Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Semestr II

Procesy transformacji

polskiej gospodarki a wzrost

gospodarczy

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Sytuacja gospodarcza lat 70-

tych XX wieku.

W latach 70-tych wzrosła produkcja przemysłowa i rola przemysłu, który

w 1971r. po raz pierwszy w dziejach gospodarczych Polski przekroczył

50%-wy udział w dochodzie narodowym. Nadal jednak zatrudnienie w

rolnictwie było zbyt duże, charakterystyczne dla krajów o niskim

zawansowaniu przemysłowym.

Niedorozwiniętym pozostawał sektor usług. Nadmiernie koncentrowano

handel, co nieoczekiwanie przyczyniło się do zwiększenia roli

spółdzielczości w zaopatrywaniu rynku.

Spadła produkcja rolna.
Wystąpiły zasadnicze różnice w dynamice wzrostu między pierwszym

(wzrost dochodu narodowego o 9,8%), a drugim pięcioleciem (1,2 %).

Zaczęły się uzewnętrzniać trudności gospodarcze, wcześniej

niezauważalne:

 rosnące braki artykułów żywnościowych,

 trudności ze zwiększeniem eksportu, szczególnie do krajów

kapitalistycznych,

Miało miejsce wielkie wykorzystywanie zagranicznych kredytów w

nieracjonalny sposób (nie dający możliwości ich późniejszej spłaty).

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Nastąpiła wtedy stagnacja strukturalna gospodarki polskiej co

odzwierciedlał dochód narodowy. W pierwszej połowie dekady średnie

roczne tempo wzrostu dochodu narodowego było ujemne (z powodu

jego silnego spadku w pierwszym dwuleciu). Drugą połowę

charakteryzował wzrost dochodu narodowego, chociaż w 1989 r. nastąpił

jego lekki spadek jako konsekwencja ponownego ujawnienia się zjawisk

kryzysowych.

Spadł udział przemysłu w tworzeniu dochodu narodowego. Utrzymywała się

wysoka energo- i materiałochłonność produkcji a jej zwiększenie odbyło

się kosztem obniżenia jakości.

Wydatki wojskowe rosły w wysokim tempie (12% - 13% rocznie).
Wzrosła nieznacznie produkcja rolna.
Zwiększyła się rola krajów wysoko rozwiniętych w polskim handlu

zagranicznym.

Spadł udział wysoko przetworzonych produktów w eksporcie, wzrósł import

nisko przetworzonych i surowców.

Ze strony państw zachodnich nałożono restrykcje finansowe i handlowe po

wprowadzeniu stanu wojennego, wciąż rosło zadłużenie wobec zagranicy

Sytuacja gospodarcza lat 80-

tych XX wieku.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Polska – Hiszpania,

Węgry - Austria

PKB per capita (w dolarach międzynarodowych z 1990 r.) w1950 r. i 1990 r.:

Polska i Hiszpania, Węgry i Austria.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Przełomowy rok 1989

Rząd Tadeusza Mazowieckiego, w którym funkcje wicepremiera i

ministra finansów pełnił Leszek Balcerowicz, podjął działania

w celu zmniejszenia wydatków budżetu państwa, ograniczenia

dotacji dla deficytu nowych przedsiębiorstw, zmniejszenia

zakresu inwestycji, zahamowania dynamiki płac . W tym

samym czasie rozpoczęto podnoszenie kursu walut obcych.

We wrześniu 1989 roku rząd przedstawił założenia polityki

ekonomicznej konkretyzując plany na najbliższą przyszłość,

zgodnie z zasadami przyjmowanymi przez MFW. Na czoło

programu nazwanego „planem Balcerowicza" wysunięto:



energiczną walkę z inflacją,



przywracanie równowagi rynkowej,



otwarcie gospodarki polskiej na import.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Realizacja „planu

Balcerowicza”

Na początku 1990 r. rząd sprecyzował program stabilizacyjny i przystąpił do jego realizacji.

Podstawowym celem działań przewidzianych w ramach programu miało być:



osiągnięcie równowagi,



zlikwidowanie charakterystycznego dla gospodarki socjalistycznej stanu „ssania"

(nadwyżki popytu nad podażą),



zdławienie inflacji.

Do osiągnięcia tych celów zastosowano narzędzia polityki pieniężnej, wspomagane

działaniami w sferze cenowo-dochodowej, a służące ograniczaniu popytu. Przystąpiono

do energicznego egzekwowania dochodów budżetu państwa i redukcji jego wydatków

(m.in. w postaci ograniczenia ulg podatkowych i dotacji),

Podniesiono wysokość stopy procentowej do poziomu wskaźnika inflacji i dokonano

wydatnego zmniejszenia kwot kredytów przyznawanych na preferencyjnych

warunkach.

W celu zahamowania wzrostu płac zastosowano:



wysokie opodatkowanie przyrostu wynagrodzeń przekraczającego określone normy



jednocześnie przeprowadzono dewaluację waluty krajowej w stosunku do walut

wymienialnych, umożliwiając wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego i

stabilizację kursu walutowego



prowadzenie restrykcyjnej polityki fiskalnej



wprowadzenie podatku od ponadnormatywnych wynagrodzeń

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Plusy i minusy realizacji

„planu Balcerowicza”

Najważniejsze sukcesy:



szybkie zrównoważenie rynku (radykalna poprawa zaopatrzenia
sklepów, likwidacja kolejek i usunięcie większości niedoborów,



stworzenie korzystnych warunków dla rozwoju
przedsiębiorczości i wzrostu udziałów sektora prywatnego w
gospodarce narodowej,



wzrost obrotów handlu zagranicznego i zmiana jego struktury,



zmniejszenie stopy inflacji, czyli stopy wzrostu ogólnego
poziomu cen z 2000% w roku 1989 do 35% w 1993 roku,



poprawa efektywności gospodarowania,



Wzrost przeciętnej wydajności pracy.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Plusy i minusy realizacji

„planu Balcerowicza”

Do kosztów realizacji „planu Balcerowicza”

zaliczamy:



spadek wzrostu gospodarczego PKB,



pojawienie się dotąd w Polsce nie znanego zjawiska,
jakim jest bezrobocie,



duży spadek płacy realnej oraz pojawienie się ubóstwa,



załamanie się budownictwa mieszkaniowego.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Źródło: GUS, Przedsiębiorczość w Polsce. Raport. Czerwiec 2003..MGPiPS

-11.6

-7.0

2.6

3.8

5.2

7.0

6.0

6.8

4.8

4.1

4.0

1.0

1.3

-15.0

-10.0

-5.0

0.0

5.0

10.0

1990 1991

1992 1993

1994

1995

1996

1997 1998

1999

2000

2001

2002

Tempo wzrostu PKB w Polsce

w latach 1990-2002 (ceny stałe w

%)

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

PKB Polski na tle innych

państw posocjalistycznych.

Realny PKB, 2002 r. (1989=100).

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Inflacja Polski na tle innych

państw posocjalistycznych.

Inflacja średnioroczna, 2003 r. (proc.).

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

BIZ

Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski (mld USD) w latach

1991-2003

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Efekty transformacji polskiej

gospodarki.

Obszar

zmian

Sytuacja przed startem reform

Stan obecny

Pieniądz

Ogromna inflacja (251% w

1989 r.).

Brak

wymienialności

pieniądza.

Stabilny poziom cen (inflacja w

2003 r. 1,7%, w 2004 na skutek

wejścia do UE 4,5%).

Pełna wymienialność złotego.

Zakres

rynku

W 1988 r. usunięto bariery

przedsiębiorczości prywatnej.

Rynek skrajnie ograniczony do

szarego i czarnego rynku,

Ceny

w

większości

kontrolowane.

Większość przedsiębiorstw jest

prywatna.

Wolne

ceny

zdecydowanie

przeważają (ceny podlegające

wpływom

administracyjnym

stanowią 27,2% koszyka CPI).

Struktura

własności

Udział sektora prywatnego w

PKB w 1989 r. 23,1%.

Udział sektora prywatnego w

zatrudnieniu ogółem w 1989 r.

29,6%.

Udział sektora prywatnego w

PKB w 2001 r. 76,2%.

Udział sektora prywatnego w

zatrudnieniu ogółem w 2001 r.

74,8%,

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Obszar

zmian

Sytuacja przed

startem reform

Stan obecny

Otwarcie
na świat

Handel zagraniczny

bardzo ograniczony,
uzależniony

od

RWPG.

Bardzo

niewielki

udział
bezpośrednich
inwestycji
zagranicznych

w

PKB.

Wysoki

udział

surowców

i

żywności w całości
eksportu

(36

procent w 1990 r.).

Szerokie otwarcie na świat zgodnie z

rachunkiem ekonomicznym (w 2002 r.
prawie 70% handlu zagranicznego Polski
stanowił handel z krajami UE).

Duży napływ bezpośrednich inwestycji

zagranicznych – w latach 1989-2002 38,6
mld dolarów (najwyższy wśród krajów
posocjalistycznych), tj. prawie 1000 dol.
na mieszkańca.

Znaczny

wzrost

udziału

produktów

przemysłowych w całości eksportu (do 79
procent w 2001 r.).

Ochrona
zdrowia

Brak

prywatnych

placówek

ochrony

zdrowia.

Oczekiwana

długość życia kobiet

– 75,5 lat, mężczyzn

– 66,7 lat.

Niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej

stanowiły w 2002 r. 60 proc.

 55,9 proc. porad lekarskich w 2002 r.

udzieliły niepubliczne zakłady opieki

zdrowotnej*.

Oczekiwana długość życia kobiet – 78,4

lata, mężczyzn – 70,2 lat (2002 r.).

Efekty transformacji polskiej

gospodarki.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Obszar

zmian

Sytuacja przed startem

reform

Stan obecny

Środowisko

naturalne

Roczna emisja 3,5 kg CO

2

na jednego dolara PKB.

Nadmiernie

zanieczyszczonych

35,8

procent rzek w 1990 r.

Ponad 30 procent ścieków

wymagających

oczyszczenia

Roczna emisja 2,3 kg dwutlenku

węgla na jednego dolara PKB.

W 2001 r. rzeki nadmiernie

zanieczyszczone

stanowią

19,7

procent wszystkich rzek.

Około

10

procent

ścieków

wymagających oczyszczenia

Edukacja

Brak szkół prywatnych.

97

państwowych

szkół

wyższych kształciło 378

tys. studentów

2

.

W

roku

szkolnym

1989/1990

istniało

12

prywatnych

szkół

podstawowych i liceów.

Liczba studentów zwiększyła się z

378 tys. w 1990 r. do 1800 tys. w

2002 r. czyli prawie pięciokrotnie.

W 2002 r. 252 z 377 (tj. 66,8 proc.)

szkół wyższych stanowiły szkoły

prywatne, kształcące 528 tys. (tj.

29,7 proc.).

W roku szkolnym 2003/ 2004

prywatnych szkół podstawowych,

gimnazjów i liceów jest 1362, co

stanowi 9,9 proc. wszystkich szkół.

Kształcą one 2 proc. ogółu uczniów.

Efekty transformacji polskiej

gospodarki.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Obszar zmian

Sytuacja przed startem
reform

Stan obecny

Mieszkalnictw
o

W 1988 r. przeciętna liczba

mieszkań na 1000 ludności
wynosiła 283.

W 2002 r. przeciętna liczba

mieszkań na 1000 ludności
wzrosła do 311.

Przeciętna liczba osób na

pokój w 1988 r. wynosiła
1,43.

Przeciętna liczba osób na

pokój w 2002 r. zmalała do
1,19.

Sektor
bankowy

Brak banków prywatnych,

100% udział państwa w
sektorze.

Sektor prywatny: 51 z 57

banków, 74,8% aktywów, 78,4%
kredytów netto dla
przedsiębiorstw

Efekty transformacji polskiej

gospodarki.