Proces tworzenia unii gospodarczej i walutowej

Pierwsze próby wprowadzenie euro

Pomysły wprowadzenia wspólnej waluty pojawiły się pod koniec lat sześćdziesiątych. Wiązało się to z rozpadem istniejącego od 1944 roku systemu sztywnych kursów walutowych z Bretton Woods. Dominującą pozycję w tym systemie zajmował przez ponad 20 lat dolar amerykański.

1969 - Szczyt w Hadze wytyczył jako główny cel integracji ustanowienie unii gospodarczej i walutowej.

Plan Pierre Wernera

Stąd przedstawiony w 1970 roku plan Pierre Wernera (premiera i ministra finansów Luksemburga) zawierał trójetapowy plan dojścia do unii walutowej i wprowadzenia wspólnej waluty dla sześciu wówczas państw członkowskich EWG (Francja, Niemcy, Włochy, Holandia, Belgia, Luksemburg).

Waż walutowy

Upłynnienie kursu dolara i kryzys naftowy sprawiły, że pomysł ten odsunięto w czasie. Powrócono do niego w dwa lata później, tworząc tzw. "wąż walutowy", w którym wahania kursów ograniczono do +/-2,25 proc.

Europejski System Walutowy i ECU

Inicjatywa utworzenia Europejskiego Systemu Walutowego

Kolejną inicjatywą, zmierzającą do powstania wspólnej waluty było w 1979 roku powołanie Europejskiego Systemu Walutowego z inicjatywy Brytyjczyka Roya Jenkinsa. Pomysł Jenkinsa popierali: ówczesny prezydent Francji Valery Giscard d'Estaing i kanclerz Niemiec Helmut Schmidt. ESW wprowadzał zasady stabilizowania kursów walut (ERM - Mechanizm Kursów Walutowych) i finansowania deficytów płatniczych EWG.

Zasady funkcjonowania ESW

Początkowo przyjęto, że wahania kursów rynkowych nie mogą przekraczać +/-2,25 proc. kursów podstawowych (wyjątek: Wielka Brytania, Hiszpania, Włochy, dla których kurs ustalono na +/-6 proc). Oznaczało to, że gdy któraś z walut osiąga wobec innej dolny lub górny pułap, banki innych krajów sprzedają wówczas walutę, na którą istnieje największy popyt i skupują walutę zagrożoną. Jednym z instrumentów regulowania kursów są też stopy procentowe, ustalane przez banki. W pierwszych latach istnienia systemu parytety modyfikowano z początku co 7 miesięcy, następnie co 18 miesięcy.

Najważniejszym elementem Europejskiego Systemu Walutowego stała się ECU- Europejska Jednostka Monetarna. Skrót ECU przypomina nazwę monety francuskiej, bitej pierwotnie w złocie, potem w srebrze (1266-1270). Od czasu Ludwika XIII monety były rozpowszechnione także w innych krajach jako talar francuski.

Ku Unii Gospodarczej i Walutowej

Jednolity Akt Europejski

Opracowany przez Komitet Delorsa (od nazwiska ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej Jacquesa Delorsa) Jednolity Akt Europejski (1986) zakładał stworzenie jednolitego rynku dla dóbr, kapitału, siły roboczej i usług, poprzez usunięcie wszelkich barier w przepływie tych dóbr między krajami członkowskimi do roku 1992.

Raport Delorsa

Delors uważał, że wspólna waluta wyeliminuje ryzyko związane z wahaniami kursów walutowych i koszty transakcyjne ponoszone przy wymianie walut. W kwietniu 1989 roku przedstawiono tzw. Raport Delorsa. Raport ten sprecyzował plan powołania Unii Gospodarczej i Walutowej, składający się z trzech etapów, przy czym początek I etapu - liberalizację przepływu kapitału ustalono na początek 1990 roku.

Traktat z Maastricht

Ogólne zasady

W oparciu o propozycje zgłoszone w raporcie Delorsa, w 1992 roku podpisany został w Maastricht traktat o Unii Europejskiej. Uwzględniał on reformę polityczną i ekonomiczną - dał podstawę prawną do ustanowienia instytucji, koniecznych do stworzenia Unii Gospodarczo-Walutowej, jak np. Europejski System Banków Centralnych. Traktat zarysował ostateczny plan przejścia do Unii Gospodarczo-Walutowej i wprowadzenia wspólnej waluty w 1999 roku.

W Maastricht zdecydowano też, że II etap UGW rozpocznie się na początku roku 1994. Przewidywano dalszą integrację polityki państw członkowskich, stworzenie podstaw do funkcjonowania Europejskiego Banku Centralnego i do zakwalifikowania do II etapu jak największej liczby państw.
Jednak w 1992 roku w obliczu wysokich kosztów zjednoczenia Niemiec i zachwiania się koniunktury gospodarczej, we wrześniu funt brytyjski i lir włoski były zmuszone do opuszczenia ERM, kilka miesięcy później zdewaluowane zostały również: funt irlandzki, escudo portugalskie i peseta hiszpańska.
W sierpniu 1993 roku poszerzono limit wahań do +/-15 proc.

Kryteria konwergencji

Traktat z Maastricht określił kryteria konwergencji (zbieżności), które muszą spełnić państwa pragnące przystąpić do Unii Gospodarczej i Walutowej:

- Deficyt budżetowy: nie przekracza 3 proc. PKB, chyba, że przekroczenie jest niewielkie i przejściowe
-Dług Publiczny: Nie przekracza 60 proc. PKB
- Inflacja: Nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego poziomu trzech krajów o najniższej inflacji
- Dochód z obligacji: Stopa od długoterminowych obligacji rządowych nie przekracza o więcej niż 2 punkty procentowe poziomu z trzech krajów o najniższej inflacji
- Kurs walutowy: musi, bez dużych napięć, mieścić się w zakresie normalnych wahań ERM przez dwa ostatnie lata

Ku wspólnej walucie

W 1993 roku powołano Europejski Instytut Walutowy, którego celem było zbudowanie Europejskiego Systemu Banków Centralnych z Europejskim Bankiem Centralnym we Frankfurcie. Państwa Unii Europejskiej przygotowując się do wprowadzenia wspólnej waluty obniżyły poziom inflacji i zredukowały deficyt publiczny. W grudniu 1995 roku na szczycie w Madrycie zaakceptowano plan wprowadzenia euro.

05. 1998 - Ustalenia listy krajów UE, które mogą przystąpić do unii walutowej

01.06.1998 - Europejski Instytut Monetarny (Walutowy) przekształca się w Europejski Bank Centralny

12. 1998 - Ustalenie stałych kursów euro w walutach narodowych

01.01.1999 - Wprowadzenie wspólnej waluty euro w 11 krajach

01.01.2001 - Grecja przystępuje do unii walutowej

Zgodnie z postanowieniami Traktatu z Maastricht tworzenie unii gospodarczej i walutowej -UGW miało przebiegać w trzech etapach.

Etap pierwszy trwał od 1 lipca 1990 roku do 31 grudnia 1993 roku. W okresie tym zliberalizowano zasady świadczenia usług bankowych i finansowych, a także obrót papierami wartościowymi między krajami członkowskimi. Uległa również wzmocnieniu koordynacja polityki ekonomicznej (zwłaszcza pieniężnej). Zacieśniono również współpracę banków centralnych.

Etap drugi (faza przejściowa) rozpoczął się1 stycznia 1994 roku. Podczas jego realizacji utworzono instytucje potrzebne do realizacji UGW, w tym przede wszystkim Europejski Instytut Monetarny (EMI) z siedzibą we Frankfurcie nad Menem, który miał stanowić zalążek przyszłego Europejskiego Banku Centralnego (ECB). Drugi etap zadecydował o zakwalifikowaniu krajów członkowskich do uczestnictwa w unii gospodarczej i walutowej. Każdy kraj, który zamierzał przystąpić do ostatniego etapu realizacji UGW musiał spełnić tzw. kryteria zbieżności (wskaźniki konwergencji).

Ostatecznie do trzeciego etapu przeszło 11 państw członkowskich. Tworzenie unii walutowej rozpoczęły: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy. Do UGW nie przystąpiły: Grecja, Szwecja, Dania i Wielka Brytania.

Etap trzeci rozpoczął się 1 stycznia 1999 roku. W tym dniu rozpoczęto wprowadzanie do obiegu wspólnej waluty - euro. Proces ten miał składać się z dwóch etapów i trwać trzy i pół roku.

---