Zakład Ubezpieczeń Społecznych to wielka instytucja, posiadająca olbrzymi zakres swej działalności. Wszystkie działania służą poprawnie obsługi ubezpieczonego, polepszeniu organizacji pracy, zwiększeniu kondycji finansowej Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także przygotowaniu się do Reformy Ubezpieczeń Społecznych.

Nowy system ubezpieczenia społecznego, który stał się rzeczywistością 1 stycznia 1999r. pomaga realizować te zadania.

Ubezpieczenia emerytalne i rentowe

Zreformowany system ubezpieczeń społecznych oraz nowy system powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego i system emerytalno - rentowy weszły w życie z dniem 1 stycznia 1999r.

Wiodąca jest ustawa z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Wyróżnia ona 3 grupy ubezpieczonych:

I GRUPA - urodzeni po 31 grudnia 1968

II GUPA - urodzeni po 31 grudnia 1948, ale przed 1969r.

III GRUPA - urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949r

Dla każdej z tych grup ustalone są inne zasady przechodzenia na emeryturę i inne możliwości naliczania emerytury

Nowy system obejmował obowiązkowo I grupę. II grupa posiadała możliwość wyboru miedzy starymi a nowymi zasadami.

III grupa - otrzymuje emerytury według dotychczasowych zasad tzn. „sprzed reformy”.

W systemie przewidziano trzy filary zabezpieczenia emerytalnego.

TRZY FILARY NOWEGO SYSTEMU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

FILAR I ZUS Obowiązkowy, zarządzany przez państwo, indywidualne konta

FILAR II Fundusze emerytalne Obowiązkowy, kapitałowy, zarządzany przez prywatne instytucje ściśle nadzorowane przez państwo, indywidualne konta

FILAR III Dodatkowe oszczędności Dobrowolny, kapitałowy, zarządzany przez prywatne instytucje, indywidualne konta

Pierwszy filar - powszechny system rent państwowych. Proponuje się wprowadzenie powszechnego systemu rent państwowych, stanowiących prawo obywatelskie finansowanych ze środków budżetu państwa.

Potrzeba wprowadzenia systemu takich rent wynika z następujących przesłanek:

• wprowadzenia gwarancji państwa dla osób niezdolnych do pracy i pozbawionych środków utrzymania

• konieczności eliminacji z systemu ubezpieczenia elementów socjalnych i skumulowanie ich w jednym świadczeniu, opartym o społecznie akceptowane kryteria,

• stworzenia warunków do pogłębiania charakteru ubezpieczeniowego świadczeń, zwłaszcza otrzymywanych dotychczas przez osoby o dochodach poniżej przeciętnego wynagrodzenia - jak bowiem wynika z badań najniższych świadczeń emerytalno - rentowych, co piąta osoba otrzymuje wyższe świadczenie niż podstawa wymiaru.

Renta państwowa przysługiwać będzie osobie mającej status stałego pobytu i w czasie pobytu w Polsce. Świadczenie to przysługiwać będzie każdej osobie, która nabywa prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

Drugi filar - systemy ubezpieczeniowe.

Wysokość świadczeń w tym systemie będzie uzależniona od stażu ubezpieczeniowego oraz od podstawy wymiaru składki. Zakłada się, że w tym świadczeniu nie będzie występować instytucja zaliczana do stażu ubezpieczeniowego jakichkolwiek okresów nieopłacenia składek. Całość rozwiązań zostanie przeniesiona do systemu rent państwowych.

Dwupoziomowy model świadczeń będzie miał powszechne zastosowanie do wszystkich systemów ubezpieczenia i zaopatrzenia emerytalno - rentowego. Oznacza to, że system państwowej renty będzie funkcjonował łącznie ze świadczeniami wynikającymi z

1. ubezpieczenia emerytalno-rentowego:

1. pracowników

2. rzemieślników

3. osób zatrudnionych w szczególnych warunkach

4. rolników

5. osób duchownych

2. zaopatrzenia emerytalno - rentowego

1. żołnierzy zawodowych

2. funkcjonariuszy MSW oraz Straży Pożarnej

3. inwalidów wojennych i wojskowych

Trzeci filar - dobrowolne ubezpieczenia kapitałowe

Przedstawiony wyżej system powinien być uzupełniony systemem dobrowolnych ubezpieczeń zapewniających ponadstandardowe świadczenia. Świadczenia z tego systemu stanowiłyby trzeci poziom emerytury lub renty po powszechnej rencie państwowej oraz emerytalnej lub rencie ze składkowego systemu ubezpieczeniowego bądź systemu zaopatrzeniowego.

Powiązanie dodatkowych systemów z systemem ubezpieczenia społecznego nakazuje - pomimo ich prywatnego charakteru - sprecyzowanie roli państwa w tej dziedzinie. Nie może być wprawdzie nowy o określeniu i gwarantowaniu przez państwo uprawnień i poziomu świadczeń, nie mniej państwo powinno:

• uregulować podstawy prawne działania instytucji ubezpieczenia dodatkowego

• sprecyzować zakres nadzoru, a zwłaszcza zasady bezpiecznego lokowania funduszy w długookresowej polityce inwestycyjnej

• powołać instytucję przymusu ubezpieczenia na wypadek niewypłacalności instytucji ubezpieczeniowej

• określić ulgi podatkowe dla płacących składkę do funduszu ubezpieczeń dodatkowych

W polskich warunkach najszybciej działalność tego rodzaju mogłyby uruchomić Banki oraz Towarzystwa Ubezpieczeniowe. Potrzebne będą w tym zakresie regulacje prawne zmierzające do:

• utworzenia instytucji obsługi emerytur dodatkowych oraz uzupełnieniu regulacji dotyczących firm ubezpieczeniowych

• uregulowania zasad prowadzenia polityki inwestycyjnej

• utworzenia instytucji reasekuracyjnej

• uregulowania świadczeń emerytalnych

Rozwój dodatkowych systemów emerytalnych będzie uzależniony od stopnia uwzględniania interesów pracownika i pracodawcy.

Ubezpieczenia zdrowotne (tzn. chorobowe i wypadkowe)

Ustawa z dnia 6 lutego 1997r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym wprowadziła obowiązek opłacania składki na ubezpieczenia zdrowotne. Składka wnoszona jest do ZUS ( ewent. do KRUS), co miesiąc, a stad jest przekazywana do właściwej Kasy Chorych ( wybranej przez ubezpieczonego ). W zakładach pracy składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłacają wszyscy pracownicy. Pracownicy jako osoby ubezpieczone maja prawo wyboru przychodni, poradni lekarskiej, szpitala, a nawet lekarza lub innej osoby świadczącej usługi medyczne. Pracodawca natomiast pełni funkcje płatnika składek ubezpieczenia zdrowotnego, nalicza prawidłowo każda składkę i we właściwym terminie przekazuje do ZUS, niezależnie od składek ubezpieczenia społecznego. Prowadzi odpowiednia dokumentacje i ewidencje.

Składki

System ubezpieczeń społecznych wyróżnił 4 rodzaje ubezpieczeń społecznych.

Są to:

1. Ubezpieczenia emerytalne

2. Ubezpieczenia rentowe

3. Ubezpieczenia chorobowe ( tzn. w razie choroby i macierzyństwa )

4. Ubezpieczenie wypadkowe ( z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych )

Należne składki na wymienione wyżej rodzaje ubezpieczeń społecznych wpłacane są do ZUS co miesiąc w wymiarze i terminach określonych ustawą.

Składkę na ubezpieczenie emerytalne opłacają po połowie pracownik i pracodawca. Stopa procentowa składki ubezpieczenia emerytalnego wynosi 19,52% od przychodu pracownika. Ze względu podziału obowiązku płacenia tej składki po połowie miedzy pracodawca a pracownikiem, każdy z nich opłaca składkę w wysokości 9,76%.Również po połowie opłacana jest składka na ubezpieczenie rentowe, które łączna stopa procentowa wynosi 13%, co oznacza, że 6,5% opłaca pracodawca i tyle samo pracownik. Składkę na ubezpieczenie chorobowe w wysokości 2,445% opłaca tylko pracownik, natomiast składkę na ubezpieczenie wypadkowe tj. 1,62% przychodów pracownika opłaca pracodawca. Podsumowując przypominamy iż wszyscy pracownicy są obowiązkowo objęci ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym, a pracodawca pełni role płatnika, ponieważ to on musi naliczać i terminowo przekazywać składki do ZUS.

ZESTAWIENIE SKŁADEK NA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

pracodawca pracownik

UBEZPIECZENIE EMERYTALNE 19,52% = 9,76% + 9,76%

UBEZPIECZENIA RENTOWE 13,00% = 6,50% + 6,50%

UBEZPIECZENIA CHOROBOWE 2,45% = 2,45%

UBEZPIECZENIA WYPADKOWE 1,62% = 1,62%

RAZEM 36,59% = 18,71% + 17,88%

Rejestracja

Pracodawca jako płatnik dokonuje zgłoszenia pracowników i zleceniobiorców w ciągu 7 dni od daty nawiązania stosunku pracy lub stosunku cywilno prawnego, służą do tego specjalne formularze oznaczone symbolami:

FORMULARZE ZGŁOSZENIOWE

ZUS ZUA - zgłoszenie do ubezpieczeń

ZUS ZZA - zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego

ZUS ZCZA - zgłoszenie danych o członkach rodziny, których adres zamieszkania jest zgodny z adresem zamieszkania ubezpieczonego, dla celów ubezpieczenia zdrowotnego

ZUS ZCNA- zgłoszenie danych o członkach rodziny, których adres zamieszkania nie jest zgodny z adresem zamieszkania ubezpieczonego dla celów ubezpieczenia zdrowotnego

ZUS ZPA - zgłoszenie płatnika składek - osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej

ZUS ZFA - zgłoszenie płatnika składek osoby fizycznej

ZUS ZBA - informacja o numerach rachunków bankowych płatnika składek

ZUS ZAA - adresy prowadzenia działalności gospodarczej przez płatnika składek

O tym, które formularze akurat są potrzebne, decyduje status prawny płatnika, kto oprócz płatnika jest objęty ubezpieczeniem zdrowotnym ( dot. Członków rodziny ), ilość rachunków bankowych i ilość miejsc prowadzenia działalności gospodarczej.

W sytuacji i okolicznościach koniecznych, płatnicy są obowiązani zgłaszać wszelkie zmiany, kontynuacje ubezpieczenia lub wyrejestrowanie pracownika, członka rodziny czy samego płatnika, wypełniając właściwe formularze.

Dokumentacja

Każdy płatnik czyli pracodawca bądź zleceniodawca obowiązany jest sporządzić i przekazać do ZUS miesięczne raporty imienne. Dodatkowo jest również zobowiązany do sporządzenia i wręczenia pracownikowi raportu miesięcznego dla osoby ubezpieczonej na formularzu ZUS RMUA.

Pozatym podstawowym dokumentem, który rozlicza zobowiązania wobec ZUS w okresach miesięcznych jest deklaracja rozliczeniowa na formularzu ZUS DRA. Sporządza ja każdy płatnik i na jej podstawie dokonuje należnych wpłat na rachunek bankowy ZUS.

W deklaracji rozliczeniowej podaje się szczegółowe kwoty należnych składek na ubezpieczenia społeczne ( tj. emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe ), Ubezpieczenie Zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, a ponadto źródła finansowania tych składek oraz zestawienie wypłaconych przez płatnika świadczeń podlegających rozliczaniu w ciężar składek na ubezpieczenia społeczne.

DOKUMENTACJA-cd.

1. RAPORTY IMIENNE DLA ZUS

• ZUS RCA

• ZUS RNA

• ZUS RZA

• ZUS RSA

• ZUS RGA

RAPORTY MIESIECZNE DLA OSOBY UBEZPIECZONEJ

• ZUS RMUA

3. DEKLARACJA ROZLICZENIOWA DLA ZUS

• ZUS DRA

4. DOKUMENTY KORYGUJACE

5. INNE

Obowiązki pracodawcy ( płatnik- program )

Pierwsza podstawowa czynnością pracodawcy jest dokonanie formalnego zgłoszenia pracowników do ubezpieczeń społecznych oraz do powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Nowo zatrudnionych pracowników płatnik zgłasza do ZUS w terminie 7 dni. Wszelkie zaistniałe zmiany dotyczących pracownika odpowiednio w terminie od 7 do 14 dni. Dotyczy to również wyrejestrowania pracownika. Pracodawca jest również zobowiązany do prowadzenia i przekazywania do jednostki ZUS wszelkiej dokumentacji o której już wspominaliśmy.

Poza tym mamy jeszcze obowiązek przekazywać pracownikowi ( każdemu z osobna ) informacji zawartych w składanych przez nas raportach.

Do obowiązków pracodawcy jest również, co wynika z Kodeksu Pracy zapewnienie takich warunków, które wyeliminują lub ogranicza wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Ma to bowiem pośredni związek z wysokością składki na ubezpieczenie wypadkowe.

ZUS chcąc ułatwić troszkę prace pracodawcy stworzył i udostępnił „ Program Płatnik „ Jest to program komputerowy przy pomocy którego można przygotować dokumenty ubezpieczeniowe, oraz który pozwala uniknąć błędów mogących powstać przy ich ręcznym wypełnianiu.

Karta świadczeń zapewnianych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych:

ZUS zapewnia finansowe bezpieczeństwo ubezpieczonych poprzez wypłatę następujących świadczeń:

1. na rzecz rodzin i dzieci:

• zasiłek porodowy

• zasiłek macierzyński

• zasiłek wychowawczy

• zasiłek opiekuńczy

• zasiłek rodzinny

• zasiłek pielęgnacyjny

• świadczenia alimentacyjne

• w przypadku choroby:

• zasiłek chorobowy

• świadczenie rehabilitacyjne

• renta szkoleniowa

• zasiłek wyrównawczy

• w przypadku starości, inwalidztwa, śmierci żywiciela rodziny

• emerytura

• renta inwalidzka ( od 01.09.1997r. - renta) z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

• dodatek pielęgnacyjny do emerytur i rent

• zasiłek pogrzebowy

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

W celu ochrony roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy został powołany FGŚP. Wypłacane są niego świadczenia, których pracownicy nie mogą otrzymać od niewypłacalnego pracodawcy. Fundusz ten tworzony jest przede wszystkim ze składek pracodawców. W 2003 r. składka na ten fundusz to 0,08% kwoty wypłat stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Możliwość wypłaty niezaspokojonych roszczeń pracowniczych z FGŚP może mieć miejsce wtedy, gdy pracodawca, który zaprzestał wypłacania określonych należności pracowniczych, został uznany za niewypłacalnego. Z FGŚP można wypłacić również jednorazowe świadczenie odpowiadające wynagrodzeniom pracowników za okres nie dłuższy niż jeden miesiąc, w przypadku gdy w związku z przejściowymi trudnościami finansowymi, więc takimi, które nie mają charakteru trwałego. Decyzja o wypłaceniu takiego świadczenia należy do marszałka województwa. Może on podjąć taka decyzję z własnej inicjatywy na wniosek związku zawodowego, działającego w firmie lub na wniosek firmy. Jeżeli takowy związek nie działa wniosek o wypłatę jednorazowego świadczenia może w imieniu pracowników złożyć każda istniejąca organizacja związkowa. Do wniosku dołącza się także dokumenty potwierdzające przejściowe trudności finansowe np.: informacje z ZUS i urzędu skarbowego o stanie zobowiązań podatkowych, bilans, rachunek zysków i strat czy tez sprawozdanie o przychodach i kosztach oraz wynik finansowy.

W razie waszej niewypłacalności jako pracodawcy zaspokojeniu ze środków FGŚP podlegają następujące należności pracownicze:

1. jednorazowe odszkodowania pieniężne przysługujące na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych pracownikowi albo członkom rodziny zmarłego pracownika-w pewnej wysokości

2. wynagrodzenia za pracę-jednak za okres nie dłuższy niż 3 miesiące, przy czym kwota wynagrodzenia za okres jednego miesiąca nie może przekraczać przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z kwartału poprzedzającego dzień wypłaty

3.przysługującego pracownikowi na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy:

1. wynagrodzenia za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,

2. wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy, wynagrodzenia,o którym mowa w art.92 Kodeksu pracy(czyli wynagrodzenia za czas choroby) oraz wynagrodzenia za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,

3. świadczenia wyrównawczego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,

4. zasiłku chorobowego finansowanego ze środków na wynagrodzenia,

5. wynagrodzenia za czas urlopu wychowawczego,

6. ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy należny za rok kalendarzowy, w którym ustał stosunek pracy-do wysokości kwoty ww. przeciętnego wynagrodzenia,

7. odszkodowania, o którym mowa w art.36 1 Kodeksu pracy, a więc odszkodowania za skrócony okres wypowiedzenia,

8. odprawy pieniężnej przysługującej w razie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy,

9. odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia w razie rozwiązania umowy o pracę przez syndyka lub likwidatora bez wypowiedzenia z powodu upadłości lub likwidacji pracodawcy i braku środków na wynagrodzenia,

4. składki na ubezpieczenia społeczne należne od pracodawców.

---