Unia Gospodarcza i Walutowa
Pierwsze sformułowania dotyczące współpracy walutowej pojawiły się już w traktacie ustanawiającym EWG. Priorytetem były jednak wówczas prace nad wspólną polityką rolną, utworzeniem unii celnej oraz - docelowo - wspólnego rynku. Ponadto funkcjonowanie systemu z Bretton Woods gwarantowało wówczas stabilność walut, co nie rodziło potrzeby zacieśnienia współpracy w tym zakresie. Dopiero stopniowe załamywanie się dotychczasowego systemu walutowego, które odbiło się negatywnie na handlu w ramach EWG, skłoniło jej członków do wypracowania własnej koncepcji integracji walutowej.
Pierwszy projekt w tym zakresie powstał jeszcze przed ostatecznym załamaniem się systemu z Bretton Woods w 1971 - był to tzw. raport Barre'a z 1969 roku. Jego następcą był plan Wernera, w którym zaprezentowano projekt utworzenie unii ekonomicznej i walutowej. Oba projekty nie były jednak w pełni realizowane, m.in. z uwagi na kryzys naftowy oraz rozszerzenie EWG do dziewięciu państw.
Europejski System Walutowy
Europejski System Walutowy – porozumienie zawarte przez państwa członkowskie Wspólnoty Europejskiej i Komisję Europejską w 1979 roku w celu zawężenia pasma wahań między ich własnymi walutami. Najpierw został stworzony tzw. wąż walutowy, a następnie w wyniku rozwoju systemu międzynarodowych płynnych kursów walutowych postanowiono wprowadzić dalsze regulacje i ustanowiono Europejski System Walutowy (ESW), oparty na stałych kursach walutowych.
Cele ESW
stworzenie obszaru stabilności monetarnej, która regulowałaby sytuację gospodarczą i polityczną w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej
uniknięcie wpływu na gospodarki państw z niską inflacją konkurencyjnych dewaluacji przeprowadzanych przez kraje z wyższą inflacją
wprowadzenie zewnętrznego czynnika, który dyscyplinowałby związki zawodowe lub wzmacniał wiarygodność polityki antyinflacyjnej w krajach z wysoką inflacją
Najważniejsze trzy elementy ESW
Mechanizm Kursów Walutowych (ERM) mający na celu redukcję wahań między kursami walut krajowych Wspólnoty Europejskiej ( 6 członków UE)
Wspólna waluta ECU - European Currency Unit - waluta bezgotówkowa, składająca się z koszyka 9 walut krajów EWG, później w 1999 zastąpiona przez EURO
Mechanizm interwencyjno - kredytowy banków centralnych - dostarczania kredytu krajom mającym trudności z bilansem płatniczym ( wszystkie państwa członkowskie UE)
1 ETAP OD 1 LIPCA 1990 R
|
|---|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Określenie nieodwołalnych kursów wymiany walut krajowych na euro |
|---|
| Wprowadzenie euro |
| Prowadzenie wspólnej polityki pieniężnej przez Europejski System Banków Centralnych |
| Wejście w życie wewnątrzunijnego mechanizmu kursowego (ERM II) |
| Wejście w życie paktu stabilności i wzrostu |
Pierwszy etap UGW
Na podstawie planu Delorsa Rada Europejska zadecydowała w czerwcu 1989 r., że pierwszy etap unii gospodarczej i walutowej rozpocznie się 1 lipca 1990 r. Tego dnia zniesiono praktycznie wszystkie ograniczenia w przepływie kapitału pomiędzy państwami członkowskimi.
Komitet Prezesów
Utworzonemu w maju 1964 r. Komitetowi Prezesów banków centralnych państw członkowskich Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, odgrywającemu coraz ważniejszą rolę we współpracy w zakresie polityki pieniężnej, powierzono dodatkowe zadania, określone w decyzji Rady z dnia 12 marca 1990 r. Objęły one opiniowanie polityki pieniężnej państw członkowskich oraz działanie na rzecz jej koordynacji w celu osiągnięcia stabilności cen.
Ze względu na stosunkowo krótki czas realizacji i złożoność zadań związanych z trzecim etapem UGW Komitet Prezesów podjął także prace przygotowawcze w tej dziedzinie. Pierwszym krokiem było wskazanie kwestii najpilniej wymagających rozstrzygnięcia, sporządzenie planu prac do końca 1993 r. oraz określenie zakresu obowiązków istniejących już podkomisji i specjalnie powołanych grup roboczych.
Przygotowania prawne
Realizacja drugiego i trzeciego etapu UGW wymagała znowelizowania Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (traktat rzymski) w celu stworzenia odpowiedniej struktury instytucjonalnej. W związku z tym zwołano konferencję międzyrządową poświęconą UGW, która odbyła się w 1991 r. równolegle z konferencją międzyrządową w sprawie unii politycznej.
Wynikiem negocjacji był Traktat o Unii Europejskiej, który został uzgodniony w grudniu 1991 r. i podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 r., lecz z powodu opóźnień w procesie ratyfikacji wszedł w życie dopiero 1 listopada 1993 r. Traktat ten stanowił nowelizację Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą – zmienił jego tytuł na Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską – i wprowadził m.in. protokół w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego oraz protokół w sprawie Statutu Europejskiego Instytutu Walutowego
Drugi etap UGW
Ustanowienie EIW i EBC
Drugi etap UGW rozpoczął się wraz z powstaniem Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW) w dniu 1 stycznia 1994 r. i likwidacją Komitetu Prezesów. Tymczasowy charakter EIW wynikał z przebiegu integracji monetarnej Wspólnoty. EIW nie odpowiadał za prowadzenie polityki pieniężnej w Unii Europejskiej – pozostała ona w gestii władz krajowych – i nie mógł przeprowadzać interwencji walutowych.
Dwa główne zadania EIW obejmowały:
wzmacnianie współpracy banków centralnych i koordynacji polityki pieniężnej,
przygotowania do ustanowienia Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej i wprowadzenia wspólnej waluty na trzecim etapie UGW.
W związku z tym EIW stanowił platformę konsultacji oraz wymiany poglądów i informacji o polityce pieniężnej. Określił także regulacyjne, organizacyjne i logistyczne ramy realizacji zadań ESBC na trzecim etapie UGW.
W grudniu 1995 r. Rada Europejska uzgodniła nazwę nowej waluty europejskiej – euro – która miała być wprowadzona na początku trzeciego etapu, i potwierdziła, że etap ten rozpocznie się 1 stycznia 1999 r. Ogłoszono wstępny harmonogram przechodzenia na euro, oparty w znacznej mierze na szczegółowych propozycjach opracowanych przez EIW.
Mechanizm kursowy ERM II
EIW otrzymał ponadto zadanie przeprowadzenia prac przygotowawczych w zakresie przyszłych relacji monetarnych i kursowych pomiędzy strefą euro a pozostałymi krajami Unii. W grudniu 1996 r. przedstawił Radzie Europejskiej raport, na podstawie którego powstała uchwała Rady w sprawie zasad i podstawowych elementów nowego mechanizmu kursowego (ERM II), przyjęta w czerwcu 1997 r.
Nowe banknoty
W grudniu 1996 r. EIW przedstawił Radzie Europejskiej, a następnie opinii publicznej, wybrany projekt serii banknotów euro, które miały wejść do obiegu 1 stycznia 2002 r.
Trzeci etap
Pakt stabilności i wzrostu
W celu uzupełnienia i uściślenia postanowień Traktatu dotyczących UGW Rada Europejska przyjęła w czerwcu 1997 r. pakt stabilności i wzrostu, na który składają się dwa rozporządzenia mające zapewnić dyscyplinę budżetową w UGW. Dopełnieniem paktu i rozszerzeniem wynikających z niego zobowiązań była deklaracja Rady przyjęta w maju 1998 r., znowelizowana następnie w 2005 i 2011 r.
Pierwsi uczestnicy trzeciego etapu
2 maja 1998 r. Rada Unii Europejskiej (obradująca w składzie szefów państw lub rządów) jednogłośnie zdecydowała, że jedenaście państw członkowskich spełniło warunki uczestnictwa w trzecim etapie UGW i wprowadzenia wspólnej waluty z dniem 1 stycznia 1999 r. Były to: Belgia, Niemcy, Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria, Portugalia i Finlandia. Obradujący wówczas przywódcy państw osiągnęli również porozumienie w sprawie kandydatów rekomendowanych na członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego (EBC).
Przygotowanie do ustalenia kursów wymiany
Również w maju 1998 r. ministrowie finansów państw członkowskich, które miały wprowadzić wspólną walutę, wraz z prezesami banków centralnych tych państw oraz Komisją Europejską i EIW uzgodnili, że nieodwołalne kursy wymiany walut krajowych na euro zostaną określone na podstawie ich aktualnych kursów centralnych w mechanizmie kursowym ERM.
Powołanie organów decyzyjnych
25 maja 1998 r. rządy jedenastu uczestniczących państw członkowskich mianowały prezesa, wiceprezesa i czterech pozostałych członków Zarządu EBC. Nominacje weszły w życie 1 czerwca 1998 r. i z tym dniem rozpoczął działalność Europejski Bank Centralny. W trzecim etapie UGW EBC i krajowe banki centralne uczestniczących państw członkowskich – czyli Eurosystem – wspólnie formułują i definiują politykę pieniężną.
Wraz z utworzeniem EBC 1 czerwca 1998 r. dobiegła końca działalność EIW. Zgodnie z art. 123 (wcześniej art. 109l) Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską w tym momencie EIW uległ likwidacji. Wszystkie powierzone mu prace przygotowawcze zostały zakończone w terminie, dzięki czemu EBC mógł poświęcić pozostałą część roku 1998 na końcowe testy systemów i procedur.
Nieodwołalne ustalenie kursów wymiany
1 stycznia 1999 r. zaczęły obowiązywać nieodwołalne kursy wymiany na euro walut pierwszych jedenastu państw członkowskich, które utworzyły unię walutową, a Europejski Bank Centralny otrzymał kompetencje do prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej. Tym samym rozpoczął się trzeci i ostatni etap UGW.
1 stycznia 2001 r. liczba państw członkowskich uczestniczących w unii walutowej wzrosła do dwunastu, gdy do trzeciego etapu UGW przeszła Grecja. 1 stycznia 2007 r. do strefy euro jako trzynasty kraj weszła Słowenia, rok później – Cypr i Malta, 1 stycznia 2009 r. – Słowacja, a 1 stycznia 2011 r. – Estonia. W momencie przystąpienia tych krajów do strefy euro ich banki centralne automatycznie stały się częścią Eurosystemu.
Traktat lizboński a UGiW
Wejście w życie traktatu lizbońskiego w grudniu 2009 roku wprowadziło pewne zmiany także w odniesieniu do UGiW. Przede wszystkim wzmocniona została pozycja państw strefy euro - przyznano im większą autonomię w dziedzinie koordynacji polityki gospodarczej oraz dokonano instytucjonalizacji eurogrupy. Ponadto EBC stał się formalnie jedną z głównych instytucji UE, wprowadzono podstawy traktatowe dla funkcjonowania Eurosystemu, wzmocniono rolę KE przy EDP oraz ustanowiono nowy element procedury uchylenia derogacji - uzyskanie zalecenia od państw strefy euro.
Euro a rozszerzanie Unii Europejskiej
Przystąpienie do strefy euro
Państwa, które chcą wprowadzić euro, muszą spełniać następujące kryteria ekonomiczne: wysoki stopień stabilności cen, dobry stan finansów publicznych, stabilne kursy walutowe oraz poziom długoterminowych stóp procentowych zbliżony do poziomu w strefie euro.
Raporty o konwergencji
Udział EBC w procesie podejmowania decyzji dotyczących przyszłych członków strefy euro polega na sporządzaniu raportów o konwergencji, w których ocenia się, czy poszczególne kraje spełniają kryteria wprowadzenia euro.
Udział w organach decyzyjnych
Prezesi banków centralnych państw członkowskich UE spoza strefy euro zasiadają w Radzie Ogólnej EBC, ale dopóki ich kraje nie wprowadzą euro, nie wchodzą oni w skład głównego organu decyzyjnego – Rady Prezesów. Ponadto eksperci banków centralnych tych krajów są członkami komitetów Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC).
Warunki uczestnictwa
Warunkiem pełnego uczestnictwa w UGiW jest wypełnienie przez państwo członkowskie kryteriów konwergencji. Wyróżnia się kryteria konwergencji nominalnej oraz kryteria konwergencji prawnej. Do pierwszej grupy zalicza się:
Zadłużenie publiczne państwa nie może przekroczyć 60% PKB wyrażonego w cenach rynkowych.
Deficyt budżetowy nie może być wyższy niż 3% PKB wyrażonego w cenach rynkowych
Średnia stopa inflacji w roku poprzedzającym ocenę nie może przekroczyć więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech państw członkowskich, mających najbardziej stabilne ceny
Średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może być wyższa o więcej niż 2 punkty procentowe od stopy procentowej trzech państw członkowskich o najniższym poziomie inflacji
Państwo członkowskie przestrzega granic wahań kursów walutowych obowiązujących w ramach mechanizmu kursowego
Z kolei zgodnie z kryteriami konwergencji prawnej należy zapewnić zgodność prawodawstwa krajowego z art. 130 i 131 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz ze Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Statutem Europejskiego Banku Centralnego
Państwa Unii Europejskiej, które stosują wspólną walutę:
Austria, Belgia. Cypr, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja Hiszpania
Holandia Irlandia Luksemburg Łotwa (od 1.01.2014) Malta Niemcy
Portugalia Słowacja Słowenia Włochy
Państwa Unii Europejskiej, które nie używają wspólnej waluty:
Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Dania, Litwa, Polska, Rumunia, Szwecja, Węgry i Zjednoczone Królestwo.
Ponadto na podstawie oficjalnej umowy ze Wspólnotą Europejską euro stosują też Monako, San Marino i Watykan, a bez umowy – Andora, Czarnogóra i Kosowo.
Seria Europa
Od 2013 w całej strefie euro wchodzi do obiegu seria „Europa”. Nowe banknoty będą wprowadzane stopniowo przez kilka lat, w kolejności rosnącej. Nominały banknotów pozostają niezmienione: 5, 10, 20, 50, 100, 200 i 500 euro. Nowa seria banknotów nosi nazwę „Europa”, gdyż niektóre z zastosowanych w niej zabezpieczeń przedstawiają portret Europy – postaci z mitologii greckiej, od której pochodzi nazwa naszego kontynentu.
10 stycznia 2013 w Muzeum Archeologicznym we Frankfurcie nad Menem prezes EBC Mario Draghi po raz pierwszy zaprezentował nowy banknot 5 euro. Banknot ten zaczął wchodzić do obiegu 2 maja 2013.
EBC i krajowe banki centralne należące do Eurosystemu prowadzą kampanię informacyjną na temat serii „Europa” i nowej pięcioeurówki. Celem tej kampanii jest ułatwienie społeczeństwu rozpoznawania nowego banknotu i sprawdzania jego zabezpieczeń. Głównymi elementami kampanii są specjalna strona internetowa i cztery spoty. Ponadto z myślą o osobach zawodowo zajmujących się gotówką Eurosystem rozesłał w kwietniu 2013 materiały informacyjne do ponad 3 milionów sklepów i banków w strefie euro.
Zarządzanie gospodarką w ramach UGW
W UGW nie ma jednej instytucji odpowiedzialnej za politykę gospodarczą. Odpowiedzialność jest podzielona między państwa członkowskie i instytucje UE. Głównymi podmiotami UGW są:
Rada Europejska – ustala główne kierunki polityki
Rada UE („Rada”) - koordynuje tworzenie polityki gospodarczej UE i decyduje o tym, czy państwo członkowskie może przyjąć euro
„Eurogrupa” – koordynuje polityki będące przedmiotem wspólnego zainteresowania państw członkowskich strefy euro
państwa członkowskie – ustalają krajowe budżety w uzgodnionych granicach deficytu i zadłużenia oraz określają krajowe polityki strukturalne związane z rynkiem pracy, emerytalnym i kapitałowym
Komisja Europejska – monitoruje wyniki i zgodność z przepisami
Europejski Bank Centralny (EBC) - ustala politykę pieniężną, mając na celu zagwarantowanie stabilności cen.
Parlament Europejski - wspólnie z Radą decyduje o ostatecznym kształcie unijnych przepisów prawa, a także sprawuje demokratyczną kontrolę nad zarządzaniem gospodarczym, w szczególności w ramach nowego dialogu gospodarczego
Co rozumie się pod pojęciem „integracji gospodarczej”?
Ogólnie rzecz biorąc Unia Gospodarcza i Walutowa stanowi zaawansowany etap procesu integracji gospodarczej. Stopnie integracji gospodarczej można podzielić na sześć etapów:
obszar preferencyjnego handlu (z obniżonymi taryfami celnymi między niektórymi krajami)
obszar wolnego handlu (bez wewnętrznych taryf celnych na niektóre lub wszystkie towary dla uczestniczących krajów)
unia celna (z takimi samymi zewnętrznymi taryfami celnymi dla krajów trzecich i wspólną polityką handlową)
jednolity rynek (ze wspólnymi przepisami dotyczącymi produktów oraz wolnym przepływem towarów, kapitału, siły roboczej i usług)
unia gospodarcza i walutowa (jednolity rynek ze wspólną walutą i polityką pieniężną)
pełna integracja gospodarcza (wszystkie aspekty wymienione powyższej, a także zharmonizowana polityka fiskalna i inne polityki gospodarcze).