Temat 6: Skład i budowa atmosfery ziemskiej

      Atmosfera (powietrze) jest powłoką gazową, otaczającą planetę. Porusza się ona wraz z planetą w przestrzeni kosmicznej. Jest to mieszanina gazów wraz z zawieszonymi w niej różnymi cząstkami stałymi i ciekłymi.

      Powietrze otaczające Ziemię składa się głównie z mieszaniny gazów, które występują w stałym stosunku objętościowym, niezmiennym z wysokością, nie tworząc związków chemicznych i są to: azot, tlen, argon, oraz minimalne ilości wodoru, helu, neonu, ozonu i innych.

      Procentowy rozkład udziału tych gazów przedstawia tabela:

Nazwa gazu	% zawartości
Azot Tlen Argon Wodór Neon Krypton Hel Xeon Inne	78.030 20.99 0.937 0.01 0.001 0.001 0.0004 0.0001 0.0305

      Dodatkowo w niższych warstwach powietrze zawiera również składniki występujące w różnych zmiennych ilościach. Są to: dwutlenek węgla, tlenki azotu, dwutlenek siarki, amoniak, para wodna oraz inne związki chemiczne w postaci stałej lub ciekłej. Niektóre z nich zwane są tzw. gazami cieplarnianymi.

      W pionie atmosfera ziemska sięga do kilkuset kilometrów. Jej granica jest trudna do ustalenia ze względu na spadającą jej gęstość i problem uznania, jaka gęstość cząstek oznacza jeszcze atmosferę, a jaka już nie a wyraźnej granicy nie ma. Prawie 50% całej masy atmosfery mieści się w warstwie do 5 km, a do 15 km około 90%.

      Właściwości fizyczne atmosfery zmieniają się z wysokością i z tego powodu dzieli się ją na kilka warstw. Najbliżej powierzchni Ziemi leży troposfera, dalej w kolejności leżą: stratosfera, mezosfera, termosfera i egzosfera. Pomiędzy tymi warstwami znajdują się warstwy przejściowe nazywane odpowiednio: tropopauza, stratopauza, mezopauza, termopauza.

Warstwa

Średnia wysokość górnej granicy w [km]

Warstwa przejściowa

Troposfera	0 - 11
		Tropopauza
Stratosfera	11 - 50
		Stratopauza
Mezosfera	50 - 80
		Mezopauza
Termosfera	80 - 500
		Termopauza
Egzosfera	> 500

1. Troposfera.

      Troposfera jest warstwą atmosfery Ziemi leżącą najbliżej je powierzchni. Sięga 7-10km na biegunach, 10-12 km
w strefie szerokości umiarkowanych i do 16-18 km w strefie międzyzwrotnikowej. Znajduje się tu 90% całej pary wodnej zawartej w atmosferze. Średni gradient temperatury wynosi -0.65°C/100 m. Jest to warstwa, gdzie kształtuje się pogoda.

Wyróżnia się w niej jeszcze cienką warstwę przyziemną lub inaczej zwaną warstwę graniczną (do ok. 1000-1500 m), gdzie bardzo duży wpływ na dobowe zmiany czynników atmosfery ma powierzchnia Ziemi i jej kształt. Wyżej znajduje się tzw. atmosfera swobodna.

      Temperatura na górnej granicy troposfery wynosi ok. -56° C.

      Tropopauza - izotermiczna warstwa przejściowa o grubości 1-2km oddzielająca troposferę od stratosfery. Ponieważ następuje w niej zahamowanie spadku temperatury stanowi ona warstwę hamującą rozwój pionowy chmur.

2. Stratosfera.

      Stratosfera jest warstwą atmosfery Ziemi sięgającą od tropopauzy do ok. 50 km. W warstwie tej do wysokości ok.
25-30 km temperatura prawie się nie zmienia i powyżej zaczyna rosnąć osiągając na górnej granicy ok. 0°C.

      Czasami w warstwie tej występują okresowe gwałtowne ocieplenia powodujące znaczne zmiany i wahania temperatury przy powierzchni Ziemi. Czasami na wysokości ok. 22-28km można zaobserwować cienkie obłoki iryzujące.

      Stratopauza - warstwa przejściowa pomiędzy stratosferą i mezosferą, w której następuje zahamowanie wzrostu temperatury z wysokością.

3. Mezosfera.

      Mezosfera jest warstwą atmosfery Ziemi sięgającą od stratopauzy czyli ok. 50 km do ok. 80 km. W warstwie tej temperatura ponownie zaczyna spadać z wysokością osiągając na górnej granicy ok. -80- -90°C. W pobliżu jej górnej granicy czasami w nocy można zaobserwować tzw. obłoki świecące, inaczej obłoki srebrzyste.

      Mezopauza - warstwa przejściowa pomiędzy mezosferą i termosferą, w której następuje zahamowanie spadku temperatury z wysokością i ponowny jej wzrost.

      Wymienione warstwy wchodzą w skład tzw. homosfery, która charakteryzuje się stałym składem procentowym poszczególnych składników atmosfery wyłączając parę wodną, ozon i dwutlenek węgla.

Wyżej leżące warstwy, o których za chwilę, stanowią tzw. heterosferę.

4. Termosfera.

      Termosfera jest warstwą atmosfery Ziemi sięgającą od mezopauzy czyli ok. 80 km do ok. 500 km. W warstwie tej występuje jednostajny wzrost temperatury powietrza z wysokością do ok. 1000°C, powodowany oddziaływaniem Słońca. Występuje tu duża jonizacja cząstek bombardowanych wiatrem słonecznym. Strefa, gdzie zjonizowane cząstki utrzymują się przez dłuższy czas nazywana jest jonosferą.

      Termopauza - warstwa przejściowa pomiędzy termosferą i egzosferą. W warstwie tej następuje zatrzymanie wzrostu temperatury.

5. Egzosfera.

      Egzosfera jest warstwą atmosfery Ziemi leżącą powyżej termopauzy czyli powyżej 500 km. Jest to warstwa, gdzie energia cząstek jest tak duża, że mogą one wchodzić na orbity okołoziemskie lub uciekać w kosmos. Dotyczy to cząstek obojętnych, gdyż cząstki naładowane poruszają się wzdłuż linii pola magnetycznego Ziemi.

Pogoda i klimat

Pogoda to chwilowy stan troposfery w danym miejscu.

Elementy pogody:

a) temperatura powietrza

b) opady atmosferyczne

c) zachmurzenie

d) siła i kierunek wiatru

e) ciśnienie atmosferyczne

Klimat - średni stan pogody, charakterystyczny dla danego obszaru, określony na podstawie wieloletnich obserwacji, powtarzający się cyklicznie w ciągu roku.

a) klimat lokalny (miejscowy)- odzwierciedla on wpływ na klimat miejscowych warunków ukształtowania powierzchni i jej pokrycie prze np. szatę roślinną, zabudowę. Stąd wyróżnia się klimat lokalny jak np. doliny rzecznej, wzgórza, kompleksu leśnego, miasta.

b) mikroklimat- w klimacie lokalnym możemy wyróżnić mikroklimat, np. w klimacie leśnym można wyodrębnić mikroklimat runa leśnego lub koron drzew

Elementy klimatu:

a) temperatury: średnie roczne, amplitudy temperatur, temperatura najcieplejszego i najzimniejszego miesiąca, skrajne temperatury roku, rozkład temperatur w ciągu roku

b) opady atmosferyczne: średnia roczna, przebieg w ciągu roku, rodzaje opadów, wysokości skrajne

c) wiatr: siła wiatru, dominujący kierunek, rodzaj wiatrów

d) nasłonecznienie (liczba godzin słonecznych w ciągu roku)

e) wilgotność powietrza

1. Temperatura

Temperatura powietrza zależna jest od:

- kąta padania promieni słonecznych: kulisty kształt Ziemi oraz nachylenie osi ziemskiej w czasie ruchu obiegowego powoduje, że promienie słoneczne docierają do jej powierzchni pod różnym kątem. Obszary położone w różnych szerokościach geograficznych otrzymują zatem różną ilość ciepła.

- wysokości nad poziomem morza: w troposferze temperatura maleje o 0,6°C/100 m

- odległości od dużych zbiorników wodnych: sposób nagrzewania się mas lądowych i oceanicznych jest różny; woda nagrzewa się wolniej i wolniej oddaje ciepło, ląd odwrotnie. Wielkie masy lądowe wpływają na wzrost temperatury latem, a jej spadek zimą; wielkie masy wody wpływają na wzrost temp. zimą, spadek zaś latem.

- prądów morskich: ciepłe prądy morskie wpływają na wzrost temperatury w wyższych szerokościach geograficznych, prądy zimne obniżają temperaturę powietrza

- charakteru podłoża: im ciemniejsza powierzchnia podłoża, tym większe jest pochłanianie promieniowania słonecznego
i oddawanie ciepła atmosferze ; biały lód i śnieg pochłania bardzo mało promieniowania a odbija prawie 90% i nagrzewa się dużo słabiej .

2. Opady atmosferyczne - produkty kondensacji pary wodnej zawartej w atmosferze (atmosfera ziemska), spadające na powierzchnię Ziemi lub unoszące się w powietrzu w postaci wody lub kryształków lodu.

Opady atmosferyczne występują w postaci:

• deszczu, śniegu, mżawki, krup, gradu,

• opadów unoszących się w powietrzu, do których należy mgła,

• opadów osiadających (osady, opady poziome), czyli rosy, szronu, szadzi.

Opady spadające na ziemię powstają, gdy krople wody i kryształki lodu osiągną rozmiary, przy których prądy występujące w chmurze nie mogą ich utrzymać.

Rozkład opadów atmosferycznych na kuli ziemskiej jest bardzo zróżnicowany i zależy w bardzo dużym stopniu od warunków miejscowych, zwłaszcza od rzeźby terenu oraz od szerokości geograficznej.

Opady dzieli się także na:

• frontalne - powstają na skutek wymuszonego wznoszenia się cieplejszego powietrza na froncie atmosferycznym

• konwekcji termicznej - silne nagrzanie podłoża prowadzi do powstawania prądów wznoszących

• orograficzne - z ukształtowania terenu albo powierzchnia wodna lub lądowa

DESZCZ- opad kropel wody o średnicy większej od 0,5 mm, bądź kropel mniejszych i rzadkich. Deszcz marznący. Deszcz, którego krople zamarzają w momencie zetknięcia się z gruntem i z przedmiotami na powierzchni ziemi lub ze statkiem powietrznym w locie.

MŻAWKA - gęsty, dość jednorodny opad, składający się wyłącznie z bardzo drobnych kropel wody o średnicy mniejszej od 0,5 mm.

- Mżawka marznąca - mżawka, której krople zamarzają w momencie zetknięcia się z gruntem i z przedmiotami znajdującymi się na powierzchni ziemi lub ze statkiem powietrznym w locie.

ROSA - zbiór kropel wody tworzących się na powierzchni przedmiotów, na ziemi lub w pobliżu ziemi, wskutek kondensacji pary wodnej zawartej w otaczającym przezroczystym powietrzu. Rosa powstaje gdy powierzchnie oziębiają się poniżej temperatury punktu rosy powietrza otaczającego; takie ochłodzenie jest zwykle spowodowane przez nocne wypromieniowanie (radiacja), ciepłe i wilgotne powietrze styka się z chłodniejszą powierzchnią o temperaturze niższej od temperatury punktu rosy powietrza; dzieje się to zazwyczaj wskutek napływu mas powietrza (adwekcja).

Rosa biała. Biały osad zmarzniętych kropel rosy.

MGŁA - jest to zawiesina bardzo drobnych kropelek wody dotykająca swą podstawą powierzchni gruntu. Powstaje w wyniku skraplania się pary wodnej, najczęściej, choć nie zawsze, w nasyconym nią powietrzu. Możemy ją utożsamiać z niską chmurą zalegająca na powierzchni gruntu. Do powstanie mgły niezbędne są również jądra kondensacji (doświadczenia laboratoryjne wykazały, że w zupełnie czystym powietrzu, pozbawionym jąder kondensacji, nawet czterokrotne jego przesycenie (ponad 100%) parą wodną nie spowodowało jej skroplenia). Kropelki mgły są na tyle małe, że unosi się ona w powietrzu, niezmiernie wolno opadając. Charakterystyczna dla mgieł jest ich nieprzezroczystość, przez co znacznie ograniczają one widoczność, nawet do paru metrów.

Podczas ochładzania powierzchni gruntu pojawiają się nad nim niewielkie w rozprzestrzenianiu oraz grubości smugi mgieł - są to tak zwane mgły radiacyjne. Na skutek intensywnego parowania z uprzednio ogrzanych powierzchni wodnych powstają tumany drgających przesłon mgielnych zwanych również mgłami parowania.

W wyniku napływu cieplejszego i wilgotnego powietrza nad chłodniejszą powierzchnią lądową lub wodną tworzą się mgły adwekcyne (powstające wskutek przepływu na określone miejsce nowych mas powietrza z innych obszarów). Mają one duży zasięg i grubość nawet do kilkuset metrów. Mgły te tworzą się również podczas mieszania się dwóch różnych (pod względem temperatury i wilgotności) mas powietrza. Są to mgły zmieszania, które odznaczają się nie tylko znacznym rozprzestrzenianie poziomym i pionowym, ale również długim okresem występowania.

Smog jest specyficznym rodzajem mgły, powstający głównie na obszarach uprzemysłowionych, zawierająca sporo higroskopijnych jąder kondensacji. Powoduje to kondensacje pary wodnej zanim wilgotność względna osiągnie 100%.

ZAMGLENIE - zawiesina mikroskopijnych kropelek wody lub zwilżonych cząsteczek hygroskopijnych w powietrzu, zmniejszająca widzialność przy powierzchni ziemi. Przy zamgleniu zazwyczaj nie odczuwa się że powietrze jest przejmująco chłodne, lepkie i wilgotne. Zamglenie stanowi zwykle dość rzadką, zasłonę, która przesłanie krajobraz.

PYŁ WODNY - zbiór kropelek wody porwany przez wiatr z rozległej powierzchni wody, głównie z grzbietów fal i unoszonych w powietrze na niewielką wysokość.

ŚNIEG - opad atmosferyczny złożony z kryształków lodu o bardzo różnorodnych kształtach. W temperaturze wyższej niż 5°C kryształki łączą się ze sobą w większe płatki. Śnieg powstaje zwykle w chmurach Altostratus, Nimbostratus i Cumulonimbus.

GRAD - opad kulek lub bryłek lodu (gradziny), o średnicach od 5 do 50 mm, niekiedy większych, padających bądź oddzielnie bądź jako zlepione nieregularne bryły.

KRUPY SNIEŻNE - opady białych, nieprzeświecających ziaren lodu. Ziarna te mają kształt kulisty lub niekiedy stożkowaty
i średnicę od 2 do 5 mm; są kruche i łatwo ulegają zgnieceniu, gdy padają na twarde podłoże odbijają się i często rozpryskują. Krupy śnieżne występują wraz z opadami płatków śniegu lub kropel deszczu jako opady przelotne, gdy temperatura powietrza u powierzchni ziemi jest w pobliżu 0°C.

ŚNIEG ZIARNISTY - opad bardzo małych białych, nieprzeświecających ziaren lodu. Ziarna te są względnie płaskie lub wydłużone, o średnicy na ogół mniejszej od 1 mm; gdy uderzają o twarde podłoże nie odbijają się i nie rozpryskują. Śnieg ziarnisty pada zwykle w bardzo małych ilościach, przeważnie z chmur Stratus lub z mgły, a nigdy w postaci opadu przelotnego.

ZIARNA LODOWE - opad atmosferyczny złożony z przezroczystych lub prześwitujących ziaren lodu.

Można tu wyróżnić dwa zasadnicze typy:

- krople zamarzniętego deszczu lub prawie całkowicie roztopione i ponownie zamarznięte płatki śniegu (deszcz lodowy).

- ziarna śniegu otoczone cienką warstwą lodu (krupy lodowe)

SZADŹ - osad lodu, utworzony z ziarenek mniej lub więcej rozdzielonych pęcherzykami powietrza, ozdobiony niekiedy rozgałęzionymi kryształkami. Szadź powstaje przy nagłym zamarzaniu bardzo małych, przechłodzonych kropelek wody (mgły lub chmury), narastając niekiedy do stosunkowo znacznych grubości. Na gruncie i w pobliżu gruntu szadź osadza się na przedmiotach po stronie podwietrznej, na ich krawędziach i miejscach ostro zakończonych. W atmosferze swobodnej szadź może występować na częściach samolotu wystawionych pod wiatr; ten typ oblodzenia daje osad kruchy i mający wygląd masy porowatej, złożonej z ziarenek śniegu.

SZRON - osad lodu o wyglądzie krystalicznym, przybierający najczęściej kształt łusek, igieł, piór lub wachlarzy. Szron powstaje w podobny sposób jak rosa, lecz przy temperaturze poniżej 0°C.

GOŁOLEDŹ - osad lodu na ogół jednorodny i przezroczysty, powstały wskutek zamarznięcia przechłodzonych kropelek mżawki lub kropel deszczu na powierzchniach o temperaturze niższej lub nieco wyższej od 0°C. Gołoledź może się tworzyć również wskutek zamarzania nieprzechłodzonych kropelek mżawki lub kropel deszczu, bezpośrednio po zderzeniu się
z powierzchniami o temperaturze poniżej 0°C. Jest ona obserwowana na powierzchni ziemi, gdy krople deszczu padają przez dostatecznie grubą warstwę powietrza o temperaturze niższej od temperatury zamarzania. W atmosferze swobodnej gołoledź występuje jako zwarty i gładki typ oblodzenia (lód szklisty). Gołoledź spotyka się czasami w chmurach zawierających duże przechłodzone kropelki, które zamarzają po zderzeniu się z częściami samolotu, wystawionymi pod wiatr; w innych przypadkach może ona pokryć wszystkie części samolotu, które są wystawione na działanie przechłodzonego opadu.

3. Wiatry:

Przyczyną wiatru, tj. przepływu powietrza w kierunku poziomym, jest niejednorodny rozkład ciśnienia atmosferycznego na powierzchni Ziemi. Im większa jest różnica ciśnień między dwoma punktami i mniejsza odległość między nimi (czyli im większy gradient ciśnienia), tym większa jest prędkość wiatru. Na poruszającą się masę (cząstkę) powietrza działają także siły: Coriolisa, odśrodkowa i tarcia, zależne od prędkości i kierunku ruchu, charakteru powierzchni Ziemi i wysokości nad nią; cząstka powietrza nie przemieszcza się więc wprost ku niższemu ciśnieniu, jak to jest w naczyniach połączonych, ale trajektoria jej ruchu jest znacznie bardziej skomplikowana. Siła Coriolisa wywołuje zakrzywienie toru ruchu. Działanie tych wszystkich sił powoduje, że na półkuli północnej ośrodek niskiego ciśnienia jest położony na lewo, a wysokiego ciśnienia - na prawo od kierunku wiatru. Na półkuli południowej sytuacja jest odwrotna. Wysoko nad powierzchnią Ziemi, tam gdzie tarcie jest bardzo małe, wiatr wieje praktycznie wzdłuż linii stałego ciśnienia (izobar), niżej ruch jest skierowany w stronę niskiego ciśnienia i to tym bardziej, im większe jest tarcie. To powoduje, że do punktu (obszaru), gdzie ciśnienie jest najniższe, napływają bezustannie masy powietrza. Taka sytuacja może utrzymać się przez dłuższy czas tylko wówczas, gdy
w centralnym obszarze niżu występują ruchy wstępujące i powietrze, które tam napływa, wznosi się w górę. Analogicznie
w centrum wyżu dominują ruchy zstępujące a powietrze w jego dolnej części rozpływa się na boki.

- Bryza powstaje na wybrzeżach morskich lub w pobliżu większych jezior. Podobnie jak każdy wiatr jest spowodowana różnicami ciśnienia. W nocy nad wychłodzonym lądem powstaje ciśnienie nieco wyższe niż nad ciepłym morzem. Dlatego
w nocy wiatr będzie wiał znad lądu w kierunku morza jako bryza lądowa. W dzień nad intensywnie ogrzanym lądem tworzy się obszar obniżonego ciśnienia, natomiast nad chłodniejszym w tym momencie morzem powstaje wyższe ciśnienie. Wiatr wiejący znad morza na ląd przyniesie bryzę morską.

- Fen jest wiatrem ciepłym, suchym i bardzo często porywistym, wiejącym z gór z obniżeń podgórskich. Jego nazwa pochodzi z terenów alpejskich. Jednak wiatr o podobnym mechanizmie miewa często inne określenia: w Tatrach to halny, w Sudetach - wiatr przewałowy. Fen powstaje w stosunkowo wysokich górach. Musi być bowiem spełniony warunek, aby na stoku dowietrznym wilgotne, wznoszące się powietrze ochłodziło się na tyle, aby doszło do kondensacji pary wodnej i opadu. Po przekroczeniu górskiej wierzchowiny suche powietrze spływa w kierunku.

- Wiatr górski-dolinny - dobową zmiennością cechują się wiatry dolinne i górskie. W dzień ogrzane powietrze unosi się wzdłuż dolin, tworząc wiatr dolinny. Zjawisko czasami jest tak silne, że wywołuje powstanie rozbudowanych chmur kłębiastych. W nocy, wobec braku ciepła słonecznego, wznoszący ruch powietrza zostaje zatrzymany. Powietrze zalegające
w górnych partiach gór jako cięższe zaczyna pod wpływem grawitacji spływać dolinami w dół. Jest to wiatr górski.

- Pasaty - stałe wiatry w strefie międzyzwrotnikowej, stanowiące ważny element ogólnej cyrkulacji atmosferycznej. Średnia prędkość 5-8 m/s. Wieją z wyżów zwrotnikowych w stronę równika i w wyniku siły Coriolisa mają na półkuli północnej kierunek z północnego wschodu na południowy zachód, na półkuli południowej zaś z południowego zachodu na północny wschód. Pasaty najbardziej regularnie wieją nad oceanami.

- Antypasat - ciepły, stały wiatr w strefie równikowej na wysokości 2000-3000 m, transportujący gorące powietrze od równika w kierunku zwrotników, gdzie na skutek wirowego ruchu Ziemi zmienia kierunek na wschodni i spływa w dół, po czym jako pasat wraca w kierunku równika

- Monsun - układ wiatrów, które zmieniają swój kierunek na przeciwny w zależności od pory roku. Rozróżnia się:

- monsun letni (morski) z pogodą deszczową, związaną z niskim ciśnieniem nad lądem i przemieszczaniem się wilgotnych mas powietrza znad oceanu, nad którym panuje wysokie ciśnienie, nad ląd,

- monsun zimowy (lądowy), kiedy wieje wiatr od lądu, i któremu towarzyszy pogoda sucha, związana z układem wysokiego ciśnienia nad lądem i niskiego ciśnienia nad oceanem.

Monsuny występują w strefie międzyzwrotnikowej (najbardziej charakterystyczne w Azji Południowo-Wschodniej (Azja), spotęgowane wpływem wielkiego kontynentu) oraz we wschodniej i zachodniej Afryce, w północnej Australii, a także w strefie umiarkowanej na półkuli północnej, szczególnie wyraźnie zaznaczone u wschodnich wybrzeży Rosji, w Japonii, Chinach i na atlantyckim wybrzeżu USA. Często jako monsun określa się opady deszczu spowodowane tymi wiatrami.

Masy powietrza i fronty atmosferyczne:

a) masy powietrza

- równikowe - występują w strefie okołorównikowej

- zwrotnikowe - występują w strefie wyżów podzwrotnikowych

- polarne - występują w umiarkowanych szerokościach geograficznych

- arktyczne - występują w strefach wyżów okołobiegunowych

b) fronty atmosferyczne

- front arktyczny oddziela powietrze arktyczne od polarnego

- front polarny oddziela powietrze zwrotnikowe od polarnego

- front równikowy oddziela pasaty półkuli północnej i południowej.

Czynniki klimatotwórcze:

- szerokość geograficzna i związane z nią oświetlenie Ziemi

- odległość od mórz i oceanów

- prądy morskie

- wysokość n.p.m.

- ukształtowanie terenu

- szata roślinna

- pokrywa śnieżna.

Procesy klimatotwórcze:

- obieg ciepła

- obieg wilgoci

- cyrkulacja atmosferyczna

Wyróżniamy typy klimatu, w zależności od:

- odległości od zbiornika wodnego (morski, przejściowy, kontynentalny)

- sumy opadów (wybitnie wilgotny, wilgotny, suchy, wybitnie suchy)

Strefy klimatyczne i ich charakterystyka

a) Okołorównikowa (śr. roczna temp. 20°C, pory roku wyznacza rozkład opadów)

- równikowy (ponad 20°C przez cały rok, opady = 2000 mm, najwyższe przy zenitalnych położeniach Słońca)

- podrównikowy wilgotny (ponad 20°C przez cały rok, opady = 1000-2000 mm)

- podrównikowy suchy (znaczne wahania temp., opady = 1000 mm)

b) Zwrotnikowa (śr. roczna temp. powyżej 20°C, temp. najzimniejszego miesiąca = 10°C - 20°C, opady głownie latem)

- zwrotnikowy suchy (duże wahania temp., brak opadów, występują gwałtowne ulewy)

- zwrotnikowy morski (małe wahania temp., dużo opadów)

- monsunowy gorący (małe wahania temp., duże opady w czasie monsunu letniego)

c) Podzwrotnikowa (śr. temp. roczna 10°C - 20°C, śr. temp. najchłodniejszego mies. jest 0°C - 10°C, opady w chłodnej porze roku)

- śródziemnomorski (gorące lata, opady wyst. zimą)

- podzwrotnikowy monsunowy (gorące lata, duże opady podczas monsunu letniego)

- podzwrotnikowy suchy (duże wahania temp., mało opadów)

d) Umiarkowana (śr. temp. 0°C - 10°C)

- umiarkowany ciepły (morski, lądowy, przejściowy, monsunowy)

- umiarkowany chłodny (morski, lądowy)

e) Okolobiegunowa (śr temp. poniżej 0°C)

- subpolarny (najcieplejszy miesiąc = powyżej 0°C, opady z przewaga śniegu)

- polarny (mrozy przez cały rok, opady śniegu)

---