Monopol bilateralny i związki zawodowe na rynku pracy.

W wielu krajach podaż pracy nie odpowiada warunkom konkurencji doskonałej. Pracownicy zrzeszają się w związki zawodowe, które często osiągają pozycję monopolu w zakresie podaży pracy. Kontrola rynku pracy przez taki monopol oznacza, iż płace nie są wypadkowa ścierania się sił rynkowych (popytu i podaży). Wysokość płac zależy od układu sił między związkami zawodowymi a pracodawcami. Płace te są negocjowane i tylko od zdolności akceptowania rozwiązań kompromisowych przez obydwie strony zależy na jakim poziomie zostaną ustalone.

Na rynku pracy uwzględnia się dwie sytuacje. Pierwszą jest monopol bilateralny, który charakteryzuje się tym, że monopolowi związków zawodowych po stronie sprzedaży pracy odpowiada monopol (monopson) po stronie zakupu czynnika pracy.

Monopol jest jedynym sprzedającym produkt (pracę) na rynku. Wówczas krzywa popytu monopolu jest równoznaczna z popytem rynkowym i ma nachylenie negatywne, podobnie jak krzywa przychodu marginalnego która położona jest poniżej krzywej popytu. Monopol osiąga maksymalny przychód całkowity ze sprzedaży produktu, gdy PMp = 0.

Monopol na rynku pracy.

Na rynku doskonale konkurencyjnym równowaga rynkowa powstaje w punkcie przecięcia się krzywej popytu na pracę (D_L) z krzywą podaży pracy (S_L). Punkt równowagi (E) wyznacza płacę równowagi na poziomie W_e i wielkość zatrudnienia L_e. Jeżeli na rynku pracy istnieje monopol związków zawodowych, jego celem może być maksymalizacja przychodów ze sprzedaży pracy zrzeszonych pracowników. Przychody max. monopolu występują w punkcie A, gdzie elastyczność cenowa popytu jest równa jedności. Płaca monopolowa osiąga poziom W₁, a zatrudnienie L₁. Także monopson (jedyny kupujący czynnik pracy) kieruje się własnymi korzyściami. Gdy pojawia się konkurencja po stronie podaży, monopson zwiększa zakup pracy aż do zrównania się popytu z kosztem marginalnym pracy (KM_L).

Monopol bilateralny.

Monopolista, czyli związek zawodowy wyznacza płacę W₁ i oferując pracę L₁ maksymalizuje przychód całkowity pracowników. Jeżeli po stronie zakupu pracy rynek jest konkurencyjny (występuje wiele stosunkowo małych przedsiębiorstw), wtedy monopol może narzucić

płacę W₁.

Monopson wyznacza zaś płacę na poziomie W₂ i zatrudnia L₂ pracowników. Jeżeli po stronie sprzedaży pracy występuje wielu małych oferentów, to monopson może narzucić płacę W₂.

W monopolu bilateralnym zarówno sprzedający jak i kupujący pracę są monopolistami, nie małymi podmiotami. Jeżeli żaden z nich nie zgodzi się na warunki strony przeciwnej wtedy nie istnieje żadne rozwiązanie w zakresie płacy i zatrudnienia. Rozwiązanie to bowiem nie opiera się na mechanizmie rynkowym, ale na mechanizmie negocjacji pomiędzy związkami zawodowymi i pracodawcami. Brak kompromisu ze strony pracodawcy może doprowadzić do akcji strajkowych, a nawet do bankructwa przedsiębiorstwa. Jednocześnie długotrwałe strajki oznaczają znaczący spadek dochodów pracowników. Ostatecznie najczęściej dochodzi do porozumienia, a wynegocjowana płaca zawiera się pomiędzy W₁ i W₂.

Druga sytuacja charakteryzuje się tym, iż monopol związków zawodowych napotyka na konkurencyjne przedsiębiorstwa, które kupują siłę robocza na rynku pracy. Ustalenie płacy przez monopol na poziomie W₁ (W₁ > W_e) oznacza zmniejszenie zatrudnienia z L_e do L₁, przy czym większy jest przychód całkowity. Związki zawodowe muszą ustalić, czy możliwe jest podniesienie płacy i przychodów pracowników przy nie zmienionym poziomie zatrudnienia oraz jaki powinien być optymalny poziom płac, gdy zatrudnienie spadnie.

Punkt e oznacza równowagę na rynku pracy. Na rynku tym pojawia się monopol w postaci związków zawodowych, który usiłuje podwyższyć płace np. przez strajki. Popyt rynkowy na pracę jest jednak dany, więc wzrost płacy rynkowej W_e pociąga za sobą spadek zatrudnienia. Wzrost płacy do W₁ ogranicza zatrudnienie do L₁ , zaś wzrost do W₂ , zmniejsza zatrudnienie do L₂ . Naciski związków powodują zatem wzrost bezrobocia. Związki zawodowe przekazują więc problem wielkości zatrudnienia pracodawcom. Wzrost płacy do W₂ zmniejsza zatrudnienie z L_e do L₂ (odcinek bc). Wysoka płaca przyciąga na rynek nowych pracowników w rozmiarach L_e i L_d (odcinek cd). Całkowita nadwyżka rynkowa pracowników

wynosi L₂ i L_d (odcinek bd). Związek zawodowy może dążyć do takiej sytuacji, w której płaca utrzyma się na poziomie W₂ i żaden pracownik nie zostanie zwolniony. Osiągnięcie tego celu jest możliwe poprzez działania prowadzące do przesunięcia krzywej popytu na pracę w prawo tak, by przecięła punkt c. Związek może też stosować politykę dyskryminacji, wywierając naciski na pracodawców, żeby zatrudniali tylko pracowników zrzeszonych w związku lub naciskać na rząd w celu ograniczenia importu, by zwiększyć popyt na produkty krajowe czy bezpośredniego subwencjonowania zatrudnienia.

Osiągnięcie wysokiej płacy W₂ może osiągnąć tez ograniczając podaż pracy do L₂, co wymaga stosowania silnych ograniczeń możliwości wejścia na rynek pracy.

---