POLITYKA SPOŁECZNA

DR ZYGMUNT NOWAK

PODRECZNIKI:

1. Julian Auleytner „Polska Polityka społeczna, ciągłość i zmiany”

2. Władysław Radyński „Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce” tom I i II wyd. DIFIN Warszawa 2003r.

Wykład I

ISTOTA KWESTII SPOŁECZNYCH

Funkcje opiekuńcze państwa

Ma to związek z kondycją państwa. Polityka społeczna to też działalność stwarzająca warunki do prawa rozwoju. To coś więcej niż tylko dawanie (świadczenia społeczne). Bez postępu społecznego nie uda się osiągnąć postępu cywilizacyjnego. Efekty rozwoju ekonomicznego powinny się przekładać na rozwój społeczny - zadowolenie społeczne.

Istota kwestii społecznych :

Kwestie społeczne to różnorodne potrzeby podstawowe i problemy ludzi, których zaspokojenia oczekuje się od władzy publicznej w imię powszechnie akceptowanych wartości humanitarnych, etycznych, moralnych itp., zapewniających współżycie ludzi, sprawiedliwość społeczną, warunkujących pokój społeczny i możliwości rozwoju cywilizacyjnego. Rozwiązywanie kwestii społecznych należy do tzw. niezbywalnych, wymagalnych funkcji opiekuńczych państwa. Kwestie społeczne powstają w wyniku sprzeczności i rozbieżności interesów, zróżnicowanych aspiracji nierówności, które różnicują społeczeństwo na elity, grupy zmarginalizowane trwale lub przejściowo. Najogólniejsze definicje kwestii społecznych określają jako problem błędnych działań i błędnego rozwoju ładu społecznego pod względem realizacji dobra wspólnego.

Konrad Adeauer (kanclerz niemiecki po II Wojnie Światowej) definiuje kwestie społeczną jako efekt niezgodności idei społecznej z zastaną rzeczywistością.

KWESTIA SPOŁECZNA - jest wyrazem asymetrycznych przekształceń w rozwoju gospodarczym, które rodzą zagrożenia społeczne. Z tej definicji wynika, że to nie rozwój gospodarczy, lecz asymetryczne przekształcenia w tym rozwoju gospodarczym generują kwestie społeczne. Nie każda asymetria w gospodarce wywołuje kwestię społeczną.

Z tej definicji widać ścisły związek między kwestią społeczną a działalnością gospodarczą. Nie można tych obu obszarów od siebie oddzielić. A zatem kwestia społeczna nie jest tylko sprawą świadomości, lecz skutków gospodarczych działania, a więc pojawia się zawsze w związku ze wzrostem gospodarczym niejako mu towarzysząc.

Kwestia społeczna odnosi się do występowania pewnych zagrożeń społecznych oznaczających umożliwienie degradacji ludzi. Rozwiązanie kwestii społecznych dotyczące człowieka nie będzie się ograniczało do eliminowania tych zagrożeń, ale tez będzie obejmowało sferę działań uczłowieczających działalność gospodarczą. Mówi się, że rozwiązanie kwestii społecznych jest tożsame z zapewnieniem równowagi i humanistycznego rozwoju danego kraju, a ściślej nadania ludzkiej twarzy przekształceniom gospodarczym, które się w nim dokonują. Większość współczesnych teoretyków polityki społecznej uważa, że bez ciągłego i skutecznego rozwiązywania kwestii społecznie socjalnych nie jest możliwy postęp cywilizacyjny. Powinien to być postęp nie stwarzający dysproporcji miedzy działalnością gospodarczą, a różnymi dziedzinami życia społecznego. Naukowcy ci twierdzą, że kwestie społeczne stanowią i będą stanowić swoisty koszt postępu cywilizacyjnego szeroko pojętego.

Istnieje szereg teorii naukowych wyjaśniających przyczyny powstawania kwestii społecznych.

TEORIA EWOLUCJONIZMU - mówi, że każdy etap rozwoju ludzkości generuje własną kwestię społeczną. Jest to teoria, która rozpatruje kwestie społeczne w jej ewolucyjnym rozwoju. Ewolucja ta odbywa się od tzw. Starych do tzw. Nowych kwestii społecznych.

TEORIA ASYMETRII - sł. asymetria odnosi się do braku równowagi siły w społeczeństwie. A więc oznacza, że w społeczeństwie są grupy zorganizowane reprezentujące interesy swoich członków, które forsują ich realizację przez państwo ze szkodą dla tych co są niezorganizowani dla pojedynczych ludzi. Mówi się o istnieniu tzw. LOBINGU, a więc o istnieniu tzw. LOBBY, które forsuje swoje interesy i wymusza ich realizację za pośrednictwem polityki społecznej państwa.

TEORIA ODCHYLEŃ (NIERÓWNOŚCI) - zbliżona do funkcji asymetrii. Uważa ona, że zorganizowane siły dużych grup społecznych mają większą szansę uwzględnienia w polityce społecznej niż potrzeby jednostek tzw. Niezorganizowanych interesów, co rodzi liczne konflikty w postaci systemów odchyleń w warunkach życia. Do powstawania tych odchyleń przyczyniają się też dwa procesy:

1. demokratyzacji państwa

2. demokratyzacji gospodarki

TEORIA SPRZECZNOŚCI SPOŁECZNYCH - kwestie społeczne wynikają z różnych sprzeczności występujących zarówno w obrębie pewnych grup społecznych jak i sprzeczności między pojedynczymi ludźmi. Teoria ta wymienia następujące rodzaje tych sprzeczności:

1. sprzeczności między wzrastającym dobrobytem społeczeństwa i zmniejszającym się zadowoleniu ludzi

2. sprzeczności między zamierzeniami i działalnością polityki społecznej, a jej rezultatem wyrażającym się tym, że systemy bezpieczeństwa socjalnego kreowane przez politykę społeczną stają się same z siebie źródłem niepewności, a korzyści stają się udziałem nie tych co ich potrzebują, a tych co są sprytniejsi i nadużywają swoich uprawnień. Wszystkie te nierozwiązane sprzeczności adresowane są przez grupy interesów w kierunku państwa, które chcąc nie chcąc automatycznie stają się adresatem roszczeń, pretensji i oczekiwań.

Państwo ogranicza się do realizacji podstawowych problemów egzystencji ludzi, albo też stara się „zdjąć z obywateli” ryzyko pojawiających się kwestii społecznych.

TEORIA IDEOLOGICZNOŚCI I INSTYTUCYJNOŚCI - autorstwa Messnera teoretyka niemieckiego przedstawiciela katolicyzmu. Jest to teoria odnosząca się do nowożytnych teorii społecznych. Messner upatruje przyczyn kwestii społecznych w zawodności ładu społecznego utworzonego przez dane społeczeństwo. Twierdzi on, że są dwa zasadnicze przyczyny powstawania kwestii społecznych:

1. ideologiczność - to zbiór idei, wartości, celów które wywierają wpływ na ukształtowanie się ładu społecznego w danym kraju jest pluralistyczna co oznacza, że żaden system społeczeństwa nie jest formowany przez jedna ideologię. Konkurujące ze sobą pluralistyczne ideologia mają własne hierarchie wartości i własne cele, przez które te wartości są realizowane. Ten pluralizm ideologiczny prowadzi do powstawania kwestii społecznych będących efektem realizacji różnych systemów wartości.

2. instytucyjność - oznacza całość instytucji prawnych, politycznych, administracyjnych, społecznych, technicznych, ekonomicznych itd., które zostały pomyślane i utworzone w celu realizacji celów społecznych. Instytucje te charakteryzuja się jednak pewnymi szczególnymi negatywnymi cechami takimi jak: bezwładnością, komplikowanie spraw, panowaniem zamiast służenia, nadużyciami, tzw. Hipertrofią, czyli tendencją do powiększania się rozbudowywania. Wszystkie te negatywne cechy przyczyniają się do powstawania tych negatywnych, sztucznych i rzeczywistych kwestii społecznych.

Kwestie społeczne jako kategorie zostały opisane za pomocą takich określeń jak:

• asymetria

• zagrożenie

• niepewność

• sprzeczność

• niezgodność

• roszczenie

• zawodność, a więc za pomocą określeń odzwierciedlających stan nierównowagi społecznej.

Ten stan nierównowagi społecznej nie ma charakteru przejściowego, lecz występuje stale

zmieniając tylko swe nasilenie, swe znamiona.

WYMIARY KWESTII SPOŁECZNYCH

Kwestie społeczne trzeba rozpatrywać w trzech przekrojach:

1. przekrój lokalny - odnosi kwestie społeczne do małej ograniczonej geograficznie przestrzeni społecznej, która może być np. parafia, gmina, okręg, powiat itp. Każda kwestia społeczna ma swój wymiar lokalny, albowiem powstaje ona zawsze oddolnie, co wynika ze zróżnicowania ludzi wspólnym położeniem geograficznym.

2. przekrój narodowy - odnosi się do skali całego kraju i związany jest z nierównomiernym rozwojem gospodarczym i społecznym poszczególnych jego regionów (województw). A więc mamy regiony bogate i biedne, doinwestowane i nie doinwestowane, przeludnione i nie przeludnione, o wysokiej stopie bezrobocia i niskiej stopie bezrobocia.

Tzw. Polaryzacja (zróżnicowanie) regionów wynika z osiągniętego w nich rozwoju ekonomicznego (gospodarczego), ale w każdym regionie (województwie) powoduje występowanie specyficznych kwestii społecznych, których suma ma właśnie charakter narodowy (krajowy).

Mówiąc o kwestiach społecznych w wymiarze narodowym należy wymienić te, które są najistotniejsze:

• kwestia bezrobocia

• niepewność społeczna

• ubóstwo i nędza

• mieszkalnictwo

• ochrona zdrowia

• ubezpieczenia społeczne

• edukacja

• demografia.

Są to wszystko kwestie odzwierciedlające problemy, które nękają naród i zagrażają szerszym zbiorowością i powodują deformację w całym rozwoju społecznym i cywilizacyjnym naszego kraju.

3. przekrój globalny (ponadnarodowy) - wyrazem tego jest zróżnicowanie całego świata pod względem rozwoju cywilizacyjnego, a więc występowania biegunów bogactwa i nędzy. Wymiar globalny uświadamia najlepiej asymetrię rozwoju ludzkości z jednej strony mamy do czynienia z sukcesami rozwojowymi, a z drugiej z występowaniem patologii tj. nędza, głód, ubóstwo, choroby, zacofanie itd. Są to wszystko kwestie o charakterze globalnym. W przekroju lokalnym i narodowym często nie dostrzega się skali tych zagrożeń, które najlepiej uwidaczniają się w skali globalnej. Globalny wymiar kwestii społecznych dotyczy optyki widzenia problemów ludzkości, która zamieszkuje ziemię jako planetę.

GENEZA POLITYKI SPOŁECZNEJ

Polityka społeczna ma dwa znaczenia:

- pierwsze znaczenie odnosi się do działalności różnych podmiotów publicznych, a więc państwa,

instytucji pozarządowych, których celem jest rozwiązywanie kwestii socjalnych, przy czym działalność

ta może być rozumiana jako proces decyzyjny i jako proces wykonawczy.

- drugie znaczenie odnosi się do nazwy dyscypliny naukowej stanowiącej system wiedzy o procesach

społecznych, w którym celem szczegółowym jest wyrównywanie poziomu życia ludzi, a celem ogólnym

kształtowanie humanistycznego rozwoju.

Za prekursora polityki społecznej uznaje się angielskiego socjalistę utopijnego Roberta Owena.

Utopia jego polegała na tezie, że możliwa jest tzw. Równość wszystkich ludzi. Natomiast termin polityki społecznej wprowadził do literatury i praktyki francuski socjalista utopijny Karl Fourier. Termin ten upowszechnił się w XIX wieku w związku z pojawieniem się kwestii robotniczej wymagającej rozwiązywania licznych kwestii socjalnych, które towarzyszyły rewolucji przemysłowej i rozwojowi kapitalistycznemu. Wyzysk ekonomiczny człowieka w tym pierwszym etapie tworzenia kapitalizmu łączył się z jego degradacją czego szczególnym wyrazem były m.in. choroby, głód, brak prawdziwej płacy, tzw. Głodowa płaca, zatrudnianie dzieci, brak uregulowanego czasu pracy m.in. czas pracy to 14 godzin

i więcej, brak odszkodowań za wypadki, powstawały więc nierówności uderzające w godność człowieka, marginalizujące ludzi chorych, głodnych, bez pracy itp. - spychanie w ekonomiczny niebyt.

Przytoczone patologie wywoływały protesty robotników na zasadzie samoobronnej, ale też zaczęto dostrzegać (władza publiczna to widziała) poprzez brud, przestępstwa. Władze publiczne zaczęły dostrzegać, że bez likwidacji tych patologii ciężko będzie zagwarantować spokój społeczny. Równocześnie w związku z postępującą demokratyzacją życia społecznego, aby można było liczyć na głosy wyborców trzeba było im coś obiecać, a więc też ze względu czysto polityczno - ustrojowych władze publiczne zaczęły liczyć się z tymi robotnikami. W interesie władz państwa zaczęto podejmować próby zapobiegania tym patologiom, które zagrażały władzom publicznym i posiadanemu kapitałowi. Zaczęto stosować swoistą profilaktykę służącą zachowaniu władzy i spokoju społecznego.

Za twórcę nowoczesnej polityki społecznej uznaje się pruskiego polityka kanclerza Otto von Bismarcka, z którego inicjatywy parlament niemiecki uchwalił liczne ustawy socjalne (w 1884r. I 1887 roku) składające się na ubezpieczenia chorobowe, ubezpieczenia wypadkowe, renty, emerytury, normujące czas pracy, BHP itd. Działanie te zapoczątkowały w Europie właściwą systemową ochronę ludzi charakteryzujących się słabą pozycją ekonomiczną. Ustawy niemieckie składały się początkowo na tzw. politykę socjalną, która koncentrowała się na rozwiązywaniu pojedynczych kwestii socjalnych. Ustawodawstwo socjalne (niemieckie) upowszechniło się stopniowo też w innych krajach europejskich też inne kraje poszły za Niemcami. Miało to wpływ na kształtowanie polskiej polityki społecznej, choćby dlatego, że obszarem zaborów objęte były Prusy.

Działalność Bismarcka była pierwowzorem polityki. Równolegle pojawiła się polityka społeczna będąca nową dyscypliną naukową, która później przekształciła się w tzw. politykę społeczną, czyli naukę kompleksową obejmującą nie tylko pojedyncze problemy socjalne, ale też zagadnienia sterowania rozwojem społecznym. W Polsce od samego początku nie było mowy o polityce socjalnej, jest tylko polityka społeczna.

Geneza polityki Społecznej w Polsce.

Historycy uważają, że prekursorem polskiej polityki społecznej był Stanisław Staszic (XVIII/XIX wiek), który po rozbiorach był głównym organizatorem działań społeczno - gospodarczych. Pasjonowała go głównie nauka i oświata, autor projektów kształcenia urzędników oraz rzecznik oświaty dla ubogiej młodzieży. Staszica zalicza się do współorganizatorów Uniwersytetu Warszawskiego. Ponadto był on tez prekursorem spółdzielczości chłopskiej. Założył Chrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze, w swoich dobrach zniósł pańszczyznę, uruchomił kasę oszczędnościowo - pożyczkową, zbudował dom chorych, dom sierot, założył 5 szkół elementarnych (podstawowych).

Innym prekursorem tej polityki jest Fryderyk Skarbek ( prof. UW ) - pisał m.in. o roli pracy

w utworzeniu własnego dobrostanu i bogactwa kraju i który sugerował utworzenie funduszu zaspokojenia potrzeb zbiorowych (fundusz zużycia społecznego, fundusz socjalny ). W swoich poglądach kierował się doktryna liberalną, zwolennik uwłaszczenia chłopów, a rozwiązanie kwestii chłopskiej poprzez rozpowszechnienie własności uważał za klucz do dobrobytu, zamożności, przezwyciężenia nierówności. Skarbek zajmował się wyjaśnieniem przyczyn ubóstwa. Otóż źródła biedy nie doszukiwał się on w ustroju ani w przeludnieniu wsi, ale przede wszystkim w subiektywnych cechach ludzi tj. lenistwo, nieszczególne stosunki towarzyskie, alkoholizm, kłótliwość itd. W działaniu państwa przeciw włóczęgostwu, biedzie i żebractwu sugerował utworzenie odrębnej administracji publicznej oraz odejście od filantropii. Praktycznym przejawem pomysłów, idei, koncepcji była utworzona przez Skarbka fundacja, która służyła kilku pokoleniom ubogich i sierot.

Ogromne zasługi dla rozwoju polityki społecznej w Polsce mieli też inni naukowcy:

1. Józef Supiński - autor pracy „Szkoła gospodarstwa społecznego” przedstawiciel solidaryzmu społecznego

2. August Cieszkowski - autor dzieła „Ojcze nasz”. Jest to dzieło będące wykładem na temat sprawiedliwości. W XX wieku w Polsce nastąpiła tzw. automatyzacja i instytucjonalizacja polityki społecznej. Odzwierciedleniem tego było powstanie instytucji naukowych dydaktycznych, kształtujących w tej dziedzinie. Powstały szkoły Krakowska na bazie Uniwersytetu Jagiellońskiego, Szkoła Lwowska, Szkoła Warszawska przy SGH, szkoła Lubelska na bazie KUL, szkoła Wileńska na bazie Uniwersytetu im Stefana Batorego. Każda miała przedstawicieli zajmujących się polityka społeczną w okresie międzywojennym. Utworzono Polskie Towarzystwo Polityczno - Społeczne, utworzono Instytut Gospodarstwa Społecznego, z którego 3 główni przedstawiciele są uznawani za teoretyków polityki społecznej, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Instytut Spraw Społecznych. Ten okres cechuje się największą liczbą autorytetów w polityce społecznej.

II wykład 12.03 2005

Na politykę społeczną wpływają różne doktryny :

Doktryna liberalizmu

Doktryna katolicyzmu

Doktryna socjalizmu ( kolektywizmu ).

Doktryna konserwatyzmu

Doktryna agraryzmu

Doktryna nacjonalizmu

Z wymienionych doktryn ( z 3 pierwszych) wywarły największy wpływ na politykę w Polsce w zakresie rozwiązywania kwestii społecznych.

I Doktryna liberalizmu - można traktować w sposób ortodoksyjny- skrajny liberalizm opiera się na 4 zasadach:

1. wolności jednostki

2. nienaruszalności własności prywatnej

3. dążności do bogacenia się

4. elastyczności ról życiowych.

Skrajny liberalizm zakłada również , że życie społeczne jest regulowane samoczynnie przez swobodną grę sił rynkowych.

W stosunku do polityki społecznej liberalizm jest:

1. przeciwny wszelkiej interwencji państwa w problemy społeczne, w szczególności interwencjom

polegającym na kształtowaniu płac , skracaniu czasu pracy, czy nadawaniu przywilejów w o obszarze

prawa pracy. To wczesny liberalizm sformował tzw. Spiżowe prawo pracy głosząc , że płace

robotnicze powinny być kształtowane na poziomie potrzebnych do wyżywienia tej ilości pracowników

których może zatrudnić przemysł.

2. Odrzucenie ustawodawstwa socjalnego jako bezcelowego i nieracjonalnego. Liberałowie twierdzą ,

że ustawodawstwo socjalne wiąże się z wydatkami społecznymi nadmiernymi , obciążającymi skarb

państwa , zmniejszanie zysku i wielkości zatrudnienia. W tym kontekście zjawisko nędzy , ubóstwa ,

nierówności liberalizm traktuje jako efekt lenistwa. Uważa się , że nędza, ubóstwo powinny pobudzić

wysiłek ludzki człowieka do pracy dającej dochód.

3. Nierówności społeczne które związane są z systemem kapitalistycznym, stanowią zło które powinno

być usunięte drogą ewolucyjną ale bez prowadzenia państwowej polityki społecznej.

Liberałowie wskazują 2 możliwości:

1) Poprzez zastosowanie progresji podatkowej przy nadmiernych dochodach

2) Poprzez zastosowanie progresji podatkowej przy dziedziczeniu spadków.

4. Liberałowie twierdzą, że polityka społeczna może mieć jedynie charakter doraźny a więc dotyczyć

kwestii socjalnych które ujawniają się na bieżąco , natomiast nie może mieć ona charakteru ciągłego

co oznacza odrzucenie przez tę doktrynę polityki społecznej władz publicznych. Przedstawicielami

doktryny liberalnej w polityce społecznej w Polsce byli :

WŁADYSŁAW ZAWADZKI który opowiadał się za tzw. Polityką empiryczną czyli wynikającą z potrzeby chwili.

Stanisław Głębiński - który postulował łagodzenie kwestii społecznych poprzez różnorodne działania prewencyjne , profilaktyczne jak np. edukacja społeczna , przeciwdziałanie spekulacji, rozwój samorządności lokalnej.

ROMAN DMOWSKI przywódca Endecji który zaciekle zwalczał związki zawodowe, które w jego mniemaniu myślą o swoich interesach - uważał że prowadzenie polityki społecznej przez państwo uniemożliwia wzrost gospodarczy i szkodzi samym robotnikom i wydłużenie czasu pracy . Reprezentował narodowy nurt w polityce społecznej.

FERDYNAND ZWEIG ( cwaing) - prof. Zwolennik liberalizmu socjalnego był miedzy innymi propagatorem upowszechniania własności poprzez przekazywanie akcji przedsiębiorstw robotnikom pracującym w przedsiębiorstwie

ADAM HEIDEL—zwolennik Fordyzmu była to koncepcja nowej współpracy . Współcześnie doktryna liberalna nie występuje w czystej postaci w polityce społecznej , lecz w postaci nieco złagodzonej określanej mianem neoliberalizmu lub socjalnego liberalizmu ( socjalliberalizm). Ze współczesnych polityków doktryny liberalnej w polityce społecznej trzeba wymienić Juliana Anleitnera który zajmuje się doktrynami w Polityce społecznej

II Doktryna katolicyzmu społecznego - Wywodzi się z nauki społecznej kościoła opisana i rozwinięta w kolejnych encyklikach papieskich. Doktryna ta oparta jest na następujących zasadach :

1) dobra wspólnego

2) solidarności

3) pomocniczości - subsydiarności

4) uczestnictwa

5. zasada chrześcijańska

6. zasada narodowa- państwo jest własnością narodu jako wspólnoty duchowej, zbioru wartości, , tradycji grup mniejszościowych

7. zasada demokratyczna która odrzuca indywidualizm i kolektywizm

8. zasada praworządności - dla prawa trzeba mieć szacunek bo prawo jest podstawą ładu społecznego

9. zasada sprawiedliwości społecznej- pod tą zasadą jest ustrój własności indywidualnej jako podstawa bytu rodziny , upowszechnienie własności ma być celem podzialu dochodu społecznego , uznanie dla prymatu pracy ludzkiej -praca wymaga osłony przez państwo .......

III DOKTRYNA SOCJALIZMU- przyjmowała różne postacie np. socjalizmu utopijnego, marksizmu, socjalizmu demokratycznego - socjaldemokratyzmu. Doktryna ta opiera się na jednej zasadzie a mianowicie zasadzie równości.

Definicja polityki społecznej jako nauki

Def. Stanisława Rychlińskiego która brzmi: Polityka społeczna to nauka tworząca usystematyzowany zbiór wskazówek dotyczących- usuwania , łagodzenia, i przeciwdziałania niesprawiedliwościom i krzywdzie doznawanej przez jednostkę i społeczeństwo w ustroju pracy najemnej. ( rok 1938 ).

Def. Konstanty Krzeczkowski - ( po II wojnie światowej 1947 ).

Polityka społeczna to nauka o zmianach zachodzących w strukturze społecznej pod wpływem celowej działalności grup społecznych oraz ciał politycznych . Jako dyscyplina naukowa zajmuje się ona poszukiwaniem sposobów najbardziej celowego sposobu przeprowadzenia tych zmian

Julian Anleitner

Naukowym przedmiotem badań polityki społecznej są systemy doktrynalne które przenikają się

i współzawodnicząc między sobą oferują w demokracji i w gospodarce rynkowej nowe programy społeczne.

Wg Juliana Anleitnera współczesna polityka społeczna jest wieloprzedmiotowa, bada i opisuje zmienną rzeczywistość , że systematyzuje i wartościuje podejmowane działania w zakresie rozwiązywania kwestii społecznych, że zajmuje się tzw. prawami socjalnymi obywateli. Jako nauka polityka społeczna ma charakter interdyscyplinarny a więc powiązana jest z wieloma innymi dyscyplinami naukowymi a zwłaszcza takimi jak :

1. ekonomia . Polityka Społeczna bada społeczne skutki rozwoju gospodarczego i określana jest jako córka ekonomii narodowej jej związki z ekonomią zaznaczają się w konieczności sfinansowania celów polityki społecznej np. interwencji na rynku pracy,kosztów ubezpieczeń, wydatków na zabezpieczenia społeczne itp. Mówi się , że polityka ekonomiczna zajmuje się wytwarzaniem dochodu narodowego a polityka społeczna koncentruje się na jego podziale.

2. Statystyka związki są oczywiste bo statystyka zawiera znaczącą siłę poznawczą

3. Historia- jeżeli poszukuje się prawidłowości rozwoju ogólnie pojętego bada się zawsze trendy i uwzględnia się czynniki czasu. Dzięki doświadczeniom historycznym można się dowiedzieć jak dawniej rozwiązywano problem socjalny

4. Etyka - zajmuje się wartościowaniem rzeczywistości a pewne wartości społeczne są realizowane poprzez politykę społeczną- te wartości to między innymi sprawiedliwość , równość , wolność( aksjologia)

5. Demografia- nauka o ludności dostarcza danych o pierwotnym charakterze danych o populacji, dane te są wykorzystywane w polityce społecznej chociażby do regulacji rynku pracy, reformowania systemów ubezpieczeń , planowania rozwoju infrastruktury społecznej

6. Demoskopia - zajmuje się badaniem opinii publicznej . Działania w zakresie polityki społecznej są oceniane za pośrednictwem monitorowania nastrojów grup ludzi . Są monitorowane - sondaże pokazują czy te działania są akceptowane

7. Prawo - wiele, wszystkie kwestie socjalne wymagają regulacji prawnych .Każdy ład społeczny będzie wymagał specyficznego , adekwatnego prawa socjalnego

8. Politologia- zajmuje się polityką i życiem politycznym i interesuje się zwłaszcza konfliktowymi działaniami władzy państwowej a zwłaszcza działaniami podejmowanymi przez rządzącą partię

9. Pedagogika- nauka o metodach kształcenia a wiele kwestii socjalnych zaznacza swój związek z nauką.

10. Filozofia - naukowiec uprawiający politykę społeczną musi korzystać z pewnych działów filozofii jak logika , etyka, aksjologa, filozofia dostarcza nam refleksji o przyczynach istnienia kwestii społecznych i będzie uczyć wartościowania rzeczywistości

11. Socjologia -polityka społeczna zajmuje się strukturami społecznymi

12. Geografia - kwestia polityki społecznej cechuje się przestrzennym zróżnicowaniem , są obszary gdzie się nasilają w sposób większy co oznacza, że czynnik przestrzenny należy uwzględniać przy realizacji polityki społecznej

13. Psychologia - wiedza z zakresu psychologii pozwala łatwiej zrozumieć zachowania się jednostek społecznych i przewidzieć ich kierunek. Pozwala ocenić czy społeczeństwo będzie cicho czy wybuchnie i będzie konflikt

Biorąc pod uwagę okres obecnej transformacji ustrojowej w Polsce za najznamienitszych przedstawicieli nauki polityki społecznej można uznać :

Supińska Janina - zajmuje się koncepcją .............. w polityce społecznej

Donecki Jan- zajmuje się nowymi kwestiami społecznymi

Szumkicz tadeusz- zajmuje się modelowaniem polityki społecznej

Krzyżopolski- zajmuje się badaniem porównawczym

Głębicka Krystyna- zajmuje się europejską przestrzenią socjalną

Anleitner Julian - dotyczy polityki społecznej

Mieczysław Kabaj- przedstawiciel nauki zajmuje się zwalczaniem bezrobocia

Adam Kurczynowski- specjalista od polityki rodzinnej

Polityka społeczna jako działalność praktyczna( nauczyć się jednej)

Definicja Stanisława Głębińskiego 1913 r.

Określa politykę społeczną jako działalność która łagodzi i załatwia kwestie socjalne w ich licznych i różnorodnych objawach.

Ksiądz Szymański 1925 rok

Celem polityki społecznej jest dobro warstwy najemnej

Julian Anleitner

Polityka Społeczna to racjonalna działalność państwa i innych podmiotów publicznych i niepublicznych zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności, pożądanych struktur społecznych oraz stosunków społeczno kulturalnych , mających na celu najbardziej efektywne i sprawiedliwe zaspakajanie potrzeb bytowych obywateli, ich rodzin oraz całego społeczeństwa na poziomie możliwym do osiągnięcia w danym okresie.

PS jest nie tylko działalnością o charakterze socjalno interwencyjnym lecz także narzędziem kształtowania pożądanych postaw społecznych . Odnosi się ona zarówno do szczebla centralnego jak i do szczebla lokalnego.

Edward Wnuk- Lipiński

Polityka Społeczna to nieustanne , zorganizowane, świadome działanie nakierowane na utrzymanie względnej równowagi między dwiema wartościami tj . wolnością i równością ( trudno jest pogodzić wolność i równość)

Modele polityki społecznej w gospodarce rynkowej

Polityka Społeczna państwa może przyjmować różne formy w zależności od charakteru gospodarki rynkowej. W pewnym uproszczeniu można wyodrębnić 3 podstawowe typy gospodarki rynkowej podlegające w każdym stopniu ingerencji państwa oraz jego odpowiedzialności za bezpieczeństwo socjalne swych obywateli.

W każdym typie gospodarka rynkowa opiera się na bezwzględnej dominacji własności prywatnej z różnymi jednak rodzajami i zakresem praktyki społecznej .

Może to być:

1. polityka liberalna oparta na doktrynie liberalnej kreuje specyficzny model polityki społecznej nazywany modelem liberalnym , marginalnym lub rezydualnym

2. tak zwana polityka socjal- liberalna która kreuje tzw. model motywacyjny lub konserwatywno - korporacyjny lub określany mianem społecznej gospodarki rynkowej.

3. polityka socjaldemokratyczna która kreuje tzw. model opiekuńczy lub nazywany modelem instytucjonalno-redystrybucyjnym.

I Polityka liberalna wychodzi z założenia , że decydującą rolę w zaspakajaniu ludzkich potrzeb odgrywa rynek z zupełnie marginalnym zakresem doraźnej wręcz charytatywnej pomocy dla osób żyjących w skrajnej nędzy. Potencjalnym obiektem troski społecznej czyni jedynie te osoby które w rynkowej grze ponieśli jednoznaczną porażkę a więc nie są w stanie zapewnić sobie egzystencjalnego minimum a więc znaleźli się wubóstwie. Ci ubodzy mogą uzyskać pomoc od tych którym powiodło się lepiej w warunkach rynkowych a najskuteczniejszym rozwiązaniem w tej mierze jest zorganizowana na zasadach dobrowolności działalność charytatywna. Podmiotem tak zrozumianej polityki społecznej (liberalnej) jest na pierwszym miejscu obywatel na którego spada zasadnicza odpowiedzialność za rozwiązywanie kwestii socjalnych a następnie rodzina i fundacje charytatywne ( na zasadzie radź sobie sam)

W hierarchii tych podmiotów państwo zajmuje najniższą pozycję i traktowane jest z dużą nieufnością. Przykładem państwa opierającego swoją politykę społeczną na tym modelu marginalnym ( liberalnym ) są Stany Zjednoczone Wielka Brytania i Irlandia

II Polityka socjalliberalna-tworzy tzw. model motywacyjny , dopuszcza znaczną ingerencję państwa w sprawy socjalne pod warunkiem , że nie narusza to podstawowych zasad gospodarki rynkowej i nie osłabia motywacji do wydajnej pracy. Wydajność pracy , zasługi i staż pracy stanowią podstawę do udziału w wytwarzanym dochodzie. Prawo do wysokości świadczeń społecznych uzależnione jest od stanowiska pracy i wysokości osiąganych w przeszłości zarobków.. Ubezpieczenia socjalne mają charakter powszechny i obowiązkowy i mogą być uzupełniane ubezpieczeniem prywatnym. Za przykład kraju w którym prowadzi się politykę społeczną są Niemcy, Włochy, Austria i Polska- obecnie.

III Polityka socjaldemokratyczna- oparta o model opiekuńczy. Ta polityka dąży do zapewnienia wszystkim obywatelom jednakowego nie podlegającego żadnym komercyjnym przymusom do szerokiej gamy świadczeń i usług socjalnych . Jest to tzw. koncepcja dobrobytu opierająca się na tym , że państwo ponosi odpowiedzialność za ogólne warunki życia społeczeństwa a jego wyspecjalizowane agendy , struktury instytucjonalne zapewniają pomoc w znalezieniu pracy a także ochronę socjalną każdemu wg potrzeby. W tym modelu sprawy socjalne nie są już domeną działalności charytatywnej lecz szeroko pojmowanej polityki społecznej . W tym modelu podstawowym podmiotem polityki jest państwo a następnie różne fundacje porządkowe.

Wyróżnienie tych 3 rodzajów polityk a w ślad za nim model polityki socjalnej nie oznacza że są one konstrukcjami idealnymi są one bardziej modelami teoretycznymi niż praktycznymi a rozwiązania stosowane w różnych krajach świata oparte są na kombinacji wybranych elementów z poszczególnych modeli

Aktualnie w Unii Europejskiej można wyróżnić 4 podstawowe modele polityki społecznej .

Wspólna polityka- nie ma w UE

W UE:

1/ model kontynentalny- jest to model oparty na polityce socjalistycznej czyli model motywacyjny. Jest to model charakterystyczny dla Niemiec, Francji, Włoch, Belgii , Luksemburgu jest to tzw. model społecznej gospodarki rynkowej w której jest również Polska.

Model ten wyrasta z tradycji Bismarkowskiej a więc podstawowe świadczenia socjalne są w nim związane z zpartycypacją na rynku pracy dzięki czemu uzyskuje się prawo do ubezpieczeń społecznych

i świadczeń. Ostatnio te świadczenia społeczne są uzupełniane przez rozmaite zasiłki przyznawane

wg innych zasad.

Relatywnie wysokie koszty pracy w tych krajach wynikają z wysokich świadczeń emerytalno- rentowych . Stosunkowo duża część populacji tych krajów nie pracuje ale ci którzy pracują są bardziej wydajni niż

w innych grupach krajów. Ponieważ model ten obejmuje najdłuższych stażem członków UE

( przede wszystkim Niemcy, Francja Włochy)stąd też odgrywa największą rolę w kształtowaniu polityki społecznej UE.

2/ model anglosaski oparty na doktrynie liberalnej reprezentowany przez Wielką Brytanię i Irlandię przy czym nie jest to model klasyczny jaki obowiązuje w USA .W obu tych krajach polityka społeczna gwarantuje wszystkim obywatelom pewne minimum dochodów a także pewne minimum w zakresie korzystania z ochrony zdrowia. Wydatki publiczne w tych krajach są zdecydowanie niższe niż na kontynencie europejskim a świadczenia społeczne mają charakter niezróżnicowanych świadczeń pieniężnych . Model anglosaski ewoluuje czego wyrazem jest wprowadzenie do niego szeregu świadczeń związanych z zatrudnieniem i płaceniem składek.

3/ Model nordycki lub skandynawski , nazwany inaczej socjaldemokratycznym , opiekuńczym

jest charakterystyczny dla Szwecji, Danii, Finlandii, Holandii. Typowe cechy tego modelu to stosowanie uniwersalnych zasad w przyznawaniu różnych świadczeń pieniężnych oraz opieka nad obywatelami

od kolebki aż po grób.

Model ten cechuje się powszechnością i wysokim poziomem usług opiekuńczych i edukacyjnych

dla dzieci a także różnymi świadczeniami, usługami dla osób starszych i niepełnosprawnych.

4/ Model śródziemnomorski - zwany też elementarnym. Występuje w krajach europy południowej określany też krajami pasa łacińskiego, Hiszpanii, Portugalii i Grecji. Charakteryzuje się on stosunkowo słabo rozwiniętą polityką społeczną a szereg grup społecznych nie było do niedawna objętych świadczeniami . Sytuacja ta ulega stopniowej zmianie ale na pewno nie w kierunku nordyckiego , bardziej kontynentalnego. Funkcjonowanie tego modelu wyznacza zasada pomocniczości wyrastajaca z nauki kościoła, który prowadzi działania charytatywne.

Wykład III.

2.04.2005r.

PODMIOTY POLITYKI SPOŁECZNEJ

Podmioty polityki społecznej maja 2 zakresy:

1. Zakres odnosi się do beneficjentów polityki społecznej a więc mogą to być wielkie zbiorowości

społeczne jak i jednostki, które uzyskują świadczenia społeczne. Są to pierwotne podmioty

polityki społecznej.

2. Zakres dotyczy podmiotów wtórnych polityki społecznej - będą to jej realizatorzy, wykonawcy

a także decydenci. Należą do nich organy władzy i administracji państwowej zarówno centralne

jak i terenowe, państwowe i niepaństwowe instytucje wyspecjalizowane, działające w sferze polityki

społecznej, organizacje społeczne i gospodarcze, związki zawodowe, instytucje non profit (nie

nastawione na zysk)

Głównym celem działalności tych podmiotów jest służebność wobec potrzeb społeczeństwa.

Ponieważ współczesna polityka społeczna ma tez charakter ponadnarodowy (globalny) powstały też międzynarodowe podmioty polityki społecznej, chociażby takie jak:

- Międzynarodowa Organizacja Pracy - powstała na mocy traktatu z 1919 roku w Wersalu,

i zmodyfikowana w ramach tzw. Deklaracji Filadelfijskiej z 1944 roku. Ten akt Międzynarodowy

ma bardzo istotne znaczenie dla kształtu polityki społecznej w różnych krajach świata, ponieważ akt

ten przyznaje prymat celów socjalnych nad ekonomicznymi, obliguje rządy do likwidacji źródeł

bezrobocia, do skracania czasu pracy i rozwijania szeroko rozumianej infrastruktury społecznej.

Ten akt wskazuje odpowiedni kierunek i cele które maja być realizowane w polityce społecznej

prowadzonej w różnych krajach świata.

- Organizacja Narodów Zjednoczonych - w ramach której funkcjonuje Instytut Badania Rozwoju

Społecznego UNISIT, który m.in. publikuje okresowo wskaźniki poziomu rozwoju społecznego

na świecie. Ocenia się całą sferę społeczną w poszczególnych krajach, tworzy się wskaźnik syntetyczny,

co jest podstawą porównań polityki społecznej prowadzonych w różnych krajach Pierwsze miejsce

ma obecnie Norwegia, a ostatnie Sierra Leone.

Podmioty można podzielić na dwie grupy :

1. Podmioty władzy i administracji państwowej decydują o kształcie polityki społecznej, w ramach

tej grupy można wymienić :

a) podmioty ustawodawcze (SEJM, SENAT)

b) podmioty wykonawcze (PRM, Ministerstwa - finansów, gospodarki, edukacji, itd.)

c) podmioty kontrolne ( NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka )

d) podmioty sądownicze ( sąd pracy, Sądy opiekuńcze, Rodzinne, Ubezpieczeń społecznych ).

2. Podmioty pozarządowe - niepubliczne, są to liczne organizacje, które wspierają (uzupełniają)

działalność państwa głównie w środowisku lokalnym. Wypełniają one bardzo istotną komplementarną

funkcję w zakresie polityki społecznej, do tych podmiotów zaliczamy:

a) stowarzyszenia,

b) fundacje,

c) związki

d) zrzeszenia

grupujące ludzi o podobnych zainteresowaniach, którzy chcą poprawić sytuacje ludzi dotkniętych przez los, doświadczonych krzywdą. Organizacje pozarządowe (niepubliczne) działają w Polsce w oparciu o ustawę z 1984 roku o fundacjach oraz późniejszą ustawę z 1989 roku o stowarzyszeniach.

Zarówno fundacje jak i stowarzyszenia korzystają z preferencji podatkowych (VAT, podatek dochodowy od osób prawnych, opłaty skarbowe, ulg w prawie celnym). W 2003 roku nowe rozwiązania korzystne dla organizacji pozarządowych wniosła ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, która otworzyła możliwość finansowego wspierania tych organizacji w realizacji ich celów. W Polsce działa kilkanaście tysięcy organizacji pozarządowych. Do największych i najstarszych zalicza się Patronat, Caritas, Krajowy Fundusz na Rzecz Dzieci, Monar (Marka Kotańskiego), Polska Akcja Humanitarna (Janiny Ochojskiej), Polski Komitet Pomocy Społecznej, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci itd. Obok dużych podmiotów w środowiskach lokalnych działają małe organizacje wyręczające organizacje samorządowe.

CELE POLITYKI SPOŁECZNEJ

W Literaturze przedmiotu cele polityki społecznej ujmowane są w 4 grupach:

1) CELE GENERALNE (nadrzędne) stanowią treść polityki społecznej. Celem jest realizacja

w mniejszym lub większym zakresie zasady bezpieczeństwa socjalnego zwaną zasadą zabezpieczenia

społecznego i sprawiedliwości społecznej i ekonomicznej.

Zasada bezpieczeństwa socjalnego polega na zapewnieniu dochodów i usług w sytuacji wystąpienia tzw. ryzyka socjalnego. A tym może być choroba, bezrobocie, wypadek, śmierć, inwalidztwo, starość.

To zabezpieczenie odbywa się na podstawie regulowanej przez państwo redystrybucji dochodów będącej wyrazem solidarności społeczeństwa w działaniach na rzecz łagodzenia ryzyk socjalnych. Wszyscy ludzie opłacają się w formie podatku, składek ubezpieczeń po to, aby ci, którzy znajdą się w tej sferze ryzyka mogli uzyskać odpowiednią pomoc zwłaszcza dochodową.

Zasada sprawiedliwości społecznej i ekonomicznej jako cel korygującego działania władz publicznych oznacza wartościowanie rzeczywistości społecznej z punktu widzenia jej faktycznego dystansu, czy to do określonych standardów, norm prawnych czy też norm (współ ) spożycia zbiorowego ustalonych przez państwo. Nie ma nigdzie w prawie polskim jasnej definicji sprawiedliwości społecznej ani ekonomicznej, chociaż art. 2 Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku mówi, że Rzeczpospolita jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Współcześnie kiedy pojawiają się problemy w zdefiniowaniu sprawiedliwości społecznej czy ekonomicznej spór rozstrzygany jest przez trybunał konstytucyjny. Spowodowane jest to powstawaniem różnic w gospodarce rynkowej.

2) CELE EKONOMICZNE - to przede wszystkim zaspokojenie rozszerzanej ych reprodukcji i racjonalnego wykorzystania zasobów pracy, a wiec przyjęcie takiego celu oznacza, że uznaje się pracę (czynnik ludzki) za czynnik determinujący nie tylko wzrost ekonomiczny, ale również dobrobyt społeczny, czyli bez ludzi nie ma wzrostu i nie ma dobrobytu. Są to kategorie ze sobą ściśle powiązane. Cele te są realizowane za pośrednictwem stosownej polityki ludnościowej - demograficznej, polityki zatrudnienia - rynku pracy oraz polityki edukacyjnej.

3) CELE SPOŁECZNO - POLITYCZNE - w tych celach mieszczą się działania służące zachowaniu pokoju społecznego, który jest niezbędny do harmonijnego współdziałania różnych grup społecznych. Ponadto pokój społeczny uważany jest za podstawę (warunek) stabilizacji życiowej ludzi, a jego wartość rośnie wraz z podnoszeniem się poziomu dobrobytu społecznego. Dla realizacji tego celu społeczno - politycznego państwo powinno prowadzić stosowną politykę podziału dochodów, która winna zapewnić tzw. Funkcjonalną równość w społeczeństwie, a więc taka równość, która są wstanie wszyscy członkowie społeczeństwa zaakceptować. Ta równość kłóci się z logiką gospodarki rynkowej.

4) CELE MORALNE - to realizacja pewnych wartości etycznych, etyczno - społecznych regulujących stosunki międzyludzki w zakresie takich wartości humanistycznych jak: godność człowieka, wolność, rozwój intelektualny, życie rodzinne. A więc celem moralnym będzie głównie zapobieganie procesom marginalizacji i tzw. EXCLUSI społecznej co odnosi się do tzw. Wykluczenia pewnych grup społecznych (osób) poza nawias społeczny. Realizacja tych celów moralnych może być dokonywana przez politykę rodzinną a także rozwiązanie kwestii ubóstwa, bezdomności czy kwestii związanych z patologią społeczną np. narkomania, alkoholizm etc.

Wszystkie 4 grupy celów mogą być realizowane w poszczególnych krajach z różnym nasileniem i zmieniać swoją rangę (priorytet, hierarchię) w kolejnych etapach rozwoju. Na przyjęcie określonej hierarchii celów polityki społecznej wpływają z jednej strony potrzeby społeczne, potrzeby gospodarcze, typy ustroju politycznego, dominująca w danym kraju ideologia, doktryna, układ sił polityczno

- społecznych, kondycja finansów publicznych.

CEL NADRZĘDNY

Bezpieczeństwo socjalne (zabezpieczenie społeczne) jest funkcją państwa opiekuńczego i sprowadza się do 3 kierunków działań:

1. zapewnienie pomocy społecznej

2. ochrony zdrowia

3. zapewnienie sprawnie funkcjonującego systemu ubezpieczeń społecznych

Działania te są związane z pewnymi świadczeniami na rzecz osób, grup społecznych wyróżniają się pewnymi słabościami socjalnymi. Istotą zabezpieczenia społecznego jest asekuracja ryzyk związanych

z zachowaniem, utratą środków do życia. W zabezpieczeniu społecznym ważna jest przezorność, która pozwala na łagodzenie szkód materialnych spowodowanych wypadkami losowymi. W ramach zabezpieczenia społecznego dokonuje się kompensacji skutków losowych zdarzeń tj. choroba, sieroctwo, brak środków do życia, starość, inwalidztwo, śmierć.

W ramach zabezpieczenia społecznego stosuje się 3 podstawowe techniki:

1. ubezpieczeniową

2. zaopatrzeniową

1. opiekuńczą

ad. 1 Technika ubezpieczeniowa :

Element ubezpieczeniowy wyraża się w woli solidarnego rozłożenia ryzyka na grupę ubezpieczeniową.

A więc solidarność jest swoistą cechą zabezpieczenia społecznego. Grupy społeczne deklarują wzajemną asekurację ryzyk by kompensować skutki zjawisk, zdarzeń losowych.

Ad. 2 Technika zaopatrzeniowa :

Element zaopatrzeniowy wiąże się z podmiotowym prawem ubezpieczonych do otrzymania świadczeń

w ustalonych wysokościach normatywnie - ustawowo.

Ad. 3 Technika opiekuńcza :

Element opiekuńczy dotyczy przyznawania przez państwo świadczeń według uznania i oceny niezależnie od sytuacji socjalnej beneficjenta. Polska realizuje akty prawa międzynarodowego w postaci tzw. Europejskiej Karty Społecznej, która zawiera ogólne zapisy w zakresie zabezpieczenia społecznego. Mimo upływu ponad 50 lat nasz kraj do chwili obecnej nie ratyfikował konwencji Nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1952 roku określającej minimalne normy zabezpieczenia społecznego. Przyczyną jest niewydolność finansów publicznych - brak środków finansowych i do momentu ich posiadania nie zostanie podpisana.

POMOC SPOŁECZNA

W Polsce jest oparta na zapisach ustawy o pomocy społecznej z 29 listopada 1990 roku potem 3-4 razy nowelizowana ostatnio w 1999 roku. W ustawie zapisano, iż celem pomocy społecznej jest zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach godnych człowieka. Pomoc społeczna powinna doprowadzić do wyrównania szans, usamodzielnienia się osób

i rodzin, do ich integracji ze środowiskiem.

W Polsce pomocy społecznej udziela się z powodu: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, ochrony macierzyństwa, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej choroby, bezradności, alkoholizmu, narkomanii, trudności dostosowania się po opuszczeniu zakładu karnego, klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje osobom nie mającym żadnych źródeł utrzymania, albo ich dochód na głowę nie przekracza poziomu ustalonego w Monitorze Polskim, przy czym bierze się pod uwagę podział beneficjentów pomocy społecznej na takich jak, np. :

- osoba samotnie gospodarująca,

- na pierwszą osobę w rodzinie,

- na kolejne dzieci w rodzinie,

- na każdą osobę w rodzinie poniżej 15 roku życia,

- dla rodzin zastępczych.

Ustawa o pomocy społecznej ustala, że jest ona świadczona tam, gdzie mieszka beneficjent - osoba wymagająca pomocy. Wraz z reforma administracji, która obowiązuje od 1 stycznia 1999 roku nastąpiło przejęcie przez samorządy terytorialne zadań z zakresu pomocy społecznej choć zmienił się sposób

ich finansowania.

Podział tych zadań jest następujący :

Finansowanie zadań pomocy społecznej jest częściowo zdecentralizowane w Polsce, a to częściowo oznacza, że środki własne samorządu terytorialnego stanowią zaledwie 20% ogółu wydatków przeznaczonych na pomoc społeczną. Pozostałe 80% przypada na budżet państwa, a dochodzi to do 2% PKB (ok. 900 mld zł).

Budżet państwa finansuje pomoc społeczną w dwojaki sposób:

a) dotacje celowe dla tzw. zadań zleconych przez administracje rządową

b) dotacje celowe dla zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej jest bardzo wysoka od początku 1990 roku kształtuje się na poziomie 2-3 mln rocznie. Największy BOOM na pomoc społeczną był w 1992-1993r. to ponad 3 mln rocznie, obecnie około 2,5mln. Największe zapotrzebowanie na pomoc społeczną występuje w województwach:

- warmińsko - mazurskim

- świętokrzyskim

- podkarpackim, a więc w województwach cechujących się największym ubóstwem i bezrobociem. Ponadto z pomocy społecznej korzysta duży odsetek rolników, a zwłaszcza posiadających rodziny wielodzietne.

Pomoc społeczna w Polsce jest świadczona w 7 formach:

FORMY POMOCY SPOŁECZNEJ :

1) POMOC RZECZOWA polega na udzielaniu posiłku, udzieleniu schronienia, przyznawanie

niezbędnego ubrania, osobie pozbawionej tych rarytasów. Zapewnienie schronienia - zwykle

w noclegowni.

2) USŁUGI OPIEKUŃCZE przysługują osobą samotnym, które z powodu wieku wymagają pomocy

ze strony innych osób, pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb, opieka higieniczna,

pielęgnacja, kontakty z otoczeniem zewnętrznym - wykonuje to najczęściej pracownik socjalny.

3) POMOC INSTYTUCJONALNA co sprowadza się do prowadzenia domów opieki społecznej,

domów pomocy społecznej, ośrodków opiekuńczych, dziennych domów opieki społecznej.

Są tu kierowane osoby przewlekle chore, których stan zdrowia nie wymaga leczenia szpitalnego,

a w domach tych mają zapewnione usługi bytowe i zdrowotne.

4) POMOC FINANSOWA polega na pokryciu wydatków w publicznych zakładach opieki zdrowotnej

dla osoby lub całej rodziny pod warunkiem, że spełniają pewne kryterium dochodowe - brak

środków.

5) PRACA SOCJALNA polega na udzieleniu poradnictwa psychologicznego, ekonomicznego,

pedagogicznego, prawnego osobom z problemami życiowymi.

6) POMOC W CELU EKONOMICZNEGO USAMODZIELNIENIA SIĘ o taka pomoc można

zwrócić się do gminy, która może przyznać ją w formie pieniężnej lub w naturze. W naturze

polega głównie na udostępnieniu narzędzi pracy, maszyn (kilof, młotek). Natomiast pomoc

pieniężną może przybrać formę jednorazowego zasiłku pieniężnego dla osoby, która podejmuje

działalność lub rozwija własny biznes. Część tej pożyczki jest przeważnie umarzana w przypadku

osiągnięcia celu. Starająca się o nią osoba nie może być osobą, która już korzystała z takiej

pomocy.

7) SPRAWIENIE POGRZEBU zgodnie z wyznaniem zmarłego.

Rodzaje świadczeń pomocy społecznej to różnego rodzaju zasiłki wraz z dodatkami. To renty socjalne oraz inne różnorodne świadczenia z różnych tytułów tj. ochrona macierzyństwa.

OCHRONA ZDROWIA

WHO - Światowa Organizacja Zdrowia definiuje zdrowie jako dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne, społeczne pozwalające na prowadzenie przez człowieka produktywnego sensownego i twórczego życia w sferze tak społecznej jak i ekonomicznej.

W odniesieniu do zdrowia na całym świecie obowiązują trzy zasady:

a) zasada równości czyli równego dostępu do usług.

b) zasada sprawiedliwości

1. zasada partycypacji czyli uczestnictwa w finansowaniu służby zdrowia.

Polityka społeczna jako działalność zajmuj się wyrównaniem dostępu do służby zdrowia oraz tworzeniem warunków dla zdrowia społeczeństwa. Polityka społeczna w kwestii zdrowia ukierunkowana jest

na 3 działania :

1. profilaktykę - zapobieganie chorobom w społeczeństwie np. poprawa warunków pracy,

zamieszkania, zdrowy tryb życia,

2. lecznictwo - działalność nastawiona na człowieka chorego

3. rehabilitacje - przywracanie do zdolności fizycznej po wypadku.

Ochrona zdrowia w Polsce ma burzliwą historię i niską skuteczność. W Polsce poszukuje się nowych rozwiązań w tej dziedzinie. Droga inicjowania kolejnych reform, rozbija się o barierę niedostatku środków finansowych i drugą barierę niewłaściwego wykorzystania środków finansowych.

Obecny etap to spór między zwolennikami centralizacji finansowania służby zdrowia czego przykładem jest Narodowy Fundusz Zdrowia, a zwolennikami decentralizacji finansowania służby zdrowia czyli działania poprzednich Kas Chorych. Spór ten dotyczy też zakresu prywatyzacji ochrony zdrowia czyli częściowego jej skomercjalizowania.

Problematyka ochrony zdrowia w Polsce ma 2 oblicza:

1. KRYZYS SŁUŻBY ZDROWIA czego wyrazem jest utrudniony dostęp pacjenta do opieki zdrowotnej.

Brak racjonalnej polityki zdrowotnej - są to wszystkie przypadłości zdeformowanego systemu

ochrony zdrowia w Polsce.

2. Z drugiej strony widoczne są nadużycia, wykorzystanie luk prawnych przez instytucje ochrony zdrowia jak i przez beneficjantów ochrony zdrowia (pacjentów) Kontraktacja usług - instytucje, zwolnienia chorobowe, renty dla ludzi zdrowych - pacjenci, beneficjenci. W Polsce obywatele przebywają prawie 2 razy dłużej na zwolnieniach lekarskich niż np. w przypadku innych krajów unijnych.

Stan zdrowia polskiego społeczeństwa :

Zachorowalność kształtuje się na poziomie 45% - 50%. Rośnie liczba chorób zawodowych i zgonów we wszystkich grupach wiekowych. Występuje nadumieralność mężczyzn ( w wieku 20 - 39 lat), choroby cywilizacyjne: układ krążenia - 50%, nowotwory, urazy, zatrucia.

Wymienione choroby powodują 80% zgonów w Polsce. Stan zdrowia ludności systematycznie pogarsza się co jest efektem starzenia się społeczeństwa, co wynika z przesłanki wydłużenia się przeciętnego trwania życia:

1. Mężczyźni z 2004r. 70,4 lat

2. Kobiety z 2004 r. 79,3 lat

Znaczący postęp w ochronie zdrowia zaznaczył się w odniesieniu do umieralności dzieci. Chodzi o spadek umieralności niemowląt - nie wzrost, który w 1990 roku wynosił 19,3 promila, a na koniec 2003 roku wynosił 7promili. W krajach europy jest poniżej 1 promila.

Aktualnie w Polsce jest następujący stan służby zdrowia - porównanie lat 1990 do 2003 roku :

Nazwa	Dane z 1990 roku	Dane z 2003 roku
Ilość szpitali	677	740
Ilość łóżek w szpitalach	219 000	188 000
Ilość usług ze służby zdrowia	4 500 000	6 700 000
Opieka pielęgniarek	210 000	180 000
Ilość dentystów	18 000	11 000
Ilość lekarzy	82 000	88 000

Obraz służby zdrowia jest ładny i n nieładny, zależy z jakiego punktu się patrzy, Traba by rozłożyć to na czynniki pierwsze i temu się przyglądną i dokładnie to analizować.

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

Polska w 1999 roku przeprowadziła u siebie tzw. Reformę emerytalną. Wynikała ona z konieczności dostosowania systemu emerytalnego do zmian na rynku pracy, spodziewanych tendencji demograficznych - starzenie się społeczeństwa Polskiego, główny nurt to przede wszystkim ograniczenie wydatków państwa na finansowanie emerytur. Program reformy systemu emerytalnego został nazwany „Bezpieczeństwem dzięki różnorodności” ale życie zweryfikuje czy mamy do czynienia

z bezpieczeństwem. Do 1998 roku obowiązywał w Polsce tzw. System repartycyjny, który był powszechnie krytykowany jako zbyt kosztowny, nieprzejrzysty i niesprawiedliwy. Szczególnie był

to system, który oparty był na rosnących dopłatach z budżetu państwa mimo podnoszenia składki ubezpieczeniowej.

WYDATKI NA EMERYTURY I RENTY W LATACH 1990 - 1995
1990	8,6
1991	12,6
1992	14,6
1993	14,2
1994	15,8
1995	15,0

Wg. symulacji gdyby został utrzymany system repartycyjny w 2020 roku siegnąłby 20% PKB co oznaczałoby załamanie finansów publicznych.

System repartycyjny miał charakter powszechny i obowiązkowy i oparty był na zdefiniowanym świadczeniu społecznym. Nowy system emerytalny wprowadzono od 1999 roku i jest to system oparty na tzw. „filarze ubezpieczeń kapitałowych”.

W celu jego wdrożenia uchwalono 3 ustawy, a mianowicie:

1. Ustawa o utworzeniu funduszy emerytalnych

2. Ustawa o finansowaniu reformy ubezpieczeniowej ze środków pochodzących z prywatyzacji

przedsiębiorstw państwowych

3. Ustawa o pracowniczych programach emerytalnych (trzeci filar)

Celem dokonanych zmian było:

1. ograniczenie zakresu interwencji państwa w dziedzinie gwarantowania odpowiedniego poziomu

świadczeń, a ściślej mówiąc odejście od monopolistycznej roli państwa w sferze zabezpieczenia

emerytalnego na rzecz zwiększenia znaczenia innych podmiotów i własnej przezorności obywateli:

2. zmiana finansowania systemu emerytalnego na bardziej efektywny, mniej podatny na tendencje

demograficzne i mniej kosztowny dla budżetu państwa

3. zwiększenie efektywności (ekwiwalentności) świadczeń emerytalnych w stosunku do faktycznie

wpłaconych składek emerytalnych w okresie aktywności zawodowej.

Realizacja powyższych celów miała służyć częściowo odejściu od wcześniej stosowanego systemu finansowania opartego na repartycji (PEJ ES JU GOU - płać dopóki pracujesz).

SYSTEM REPARTYCJI - polega na tym, że pokolenie pracujące opłacając składki emerytalne finansuje pokolenie emerytów i rencistów pobierających z tych składek świadczenia. System ten został zastąpiony tzw. Finansowaniem kapitałowym, w którym każdy oszczędza na własną emeryturę, wpłacając składki

do funduszy emerytalnych. Reforma systemu zabezpieczenia emerytalnego łączy wpływy tzw. Modelu niemieckiego z koncepcjami banku światowego. Jest to model mieszany zawierający w sobie elementy systemu repartycyjnego (na tej zasadzie działa I filar, czyli zreformowany ZUS), systemu kapitałowego (II filar tworzą prywatnie zarządzane fundusze emerytalne) i III filar będący uzupełniającą formą gromadzenia oszczędności na cele emerytalne. Mieszany charakter nowego systemu emerytalnego wyraża się w zróżnicowaniu źródeł jego finansowania. Większa część składek emerytalnych nadal trafia do instytucji państwowych I filaru opartego na zasadach repartycji. W II filarze nowego systemu, który oparty jest na otwartych funduszach emerytalnych zarządzanych przez instytucje komercyjne (Powszechne Towarzystwo Emerytalne). Środki ze składek emerytalnych są inwestowane na rynku kapitałowym i pomnażane. Wprowadzenie systemu kapitałowego (II filar) automatycznie ograniczyło rolę państwa w systemie zabezpieczenia emerytalnego, ale państwo nadal pozostaje gwarantem całego systemu emerytalnego co powoduje, że ma uprawnienie do interwencji, przejawem tego jest Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych - kontroluje, czy ten system działa sprawnie

i racjonalnie). Bardzo słabo jest rozwinięty III filar nowego systemu, którym są pracownicze programy emerytalne oraz indywidualne uczestnictwo w programach emerytalnych oferowanych przez firmy

i fundusze emerytalne. Nowy system przenosi ryzyko świadczeń przede wszystkim na przyszłego beneficjenta.

Już obecnie dostrzega się jego znaczące wady, a w szczególności :

- bardzo duży koszt utworzenia i funkcjonowania Powszechnych Towarzystw Emerytalnych,

- bardzo duży koszt działania państwowych organów nadzorujących rynek funduszy emerytalnych,

- bardzo wysokie koszty przejścia od monopolu systemu repartycyjnego do dominacji systemu

kapitałowego (II filar).

Koszty kształtują się na poziomie 5% PKB przez kilkanaście lat. Przez kilkanaście lat budżet Państwa będzie musiał dofinansowywać właśnie to wszystko, co będzie potrzebne do zapewnienia świadczeń

w I filarze.

Przy nowym systemie państwo będzie musiało jeszcze kilkadziesiąt lat wspierać I filar czyli ZUS-owski. Po 5 latach funkcjonowanie nowego systemu fundusze emerytalne czyli Firmy Powszechne Towarzystwa Emerytalne wypracowały przez inwestycje na rynku kapitałowym wzrost wartości powierzonych

im składek emerytalnych o mniej więcej 13% - 15%. Ponieważ nie zrekompensowało to wzrostu inflacji w tym okresie, a to oznacza utratę wartości kapitału zgromadzonego na przyszłe emerytury.

W tym samym okresie działające na rynku na zasadach dobrowolnego udziału Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych, które inwestowały w tzw. Bezpieczne instrumenty skarbowe tzw. Bony skarbowe i obligacje, zwiększyły wartość kapitału o 20% - 30% (dodatnia stopa aktywów). Nowy system emerytur oparty na tych trzech filarach cechuje się następującymi właściwościami (tabelka ma być na ksero od profesora).

Wykład IV 16.04.2005r.

ŚRODKI POLITYKI SPOŁECZNEJ

Środki polityki społecznej można klasyfikować według różnych kryteriów.

I kryterium wykorzystywane w polityce społecznej na świecie to:

1. Świadczenia materialne państwa w formie pieniężnej i w formie usług, które mają chronić jednostkę w trudnych sytuacjach życiowych, a także wyrównywać różnicę w poziomie dochodu z pracy poprzez system podatkowy, a więc pełnić funkcje redystrybucyjną. Chodzi tu o zasiłki, renty, emerytury.

2. Kategoria płacy minimalnej, która wyraża najczęściej pewien poziom egzystencji i która zgodnie z rozwiązaniami prawnymi rośnie wraz ze wzrostem płacy przeciętnej (średniej).

3. Wyznaczanie maksymalnej liczby godzin pracy, obowiązującej dla wszystkich zawieranych w kraju umów zbiorowych o pracę.

4. Wyznaczenie minimalnego poziomu świadczeń socjalnych, który określa minimalna wielkość świadczeń pieniężnych, które są płatne w sytuacjach określonych przez prawo

5. Zasiłki dla bezrobotnych wypłacane w przypadku utraty pracy na ogół na okres 6 miesięcy (Grecja, Włochy, Stany Zjednoczone) do jednego roku (Wielka Brytania, Szwajcaria),a w niektórych przypadkach do 2 lat (Francja, Holandia, Dania).

6. Dodatki dochodowe, czyli świadczenia wypłacane ze środków budżetowych tym rodzinom, których dochód nie osiąga poziomu uważanego za minimum kosztu utrzymania, a więc poziomu wyznaczającego tzw. „granicę ubóstwa”, również w tej grupie mieszczą się tu opodatkowanie w formie ulg w opodatkowaniu dla rodzin najbiedniejszych (w Polsce na razie tego nie ma; albo nie płacą podatku, albo płacą podatek symboliczny).

7. Zasiłki mieszkaniowe stosowane do tych osób, których wysokość dochodu nie wystarcza na pokrycie opłat za standardowe mieszkanie.

8. Środki służące zwalczaniu zjawisk z tzw. „patologii społecznej” np. alkoholizm, narkomania, prostytucja, mają one zarówno charakter finansowy jak i instytucjonalny, czyli przez stosowanie różnych porad.

9. Społeczne fundusze przeznaczone na bezzwrotne kredyty dla najuboższych klas ludności i pożyczki na uprzywilejowanych warunkach spłaty, a także różne świadczenia z tytułu opieki społecznej.

Wymienione środki zaliczane sa do tzw. kategorii bezpośrednich, uzupełniane są poprzez działania

o charakterze pośrednim, chociażby takich jak rozbudowa infrastruktury ekonomicznej, gospodarczej, społecznej nie są to środki skierowane do konkretnej grupy, ale maja charakter ogólny i maja na celu podnoszenie warunków życia i bytu ludności.

II KRYTERIUM - podziału środków, które odnosimy do sytuacji Polski to:

1. instrumenty prawne

2. instrumenty finansowe

ad. 1 instrumenty prawne polityki społecznej :

W Polsce składają się na nie obowiązująca obecnie Konstytucja z 2.04.1997 roku, w której znalazły się liczne zapisy o prawach socjalnych obywateli co skutkuje wypełnianiem przez państwo jego funkcji opiekuńczych. Drugim natomiast instrumentem prawnym jest szeroko rozumiane ustawodawstwo socjalne regulujące potencjalne obszary konfliktów socjalnych oraz określające porządek prawny w wielu dziedzinach polityki społecznej.

W konstytucji można przede wszystkim znaleźć wiele zapisów współbrzmiących (korespondujących) z doktryną socjalna kościoła katolickiego. W szczególności w preambule znajdują się zapisy tzw. obowiązku solidarności m.in. wymienione są takie zasady pomocniczości, zrównoważonego rozwoju, dobra wspólnego oraz sprawiedliwości społecznej.

W Polską Konstytucję wpisano również tzw. godność osoby ludzkiej, a więc godność, która domaga się respektowania zasady sprawiedliwości społecznej (zapisu). Wyrazem tej godności jest obowiązek zabezpieczenia przez państwo opieki socjalnej. Istotna rolę w realizacji tej zasady godności spełnia samorząd lokalny (terytorialny). Otóż to właśnie samorząd terytorialny na szczeblu lokalnym decyduje o jakości życia społecznego. Przekazanie samorządowi tych uprawnień jest z jednej strony odzwierciedleniem zasady decentralizacji władzy, a z drugiej zaś odzwierciedleniem zasady pomocniczości państwa, która zresztą została wpisana w preambule Konstytucji. Ta ostatnia zasada głosi pierwszeństwo inicjatyw oddolnych (obywatelskich) i wyraża się w takiej sentencji: „TYLE SPOŁECZEŃSTWA ILE MOŻLIWE, TYLE PAŃSTWA ILE KONIECZNE”.

Szczególnym wyrazem zasady pomocniczości, która organizuje całe Zycie społeczno

- gospodarcze Unii Europejskiej jest referendum będące wyrazem woli całego społeczeństwa lub wspólnot samorządowych. W Konstytucję wpisane są również inne zasady

o charakterze socjalnym. I tak:

1. równość praw bez względu na płeć, wiek, wykształcenie, rasę, położenie społeczne, urodzenie, wyznanie. Równość ta oznacza odrzucenie jakichkolwiek form dyskryminacji, w tym też dyskryminacji społecznej. Wśród praw socjalnych zawartych w Konstytucji odnosi się do pracy jest tam napisane, że praca pozostaje pod ochrona Rzeczypospolitej, a w związku z tym zapiskiem państwo zobowiązane jest prowadzić politykę zmierzającą do pełnego i produktywnego zatrudnienia, ponieważ rzeczywistość pokazuj, że cel ten jest praktycznie nieosiągalny bądź też dla osób pozostających bez pracy tak władze publiczne organizują różne formy zabezpieczenia społecznego, a realizacja ta oznacza konieczność rozwoju ubezpieczeń socjalnych np. na wypadek choroby, starości, niezdolności do pracy itp.

2. Państwo jest zobligowane do zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

3. Prawo do korzystania z wartości ze środowiska naturalnego połączone z obowiązkiem jego ochrony, tzn., EKOKWESTIA jest jednym z najważniejszych elementów polityki społecznej

4. Ważnym prawem społecznym jest również prawo do nauki. Jest realizowane w systemie szkolnictwa publicznego, czyli w zasadzie bezpłatnie. Niestety ta bezpłatność w zderzeniu z elementami „gry” rynkowej już od kilku lat jest kwestionowana czego przykładem są studenci WSA, a więc niestety jest to pusty zapis w Konstytucji, tak jak kwestia dotycząca bezpłatnego korzystania ze służby zdrowia.

5. Konstytucja wspomina też o tzw. Dobru rodziny tzn. małżeństwa, rodziny, macierzyństwo znajdują się pod opieką i ochrona państwa. W trosce o dobro rodziny państwo ma również konstytucyjny obowiązek poprawy sytuacji mieszkaniowej, a więc przez rozwijanie różnych form budownictwa mieszkaniowego

6. Konstytucja przypomina też o bezdomnych mających prawo do państwowej opieki

7. Prawo zrzeszania się oznacza to, że dopuszcza się tworzenie organizacji społecznych, politycznych, stowarzyszeń, fundacji itp., które w jakimś stopniu SA szkołami obywatelskiej aktywności i zaangażowania.

II KATEGORIA - ustawodawstwo socjalne. Tworzy się je tylko po to, aby było, a nie działało.

Akty socjalne, które mają duże znaczenie. A więc np.:

1. o planowaniu rodziny, ochrony płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerwania ciąży,

2. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych

3. o przeciwdziałaniu bezrobociu i o zatrudnianiu (pierwszy z 1994r.)

4. kodeks pracy po nowelizacji

5. ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym

6. ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych

7. ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii

8. ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych

9. ustawa o dodatkach rodzinnych

10. ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka

11. ustawa o chorobach zakaźnych i zakażeniach

12. ustawa o ochronie praw lokatorów

13. ustawa o zatrudnieniu socjalnym

14. i wiele innych aktów socjalnych.

Ad. 2 Instrumenty prawne polityki społecznej.

Źródłem finansowania polityki społecznej są głównie środki budżetu centralnego (budżetu państwa), budżetów samorządowych (środki te opierają się głównie na dotacjach) oraz fundusze celowe (centralne). Na fundusze celowe przypada największy obszar finansowania zadań z zakresu polityki pieniężnej. Fundusz celowy to fundusz, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki są przeznaczane na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusze celowe powstały w socjalizmie, gdzie wypełniały funkcje redystrybucyjną i dlatego nazywano je funduszami pozabudżetowymi.

W latach 80-tych nastąpił wzrost funduszy celowych co z jednej strony wynikało z presji grup społecznych, z różnych środowisk, a z drugiej strony ich tworzenie było świadectwem „kupowania sobie” przez państwo przychylności i dyspozycyjności różnych grup społecznych np.:

- fundusze budowy mieszkań dla prokuratorów, sędziów,

- fundusze stypendialne dla środowiska prawniczego, dla ministrów, wsi, młodzieży itd.

Na początku transformacji Leszek Balcerowicz zlikwidował wiele funduszy celowych (parabudżetów),

ale większość z nich pozostała, a z czasem zaczęłą się po prostu odradzać. A więc tzw. postulat jedności budżetu, aby wszystkie środki były skupione w jednym budżecie nie udało się do tego czasu osiągnąć. Natomiast obserwuje się teraz zjawisko odstraszania, dekoncentrowania środków publicznych, ponieważ nie tylko działają stare fundusze, ale są tworzone jeszcze dodatkowo nowe.

DOTYCHCZASOWE FUNDUSZE CELOWE W MLN ZŁ
OGÓŁEM	PRZYCHODY		WYDATKI
		2004r.	2005r.	2004r.	2005r.
		133.046	138.413	139.815	139.921

Nowe fundusze celowe: ogółem przychody (2.126 mln zł) i wydatki (2.579 mln zł).

m.in. są to: Restrukturyzacja przedsiębiorstw, CEPIK, Zajęć Sportowo Rekreacyjnych dla uczniów, pomocy postpenitencjarnej, Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy, Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego, Wsparcia Policji.

Z funduszy aktualnie funkcjonujących za najważniejsze należy uznać:

1. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych - jego celem jest zrekompensowanie wynagrodzeń pracowników na skutek niewypłacalności pracodawców. A więc ustawa z 1993 roku chroni pracobiorców. Dochodami funduszu są głównie składki płacone przez pracodawców (0,2%) i składki od pracodawców stanowią główną część tego dochodu z tego funduszu obok tego są też odsetki od lokali i odsetki bankowe. Jest to fundusz, który posiada najlepszą kondycję finansową spośród wszystkich funduszy celowych. Ocenia się, że dzięki niemu udało się w Polsce zachować około 400-500 tys. miejsc pracy.

2. Fundusz Pracy - utworzony w 1989 roku w miejsce Państwowego Funduszu Aktywizacji Zawodowej. Fundusz ten działa na bazie składek oraz dzięki dotacji budżetowej, przy czym składki stanowią ok. 60%, a dotacja budżetowa co najmniej 40% wydatków budżetowych. Z Funduszu Pracy finansuje się głównie:

1. zasiłki dla bezrobotnych, które stanowią największą część wypłat

2. zasiłki szkoleniowe pracowników i koszty szkolenia

3. koszty związane z robotami publicznymi i pracami interwencyjnymi

4. pożyczki na podjęcie działalności na własny rachunek

5. pożyczki pracodawcom na zorganizowanie dodatkowych miejsc pracy.

W strukturze wydatków z funduszu pracy dominują zasiłki dla bezrobotnych, które stanowią prawie 50%, a to oznacza, że z funduszu finansowane są bierne zasiłki przedemerytalne (ok.20%) oraz świadczenia przedemerytalne (20%). Na aktywne środki przeciwdziałania bezrobociu nie ma w ogóle pieniędzy. Na koniec 2003 roku te bierne formy asekuracji bezrobocia stanowiły 95% wszystkich wydatków funduszu.

3) Fundusz Ubezpieczeń Społecznych - to największy fundusz celowy. Jego przychody przekraczają ponad 100 mld zł. Dysponentem tego funduszu jest ZUS, a co się składa na przychody tego funduszu to składka na ubezpieczenia społeczne, ta która nie podlega przekazaniu do otwartych funduszy emerytalnych, dotacje celowe z budżetu państwa dochodzące do 30% ogółu wydatków tego funduszu, odsetki od rachunków bankowych funduszu i wpłaty ze środków tzw. funduszu rezerwy demograficznej. Stopy % składek wynoszą 19,52% podstawy wymiaru na ubezpieczenie emerytalne, 13% - na ubezpieczenie rentowe, 2,45% - na ubezpieczenie chorobowe, 040 do 8,12% na ubezpieczenie wypadkowe. Ze środków zgromadzonych w funduszu ubezpieczeń społecznych pokrywa się przede wszystkim wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego i wypadkowego oraz wydatki na tzw. prewencję rentową.

Fundusze społeczne znajdują się nie tylko w gestii władzy publicznej, ale tez w gestii zakładów pracy

i związków zawodowych np. zakładowy fundusz rehabilitacyjny osób niepełnosprawnych i zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Za instrumenty polityki społecznej można uznać liczne plany, programy, strategie rozwojowe różnych dziedzin mieszczące się w obszarze ich zainteresowań polityki społecznej sporządzane przez władze publiczną (rządową) np.

- Narodowa strategia zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich (2000-2006)

- Pierwsza Praca Jerzego Hausera (staże)

- Narodowy Program Zdrowia (1996-2005)

- Program Młodzież (2000-2002 opracowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu

- Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV

- Program Działań na rzecz osób niepełnosprawnych

- Polska Karta dla osób niepełnosprawnych

- Narodowy Plan Budownictwa Mieszkaniowego

- Narodowy Plan Rozwoju (2002-2006)

- Narodowy Plan Rozwoju (2007-20130 w trakcie realizacji)

W tych planach mamy pewne części odnoszące się do sfery społecznej i tak:

- Program Rynku Pracy

- Program Budowy tzw. Gospodarki Opartej na Wiedzy (GOW) wynika on z tzw. strategii lizbońskiej. Strategia lizbońska została uchwalona w 2000 roku w Lizbonie i zakładała, że do 2010 roku Unia Europejska nie tylko dogoni Stany Zjednoczone pod względem konkurencyjności, ale wręcz je prześcignie.

- Program Budownictwa Mieszkaniowego

- Program Ochrony Środowiska

- Program Ochrony Zdrowia

- Program Ochrony Kultury

- Program Ochrony Turystyki

- Program, rozwoju Aktywności społecznej

- Program Ubóstwa i wykluczenia społecznego

KWESTIE SPOŁECZNE W POLSCE

Ujmowane są w 2 grupach:

1) obejmuje kwestie o charakterze przedmiotowym, czyli dotyczy pewnych dziedzin społecznych.

W ostatnich publikacjach polityki społecznej wymienienia się 16 kwestii:

1. populacyjną (ludnościową, demograficzną)

2. bezrobocia

3. ubóstwa

4. edukacyjną

5. mieszkaniową

6. bezdomności

7. zdrowia

8. AIDS

9. Alkoholizmu

10. Narkomanii

11. Migracji

12. Rolną

13. Tzw. EKOKWESTIĘ

14. Prostytucji

15. Samobójstwa

16. Żebractwa

2) drugą grupę stanowią kwestie o charakterze podmiotowym, czyli dotyczące konkretnych

jednostek lub też grup społecznych. W Polsce dostrzega się 7 takich kwestii:

a) kwestia rodziny

b) kwestia przemocy w rodzinie

c) kwestia dziecka

d) kwestia przestępczości wśród nieletnich

e) kwestia osób niepełnosprawnych

f) kwestia osób starszych

g) kwestia mniejszości narodowych

Trzy podstawowe kwestie:

1. KWESTIA LUDNOŚCIOWA

2. KWESTIA BEZROBOCIA

3. KWESTIA UBÓSTWA

KWESTIA DEMOGRAFICZNA (LUDNOŚCIOWA)

Słowo demografia jest słowem pochodzących z języka greckiego i składa się z 2 słów:

DEMOS - lud (ludność)

GRAPHEJA (Grafeja) - opis

Czyli jest to opis populacji ludności w domyśle opisowym i jakościowym ludności.

Ze względu na ogromne zapotrzebowanie na ekspertyzy demograficzne demografia stała się jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się nauk społecznych, ponieważ to wielkość i struktura populacji stanowi wyjściową przesłankę przy podejmowaniu większości decyzji ekonomicznych, politycznych, społecznych, technologicznych itp. Demografia dostarcza tworzywa dla tzw. polityki ludnościowej (populacyjnej) prowadzona w każdym kraju w sposób oficjalny lub nieoficjalny.

POLITYKA LUDNOŚCIOWA to świadome oddziaływanie państwa zmierzające do osiągnięcia określanych efektów w sferze stosunków demograficznych a w szczególności zmierzające

do ukształtowania pożądanej liczby, struktury i rozmieszczenia ludności. Podejmowane przez państwo

w ramach polityki demograficznej przedsięwzięcia będą się koncentrowały na zapewnieniu tzw. równowagi demograficzno - ekonomicznej kraju szczegąc przed przeludnieniem i niedoludnieniem

oraz innymi zjawiskami niepożądanymi dla dalszego rozwoju ludności. Istnieją ścisłe związki między rozwojem ludnościowym i rozwojem ekonomicznym, które znajdują odzwierciedlenia w tzw. ekonomicznych teoriach ludności. Najbardziej znana teorią pochodzącą jeszcze z XVIII wieku jest teoria anglikańskiego pastora THOMASA MALTHUSA. Otóż w tej teorii zawarł on prawo ludności mówiące

o tym, że ludność wzrasta w tempie geometrycznym, natomiast liczba żywności w postępie arytmetycznym. Malthus uważa, że nędza ludzi jest spowodowana nadmiernym przyrostem ludności. Obecnie poglądy na teorię Malthusa nie są już tak krytyczne jak w XIX i XX wieku, ponieważ ujawnia

ona pewien istotny związek między wzrostem demograficznym a potencjałem wytwórczym rolnictwa

czy ziemi. Uważa się, że dzięki technologii możliwy jest znaczący wzrost wydajności produkcji rolnej

nie potrzebujący niekiedy samej ziemi. Ponadto mamy tez postęp genetyczny. Konfrontując dzisiejsze możliwości z produkcja można stwierdzić, że zaledwie połowa ziemi jest wykorzystywana dla celów rolniczych, zaś ludności świata nie rośnie tak szybko jak to przewidywał Malthus. Jeszcze w XVIII wieku uważano, że populacje między 5-6 mld ziemi oraz możliwości jej wyżywienia. Na początku lat 60-tych ONZ podało, że kule ziemską może zamieszkiwać nawet 16 mld ludzi. Ostatnie badania wykazały (2002r.), że maksymalnie może być 157 mld ludzi na ziemi. Obecnie jest 6 mld ludności. Z teoriami ekonomicznymi ludności wiąże się tzw. doktryna ludności optymalnej, czyli tzw. TEORIA OPTIMUM ZALUDNIENIA mówiąca, że dla danego kraju można wyznaczyć optymalną liczbę ludności. Według Malthusa liczba optymalna to taka, którą może wyżywić rolnictwo danego kraju. Ekonomiści angielscy twierdzą, że jest to taka liczba, której odpowiada największa wydajność przemysłu. Współcześnie najbardziej aktualne poglądy na ludność optymalną uważa się, że jest to ludność, której stan ilościowy

i jakościowy umożliwia realizację celów społecznych, a zarazem taką, która charakteryzuje się największym dochodem narodowym na 1 mieszkańca.

Generalnie uważa się, że dla zrealizowania celów społecznych przyrost ludności w ciągu jednego pokolenia powinien wahać się 10-15‰. Istnieje jednak konieczność indywidualnego rozpatrywania tego przyrostu dla każdego kraju. Wśród demografów określających optimum ludnościowe istnieją duże rozbieżności. I tak: Włoch NORA FEDERICZI za optimum dla Europy przyjmuje stopę dzietności na rodzinę w granicach 2,3 - 2,5, czyli minimum 2 dzieci SOVI (Francuz) przyjmuje za optymalną stopę współczynnik dzietności 1,3 - 1,5 (bierze pod uwagę wysoko rozwinięte kraje wschodnie. EDWARD ROSSET postuluje dla Polski takie hasło: „DWOJE DZIECI W RODZINIE”. Optimum zaludnienia będzie tyczyło się zarówno urodzeń żywych jak i podejmowania przedsięwzięć polegających na ograniczeniu zgonów, czy prowadzeniu stosownej polityki migracyjnej.

CELE POLITYKI DEMOGRAFICZNEJ:

Ponieważ polityka ta musi dostosować się do uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych najczęściej rozróżnia się dwa rodzaje:

1. w szerszym znaczeniu (sensulargo)

2. w węższym znaczeniu (sensustricto)

ad. a w szerszym znaczeniu :

obok oddziaływania na rozwój populacji i kształtowania się cech jakościowych obejmuje ona także przedsięwzięcia dotyczące warunków życia i pracy. W tym ujęciu polityka ludnościowa jest fragmentem (segmentem) polityki społeczno - ekonomicznej państwa, bo do istniejącej sytuacji demograficznej należy dostosować politykę zatrudnienia, gospodarki mieszkaniowej czyli wszystkie dziedziny.

Ad. b w węższym znaczeniu :

Jest to tylko polityka kształtująca czyli tzw., czysta polityka ludnościowa, której działania zmierzają do kształtowania poziomu umieralności.

W tym węższym znaczeniu politykę ludnościową można podzielić na 3 rodzaje:

1) tzw. polityka pronatalistyczna (pronaturalistyczna, populacjonistyczna);

2) polityka antynatalistyczna (antynaturalistyczna, depopulacyjna);

3) polityka neutralna (ambiwalentna).

Ad. 1 polityka pronatalistyczna

Ma na celu zwiększenie liczby ludności poprzez przyspieszenie tempa jej przyrostu lub też zahamowanie tempa jej spadku. Praktycznie będzie to polityka popierania rozrodczości (dzietności) sprowadzająca się do maksymalności urodzeń w rodzinie. Jest ona popularyzowana w krajach wysoko rozwiniętych, w których zaznacza się tzw. Regres populacji i w których występują problemy z tzw. zastępowalnością pokoleń.

Ad. 2 polityka antynatalistyczna

Zmierza do obniżenia tempa lub zahamowania tempa wzrostu. Jest charakterystyczny dla krajów słabo rozwiniętych, w których występuje w dłuższym okresie nadmierny przyrost naturalny np. Indie.

Ad. 3 ) polityka neutralna

Sprowadza się do nieingerencji w kształtowanie procesów demograficznych przy milczącym założeniu, że procesy są samoistne, autonomiczne i działa tu mechanizm prowadzenia do swoistej równowagi biologicznej. Polityka neutralna jest wiec polityką pasywną, a dwie poprzednie SA politykami aktywnymi.

Spotyka się też podział polityki na politykę:

1. ilościową - będzie się dążyć do osiągnięcia optymalnego stanu zaludnienia

2. jakościową - będzie się podejmować działania mające na celu ochronę społeczeństwa przed degeneracją fizyczną i umysłową np. choroby psychiczne, dziedziczne. Zagadnieniami tymi zajmuje się tzw. EUGENIKA, czyli nauka zakładająca możliwość doskonalenia dziedzicznych cech człowieka, a zwłaszcza rozwój dodatnich i ograniczanie ujemnych. Praktycznym odzwierciedleniem eugeniki jest np. poradnictwo przedślubne, walka z alkoholizmem, AIDS itd.

Aktualnie Polska polityka demograficzna ukierunkowana jest na 3 integralnie związane cele strategiczne:

1. zagwarantowanie, co najmniej prostej zastępowalności pokoleń

2. podnoszenie stanu jakościowego ludności w rozumieniu

3. stymulowanie wewnętrznego napływu i odpływu migracyjnego w taki sposób, aby nie dopuścić do terytorialnego zniekształcenia struktury ludności wg płci i wieku.

Prócz tych celów polityka zakłada likwidację:

1. nadumieralności

2. nadumieralności mężczyzn

3. równomierne rozłożenie zadań prokreacyjnych (płodzenie) między małżeństwami z różnych grup społecznych

Przy realizacji zamierzonych celów politycznych w wąskim celu wykorzystywane są 3 grupy środków oddziaływania:

1. ekonomiczne

2. prawne i administracyjne

3. socjologiczne, psychologiczne i moralne, czyli o charakterze popularyzatorskim.

Ad. 1 środki ekonomiczne :

Przykładem mogą być:

- zasiłki macierzyńskie

- zasiłki rodzinne

- zasiłki wypłacane z tytułu urodzenia dziecka

- zasiłki wychowawcze

- prorodzinna polityka

- system edukacji i oświaty

- system ochrony zdrowia.

W przypadku polityki antynatalistycznej środki to np.:

- środki antykoncepcyjne

- premiowanie sterylizacji

- przymusowa aborcja

Ad.2 środki prawne i administracyjne.

Przykładem może być:

- akty prawne dotyczące zakazu usuwania ciąży

- restrykcyjne lub liberalne ustawy o usuwaniu ciąży

- prawna ochrona kobiety ciężarnej i macierzyństwa

- określenie minimum wieku do zawarcia małżeństwa

Ad. 3 socjologiczne, psychologiczne i moralne :

Przykłady mogą być następujące:

- szkolna edukacja socjalna

- przygotowanie do życia w rodzinie

- kształtowanie i udział za pomocą środków masowego przekazu korzystnego klimatu dla macierzyństwa, dzietności

- oddziaływanie przez tworzenie systemu norm etycznych wynikających ze społeczeństwa, nauki kościoła katolickiego

Oprócz tych wszystkich środków najważniejsza grupa jest w reku państwa, bowiem trudno będzie realizować politykę ludnościową bez zabezpieczenia każdej rodzinie np. warunków mieszkaniowych, odpowiedniej infrastruktury społecznej, dostępu do usług komunikacyjnych itd. Problem ten nabiera znaczenia, ponieważ w Polsce jak i w innych krajach Europy utrwalił się model rodziny małodzietnej. Dla zabezpieczenia prostej zastępowalności pokolenia konieczny jest model rodziny, co najmniej dwu a nawet trzy dzietnej.

CECHY I WSKAŹNIKI ROZWOJU DEMOGRAFICZNEGO POLSKI:

Od początku lat 90-tych rozwój demograficzny naszego kraju uległ zahamowaniu na skutek niskiego przyrostu naturalnego. W latach 1999 - 2003 liczba ludności zmniejszyła się o prawie 90 000, a rok 2003 był już piątym z kolei, w którym odnotowano rzeczywisty ubytek ludności, a równocześnie drugim,

w którym nastąpił ujemny przyrost naturalny. Pod względem liczby ludności Polska jest na 30 miejscu

na świecie i na 8 w Europie. 62% ogółu populacji w Polsce stanowi ludność miejska żyjącą w 870 miastach, co oznacza, że na ludność wiejską przypada 38%. Na tle innych krajów Europy ludność Polski jest nadal, młoda w sensie demograficznym, jednakże średnia wieku (mediana) stale się zwiększa (teraz jest 36,2 lat). Czynnikiem wpływającym na liczbę ludności jest ujemne saldo migracji, co oznacza przewagę emigracji Polaków nad imigracją. To saldo występuje w całym okresie powojennym i kształtuje się na poziomie 25 - 35 tys. rocznie w latach. Cechą charakterystyczną ludności Polski jest systematyczne starzenie się społeczeństwa. W okresie transformacji w latach 1990 - 2003. udział dzieci

i młodzieży (0-17 lat) obniżył się o prawie 8% i ta grupa stanowi około 22% ogółu Polaków. Natomiast

o ponad 2 mln zwiększyła się liczba ludności w wieku produkcyjnym, którzy stanowią prawie 63%. Rośnie również liczba osób w wieku emerytalnym. Jest ich obecnie w porównaniu do 1990 roku o prawie 1 mln więcej. W końcu 2003 roku odsetek tej grupy ludności w ogólnej populacji wynosił 15,5%,

a to było o ponad 2,5 % więcej niż w 1990 roku. Od 1996 roku obserwuje się w Polsce szybki wzrost ludności w wieku produkcyjnym. Szacuje się, że grupa ta wrośnie do 2005 roku o kolejne 2 mln 150 tys. osób. Szacuje się, że liczba ludności tej grupy będzie rosła do 2010 roku, kiedy to osiągnie maksimum

na poziomie 27 mln 300 tys. osób (obecnie 26,6mln). Po 2010 roku liczba osób w wieku produkcyjnym będzie maleć i w 2020 roku osiągnie 25,1 mln osób i w 2030 roku niespełna 23 mln osób. Jednocześnie liczba osób w wieku 65 lat i więcej wzrośnie do 7,1 mln osób, w 2020 roku i 8,5 mln osób w 2030 roku. W wyniku tych procesów ludność Polski do 2030 roku zmniejszy się w stosunku do 2003 roku o ponad 2,5 mln osób (30,2 mln teraz). Przeciętny wiek obywatela Polski wzrośnie do 45,5 lat, a tzw. współczynnik obciążenia demograficznego będący stosunkiem liczby osób w wieku emerytalnym

do liczby osób w wieku produkcyjnym wyniesie niemal dwukrotnie więcej niż obecnie tzn. 19%. Problem starzenia się ludności dotyczy nie tylko Polski, ale całego świata.

Wykład V 30.04.2005r.

SYSTEM DEMOGRAFICZNY - SYTUACJA W POLSCE

Problemem podstawowym jest problem starzenia się społeczeństwa. Nie tylko starzenia się społeczeństwa ale również to, po prostu problem zmniejszania się populacji Polaków. Dziś przyzwyczailiśmy się, że Polska liczy 38 mln mieszkańców, a według najnowszych prognoz demograficznych w 2030 roku ma nas być 36 mln, a więc o 2 mln mniej. W dodatku około 25% mieszkańców Polski będą stanowić ludzie w wieku emerytalnym, dziś jest ich około 15%, a więc jest

to bardzo wymowny obraz starzenia się społeczeństwa. Zmiany demograficzne następują powoli i będą miały wpływ na wiele różnych procesów i zjawisk ekonomicznych. Przede wszystkim starzenie się społeczeństwa płynie na rynek pracy. Najpierw będziemy cieszyć się z tego, bo gdy starsi będą przechodzić na emeryturę przed młodszymi pojawi się szansa na pracę, ale z czasem ujawnią się niekorzystne efekty tych zmian. W 2003 roku na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadały 24 osoby starsze, a w 2030 roku będzie to już 46 osób . oznaczać to będzie, że dwóch pracujących będzie utrzymywać jednego emeryta. Znacznie większy odsetek w wieku poprodukcyjnym czyli tych starszych nie będzie tez obojętny dla finansów państwa. Wprawdzie reforma systemu emerytalnego spowodowała, że wypłata emerytur w przyszłości będzie relatywnie mniejszym obciążeniem dla finansów państwa. Państwo nie będzie musiało dokładać do systemu emerytalnego tak jak to obecnie robi, ale to tylko jeden z kosztów jakie niesie ze sobą starzenie się społeczeństwa. Trzeba wziąć pod uwagę, że świadczenia z nowego systemu emerytalnego będą relatywnie mniejsze niż obecnie. A więc nowy system odciąża państwo od obowiązku dofinansowania go, ale dla ludzi nie będzie systemem przyjaznym.

1. w 2000 roku emerytura odpowiadała mniej więcej 62% średniej płacy, a w 2020 roku może to być 40-45%, a w przypadku kobiet poniżej 40%. A to wszystko oznacza, że części emerytur będzie potrzebna pomoc społeczna.

2. Starsi ludzie będą wymagali większej opieki zdrowotnej, a to będzie bardziej kosztowne. Starzenie się społeczeństwa oznaczać będzie zmiany w funkcjonowaniu handlu i przemysłu.

Otóż oba te działy będą musiały się dostosować do struktury ludności, a więc do upodobań tej ¼ liczby ludności, swoich potencjalnych klientów, a więc będą musiały przystosować swoją produkcję i swoje usługi do osób w wieku emerytalnym. Niektórzy ekonomiści i demografowie twierdzą, że wykształci się nowy rynek. A mianowicie rynek opieki. Będzie to rynek obejmujący zarówno pomoc w załatwieniu codziennych spraw (sprzątanie, wizyta w banku) i prowadzenie domów pobytu dla osób starszych i niepełnosprawnych. Starzenie się społeczeńst5wa będzie miało tez wymiar polityczny, bo emeryci będą w przyszłości stanowić licząca się część elektoratu, czyli licząca się część wyborców. Łatwo przewidzieć, że będą głosować na tych polityków, którzy zobowiążą się zapewnić ich godziwe dochody i standardy życia. A więc już niedługo emeryci staną się grupą, o której względy będą zabiegać politycy.

SYTUACJA DEMOGRAFICZNA W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ

Problem starzenia się społeczeństwa dotyczy całej Unii Europejskiej tej poszerzonej. W Unii Europejskiej maleje liczba urodzeń przy jednoczesnym przedłużeniu długości życia. No i niestety ten proces starzenia się społeczeństwa jest podobny jak w Polsce i klasycznie obejmuje wszystkie kraje świata. Według raportu z marca 2005 roku (zielona księga) do 1030 roku liczba osób powyżej 80 lat wzrośnie z obecnych 19 mln do 35 mln. W tym samym czasie czyli do 2030 roku wzrośnie z 24 mln liczba pracowników w wieku starszym (55-64 lata) a o 7% czyli o prawie 21 mln zmaleje liczba pracowników młodych. Uważa się, że takie tendencje, takie zmiany będą to miały znaczenie społeczne i gospodarcze, że wręcz one zagrażają unijnej koniunkturze i standardom życia. Populacje niektórych państw Unii Europejskiej systematycznie się kurczą (systematycznie maleją).

Z 6 unijnych krajów o największej liczbie ludności jedynie we Francji i w Wielkiej Brytanii może ale

nie musi do 1050 roku nastąpić wzrost populacji. Przy czym wzrost ten nie będzie generalnie wynikał

ze zwiększonej liczby urodzeń, ale przede wszystkim ze zwiększonego napływu imigrantów. Wzrośnie malejący wskaźnik urodzeń w krajach UE budzi największy niepokój. Wyliczono, że aby pokolenia

w krajach UE w sposób naturalny się wymieniały, a więc aby była zagwarantowana tzw. zastępowalność pokoleń wskaźnik urodzen dzieci na 1 kobietę powinien wynosić co najmniej 2,1, a więc każda kobieta winna urodzić co najmniej 2 dzieci lub nawet 3 czy 4. tymczasem we Włoszech, Hiszpanii, Niemczech

i w Polsce wskaźnik urodzen wynosi 1,3. najniższy wskaźnik urodzeń występuje w Czechach, Słowacji, Słowenii i wynosi 1,1 - 1,2, a w Polsce wynosi 1,3. ten niekorzystny trend sprawi, że w ciągu kolejnych 20 lat populacja krajów należących obecnie do UE wzrośnie w zaledwie o 2%, czyli z 458mln do 47 mln w roku 2030. do 2030 roku liczba USA wzrośnie o ponad 25% czyli o ¼. Malejąca liczba ludności w UE znajdzie swe odbicie w kurczącej się gospodarce unijnej. Mniej ludzie oznacza mniejsza ilość pieniądza, mniejszą jego podaż czyli mniejszy PKB. To z kolei wpływa na mniejsze możliwości inwestowania i mniejszą konkurencję z USA. Sytuacja demograficzna UE jest dość trudna i nie wygląda na to, żeby miała się zmienić. Zaniedbania w procesach populacyjnych mogą doprowadzić do tego, że UE

nie wykorzysta wszystkich szans rozwojowych z uwagi na zbyt małą liczbę ludności i niewłaściwą

ich strukturę.

UBÓSTWO

Ubóstwo określa się :

1. jako brak dostatecznych środków materialnych do życia,

2. jako biedę,

3. jako niedostatek.

Przy czym bieda, niedostatek są pojęciami bliskoznacznymi ubóstwu. Stosuje się niekiedy gradację tego poziomu ubóstwa, a mianowicie: wpierw jest niedostatek, potem ubóstwo, potem bieda a na końcu nędza. A więc nędza oznacza zdecydowanie gorszy stan od tych powyższych.

Ubóstwo - jest to stan pewnego zmieniającego się w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki rodzinnej lub grupy społecznej.

Łącząc te dwie definicje wymyślono trzecią, czyli ubóstwo:

Ubóstwo - to zjawisko społeczne polegające na braku dostatecznych środków materialnych

dla zaspokojenia potrzeb życiowych jednostki lub rodziny.

Definicje te zwracają uwagę na istnienie w społeczeństwie pewnego uznanego powszechnie akceptowanego powszechnie poziomu potrzeb, do którego odnosi się uzyskiwany dochód. Jeśli dochód ten jest niewystarczający, oznacza to przejściowe lub trwałe ubóstwo jednostki, rodziny lub grupy społecznej.

Mimo prostoty tej definicji ubóstwo nie jest jednoznacznie określane.

Ubóstwo jest rozpatrywane w dwóch kategoriach, a mianowicie:

2. ubóstwo absolutne - kategoria absolutna

3. ubóstwo względne - kategoria względna

UBÓSTWO ABSOLUTNE - to stan warunków bytowych, który uniemożliwia realizację podstawowych funkcji życiowych. Jest to stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie i czasie za minimalne. Stosuje się więc pewien punkt odniesienia do ustalenia ubóstwa absolutnego. W węższym zakresie odnosi się do kategorii tzw. Przymierania z głodu. To można traktować nawet jako pojęcie tożsame, czyli jest to sytuacja niezaspokojenia minimalnych biologicznych potrzeb jednostki, rodziny

czy też grupy społecznej.

UBÓSTWO WZGLĘDNE - związane jest z nadmiernymi rozpiętościami w poziomie życia. Ubogimi

w społeczeństwie w dużych nierównościach nazywani są ludzie najgorzej sytuowani nawet wtedy,

gdy mają środki pozwalające zaspokoić więcej niż tylko ich podstawowe potrzeby. Istotna jest tu więc nie bezwzględna wysokość dochodów, lecz dystans (różnica) między nimi (najlepiej sytuowanymi

i najgorzej sytuowanymi). Ustalając granicę ubóstwa względnego bierze się więc pod uwagę przeciętny poziom życia będący udziałem innych członków społeczeństwa, czyli traktuje się to relatywnie.

UBÓSTWO ABSOLUTNE - odnosi się do stosunkowo wąskiej grupy ludzi zwłaszcza w społeczeństwie bogatym, zwłaszcza grupy, która poprzez brak dochodów i zarobków, zasobów zostaje trwale wykluczona zmarginalizowana. A więc do takiej grupy zaliczyć można będzie: prawdziwych żebraków, ludzi eksmitowanych, bezdomnych, obciążonych trwale patologią, niezaradnych, bez oszczędności, znajdujących się na poziomie i poniżej poziomu minimum egzystencji. Jest to grupa ludzi zdana wyłącznie na pomoc socjalną.

UBÓSTWO WZGLĘDNE - jest kojarzone ze znacznie liczniejsza grupą ludzi, których pozycję określa tzw. minimum socjalne będące standardem wyższym od minimum egzystencji co nie oznacza,

że pozwalającym zaspokoić wszystkie potrzeby człowieka. Kategorie minimum socjalnego należy rozpatrywać odrębnie dla każdego społeczeństwa narodu. Np. ubogi Niemiec czy francuz żyjący

na poziomie minimum socjalnego mogą być bogaci w porównaniu z Polakiem , Białorusinem, Słowakiem czy Ukraińcem.

TEORIE WYJASNIAJĄCE UBÓSTWO NA ŚWIECIE

Ubóstwo to problem społeczny i dlatego powstały teorie o ubóstwie.

Są 3 główne teorie naukowe ubóstwa :

I. Teoria skażonych charakterów

II. Teoria ograniczonych możliwości

III. Teoria Wielkiego Brata

1. Teoria skażonych charakterów - uważa ubóstwo za wynik indywidualnych wad, ułomności i defektów, a więc uwidaczniających się chociażby braku aspiracji, zdolności, braku możliwości. Twierdzi ona, że każdy człowiek może powiększyć swoje dochody, a biednym zostaje ten, kto nie włożył odpowiedniego wysiłku, aby stać się bogatym. Teoria ta odwołuje się do szkoły jako pierwotnego miejsca, gdzie kreuje się przyszłość człowieka, jednostki. Uważa ona, że kto nie miał motywacji do nauki będzie cierpiał biedę. „Biedny bo głupi, głupi bo biedny”.

II. Teoria ograniczonych możliwości - twierdzi, że zubożenie społeczeństwa, powstanie ubóstwa pozostaje poza kontrolą człowieka (jednostki). Uważa ona, że biednym jest się dlatego, że nie ma równego dostępu do szkół, miejsc pracy, że istnieje dyskryminacja ze względu na płeć, kolor skóry i temu rząd nie stosuje polityki protekcjonizmu wobec grupy najsłabszych.

III. Teoria Wielkiego Brata - zakłada, że rząd czyli Wielki Brat niszczy bodźce do umacniania niezależności ekonomicznej rodziny, bowiem poprzez wysokie podatki, poprzez liczne programy socjalne doprowadza do tego, że rodziny nie mają motywacji do poprawy swojej sytuacji ekonomicznej i uzależniają się od państwa. Życie z zapomogą jest dla wielu rodzin bardzo wygodne i niszczy chęć do pracy oraz powoduje powstanie tzw. kultur dobroczynności.

CECHY UBÓSTWA

Przyjmując podział ubóstwa na absolutne i względne można doszukiwać się różnych przyczyn ich powstawania.

1. Przyczyna ubóstwa absolutnego leży w takich cechach i zachowaniach ludzi, które uniemożliwiają im uzyskanie sukcesu we współuczestnictwie ekonomicznym. Do tych cech zachowań można zaliczyć;

a) niechęć do ciężkiej pracy

b) brak kwalifikacji zawodowych poszukiwanych na rynku

c) patologie życia rodzinnego

d) ułomności fizyczne i psychiczne, które mają wpływ na pozyskiwanie pracy i na pozostawanie

bez pracy. Sytuacje pogarsza też państwo, które przez system świadczeń, dotacji zniechęca do prób

polepszenia sytuacji, tylko do poszerzania się ubóstwa absolutnego.

2. Przyczyny ubóstwa względnego upatruje się w sytuacji gospodarczo - społecznej, która nie uwzględnia potrzeb ludzi, a jedynie traktuje ich w sposób instrumentalny (podmiotowy), a więc pod kątem przydatności dla gospodarki.

Ubóstwo w Polsce jest pochodną z jednej strony oficjalnych dochodów, które są mizerne, a z drugiej zaś strony stylu życia, a ponadto na ubóstwo wpływają uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne.

Do uwarunkowań wewnętrznych zalicza się :

- niski poziom wykształcenia większości społeczeństwa w warunkach gospodarki rynkowej. Oznacza

to brak konkurencyjności jednostki na rynku.

- wysokie wydatki rodzin na żywność i lekarstwa co przy niskich dochodach uniemożliwia jakiekolwiek

oszczędności.

Do uwarunkowań zewnętrznych w Polsce można zaliczyć:

- znaczna monopolizacje rynku pracy powodującą brak wyboru miejsca pracy i rodzaju pracy,

- brak podstawowych usług,

- brak interesującej oferty kulturowej co sprzyja wulgaryzacji, prymitywizacji życia wśród młodzieży,

- uczestnictwo w kulturze oparte na modelu telewizyjno - towarzysko - alkoholowym,

- trudna sytuacja mieszkaniowa, mała dostępność, zły stan sanitarny,

- nieakceptowana i niesprawna lokalna władza publiczna.

Ze względu na wymienione przyczyny można w Polsce wyróżnić 2 kategorie ubóstwa:

1. Ubóstwo Zawinione - powstaje z winy osób, których dotyczy. Osoby te cechują się niechlujstwem, pijaństwem, wulgaryzmem, agresją wobec otoczenia, prymitywizmem. Właśnie ludzie ci nie przyznają się do swego ubóstwa.

2. Ubóstwo Niezawinione - powstaje z przyczyn niezależnych od samych ubogich.

Aby mówić o ubóstwie, ocenić jego poziom stosuje się jego pomiary, w których wykorzystywane są różne mierniki.

Do głównych mierników ubóstwa zalicza się:

1. stopę ubóstwa

2. głębokość ubóstwa

3. zasięg ubóstwa

STOPA UBÓSTWA - informuje jaki procent społeczeństwa w danym kraju żyje poniżej linii minimum dochodów, czyli tzw., LINII UBÓSTWA.

GŁĘBOKOŚĆ UBÓSTWA - informuje jakie jest położenie osób ubogich względem linii ubóstwa.

ZASIĘG UBÓSTWA - określa przestrzenne występowanie ubóstwa na wsi.

W Polsce już od lat 70-tych XX w. jako podstawę określenia tzw. linii ubóstwa przyjęto miernik

w postaci Minimum Socjalnego, czyli najniższego kosztu dóbr i usług niezbędnych do zaspokojenia nie tylko potrzeb biologicznych, ale tez elementarnych potrzeb kulturowych oraz tych, które warunkują współżycie zbiorowe (społeczne).

Minimum socjalne uwzględnia więc koszty zapewniające takie warunki życia, by rodzina lub gospodarstwo domowe mogły zachować siły życiowe, posiadać i wychowywać dzieci oraz utrzymywać więź ze społeczeństwem. Minimum socjalne jest normatywnym miernikiem życia gospodarstwa domowego. Jego normatywność wynika z faktu, iż jest to ustalony przez ekspertów tzw. KOSZYK TOWARÓW I USŁUG konsumowany przez dany typ gospodarstwa domowego.

Ustaleniem tego normatywnego koszyka zajmują się dwie niezależne od siebie instytucje:

a) Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

b) GUS - Główny Urząd Statystyczny

Do minimum socjalnego zalicza się następujące grupy potrzeb:

- żywność,

- mieszkanie z eksploatacja i wyposażeniem,

- oświata i wychowanie

- kultura

- odzież i obuwie

- leki

- higiena

- sport i wypoczynek

- transport

- tzw. pozostałe wydatki będące swoista rezerwą w wysokości 4% ogółu koszyka.

Wymienione grupy wydatków składające się na minimum socjalne ustala się osobno dla 6 typów gospodarstw pracowniczych oraz dla dwóch typów gospodarstw emeryckich. Jest więc 8 koszyków. Najważniejsza pozycje koszyków stanowią wyżywienie i czynsz, pozostałe to marginalne wydatki.

W praktyce Polskiej funkcjonuje również określenie minimum egzystencji definiowane jako najniższy koszt dóbr i usług, który zaspokaja jedynie potrzeby podstawowe, a wiec których poziom ma nie dopuścić do tzw. degradacji biologicznej jednostki. Koszyk, który wyznacza poziom minimum egzystencji zawiera więc dobra niezbędne do przeżycia, czyli żywność, odzież chroniąca przed zimnem, dach nad głową i podstawowa pomoc leczniczą.

Uważa się, że minimum egzystencji wyznacza w Polsce tzw. Dolną granicę ubóstwa, natomiast minimum socjalne wyznacza górną granicę. Linia ubóstwa wyznacza też

w naszym kraju poziom najniższej emerytury. W 2004 roku było to 700 zł.

CHARAKTERYSTYKA KWESTII UBÓSTWA W POLSCE

W Polsce ubóstwo stało się obecnie poważna kwestią socjalna, a jego zasięg i głębokość nieustannie się powiększają. Według danych GUS-u w 2005 roku sytuacja jest następująca:

1. Blisko 5 mln Polaków żyje w skrajnym ubóstwie, czyli poniżej minimum egzystencji. Czteroosobowa rodzina będąca w takim położeniu ma na utrzymanie mniej niż 960 zł czyli około 8 zł

na osobę dziennie. Pojedyncza osoba żyjąca w skrajnym ubóstwie, której miesięczne dochody wynoszą 350 zł ma na dzień 11 zł.

2. Prawie 7 mln 700 tys. rodaków mieszka w rodzinach, które na swoje wydatki mają mniej niż wynosi tzw. ustawowa granica ubóstwa. Została ona wyznaczona dla czteroosobowej rodziny na mniej niż 1226 zł miesięcznie czyli około 10 zł dla jednej osoby dziennie.

3. 23 mln obywateli Polski (powyżej 60% populacji) ma na przeżycie mniej niż wynosi minimum socjalne, czyli poniżej granicy określającej sferę niedostatku i ostrzegającej przed ubóstwem absolutnym.

Stale rośnie liczba ludzi, którym grozi biologiczne wyniszczenie. W 1996 roku stanowili oni 6,5 % ogółu ludności, a w 2004 roku stanowili już 12%. Tylko w ciągu roku 2003 o 1% zwiększyła się liczba osób żyjąca w skrajnym ubóstwie (1% oznacza 385 000 osób). W sferze niedostatku żyje obecnie co drugi Polak, a w sferze biedy co 10. co 3 Polak ocenia, że jego położenie jest bardzo trudne, ale taka ocena jest traktowana jako ubóstwo subiektywne. Z raportu GUS-u wynika, że rozwarstwienie majątkowe w Polsce szybko się pogłębia, że bogatsi maja coraz więcej, ale biednych jest coraz więcej i mają coraz mniej. Dwaj eksperci którzy zajmują się tymi problemami Prof. Mieczysław Kabaj i prof. Janina Staniszkis przygotowali raport, w którym ostrzegają, że utrzymywanie się takiej patologicznej sytuacji może doprowadzić w ciągu 1 do 2 lat do wybuchu społecznego.

Ubóstwo dotyka osoby bezrobotne, osoby pracujące w sferze budżetowej oraz rodziny rolnicze (50%) i wielodzietne (80%). W ubóstwie jest około 30% ogółu małżeństw z trójka dzieci i 40% z czwórką i więcej dzieci.

Ubóstwo w Polsce cechuje się zróżnicowanym zasięgiem przestrzennym. Największy odsetek ludności ubogiej jest w mniejszych miejscowościach i małych miasteczkach, a na wsi sięga 70%. Największe ubóstwo sięga 8% w największych miastach (minimum 200 000 mieszkańców).

Jeśli chodzi o zróżnicowania regionalne to najmniejsze ubóstwo istnieje w województwie śląskim 10%, natomiast największe ponad 20% w województwie lubelskim, świętokrzyskim, warmińsko - mazurskim i podkarpackim.

Pytania do egzaminu :

I opisowe :

1. Wymień teorie wyjaśniające powstawanie kwestii społecznych oraz scharakteryzuj dwie z nich.

2. Przedstaw wymiary ( przekroje ) kwestii społecznych.

3. Doktryny a politryka społeczna.

4. Polityka społeczna w systemie nauk.

5. Podaj klasyfikację celów polityki społecznej oraz scharakteryzuj dwa znich.

6. Wyjaśnij istotę nowego systemu emerytalnego w Polsce.

7. przedstaw problem starzenia się ludności w Polsce i UE oraz jego konsekwencje.

8. Przedstaw kwestię ubóstwa w Polsce.

II Definicje :

1. Pierwotne podmioty polityki społecznej.

2. Fundusze celowe w Polsce.

3. Ubóstwo.

4. Ubóstwo absolutne.

5. Ubóstwo względne.

6. Minimum socjalne.

Pytania do egzaminu :

I opisowe :

1. Wymień teorie wyjaśniające powstawanie kwestii społecznych oraz scharakteryzuj

dwie z nich.

Istnieje szereg teorii naukowych wyjaśniających przyczyny powstawania kwestii społecznych.

1. TEORIA EWOLUCJONIZMU

2. TEORIA ASYMETRII

3. TEORIA ODCHYLEŃ (NIERÓWNOŚCI)

4. TEORIA SPRZECZNOŚCI SPOŁECZNYCH

5. TEORIA IDEOLOGICZNOŚCI I INSTYTUCYJNOŚCI

1. TEORIA EWOLUCJONIZMU - mówi, że każdy etap rozwoju ludzkości generuje własną kwestię społeczną. Jest to teoria, która rozpatruje kwestie społeczne w jej ewolucyjnym rozwoju. Ewolucja ta odbywa się od tzw. Starych do tzw. Nowych kwestii społecznych.

2. TEORIA ASYMETRII - sł. asymetria odnosi się do braku równowagi siły w społeczeństwie. A więc oznacza, że w społeczeństwie są grupy zorganizowane reprezentujące interesy swoich członków, które forsują ich realizację przez państwo ze szkodą dla tych co są niezorganizowani dla pojedynczych ludzi. Mówi się o istnieniu tzw. LOBINGU, a więc o istnieniu tzw. LOBBY, które forsuje swoje interesy i wymusza ich realizację za pośrednictwem polityki społecznej państwa.

2. Przedstaw wymiary ( przekroje ) kwestii społecznych.

Kwestie społeczne trzeba rozpatrywać w trzech przekrojach:

1. przekrój lokalny - odnosi kwestie społeczne do małej ograniczonej geograficznie przestrzeni społecznej, która może być np. parafia, gmina, okręg, powiat itp. Każda kwestia społeczna ma swój wymiar lokalny, albowiem powstaje ona zawsze oddolnie, co wynika ze zróżnicowania ludzi wspólnym położeniem geograficznym.

2. przekrój narodowy - odnosi się do skali całego kraju i związany jest z nierównomiernym rozwojem gospodarczym i społecznym poszczególnych jego regionów (województw). A więc mamy regiony bogate i biedne, doinwestowane i nie doinwestowane, przeludnione i nie przeludnione, o wysokiej stopie bezrobocia i niskiej stopie bezrobocia.

Tzw. Polaryzacja (zróżnicowanie) regionów wynika z osiągniętego w nich rozwoju ekonomicznego (gospodarczego), ale w każdym regionie (województwie) powoduje występowanie specyficznych kwestii społecznych, których suma ma właśnie charakter narodowy (krajowy).

Mówiąc o kwestiach społecznych w wymiarze narodowym należy wymienić te, które są najistotniejsze:

• kwestia bezrobocia

• niepewność społeczna

• ubóstwo i nędza

• mieszkalnictwo

• ochrona zdrowia

• ubezpieczenia społeczne

• edukacja

• demografia.

Są to wszystko kwestie odzwierciedlające problemy, które nękają naród i zagrażają szerszym zbiorowością i powodują deformację w całym rozwoju społecznym i cywilizacyjnym naszego kraju.

3. przekrój globalny (ponadnarodowy) - wyrazem tego jest zróżnicowanie całego świata pod względem rozwoju cywilizacyjnego, a więc występowania biegunów bogactwa i nędzy. Wymiar globalny uświadamia najlepiej asymetrię rozwoju ludzkości z jednej strony mamy do czynienia z sukcesami rozwojowymi, a z drugiej z występowaniem patologii tj. nędza, głód, ubóstwo, choroby, zacofanie itd. Są to wszystko kwestie o charakterze globalnym. W przekroju lokalnym i narodowym często nie dostrzega się skali tych zagrożeń, które najlepiej uwidaczniają się w skali globalnej. Globalny wymiar kwestii społecznych dotyczy optyki widzenia problemów ludzkości, która zamieszkuje ziemię jako planetę.

3. Doktryny a polityka społeczna.

Z wymienionych doktryn ( z 3 pierwszych) wywarły największy wpływ na politykę w Polsce w zakresie rozwiązywania kwestii społecznych.

I Doktryna liberalizmu - można traktować w sposób ortodoksyjny- skrajny liberalizm opiera się na 4 zasadach:

1. wolności jednostki

2. nienaruszalności własności prywatnej

3. dążności do bogacenia się

4. elastyczności ról życiowych.

Skrajny liberalizm zakłada również , że życie społeczne jest regulowane samoczynnie przez swobodną grę sił rynkowych.

W stosunku do polityki społecznej liberalizm jest:

1. przeciwny wszelkiej interwencji państwa w problemy społeczne, w szczególności interwencjom

polegającym na kształtowaniu płac , skracaniu czasu pracy, czy nadawaniu przywilejów w o obszarze

prawa pracy. To wczesny liberalizm sformował tzw. Spiżowe prawo pracy głosząc , że płace

robotnicze powinny być kształtowane na poziomie potrzebnych do wyżywienia tej ilości pracowników

których może zatrudnić przemysł.

2. Odrzucenie ustawodawstwa socjalnego jako bezcelowego i nieracjonalnego. Liberałowie twierdzą ,

że ustawodawstwo socjalne wiąże się z wydatkami społecznymi nadmiernymi , obciążającymi skarb

państwa , zmniejszanie zysku i wielkości zatrudnienia. W tym kontekście zjawisko nędzy , ubóstwa ,

nierówności liberalizm traktuje jako efekt lenistwa. Uważa się , że nędza, ubóstwo powinny pobudzić

wysiłek ludzki człowieka do pracy dającej dochód.

3. Nierówności społeczne które związane są z systemem kapitalistycznym, stanowią zło które powinno

być usunięte drogą ewolucyjną ale bez prowadzenia państwowej polityki społecznej.

Liberałowie wskazują 2 możliwości:

1) Poprzez zastosowanie progresji podatkowej przy nadmiernych dochodach

2) Poprzez zastosowanie progresji podatkowej przy dziedziczeniu spadków.

4. Liberałowie twierdzą, że polityka społeczna może mieć jedynie charakter doraźny a więc dotyczyć

kwestii socjalnych które ujawniają się na bieżąco , natomiast nie może mieć ona charakteru ciągłego

co oznacza odrzucenie przez tę doktrynę polityki społecznej władz publicznych. Przedstawicielami

doktryny liberalnej w polityce społecznej w Polsce byli :

WŁADYSŁAW ZAWADZKI który opowiadał się za tzw. Polityką empiryczną czyli wynikającą z potrzeby chwili.

Stanisław Głębiński - który postulował łagodzenie kwestii społecznych poprzez różnorodne działania prewencyjne , profilaktyczne jak np. edukacja społeczna , przeciwdziałanie spekulacji, rozwój samorządności lokalnej.

ROMAN DMOWSKI przywódca Endecji który zaciekle zwalczał związki zawodowe, które w jego mniemaniu myślą o swoich interesach - uważał że prowadzenie polityki społecznej przez państwo uniemożliwia wzrost gospodarczy i szkodzi samym robotnikom i wydłużenie czasu pracy . Reprezentował narodowy nurt w polityce społecznej.

FERDYNAND ZWEIG ( cwaing) - prof. Zwolennik liberalizmu socjalnego był miedzy innymi propagatorem upowszechniania własności poprzez przekazywanie akcji przedsiębiorstw robotnikom pracującym w przedsiębiorstwie

ADAM HEIDEL—zwolennik Fordyzmu była to koncepcja nowej współpracy . Współcześnie doktryna liberalna nie występuje w czystej postaci w polityce społecznej , lecz w postaci nieco złagodzonej określanej mianem neoliberalizmu lub socjalnego liberalizmu ( socjalliberalizm). Ze współczesnych polityków doktryny liberalnej w polityce społecznej trzeba wymienić Juliana Anleitnera który zajmuje się doktrynami w Polityce społecznej

II Doktryna katolicyzmu społecznego - Wywodzi się z nauki społecznej kościoła opisana i rozwinięta w kolejnych encyklikach papieskich. Doktryna ta oparta jest na następujących zasadach :

1) dobra wspólnego

2) solidarności

3) pomocniczości - subsydiarności

4) uczestnictwa

10. zasada chrześcijańska

11. zasada narodowa- państwo jest własnością narodu jako wspólnoty duchowej, zbioru wartości, , tradycji grup mniejszościowych

12. zasada demokratyczna która odrzuca indywidualizm i kolektywizm

13. zasada praworządności - dla prawa trzeba mieć szacunek bo prawo jest podstawą ładu społecznego

14. zasada sprawiedliwości społecznej- pod tą zasadą jest ustrój własności indywidualnej jako podstawa bytu rodziny , upowszechnienie własności ma być celem podzialu dochodu społecznego , uznanie dla prymatu pracy ludzkiej -praca wymaga osłony przez państwo .......

III DOKTRYNA SOCJALIZMU- przyjmowała różne postacie np. socjalizmu utopijnego, marksizmu, socjalizmu demokratycznego - socjaldemokratyzmu. Doktryna ta opiera się na jednej zasadzie a mianowicie zasadzie równości.

4. Polityka społeczna w systemie nauk.

Julian Anleitner

Naukowym przedmiotem badań polityki społecznej są systemy doktrynalne które przenikają się

i współzawodnicząc między sobą oferują w demokracji i w gospodarce rynkowej nowe programy społeczne.

Wg Juliana Anleitnera współczesna polityka społeczna jest wieloprzedmiotowa, bada i opisuje zmienną rzeczywistość , że systematyzuje i wartościuje podejmowane działania w zakresie rozwiązywania kwestii społecznych, że zajmuje się tzw. prawami socjalnymi obywateli. Jako nauka polityka społeczna ma charakter interdyscyplinarny a więc powiązana jest z wieloma innymi dyscyplinami naukowymi a zwłaszcza takimi jak : Ekonomia Statystyka. Historia Etyka Demografia Demoskopia Prawo Politologia Pedagogika Filozofia Socjologia Geografia Psychologia.

5. Podaj klasyfikację celów polityki społecznej oraz scharakteryzuj dwa z nich.

W Literaturze przedmiotu cele polityki społecznej ujmowane są w 4 grupach:

1) CELE GENERALNE

2) CELE EKONOMICZNE

3) CELE SPOŁECZNO - POLITYCZNE

4) CELE MORALNE

Wszystkie 4 grupy celów mogą być realizowane w poszczególnych krajach z różnym nasileniem i zmieniać swoją rangę (priorytet, hierarchię) w kolejnych etapach rozwoju. Na przyjęcie określonej hierarchii celów polityki społecznej wpływają z jednej strony potrzeby społeczne, potrzeby gospodarcze, typy ustroju politycznego, dominująca w danym kraju ideologia, doktryna, układ sił polityczno

- społecznych, kondycja finansów publicznych.

2) CELE EKONOMICZNE - to przede wszystkim zaspokojenie rozszerzanej ych reprodukcji i racjonalnego wykorzystania zasobów pracy, a wiec przyjęcie takiego celu oznacza, że uznaje się pracę (czynnik ludzki) za czynnik determinujący nie tylko wzrost ekonomiczny, ale również dobrobyt społeczny, czyli bez ludzi nie ma wzrostu i nie ma dobrobytu. Są to kategorie ze sobą ściśle powiązane. Cele te są realizowane za pośrednictwem stosownej polityki ludnościowej - demograficznej, polityki zatrudnienia - rynku pracy oraz polityki edukacyjnej.

3) CELE SPOŁECZNO - POLITYCZNE - w tych celach mieszczą się działania służące zachowaniu pokoju społecznego, który jest niezbędny do harmonijnego współdziałania różnych grup społecznych. Ponadto pokój społeczny uważany jest za podstawę (warunek) stabilizacji życiowej ludzi, a jego wartość rośnie wraz z podnoszeniem się poziomu dobrobytu społecznego. Dla realizacji tego celu społeczno - politycznego państwo powinno prowadzić stosowną politykę podziału dochodów, która winna zapewnić tzw. Funkcjonalną równość w społeczeństwie, a więc taka równość, która są wstanie wszyscy członkowie społeczeństwa zaakceptować. Ta równość kłóci się z logiką gospodarki rynkowej.

6. Wyjaśnij istotę nowego systemu emerytalnego w Polsce.

SYSTEM REPARTYCJI - polega na tym, że pokolenie pracujące opłacając składki emerytalne finansuje pokolenie emerytów i rencistów pobierających z tych składek świadczenia. System ten został zastąpiony tzw. Finansowaniem kapitałowym, w którym każdy oszczędza na własną emeryturę, wpłacając składki

do funduszy emerytalnych. Reforma systemu zabezpieczenia emerytalnego łączy wpływy tzw. Modelu niemieckiego z koncepcjami banku światowego. Jest to model mieszany zawierający w sobie elementy systemu repartycyjnego (na tej zasadzie działa I filar, czyli zreformowany ZUS), systemu kapitałowego (II filar tworzą prywatnie zarządzane fundusze emerytalne) i III filar będący uzupełniającą formą gromadzenia oszczędności na cele emerytalne. Mieszany charakter nowego systemu emerytalnego wyraża się w zróżnicowaniu źródeł jego finansowania. Większa część składek emerytalnych nadal trafia do instytucji państwowych I filaru opartego na zasadach repartycji. W II filarze nowego systemu, który oparty jest na otwartych funduszach emerytalnych zarządzanych przez instytucje komercyjne (Powszechne Towarzystwo Emerytalne). Środki ze składek emerytalnych są inwestowane na rynku kapitałowym i pomnażane. Wprowadzenie systemu kapitałowego (II filar) automatycznie ograniczyło rolę państwa w systemie zabezpieczenia emerytalnego, ale państwo nadal pozostaje gwarantem całego systemu emerytalnego co powoduje, że ma uprawnienie do interwencji, przejawem tego jest Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych - kontroluje, czy ten system działa sprawnie

i racjonalnie). Bardzo słabo jest rozwinięty III filar nowego systemu, którym są pracownicze programy emerytalne oraz indywidualne uczestnictwo w programach emerytalnych oferowanych przez firmy

i fundusze emerytalne. Nowy system przenosi ryzyko świadczeń przede wszystkim na przyszłego beneficjenta.

Już obecnie dostrzega się jego znaczące wady, a w szczególności :

- bardzo duży koszt utworzenia i funkcjonowania Powszechnych Towarzystw Emerytalnych,

- bardzo duży koszt działania państwowych organów nadzorujących rynek funduszy emerytalnych,

- bardzo wysokie koszty przejścia od monopolu systemu repartycyjnego do dominacji systemu

kapitałowego (II filar).

Koszty kształtują się na poziomie 5% PKB przez kilkanaście lat. Przez kilkanaście lat budżet Państwa będzie musiał dofinansowywać właśnie to wszystko, co będzie potrzebne do zapewnienia świadczeń

w I filarze.

Przy nowym systemie państwo będzie musiało jeszcze kilkadziesiąt lat wspierać I filar czyli ZUS-owski. Po 5 latach funkcjonowanie nowego systemu fundusze emerytalne czyli Firmy Powszechne Towarzystwa Emerytalne wypracowały przez inwestycje na rynku kapitałowym wzrost wartości powierzonych

im składek emerytalnych o mniej więcej 13% - 15%. Ponieważ nie zrekompensowało to wzrostu inflacji w tym okresie, a to oznacza utratę wartości kapitału zgromadzonego na przyszłe emerytury.

W tym samym okresie działające na rynku na zasadach dobrowolnego udziału Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych, które inwestowały w tzw. Bezpieczne instrumenty skarbowe tzw. Bony skarbowe i obligacje, zwiększyły wartość kapitału o 20% - 30% (dodatnia stopa aktywów). Nowy system emerytur oparty na tych trzech filarach cechuje się następującymi właściwościami (tabelka ma być na ksero od profesora).

7. przedstaw problem starzenia się ludności w Polsce i UE oraz jego konsekwencje.

SYSTEM DEMOGRAFICZNY - SYTUACJA W POLSCE

Problemem podstawowym jest problem starzenia się społeczeństwa. Nie tylko starzenia się społeczeństwa ale również to, po prostu problem zmniejszania się populacji Polaków. Dziś przyzwyczailiśmy się, że Polska liczy 38 mln mieszkańców, a według najnowszych prognoz demograficznych w 2030 roku ma nas być 36 mln, a więc o 2 mln mniej. W dodatku około 25% mieszkańców Polski będą stanowić ludzie w wieku emerytalnym, dziś jest ich około 15%, a więc jest

to bardzo wymowny obraz starzenia się społeczeństwa. Zmiany demograficzne następują powoli i będą miały wpływ na wiele różnych procesów i zjawisk ekonomicznych. Przede wszystkim starzenie się społeczeństwa płynie na rynek pracy. Najpierw będziemy cieszyć się z tego, bo gdy starsi będą przechodzić na emeryturę przed młodszymi pojawi się szansa na pracę, ale z czasem ujawnią się niekorzystne efekty tych zmian. W 2003 roku na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadały 24 osoby starsze, a w 2030 roku będzie to już 46 osób . oznaczać to będzie, że dwóch pracujących będzie utrzymywać jednego emeryta. Znacznie większy odsetek w wieku poprodukcyjnym czyli tych starszych nie będzie tez obojętny dla finansów państwa. Wprawdzie reforma systemu emerytalnego spowodowała, że wypłata emerytur w przyszłości będzie relatywnie mniejszym obciążeniem dla finansów państwa. Państwo nie będzie musiało dokładać do systemu emerytalnego tak jak to obecnie robi, ale to tylko jeden z kosztów jakie niesie ze sobą starzenie się społeczeństwa. Trzeba wziąć pod uwagę, że świadczenia z nowego systemu emerytalnego będą relatywnie mniejsze niż obecnie. A więc nowy system odciąża państwo od obowiązku dofinansowania go, ale dla ludzi nie będzie systemem przyjaznym.

1. w 2000 roku emerytura odpowiadała mniej więcej 62% średniej płacy, a w 2020 roku może to być 40-45%, a w przypadku kobiet poniżej 40%. A to wszystko oznacza, że części emerytur będzie potrzebna pomoc społeczna.

2. Starsi ludzie będą wymagali większej opieki zdrowotnej, a to będzie bardziej kosztowne. Starzenie się społeczeństwa oznaczać będzie zmiany w funkcjonowaniu handlu i przemysłu.

Otóż oba te działy będą musiały się dostosować do struktury ludności, a więc do upodobań tej ¼ liczby ludności, swoich potencjalnych klientów, a więc będą musiały przystosować swoją produkcję i swoje usługi do osób w wieku emerytalnym. Niektórzy ekonomiści i demografowie twierdzą, że wykształci się nowy rynek. A mianowicie rynek opieki. Będzie to rynek obejmujący zarówno pomoc w załatwieniu codziennych spraw (sprzątanie, wizyta w banku) i prowadzenie domów pobytu dla osób starszych i niepełnosprawnych. Starzenie się społeczeńst5wa będzie miało tez wymiar polityczny, bo emeryci będą w przyszłości stanowić licząca się część elektoratu, czyli licząca się część wyborców. Łatwo przewidzieć, że będą głosować na tych polityków, którzy zobowiążą się zapewnić ich godziwe dochody i standardy życia. A więc już niedługo emeryci staną się grupą, o której względy będą zabiegać politycy.

SYTUACJA DEMOGRAFICZNA W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ

Problem starzenia się społeczeństwa dotyczy całej Unii Europejskiej tej poszerzonej. W Unii Europejskiej maleje liczba urodzeń przy jednoczesnym przedłużeniu długości życia. No i niestety ten proces starzenia się społeczeństwa jest podobny jak w Polsce i klasycznie obejmuje wszystkie kraje świata. Według raportu z marca 2005 roku (zielona księga) do 1030 roku liczba osób powyżej 80 lat wzrośnie z obecnych 19 mln do 35 mln. W tym samym czasie czyli do 2030 roku wzrośnie z 24 mln liczba pracowników w wieku starszym (55-64 lata) a o 7% czyli o prawie 21 mln zmaleje liczba pracowników młodych. Uważa się, że takie tendencje, takie zmiany będą to miały znaczenie społeczne i gospodarcze, że wręcz one zagrażają unijnej koniunkturze i standardom życia. Populacje niektórych państw Unii Europejskiej systematycznie się kurczą (systematycznie maleją).

Z 6 unijnych krajów o największej liczbie ludności jedynie we Francji i w Wielkiej Brytanii może ale

nie musi do 1050 roku nastąpić wzrost populacji. Przy czym wzrost ten nie będzie generalnie wynikał

ze zwiększonej liczby urodzeń, ale przede wszystkim ze zwiększonego napływu imigrantów. Wzrośnie malejący wskaźnik urodzeń w krajach UE budzi największy niepokój. Wyliczono, że aby pokolenia

w krajach UE w sposób naturalny się wymieniały, a więc aby była zagwarantowana tzw. zastępowalność pokoleń wskaźnik urodzen dzieci na 1 kobietę powinien wynosić co najmniej 2,1, a więc każda kobieta winna urodzić co najmniej 2 dzieci lub nawet 3 czy 4. tymczasem we Włoszech, Hiszpanii, Niemczech

i w Polsce wskaźnik urodzen wynosi 1,3. najniższy wskaźnik urodzeń występuje w Czechach, Słowacji, Słowenii i wynosi 1,1 - 1,2, a w Polsce wynosi 1,3. ten niekorzystny trend sprawi, że w ciągu kolejnych 20 lat populacja krajów należących obecnie do UE wzrośnie w zaledwie o 2%, czyli z 458mln do 47 mln w roku 2030. do 2030 roku liczba USA wzrośnie o ponad 25% czyli o ¼. Malejąca liczba ludności w UE znajdzie swe odbicie w kurczącej się gospodarce unijnej. Mniej ludzie oznacza mniejsza ilość pieniądza, mniejszą jego podaż czyli mniejszy PKB. To z kolei wpływa na mniejsze możliwości inwestowania i mniejszą konkurencję z USA. Sytuacja demograficzna UE jest dość trudna i nie wygląda na to, żeby miała się zmienić. Zaniedbania w procesach populacyjnych mogą doprowadzić do tego, że UE

nie wykorzysta wszystkich szans rozwojowych z uwagi na zbyt małą liczbę ludności i niewłaściwą

ich strukturę.

8. Przedstaw kwestię ubóstwa w Polsce.

W Polsce ubóstwo stało się obecnie poważna kwestią socjalna, a jego zasięg i głębokość nieustannie się powiększają. Według danych GUS-u w 2005 roku sytuacja jest następująca:

1. Blisko 5 mln Polaków żyje w skrajnym ubóstwie, czyli poniżej minimum egzystencji. Czteroosobowa rodzina będąca w takim położeniu ma na utrzymanie mniej niż 960 zł czyli około 8 zł

na osobę dziennie. Pojedyncza osoba żyjąca w skrajnym ubóstwie, której miesięczne dochody wynoszą 350 zł ma na dzień 11 zł.

2. Prawie 7 mln 700 tys. rodaków mieszka w rodzinach, które na swoje wydatki mają mniej niż wynosi tzw. ustawowa granica ubóstwa. Została ona wyznaczona dla czteroosobowej rodziny na mniej niż 1226 zł miesięcznie czyli około 10 zł dla jednej osoby dziennie.

3. 23 mln obywateli Polski (powyżej 60% populacji) ma na przeżycie mniej niż wynosi minimum socjalne, czyli poniżej granicy określającej sferę niedostatku i ostrzegającej przed ubóstwem absolutnym.

Stale rośnie liczba ludzi, którym grozi biologiczne wyniszczenie. W 1996 roku stanowili oni 6,5 % ogółu ludności, a w 2004 roku stanowili już 12%. Tylko w ciągu roku 2003 o 1% zwiększyła się liczba osób żyjąca w skrajnym ubóstwie (1% oznacza 385 000 osób). W sferze niedostatku żyje obecnie co drugi Polak, a w sferze biedy co 10. co 3 Polak ocenia, że jego położenie jest bardzo trudne, ale taka ocena jest traktowana jako ubóstwo subiektywne. Z raportu GUS-u wynika, że rozwarstwienie majątkowe w Polsce szybko się pogłębia, że bogatsi maja coraz więcej, ale biednych jest coraz więcej i mają coraz mniej. Dwaj eksperci którzy zajmują się tymi problemami Prof. Mieczysław Kabaj i prof. Janina Staniszkis przygotowali raport, w którym ostrzegają, że utrzymywanie się takiej patologicznej sytuacji może doprowadzić w ciągu 1 do 2 lat do wybuchu społecznego.

Ubóstwo dotyka osoby bezrobotne, osoby pracujące w sferze budżetowej oraz rodziny rolnicze (50%) i wielodzietne (80%). W ubóstwie jest około 30% ogółu małżeństw z trójka dzieci i 40% z czwórką i więcej dzieci.

Ubóstwo w Polsce cechuje się zróżnicowanym zasięgiem przestrzennym. Największy odsetek ludności ubogiej jest w mniejszych miejscowościach i małych miasteczkach, a na wsi sięga 70%. Największe ubóstwo sięga 8% w największych miastach (minimum 200 000 mieszkańców).

Jeśli chodzi o zróżnicowania regionalne to najmniejsze ubóstwo istnieje w województwie śląskim 10%, natomiast największe ponad 20% w województwie lubelskim, świętokrzyskim, warmińsko - mazurskim i podkarpackim.

II Definicje :

1. Pierwotne podmioty polityki społecznej.

Zakres odnosi się do beneficjentów polityki społecznej a więc mogą to być wielkie zbiorowości

społeczne jak i jednostki, które uzyskują świadczenia społeczne. Są to pierwotne podmioty

polityki społecznej.

2. Fundusze celowe w Polsce.

Fundusz celowy to fundusz, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki są przeznaczane na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusze celowe powstały w socjalizmie, gdzie wypełniały funkcje redystrybucyjną i dlatego nazywano je funduszami pozabudżetowymi.

W latach 80-tych nastąpił wzrost funduszy celowych co z jednej strony wynikało z presji grup społecznych, z różnych środowisk, a z drugiej strony ich tworzenie było świadectwem „kupowania sobie” przez państwo przychylności i dyspozycyjności różnych grup społecznych np.:

- fundusze budowy mieszkań dla prokuratorów, sędziów,

- fundusze stypendialne dla środowiska prawniczego, dla ministrów, wsi, młodzieży itd.

Z funduszy aktualnie funkcjonujących za najważniejsze należy uznać:

1. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

2. Fundusz Pracy

3. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

3. Ubóstwo.

Ubóstwo określa się :

1. jako brak dostatecznych środków materialnych do życia,

2. jako biedę,

3. jako niedostatek.

Przy czym bieda, niedostatek są pojęciami bliskoznacznymi ubóstwu. Stosuje się niekiedy gradację tego poziomu ubóstwa, a mianowicie: wpierw jest niedostatek, potem ubóstwo, potem bieda a na końcu nędza. A więc nędza oznacza zdecydowanie gorszy stan od tych powyższych.

Ubóstwo - jest to stan pewnego zmieniającego się w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki rodzinnej lub grupy społecznej.

Łącząc te dwie definicje wymyślono trzecią, czyli ubóstwo:

Ubóstwo - to zjawisko społeczne polegające na braku dostatecznych środków materialnych

dla zaspokojenia potrzeb życiowych jednostki lub rodziny.

Definicje te zwracają uwagę na istnienie w społeczeństwie pewnego uznanego powszechnie akceptowanego powszechnie poziomu potrzeb, do którego odnosi się uzyskiwany dochód. Jeśli dochód ten jest niewystarczający, oznacza to przejściowe lub trwałe ubóstwo jednostki, rodziny lub grupy społecznej.

4. Ubóstwo absolutne.

UBÓSTWO ABSOLUTNE - to stan warunków bytowych, który uniemożliwia realizację podstawowych funkcji życiowych. Jest to stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie i czasie za minimalne. Stosuje się więc pewien punkt odniesienia do ustalenia ubóstwa absolutnego. W węższym zakresie odnosi się do kategorii tzw. Przymierania z głodu. To można traktować nawet jako pojęcie tożsame, czyli jest to sytuacja niezaspokojenia minimalnych biologicznych potrzeb jednostki, rodziny

czy też grupy społecznej.

UBÓSTWO WZGLĘDNE - związane jest z nadmiernymi rozpiętościami w poziomie życia. Ubogimi

w społeczeństwie w dużych nierównościach nazywani są ludzie najgorzej sytuowani nawet wtedy,

gdy mają środki pozwalające zaspokoić więcej niż tylko ich podstawowe potrzeby. Istotna jest tu więc nie bezwzględna wysokość dochodów, lecz dystans (różnica) między nimi (najlepiej sytuowanymi

i najgorzej sytuowanymi). Ustalając granicę ubóstwa względnego bierze się więc pod uwagę przeciętny poziom życia będący udziałem innych członków społeczeństwa, czyli traktuje się to relatywnie.

UBÓSTWO ABSOLUTNE - odnosi się do stosunkowo wąskiej grupy ludzi zwłaszcza w społeczeństwie bogatym, zwłaszcza grupy, która poprzez brak dochodów i zarobków, zasobów zostaje trwale wykluczona zmarginalizowana. A więc do takiej grupy zaliczyć można będzie: prawdziwych żebraków, ludzi eksmitowanych, bezdomnych, obciążonych trwale patologią, niezaradnych, bez oszczędności, znajdujących się na poziomie i poniżej poziomu minimum egzystencji. Jest to grupa ludzi zdana wyłącznie na pomoc socjalną.

5. Ubóstwo względne.

UBÓSTWO WZGLĘDNE - związane jest z nadmiernymi rozpiętościami w poziomie życia. Ubogimi

w społeczeństwie w dużych nierównościach nazywani są ludzie najgorzej sytuowani nawet wtedy,

gdy mają środki pozwalające zaspokoić więcej niż tylko ich podstawowe potrzeby. Istotna jest tu więc nie bezwzględna wysokość dochodów, lecz dystans (różnica) między nimi (najlepiej sytuowanymi

i najgorzej sytuowanymi). Ustalając granicę ubóstwa względnego bierze się więc pod uwagę przeciętny poziom życia będący udziałem innych członków społeczeństwa, czyli traktuje się to relatywnie.

UBÓSTWO WZGLĘDNE - jest kojarzone ze znacznie liczniejsza grupą ludzi, których pozycję określa tzw. minimum socjalne będące standardem wyższym od minimum egzystencji co nie oznacza,

że pozwalającym zaspokoić wszystkie potrzeby człowieka. Kategorie minimum socjalnego należy rozpatrywać odrębnie dla każdego społeczeństwa narodu. Np. ubogi Niemiec czy francuz żyjący

na poziomie minimum socjalnego mogą być bogaci w porównaniu z Polakiem , Białorusinem, Słowakiem czy Ukraińcem.

6. Minimum socjalne.

W Polsce już od lat 70-tych XX w. jako podstawę określenia tzw. linii ubóstwa przyjęto miernik

w postaci Minimum Socjalnego, czyli najniższego kosztu dóbr i usług niezbędnych do zaspokojenia nie tylko potrzeb biologicznych, ale tez elementarnych potrzeb kulturowych oraz tych, które warunkują współżycie zbiorowe (społeczne).

Minimum socjalne uwzględnia więc koszty zapewniające takie warunki życia, by rodzina lub gospodarstwo domowe mogły zachować siły życiowe, posiadać i wychowywać dzieci oraz utrzymywać więź ze społeczeństwem. Minimum socjalne jest normatywnym miernikiem życia gospodarstwa domowego. Jego normatywność wynika z faktu, iż jest to ustalony przez ekspertów tzw. KOSZYK TOWARÓW I USŁUG konsumowany przez dany typ gospodarstwa domowego.

Ustaleniem tego normatywnego koszyka zajmują się dwie niezależne od siebie instytucje:

a) Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

b) GUS - Główny Urząd Statystyczny

Do minimum socjalnego zalicza się następujące grupy potrzeb:

- żywność,

- mieszkanie z eksploatacja i wyposażeniem,

- oświata i wychowanie

- kultura

- odzież i obuwie

- leki

- higiena

- sport i wypoczynek

- transport

- tzw. pozostałe wydatki będące swoista rezerwą w wysokości 4% ogółu koszyka.

Wymienione grupy wydatków składające się na minimum socjalne ustala się osobno dla 6 typów gospodarstw pracowniczych oraz dla dwóch typów gospodarstw emeryckich. Jest więc 8 koszyków. Najważniejsza pozycje koszyków stanowią wyżywienie i czynsz, pozostałe to marginalne wydatki.

---