć pełniej”. Jest to wstęp do polemiki. Zanim jednak do niej przejdzie mówi jeszcze o życiu poezji w wyobraźni i w umyśle słuchacza.
- Ironiczny styl - wyrasta z tradycji sokratycznej. Brak jednak konwencji, jasnej perspektywy całości, narzucającej dyskursowi ciągłość - ale nie mogło jej być w utworze o strukturze fragmentarycznej. W Beniowskim stylistyka ironiczna została podporządkowana światopoglądowi romantyka. Celem ironii sokratycznej była demaskacja pozorów i dążenie do prawdy; postawa ironisty w poemacie Sł. została podporządkowana zamierzeniom intelektualnym romantyka, człowieka XIX w.
- Fryderyk Schlegel - ironia - krytycyzm autora wobec własnego dzieła drogą do poznania prawdy. Autotematyzm podst. nurtem romantycznej ironii. Wg Żmigrodzkiej ironia romantyczna to rozbijanie iluzji, eksponowanie literackiej umowności świata przedstawionego, poddanie uczucia i wyobraźni kontroli intelektu. Norwid Beniowskiego porównywał do głosu wydawanego na mękach Inkwizycji. Jest tam „etos ironisty” i wirtuozerstwo operowania właściwymi dla stylu ironicznego technikami artystycznymi. Sł. ośmieszał języki, który wkładał w usta bohaterów.
- OKTAWA - Sł. wybrał ośmiowersowe strofy, układ sylab to abababcc (wierszTassa). Oktawa była dogodniejsza dla utworu o char. polemicznym, obszerniejsze strofy mieszczą więcej treści. Jest ona trudna, dlatego świetnie nadaje się do zademonstrowania poetyckiego kunsztu.
- Autotematyzm kpiarski - nieumiarkowana pycha jaką narrator demonstruje w autotematycznych wtrąceniach - raziło to niezmiernie. „Poemat narodowy” ze wstawkami autotematycznymi był nowością - wstawki te rozbijały powagę tematu. W III pieśni są: wtrącenia dot. techniki pisania (Ta strofa poszła krzywo), refleksje dot. uprawiania poezji (prawda mię epiczna więzi; opisowość poetę zabija). Dygresje wprowadzają u Sł. dystans wobec dzieła jako całości. Jest fabuła, toczą się polemiki i ma być dystans, przypominający, że poeta igra z czytelnikiem. Kpiarski autotematyzm stanowi gł. cechę postawy romantycznego ironisty.
III. Fabuła i historia. Beniowski i jego awantury - inne przygody. Pamiętniki Maurycego Beniowskiego były przesadzone, Sł. lekko je potraktował. M. Beniowski, ur. się prawdopodobnie w 1746 r (dodał se kilka lat by uprawdopodobnić udział w wojnie siedmioletniej). W 67 przybył do Polski, w 68 pojawił się w skonfederowanym Krakowie, ale nie odegrał żadnej roli, następnie został zesłany do Kazania, uciekł, został pojmany w Petersburgu, zesłany na Kamczatkę, uciekł, miał przygody w Europie, Ameryce, na Madagaskarze Bohater poematu Sł. nie ma nic wspólnego z M. Beniowskim poza nazwiskiem i żyłką awanturniczą. Był rycerzem sprawy niezwyciężonej, a jednak skazanej na klęskę. Po napisaniu V pieśni i wydaniu tomu Sł. zaczął pisać dalszy ciąg, ale zachowały się fragmenty. Sama fabuła jest schematyczna, chodzi o to, żeby czytelnik skupił się na polemice zawartej w utworze.
- Tło historii jest nasycone dramatyzmem - bunt hajdamaków, konfederaci ścierają się z Moskalami i chłopstwem. Bohater jednak szczęśliwie i nieświadomie omija niebezpieczne pułapki historii: spod zamku Starosty odjeżdża tuż przed zbrojnym wtargnięciem konfederatów, spod walczącego Baru odciągają go gołąbki na ratunek Swentynie. Obraz historii nie był najważniejszy, więc nie został potraktowany zbyt poważnie. Prawie nie ma wielkich wydarzeń, sławne nazwiska pojawiają się tylko migawkowo. Sł. nie dociekał historii, poeta przecież nie miał być kronikarzem.
- Początek cudownej legendzie konfederackiej dały postacie mocnej osadzone w fabule: Sawa, Ks. Marek i Wernyhora. 1. Sawa - Kozak, Sawa Caliński, wychowany na dworze szlacheckim, walczył z Rosjanami od jesieni 1769 r. w 1771 wybrał śmierć niż niewolę, zmarł. Sł. uczynił z niego pogromcę braci. Jest on wodzem Kozaków i przybocznym Ks. Marka. 2. Ksiądz Marek - zw. z obozem J. Pułaskiego, cudotwórca i prorok, męczennik (pojmany po upadku Baru przez Rosjan). W Beniowskim jest dość niepoważny, siedzi w dębie. Jednak duszę ma sarmacką, mądrze mówi. Dopiero po mistycznym przełomie, Sł. zrobi z niego proroka. 3. Wernyhora - wprow. w VI pieśni, potem w VII, w obozie Potockiego szykującego się do wojny z hajdamakami. Duch Ukrainy, rycerz ena białym koniu, rzecznik pokoju, zaniechania przelewu krwi, stoi po stronie Polaków. W Śnie srebrnym Salomei spełnia rolę proroka wśród krwawej rzezi przepowiadającego zagubę i wskrzeszenie ojczyzny.
- ukazanie konfederacji barskiej - brak motywu religijnego, nawet Ks. Marek walczy w obronie OJCZYZNY. Barscy konfederaci są dalecy od świętości. Ironia była potrzebna do przełamania patosu, którego mógłby być nadmiar.
- Egzotyzm - VII pieśń, bohater dociera na Krym do Bakczysaraju. Obraz Wschodu.
IV Polemiki - autor narzucił pozór spontaniczności, brak porządku. Największy spór jest w pieśni V - o sens istnienia, ojczyznę, miejsce wieszcza. W dalszej części już tak nie ma. Polemiki zmierzają do objawienia wielkości poety, człowieka i ludzkiej egzystencji. Wielkość - Chrystus, Mickiewicz, Słowacki. Opozycja wobec Kościoła - uosobienie zła, przeciwstawnie Bogu to Kościół - instytucja, narzucająca ludziom konkretne więzy. Jego działalność to zaprzeczenie tego, co romantycy uważali za najwyższe wartości duchowe - brak tolerancji, inkwizycja, księża wyznaczają pole duchowe. I dygresja w II pieśni. Antyklerykalne ataki są rozsiane po całym poemacie. Kościół to instytucja we własnym zakresie manipulująca sumieniami, wyniszczająca duchowość, a już najgorsi są jezuici.
- Opozycja wobec Mickiewicza - ironiczny styl w Beniowskim sprawia, że zatarte są granice, między tym co serio a tym co nie-serio. Szczególnie wiele nieporozumień wywołał styl polemiki Sł. z Mickiewiczem. Po całym utworze rozsiane są aluzje i wzmianki, gdzie kpiarsko mówi się o nim. Desakralizacja Mic. polegała na oskarżeniu go o sprowadzenie rodaków na jezuicką drogę. Sł. żartem albo drwiną rozbijał patos powagi, odskorupiającej stosunek współczesnych do Mic. Drwił z PT (Pana Tadeusza). Jednocześnie w VIII pieśni zawarł napięknijsze strofy jakie kiedykolwiek powstały o PT: „Jednak się przed tym poematem wali/ Jakaś ogromna ciemności stolica;/ Coś pada… myśmy słyszeli - słuchali;/ To Czas się cofnął - i odwrócił lica,/ By spojrzeć jeszcze raz…” Mickiewicz został więc potraktowany poważnie. Drwina i myśl serio warunkują się wzajemnie. Mickiewicz w Beniowskim jest jedynym autentycznym przeciwnikiem. Inni to Malczewski (jako wieszcz wielki, świetny poprzednik) i Mochnacki (gwałtownik).
- „Poetyczna droga” - Sł. deklarował pisania łatwość, od spraw natchnienia i wizyjności przechodził ku sprawności artysty. Tworzenie to naginanie ku myśli posłusznego słowa.