WYKŁAD 30.04.2005
POLITYKA DEMOGRAFICZNA
STARZENIE SPOŁECZEŃSTWA
Problem podstawowym jest starzenie się społeczeństwa. Polska - 38 mln mieszkańców, a w prognozach 36 mln, wiek emerytalny ludzi to 15%. Zmiany następują powoli. Starzenie społeczeństwa wpłynie na rynek pracy.. w 2003 r. na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadały 24 osoby starsze, a w 2030 będzie ich już 46. w skali całej gospodarki oznacza to, że 2 pracujących będzie utrzymywało 1 emeryta.
Wypłata emerytur, świadczeń będzie mniejsza. W 2000 r. przeciętna emerytura wynosiła 62% średniej krajowej, a w 2020 przeciętna ma wynosić 40-45%. To oznacza, że będzie potrzebna pomoc społeczna. Starsi ludzie będą potrzebowali opieki zdrowotnej. Starzenie spowoduje zmiany w handlu i przemyśle. Niektórzy demografowie uważają, że wykształca się rynek opieki zdrowotnej, a starzenie będzie miało wymiar polityczny. Społeczeństwo będzie głosowało na tych, którzy zapewnią im opiekę.
W UE również istnieje problem starzenia. Stale maleje liczba urodzeń. Według raprtu z 03.2005 (zielona księga) do 2030 r. liczba osób powyżej 80 lat wzrośnie z 19 mln do prawie 35 mln. W tym samym czasie wzrośnie o 24 mln liczba pracowników w wieku starszym. A o 7% zmaleje liczba pracowników młodych.
Uważa się, że takie zmiany będą miały wielkie znaczenie dla rozwoju społecznego i gospodarczego. Populacje niektórych państw maleją, a liczba urodzeń wzbudza zaniepokojenie. Wskaźnik wynosi 1,3 na kobietę, a powinien być 2,1. Najniższy wskaźnik odnotowujemy w: Czechy, Słowacja, w Polsce 1,3. populacja w UE wzrośnie, a następnie obniży się. Malejąca liczba w UE znajdzie swoje odbicie w gospodarce. Mniej ludzi oznacza mniejszą ilość pieniędzy w obiegu, a to z kolei wpływa na mniejsze ilości inwestowania.
KWESTIA UBÓSTWA
UBÓSTWO - brak dostatecznych środków materialnych do życia. Przy czym bieda są pojęciami bliskoznacznymi. Najpierw niedostatek, ubóstwo, bieda, nędza.
UBÓSTWO - stan po niżej pewnego zmieniającego się w czasie progu dochodowego lub program realizacji potrzeb w stosunku do jednostki rodzinnej lub grupy społecznej.
UBÓSTWO - zjawisko społeczne polegające na braku dostatecznych środków materialnych dla zaspokojenia potrzeb życiowych jednostki lub rodzin.
Jeżeli dochód nie będzie wystarczający to oznacza to ubóstwo. Które nie jest jednoznaczne. Jest rozpatrywane w kategoriach:
1). Kategoriach absolutnych - to stan warunków bytowych, który uniemożliwia realizację podstawowych funkcji życiowych. To stan zaspokojenia potrzeb uznanych dla społeczeństwa za minimum. Staje się pkt odniesienia do ubóstwa absolutnego. Łączy się z kategorią przymierania głodem. Odnosi się do stosunkowo wąskiej ilości ludzi ( zwłaszcza w społeczeństwie bogatym, to grupa, która zostaje trwale zmarginalizowana (np. prawdziwi żebracy, bezdomni, niezaradni, znajdujący się poniżej poziomu egzystencji. Jest to grupa zdana wyłącznie na pomoc socjalną.
2). Kategoriach względnych - związane jest z nadmiernymi rozpiętościami w poziomie życia. Ubogimi w społeczeństwie, w różnych nierównościach, to ludzie najgorzej sytuowani, nawet wtedy gdy mają środki pozwalające zaspokoić więcej niż ich podstawowe potrzeby. Istotna jest nie bezwzględna wysokość dochodów, lecz zróżnicowanie, dystans. Ustalając granicę ubóstwa względnego bierze się po uwagę przeciętny poziom życia będący udziałem innych członków społeczeństwa. jest kojarzone ze znacznie liczniejszą grupą ludzi, których pozycję określa tzw. minimum socjalne będące standardem wyższych od minimum egzystencji.
Kategorie min. Socjalnego można rozpatrywać odrębnie w każdym kraju, ponieważ min. Socjalne jest obliczone indywidualnie dla każdego kraju.
Min. Socjalne w Niemczech - pozwala żyć godnie.
TEORIE UBÓSTWA -
1). TEORIA SKAŻONYCH CHARAKTERÓW
2). TEORIA OGRANICZONYCH MOŻLIWOŚCI
3) TEORIA WIELKIEGO BRATA.
Ad.1. Uważa, że ubóstwo wynika z ułomności, defektów, indywidualnych wad. Uwidacznia się w przypadku braku zdolności, aspiracji. Twierdzi ona, że każdy człowiek może powiększyć dochód, a biedny jest ten, kto nie włożył wysiłku, aby stać się bogatym. Ta teoria odwołuje się do szkoły, która kształtuje życie człowieka, a kto nie miał motywacji do nauki będzie cierpiał biedę.
Ad.2. ubożenie społeczeństwa, pozostaje poza kontrolą człowieka. Uważa, że biednym jest się z powodu braku dostępu do możliwości dlatego, że Rząd nie wypełnia funkcji opiekuńczych.
Ad.3. zakłada, że rząd (Wielki Brat) niszczy bodźce do umacniania niezależności ekonomicznej rodziny, bowiem poprzez wysokie podatki, liczne programy socjalne doprowadza do tego, że rodziny nie mają motywacji do poprawy sytuacji i uzależniają się od państwa.
Przyjmując podział na kryterium absolutne i względne można doszukiwać się ich różnych przyczyn powstawania.
Absolutnego - leży w takich cechach i zachowaniach ludzi, które uniemożliwiają uzyskanie sukcesów we współzawodnictwie. Do tych cech należą:
niechęć do pracy,
brak wykształcenia, kwalifikacji,
patologie życia rodzinnego.
Sytuację pogarsza państwo, które poprzez system świadczeń zniechęca do prób polepszenia sytuacji.
Względnego - przyczyn tego ubóstwa upatruje się w sytuacji gospodarczo -społecznej, która nie uwzględnia potrzeb ludzi, a jedynie traktuje je w sposób instrumentalny.
Ubóstwo w Polsce jest pochodną z jednej strony oficjalnych dochodów z drugiej stylu życia, ponadto wywierają wpływ uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne.
Do wewnętrznych zalicza się niski poziom wykształcenia społeczeństwa co w warunkach gospodarki rynkowej oznacza brak konkurencyjności. Inną przyczyną są wysokie wydatki rodzinne na żywność, lekarstwa. Przy niskich dochodach brak oszczędności.
Do zewnętrznych zaliczamy:
1). Monopolizację rynku pracy powodującą brak wyboru, miejsca pracy.
2). Brak podstawowych usług.
3). Brak interesującej oferty kulturowej (wulgaryzacja życia).
4). Uczestnictwo w kulturze oparte na modelu tolerancyjno-towarzysko-alkoholowym.
5). Trudna sytuacja mieszkaniowa
6). Nieakceptowalna lokalna władza publiczna.
Ze względu na wymienione przyczyny można wyróżnić w Polsce:
ubóstwo zawinione, które powstaje z winy osób, które cechują się np. alkoholizmem
ubóstwo niezawinione, powstaje z przyczyn niezależnych od samych ubogich.
Aby mówić o ubóstwie, oceniając stosuje się jego pomiary, do których wykorzystywane są różne mierniki:
stopę ubóstwa
głębokość
zasięg.
Stopa ubóstwa - informacja jaki odsetek społeczeństwa żyje poniżej minimalnych
dochodów.
Głębokość - informacja jakie jest położenie osób ubogich względem linii ubóstwa.
Zasięg - określa przestrzenne występowanie ubóstwa (na wsi, w mieście).
W Polsce od 70-tych lat jako podstawę określenia linii ubóstwa przyjęto miernik w postaci minimum socjalnego czyli najniższego kosztu dóbr i usług niezbędnych do zaspokojenia nie tylko potrzeb biologicznych, ale również potrzeb kulturowych oraz tych, które warunkuje współżycie zbiorowe, społeczna więź.
Minimum socjalne uwzględnia koszty zapewniające takie warunki życia by rodzina lub gospodarstwa domowe mogły zachować siły życiowe, posiadać i wychowywać dzieci oraz utrzymywać więź ze społeczeństwem. Minimum socjalne jest normatywnym miernikiem poziomu życia gospodarstw domowych. Jego normatywność wynika z faktu, że jest to ustalony przez ekspertów tzw. koszyk towarów i usług konsumowanych przez dany typ gospodarstwa domowego. Ustaleniem tego koszyka zajmują się 2 instytucje.
1). Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.
2). Główny Urząd Statystyczny.
Do minimum socjalnego zaliczamy takie grupy potrzeb jak:
żywność, mieszkanie (eksploatacja, wyposażenie), oświata-wychowanie, kultura, odzież i ubranie, leki, higiena, sport i wypoczynek, transport, pozostałe wydatki (4% ogółu koszyka).
Te grupy ustala się osobno dla 6 typów gospodarstw pracowniczych oraz dla 2 typów gospodarstw emeryckich. Najważniejszą pozycję stanowią wyżywienie i czynsz. W praktyce polskiej występuje minimum egzystencji - najniższy koszt dóbr i usług, który zaspakaja jedynie potrzeby podstawowe, a więc których poziom ma niedopuścić do tzw. degradacji biologicznej jednostki. Koszyk, który wyznacza poziom min. egzyst. zawiera dobra niezbędne do przeżycia i takie jak - żywność, odzież, dach nad głową, post. pomoc leczniczą.
Minimum egzyst. nie zapewnia warunków dla rozwoju. Uważa się, że min. egzyst. wyznacza w Polsce tzw. dolną granicę ubóstwa, natomiast min. socjalne wyznacza górną granicę ubóstwa. Linię wyznacza również poziom najniższej emerytury (2002 r.-700 zł).
CHARAKTERYSTYKA KWESTII UBÓSTWA W POLSCE
W Polsce ubóstwo stało się poważną kwestią socjalną, a jego zasięg i głębokość niestety stale się powiększają. Według danych z GUS - u sytuacja przedstawia się następująco - blisko 5 mln ludzi żyje w skrajnym ubóstwie, czyli poniżej minimum egzyst.
- 4 osobowa rodzina ma na swoje utrzymanie mniej niż 960 zł. Czyli najwyżej 8 zł na osobę. Pojedyncza osoba, która żyje w skrajnym ubóstwie ma na dzień 11 zł.
- 7 mln 700 tyś Polaków mieszka w rodzinach, które na swoje wydatki mają mniej niż tzw. ustawowa granica (ta granica wyznaczona dla 4 osobowej rodziny wynosi 10 zł na członka rodziny).
- 23 mln obywateli naszego kraju ma na przeżycie mniej niż minimum socjalne, poniżej granicy określającej niedostatek i ostrzegający przed ubóstwem. Stale rośnie w Polsce liczba osób, którym grozi wyniszczenie 1966 r. - 6% ogółu; 1968 r. - 12% ogółu.
- tylko w ciągu jednego roku - 2003 o 1% zwiększyła się liczba osób żyjących w sferze niedostatku: co 2 Polak, a w sferze biedy co 10. co 3 Polak ocenia, że jego położenie jest bardzo trudne (ubóstwo subiektywne).
- z raportu GUS - wynika też, że rozwarstwienie majątkowe w Polsce szybko się pogłębia, że bogatsi mają coraz więcej, a biednych nie tylko przybywa, ale ci co są mają coraz mniej.
Dwaj eksperci - prof. Mieczysław Kabaj oraz prof. Jadwiga Sztaniskis przygotowali eksperyzę, w której ostrzegają, żę utrzymywanie się patologicznych sytuacji może doprowadzić w Polsce w ciągu 1-2 lat do wybuchu społecznego. Ubóstwo dotyka bezrobotnych, osoby pracujące w sferze budżetowej oraz rodziny rolnicze i wielodzietne. Badania wykazały, że 50% rodzin rolniczych żyje w ubóstwie, 30% małżeństw z 3 dzieci, 50% z 4 i więcej dzieci. Ubóstwo w Polsce charakteryzuje się różnym zasięgiem przestrzennym. Największy jest w mniejszych miejscowościach i miasteczkach, a na wsi wynosi 70%. Najmniejsze ubóstwo w woj. Śląskim, największe 20% w woj. Warmińsko-mazurskim, podkarpackim, lubelskim.