02.04.2005 r.
POLITYKA SPOŁECZNA
podmioty polityki,
cele polityki,
środki polityki .
ad. 1
maja z zakresu
odnosi się do beneficjantów pol. społ.
Różne wielkie zbiorowości, grupy ludzi jednostki - którzy otrzymują świadczenia, pierwotne podmioty pol. społ.
podmioty wtórne - jej realizatorzy, wykonawcy, decydenci - należą do nich organy władzy i administracji państwowej zarówno centralnej jak i terenowej. Państwowe i niepaństwowe instytucje wyspecjalizowane działające w sferze p.s., organizacje społeczne, gospodarcze, związki zawodowe, instytucje non profit. Głównym celem jest służebność wobec potrzeb ludzkich.
Ponieważ współ. polityki społ. Ma nie tylko charakter narodowy, a nawet ponad globalny powstały międzynarodowe podmioty p. s. takie jak:
Międzynarodowa Organizacje Pracy na mocy traktatu wersalskiego powst. W 1917 r., została zmodyfikowana przez deklarację Filadelfijską.
Ten akt ma wielkie znaczenie;
przejmuje prymat celów socjalnych nad ekonom.,
obliguje rządy do likwidacji źródeł bezrobocia,
skracanie czasu pracy,
rozwijanie szeroko rozumia. infrastruktur społecznych.
Organizacja Narodów Zjednoczonych, w ramach której funkcjonuje instyt. badania rozwoju społecznego UNISIT, który publikuje corocznie wskaźniki rozwoju społ. na świecie (w ostatnich rankingach Sierra Leone - I Norwegia).
Podmioty:
podmioty władzy i admistr. państw decydują o kształcie polityki społ.
podmioty ustawodawcze (Sejm i Senat),
podmioty wykonawcze (Preses RM i szereg resortów ministerstw Finansów, Pracy i Opieki Społecznej, Gospodarki, Edukacji)
podmioty kontrolne (NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich i Praw Dziecka, PIP)
podmioty sądownicze (Sądy Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Rodzinne, Opiekuńcze)
podmioty pozarządowe (niepubliczne)
- liczne organizacje, które wspierają działalność Państwa, zwłaszcza w środowisku lokalnym. Wypełniają bardzo istotną funkcję w zakresie polityki społecznej (stowarzyszenia, zrzeszenia, związki, fundacje).
Podmioty te grupują ludzi o podobnych zainteresowaniach, którzy chcą w zorganizowany sposób poprawić sytuację biednych. Organizacje pozarządowe działają w oparciu o ustawę z 1974 r. o fundacjach oraz późniejszą z 1999 r. o stowarzyszeniach. Zarówno fundacje jak i stowarzyszenia korzystają z preferencyjnych podatków, nie płacą podatku dochodowego, ulgi celne. W 2003 r. nowe rozwiązanie, korzystne dla nich wniosła ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie , które otworzyło możliwości finansowe dla wsparcia tych organizacji.
W Polsce działa kilkanaście tysięcy organizacji. Do największych należą:
Patronat,
Caritas,
Krajowy Fundusz Na Rzecz Dzieci,
MONAR,
Polska Akcja Humanitarna,
Polski Komitet Pomocy Społecznej,
Towarzystwo Dzieci.
Cele polityki społecznej.
W literaturze ujmowane są w cztery grupy:
cele generalne (nadrzędne) - realizacja w mniejszym lub większym zakresie zasady bezpieczeństwa socjalnego, zabezpieczenia społecznego, sprawiedliwości społecznej i ekonomicznej.
Bezpieczeństwo socjalne - polega na zapewnieniu dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (np. choroba, inwalidztwo, wypadek, starość, bezrobocie). Odbywa się to na podstawie regulowanej przez państwo redystrybucji dochodów. Redystrybucji będącej wyrazem solidarności społeczeństwa w działaniach w celu złagodzenia ryzyka socjalnego. Wszyscy ludzie opłacają się w ramach podatków, składki ubezpieczeń społecznych, aby ci, którzy znaleźli się w ciężkiej sytuacji mogli otrzymać pomoc.
Zasada sprawiedliwości - jako cel korygującego działania oznacza wartościowanie rzeczywistości społecznej z punktu widzenia jej faktycznego dystansu czy to do określanych norm, standardów prawnych czy też norm spożycia zbiorowego ustalonych przez państwo. Nie ma nigdzie w prawie polskim zdefiniowanej sprawiedliwości społecznej, chociaż art. 2 Konstytucji mówi o sprawiedliwości. Współcześnie w przypadku gdy pojawiają się wątpliwości konieczna jest ingerencja TK .
cele ekonomiczne - to przede wszystkim zaspokojenie rozszerzonej reprodukcji i racjonalnego wykorzystania zasobów pracy. Uznaje się pracę za czynnik podwyższający dobrobyt. Bez ludzi nie będzie wzrostu. Cele ekonomiczne są realizowane za pośrednictwem polityki ludnościowej, polityki zatrudnienia, edukacji.
cele społeczno-ekonomiczne - w tych celach mieszczą się działania służące zachowaniu spokoju społecznego niezbędnego do harmonijnego współdziałania różnych grup społecznych. Ponadto spokój społeczny uważany jest za główny warunek stabilizacji życiowej ludzi, a jego wartość rośnie wraz z podnoszeniem poziomu dobrobytu. Dla realizacji tego celu Państwo powinno prowadzić stosowną politykę podziału dochodu, która winna zapewnić funkcjonalną równość w społeczeństwie, a więc taką, którą powinni zaakceptować wszyscy ludzie w społeczeństwie.
cele moralne - realizacja pewnych wartości etycznych, etyczno-społecznych regulujących stosunki międzyludzkie w zakresie takich wartości humanistycznych jak godność, wolność, życie rodzinne. Celem moralnym będzie zapobieganie procesom marginalizacji i ekskluzji społecznej (wykluczenie poza nawias). Realizację tych celów można dokonywać poprzez politykę rodzinną, a także rozwiązanie kwestii ubóstwa, bezdomności czy patologii społecznej (narkomania, alkoholizm)
Wszystkie 4 grupy celów mogą być realizowane w poszczególnych krajach z różnym nasileniem i zmieniać swą rangę w różnych etapach rozwoju. Na przyjęcie określonej hierarchii celów wpływają: potrzeby społeczne, gospodarcze, typy ustroju politycznego, dominująca ideologia (doktryna), układ sił polityczno-społecznych, kondycja finansów publicznych. Bezpieczeństwo socjalne jest funkcją państwa opiekuńczego i sprowadza się do trzech kierunków działań:
zapewnienie pomocy społecznej
ochrony zdrowia
zapewnienia sprawnie działającego systemu ubezpieczeń społecznych
Działania te są związane z pewnymi świadczeniami na rzecz osób, grup społecznych wyróżniających się słabościami socjalnymi. Istotą zabezpieczenia społecznego jest asekuracja ryzyk związanych z zachorowaniem, utratą środków do życia. W zabezpieczeniu społecznym ważna jest przezorność, która pozwala na łagodzenie szkód materialnych spowodowanych zjawiskami losowymi.
W ramach zabezpieczenia dokonuje się kompensacji skutków zdarzeń losowych takich jak: choroba, starość , śmierć.
W ramach zabezpieczenia stosuje się trzy podstawowe techniki:
technikę ubezpieczeniową ,
technikę zaopatrzeniową,
technikę opiekuńczą.
Element techniki ubezpieczeniowej wyraża się w woli solidarnego rozłożenia ryzyka na grupę ubezpieczeniową. Grupy społeczne podejmują wzajemne działania asekuracji ryzyk by kompensować skutki zjawisk losowych.
Element zaopatrzeniowy wiąże się z prawem ubezpieczonych do otrzymywania świadczeń ustalonych ustawowo.
Element opiekuńczy dotyczy przyznawania przez Państwo świadczeń według uznania i oceny niezależnie od sytuacji materialnej beneficjenta. Polska realizuje akty prawa międzynarodowego w postaci tzw. Europejskiej Karty Społecznej, która zawiera ogólne zapisy w zakresie zabezpieczenia społecznego. Mimo upływu ponad 50-ciu lat nasz kraj do chwili obecnej nieratyfikował Konwencji nr 102 określającej minimalne normy zabezpieczenia społecznego. Przyczyną jest niewydolność finansowa.
Pomoc społeczna.
W Polsce oparta jest na ustawie o pomocy społecznej z 29 listopada 1990 r., czterokrotnie nowelizowana. W ustawie zapisano iż celem pomocy jest zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach godnych człowieka. Powinna ona doprowadzić do wyrównywania szans, usamodzielniania się osób i rodzin oraz do ich integracji z otoczeniem. Pomocy społecznej w Polsce udziela się z powodu ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, potrzeby ochrony macierzyństwa, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej choroby, bezradności, alkoholizmu lub narkomanii, trudności w przystosowaniu się po wyjściu z aresztu, klęski żywiołowej.
Prawo do świadczeń pieniężnych przysługuje osobom, które nie mają żadnych źródeł utrzymania albo ich dochód na głowę w rodzinie nie przekracza poziomu ustalonego w monitorze polskim. Przy czym bierze się pod uwagę podział na pewne kategorie np.:
osoba samotnie gospodarująca,
pierwsza osoba w rodzinie,
druga i dalsze osoby w rodzinie (powyżej 15 lat),
na każdą osobę w rodzinie (poniżej 15 lat),
rodziny zastępcze.
Ustawa o pomocy społecznej mówi, że jest świadczona w miejscu zamieszkania beneficjenta. Wraz z reformą administracyjną, która obowiązuje od 01 stycznia 1990 r. nastąpiło przejęcie przez samorząd zadań z zakresu pomocy społecznej choć zmienił się ich sposób finansowania.
Podział zadań
Środki finansowe są częściowo zdecentralizowane. Środki własne jednostek samorządu terytorialnego stanowią zaledwie 20 % ogółu wydatków przeznaczonych na pomoc społeczną w Państwie (80 % budżet państwa). Wartość środków finansowych dochodzi do 2 % PKB (w Polsce 900 miliardów PKB).
Budżet Państwa finansuje pomoc społeczną na dwa sposoby:
dotacje celowe dla zadań zleconych przez administrację rządową,
dotacje celowe dla zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego.
Liczba osób korzystających ze świadczeń jest wysoka. Od 1990 r. kształtowała się w granicach 2-3 mln ludności. W roku 1992-1993 największa ilość - ponad 3 mln. Największe zapotrzebowanie na pomoc społeczną mają województwa warmińsko-mazurskie, świętokrzyskie, podkarpackie. Ponadto z pomocy społecznej korzysta duża ilość rolników a zwłaszcza ci posiadający rodziny wielodzietne.
Świadczenia występuję w siedmiu formach:
pomoc rzeczowa - polega na zapewnieniu schronienia, posiłku, ubrania,
usługi opiekuńcze - przysługują osobom samotnym, które wymagają pomocy od innych osób, pomoc w zaspakajaniu codziennych potrzeb życiowych np. pielęgnacja, zapewnienie kontaktu z światem rzeczywistym,
pomoc instytucjonalna - prowadzenie domów opieki społecznej, dziennych domów pomocy, ośrodków pomocy społecznej (dla osób przewlekle chorych),
pomoc finansowa - pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne w publicznych ośrodkach dla osób, które wymagają pomocy,
pomoc socjalna - polega na udzielaniu poradnictwa z zakresu prawa np. pedagogicznego,
w celu ekonomicznego usamodzielnienia się, pomoc gminy w formie pieniężnej lub w naturze, udostępnienie narzędzi pracy (ewentualnie maszyn), pomoc pieniężna w postaci jednorazowego zasiłku celowego dla osoby, która podejmuje własną działalność. Część tej pomocy jest umarzana, gdy osoba usamodzielniła się.
sprawienie pogrzebu zgodnie z wyznaniem zmarłego.
RODZAJE ŚWIADCZEŃ PIENIĘŻNYCH:
różnego rodzaju zasiłki wraz z dodatkami
renty socjalne
inne różnorodne świadczenia
ochrona macierzyństwa
OCHRONA ZDROWIA
Definicja międzynarodowa
Światowa Organizacja Zdrowia definiuje zdrowie jako dobre samopoczucie psychiczne, fizyczne i społeczne pozwalające na prowadzenie przez człowieka produktywnego, sensownego i twórczego życia zarówno w sferze społecznej jak i ekonomicznej.
W odniesieniu do zdrowia na całym świecie obowiązuję trzy zasady:
zasada równości
zasada sprawiedliwości
zasada partycypacji.
Polityka społeczna jako działalność zajmuje się wyrównywaniem dostępu do służby zdrowia oraz stworzeniu warunków dla zdrowia społeczeństwa.
Polityka społeczna w kwestii zdrowia działa w trzech kierunkach:
1. profilaktyka - zapobieganie chorobom np. poprawa warunków.
2. lecznictwo - działalność nastawiona na rozpoznanie i leczenie choroby,
3. rehabilitacja.
Ochrona zdrowia w Polsce ma burzliwą historię i niską skuteczność. Nieustannie poszukuje się nowych rozwiązań, drogę inicjowania kolejnych reform, ale wszystko rozbija się o barierę niedostatecznych środków finansowych oraz niewłaściwego ich wykorzystania.
Obecny etap to spór pomiędzy zwolennikami centralizacji finansów służby zdrowia np. Narodowy Fundusz Pracy, a zwolennikami decentralizacji (Kasy Chorych). Spór ten dotyczy także w zakresie prywatyzacji ochrony zdrowia - skomercjalizowania.
Problematyka zdrowia w Polsce ma dwa oblicza. Z jednej strony możemy mówić o kryzysie, pogorszeniu opieki nad pacjentem, brak racjonalnej polityki zdrowotnej. Z drugiej strony widoczne są nadużycia, wykorzystywanie luk prawnych przez instytucje zdrowia jak i beneficjentów.
Stan zdrowia ludności jest zły. Zachorowalność w ciągu roku wynosi 45-50%. Rośnie liczba chorób zawodowych oraz zgonów we wszystkich grupach wiekowych. Nadumieralność mężczyzn - 22-39%.
Głównymi przyczynami są choroby cywilizacyjne np. choroby układu krążenia, nowotwory, urazy, zatrucia. Wymienione choroby powodują 80% zgonów.
Stan zdrowia ludności pogarsza się, co jest efektem starzenia się społeczeństwa, ale pogarszanie wynika również z przedłużenia przeciętnego trwania życia;
dla mężczyzn 70,4 roku,
dla kobiet 79,3 roku.
Znaczący postęp w ochronie zdrowia zaznaczył się w odniesieniu do umieralności dzieci. Chodzi tu o spadek umieralności: w 1990 - 19,3 promila, na koniec 2003 - 7 promili. Polska zajmowała odległe miejsce poniżej 1 promila. Aktualnie - 760 szpitali (1990 r. - 667); 188 tys. łóżek (1990 r. - 219 tys.).
W 2003 r. z usług skorzystało 6700 000 pacjentów, a w 1990 r. 4,5 mln. Opiekowało się nimi 180 tys. sióstr a 1990 r. 210 tys., stomatologów 11 tys. (1990 r. - 18 tys.), teraz 88 tys. lekarzy (1990 r. - 82 tys).
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE
Polska w 1990 roku przeprowadziła reformę emerytalną. Wynikała ona z konieczności dostosowania systemu emerytalnego do zmian na rynku pracy, do spodziewanych tendencji demograficznych, a przede wszystkim ograniczeniu wydatków państwa związanych z finansowaniem emerytur. Program reformy został nazwany „bezpieczeństwem” dzięki różnorodności. Do 1998 r. obowiązywał w Polsce tzw. system repartycyjny, który był powszechnie krytykowany jako zbyt kosztowny, niesprawiedliwy, nieprzejrzysty, oparty na rosnących dopłatach z budżetu państwa mimo podnoszenia składki ubezpieczeniowych.
Według symulacji jeżeli by utrzymać system repartycyjny w 2020 r. osiągnięto by 22% PKB (bankructwo).
Program miał charakter powszechny i był oparty na zdefiniowanym świadczeniu społecznym. Nowy system wprowadzono od 1999 r. i jest to system oparty na tzw. filarze ubezpieczeń kapitałowych. W celu jego wdrożenia uchwalono trzy ustawy:
1. o utworzeniu funduszy emerytalnych,
2. o finansowaniu reformy ubezpieczeń ze środków prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych,
3.o pracowniczych programach emerytalnych.
Celem dokonanych zmian było:
ograniczenie zakresu interwencji państwa w dziedzinie gwarantowania odpowiedniego poziomu świadczeń, a ściślej odejście od monopolistycznej roli państwa, zabezpieczenie na rzecz innych podmiotów i przezorność obywateli.
zmiana finansowania na bardziej efektywny, mniej podatny na tendencje demograficzne, mniej kosztowny dla budżetu państwa,
zwiększenie efektywności świadczeń emerytalnych w stosunku do faktycznych, wpłacanych składek emerytalnych w okresie aktywności zawodowej.
Realizacji powyższych celów miało służyć odejście częściowe od wcześniej stosowanego systemu finansowania opartego na repartycji.
System repartycyjny - polega na tym, że pokolenie pracujące opłacając składki emerytalne finansuje pokolenie emerytów i rencistów pobierających z tych składek świadczenia. System ten został zastąpiony finansowaniem kapitałowym, w którym każdy oszczędza na własną emeryturę. Reforma systemu zabezpieczeń emerytalnych łączy wpływy tzw. modelu niemieckiego z koncepcjami Banku Światowego. Jest to model mieszany zawierający w sobie elementy systemu repartycypacyjnego (na tej zasadzie ZUS - I filar, systemu kapitałowego - II filar, III filar będący uzupełnieniem formy gromadzenia oszczędności na cele emerytalne. Mieszany charakter nowego systemu wyraża się w zróżnicowaniu źródeł jego finansowania. Większa część składek emerytalnych nadal trafia do instytucji państwowych - I filaru. W II filarze nowego systemu, który oparty jest na funduszach emerytalnych, zarządzanych przez instytucje komercyjne czyli powszechne towarzystwa emerytalne środki ze składek są inwestowane na rynku kapitałowym i pomnażane. Wprowadzenie II filara ograniczyło rolę państwa w systemie zabezpieczenia emerytur, ale państwo nadal pozostaje gwarantem całego systemu emerytur. Przejawem jest funkcjonowanie komisji nadzoru.
Bardzo słabo rozwinięty filar III nowego systemu, w którym miały być pracownicze programy emerytalne oraz indywidualne uczestnictwo w programach emerytalnych proponowanych przez towarzystwo.
Nowy system przenosi ryzyko na beneficjenta. Już obecnie dostrzega się jego wady, a w szczególności bardzo duży koszt utworzenia i funkcjonowania towarzystw emerytalnych. Bardzo duży koszt działania organów nadzorujących fundusze, koszty przejścia od monopolu systemu repartypacyjnego do dominacji systemu kapitałowego (5% PKB przez kilkanaście lat). A więc przy nowym systemie państwo będzie musiało wspierać jeszcze przez 15 lat system emerytalny. Fundusze emerytalne wypracowały wzrost wartości powierzanych im składek - od 13-15%, jednakże nie zrekompensuje to inflacji. W tym samym okresie działające na rynku towarzystwa inwestycyjne, które inwestowały w bony, obligacje (bezpieczne narzędzia) zwiększyły wartość aktywów od 20-30%.