ARCHITEKTURA I URBANISTYKA(WYKŁAD):

Architektura:

1)potocznie:sztuka projektowania i kształtowania budowli,

2)dyscyplina nauki i wiedzy organizująca i kształtująca wszelkie przestrzenie w formach niezbędnych do zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb człowieka.np.Lwice-jaskinia Chauveta,Ardeche(Francja),Stonehange,świadectwa kultur plemiennych,Ziggurat w Ur,ok.2100p.n.e,Apadana pałacu i brama w Persepolis,Piramida Dżesera w Sakkarze ok.2650p.n.e.,Wielka piramida w Gizie-Egipt,2570-250p.n.e.

Styl architektoniczny-zespół cech charakterystycznych dla ukształtowania budowli powstałych w danym okresie rozwoju architektury i w danym kręgu kulturalnym.Cechy te zależą od występujących uwarunkowań społecznych,obowiązujących kanonów kultury i sztuki oraz aktualnego poziomu techniki budowlanej.Styl klasyczny starożytnej Grecji:-porządki architektoniczne-systemy konstrukcyjno-kompozycyjne,których składniki są wzajemnie powiązane wg.ścisle określonych proporcji i które charakteryzują się jednolitą formą.Najbardziej charakterystycznym elementem jest kolumna,a zwłaszcza jej głowica oraz formy dźwiganego przez nią belkowania.

Porządki architektoniczne:

Porządek dorycki-ciężkie proporcje,surowce i monumentalne formy,kolumny ustawione bezpośrednio na stylobacie(bez bazy),trzon kolumny żłobkowany zwężający się ku górze,głowica kolumny złożona z echinusa i abakusa,belkowanie złożone z gładkiego architrawu,np.Akropol(najsłynniejsza świątynia w stylu doryckim a Atenach),Partenon(447-432p.n.e)w Grecji,-rekonstrukcja Partenonu w Nashville w USA w stylu doryckim.,Propyleje(437-432p.n.e),Hefajsteon-świątynia Hefajstosa(445-425p.n.e.)

Porządek joński-lekki,smukłe proporcje,dużo ozdób,kolumna umieszczona na profilowanej bazie,trzon kolumny pokryty żłobkowaniem,bogato zdobiona głowica o charakterystycznym motywie ślimacznic,belkowanie złożone z 3-pasmowego architrawu,ciągłego,pokrytego płaskorzeźbioną dekoracją fryzu i wysuniętego gzymsu z ząbkowaniem,np.Erechtejon(421-406p.n.e),Świątynia Ateny Nike(425-421p.n.e).

Porządek koryncki-różni się od jońskiego ukształtowaniem i dekoracją głowicy,innym profilowaniem bazy oraz innymi proporcjami belkowania,głowica o formie cylindrycznego kosza z dwoma rzędami liści akantu i opartymi na nich czterema ślimacznicami podpierającymi abakus,np.pomnik Lizykratesa w Atenach(335-334p.n.e),Świątynia Zeusa Olimpijskiego w Atenach,Teatr w Epidauros Grecja,ok.350p.n.e.

Styl klasyczny starożytnego Rzymu:1)joński,2)koryncki,3)dorycki,4)toskański,5)kompozytowany.

Porządek toskański-rzymska odmiana porządku doryckiego,o kolumnach z bazami i gładkimi trzonami.

Porządek kompozytowy-łączył w sobie elementy porządku jońskiego i korynckiego,głowica żłobkowanej kolumny łączyła w swym zdobnictwie jońskie ślimacznice i korynckie liście akantu,np.łuk Tytusa(łuk triumfalny),łuk Trojana w Benewencie(114r.p.n.e),Panteon Rzym ok.118-128n.e.Porządek spiętrzony-stosowany w kilkukondygnacyjnych budowlach rzymskich,gdzie każda kondygnacja rozwiązana była w innym porządku,z reguly w kolejności od dolu ku gorze:w dorynckim lub toksanskim,jonskim i korynckim,np.Koloseum,Teatr Marcellusa a Rzymie,Forum Romanum(7w.p.n.e).

Architektura sztuka wczesno chrześcijańska-sztuka 1 chrzescijan wyrazajaca ich przynależność religijna powstajaca w basenie morza śródziemnego.Przyjmowany zasięg czasowy jest różny.W najszerszym rozumieniu sztuka wczesn.chrzesc obejmuje okres od II do VII w.n.e.

Typy powszechnie przyjętego budynku kultowego- bazyliki o 3 lub 5 nawach wydzielonych kolumnadą i przykrytych drewnianym stropem lub więźbą dachowa odkrytą od wewnątrz. Najwyższa nawa środkowa zakończona była apsydą przeznaczona dla duchowieństwa,-budowle na planie centralnym-na rzucie kola lub wieloboku np.plan bazyliki w Santa Maria Maggiore, Rzym 432r,bazyliki Santa Maria In Cosmedin,Rzym 772-795 ne, Santa Constanza Rzym ok.350 r,San Stefano Rotundo,Rzym 468-483.

Styl bizantyjski-architektura monumentalna ,świątynie rozplanowane centralnie,powierzchnie ścian pokryte dekoracyjnymi mozaikami o treści religijnej, zastosowanie kopuły jako przykrycia, np.Hagia Sophia,Stambuł Turcja 532-537 n.e. Hagia Ejrene,Bazylika Św.Marka,Wenecja ok.1063-1073n.e.

Styl romanski-1 powszechny styl dojrzałego średniowiecza odnoszący się prawie do sztuki kościelnej, w arch. Kształtujący głównie budowle sakralne. Typem kościoła romańskiego jest bazylika złożona z wyższej i szerszej nawy głównej oraz 2 lub 4 niższych i węższych naw bocznych oddzielonych rzędem kolumn lub filarów, przedsionka przeważnie w przyziemiu masywnej wieży od strony zachodniej oraz półokrągłej apsydy od strony wschodniej, a także przecinającej korpus budowli nawy poprzecznej(transeptu).Główne cechy:masywność i zwartość wieloczłonowych budowli, umiejętne piętrzenie brył, formy architektoniczne geometryczne, proste i surowe, portale wejściowe zakończone półkoliście, wgłębione w murze uskokowo, ozdobione dekoracja rzeźbiarską, we wnętrzu masywne filary dźwigające sklepienia kolebkowe lub krzyżowe, bogato rzeźbione głowice kolumn lub filarów o motywach figularnych, zwierzęcych, roślinnych i geometrycznych.

Romańska dekoracja kolumn; np. kościół Św. Michała,Hildesheim Niemcy, 1010-1033,Katedra w Spirze Niemcy 1024-1033 XII w. San Miniato al. Monte Florencja Włochy 1018-1062r.,Kościół Saint Foy , Conques Francja 1050-1120.,Kościół Św.Andrzeja burgund Norwegia ok. 1150r.

Styl gotycki (gotyk) - kierunek panujący w architekturze europejskiej w okresie dojrzałego i późnego średniowiecza(XII-XVw a w niektórych krajach do XVIw.) zapoczątkowany we Francji przed polowa XII w około 1170r. w Anglii a w XIV w pozostałej części Europy.

Cechy charakterystyczne.:- rozwój budowli bazylikowych i halowych dzięki wynalezieniu i zastosowaniu szkieletowego systemu konstrukcji i tworzenie jednolitego wnętrza na wzór dawnej bazyliki starochrześcijańskiej, konstrukcja budowli lekka strzelista wielkie przeszklone otwory okienne, liczne ostre łuki, podporządkowana architekturze, monumentalna dekoracja oraz masowe stosowanie detali architektonicznych w postaci łuków naporowych, wimberg, maswerków,sterczyn np.Fasada katedry Notre-Dame w Paryżu-Pierre de Montrean,Kościół opactwa St-Denis- Pierre de Montrean,Kaplica Saint- Chapene, Paryż 1242-1248,Katedra w Salisbury, Anglia 1220-1266.

Styl renesansowy- przełomowy w stosunku do średniowiecza okres w kulturze,nauce i sztuce,ukształtowany we Włoszech w 1 połowie XV i XVI w. większości krajów Europy- nawiązywał ściśle do wzorów sztuki antycznej w arch.do form klasycznych arch.grec. i rzymskiej, dążąc do znalezienie w stosunku do dziel sztuki i obiektów, podstaw naukowych ( badania perspektywy i obliczanie proporcji).

Główne cechy:harmonia i szlachetna prostota budowli, rytmiczny podział fasady w pionie na jednakowe segmenty oddzielone od siebie kolumnami lub pilastrami, poziomy podział na poszczególną kondygnacje gzymsami,arkady na kolumnach lub slupach,bogata orientacja geometryczna lub roślinna na obramieniach okien,portalach,gzymsach i kolumnach,ozdobienie elewacji boniowaniem lub techniką sgraffito, w budownictwie sakralnym często stosowano kopułę,np.Katedra Santa Maria del Fiore we Florencji Filippo Brunelleschi 1420-1436, oraz kościół san Lorenzo we Florencji- Filippo,1421-1428;Santa Maria Novella,Florencja,zamek królewski na Wawelu- dziedziniec;Kraków-sukiennice;Wawel - kaplica zygmuntowska;Kamienice braci Przybyłów, Kazimierz Dolny, . Styl barokowy(barok) - kierunek panujący w kulturze europejskiej od końca XVIw. do polowy XVII,narodził się ok. 1590 r we Włoszech skąd rozprzestrzenił się w prawie calej Europie.

Główne cechy:formy bogate, bujne i dynamiczne-reprezentacyjność i monumentalizm,dążenie do sprzężenia w jedna całość architektury.rzeźby i malarstwa, silne skontrastowanie form i światłocienia, płynność linii,efekty malarskie,szczególnie wyszukane i niezwykłe ukształtowanie budowli i ich wnętrz, przepych dekoracji,np.Fasada bazyliki Św. Piotra w Rzymie-Carlo Moderno,oraz baldachim nad grobem Św.Piotra oraz plac przed ta bazyliką(widok z kopuły bazyliki 1656-67);Pałacyk myśliwski Stupinigi Turyn, Filippo Iuvara1729-33,Kościół Św.Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie- Giovanni Trevano;Pałac w Wilanowie- Augustyn Locci;Kościół Św. Anny w Krakowie -Tylman z Gaweren,Pałac Branickich w Białymstoku ,wersal-Francja.

Styl rokokowy(rokoko)-styl w sztuce i architekturze europejskiej trwający ok. 1720 do ok. 1780r.,największy rozkwit osiągnął we Francji za panowania Ludwika XV.-w architekt.styl ten odnosi się przede wszystkim do wnętrz i ich dekoracji.

Główne cechy:

-płynność i lekkość lini,-asymetryczny z reguły detal architektoniczny,-zamiłowanie do barw pastelowych,powszechne stosowanie motywu dekoracyjnego w postaci muszli oraz form przypominających płomień lub kogucie grzebienie,a także motywów kwiatowych,wici roślinnych i girland wodorostów,-we wnętrzach dominowała rzeźba i malarstwo dekoracyjne,np.Kościół Wizytek w Warszawie,Karola Baya.Kościół pielgrzymkowy w Wies.ołtarz główny-Dominikus Zimmermann.

Styl klasycystyczny-kierunek panujący w kulturze europejskiej i w Ameryce Północnej w XVIII i XIXw.(do ok.1830r.).Odkrycia archeologiczne(m.in.wykopaliska w Pompei)wznowiły zainteresowanie sztuką antyczną.Główne cechy:-symetria,harmonia,rytm powtarzających się elementów;-stosowanie porządków arch.antycznej,-wzorowanie się na starożytnych budowlach greckich i rzymskich oraz na niektórych budowlach odrodzenia,-kopiowanie elem.arch.starożytnej,-budowle wznoszone na planie zwartym,koła lub prostokąta,-stosowanie kolumnad i kolumnowych portykow ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu,piliastów,dużych okien,-dążenie do uzyskania efektu harmonii,zrównoważonej kompozycji,stosowanie symetrii;-w opozycji do baroku przeważają fasady o liniach prostych bez wygięć i skrętów,-oszczedne stosowanie zdobnictwa,jeżeli się pojawia,są to uskrzydlone postacie lwów z ludzkimi głowami,orły,wieńce,wazony,girlandy z róż,kokardy,hełmy,tarcze,skrzyżowane sztandary nawiązujące do tradycji cesarstwa rzymskiego.np.Panteon w Paryżu,Jacques Germain Soufflot(1758-1789),-Łuk triumfalny Jean FrancoisChalgrin(1806-1836),-Muzeum Brytyjskie sir Robert Smirke od 1823r,-Biały Dom w Waszyngtonie,James Hoban(1792-1800r.),-Kapitol Stanów Zjednoczonych(1793-1865),-Kościół Św.Elźbiety Berlin-Karl Friedrich Schinkel(1824-1830).POLSKA:-Belweder w Warszawie,przebudowa-Jakub Kubicki,-Łazienkowski Pałac na Wodzie-Dominik Merlini,-Teatr Wielki w Warszawie-Antonio Corazzi(1825-33).

Styl romantyczny-prąd ideowy,literacki i artystyczny rozwijający się w Europie w latach 1800-1880,początkowo równolegle do klasycyzmu,później jako dominujący w sztuce europejskiej.W arch.charakt.się zwrotem do przeszłości,zainteresowaniem średniowieczem,historyzmem.Doprowadziło to do powstawania stylów historycznych-neogotyku,neorenesansu,eklektyzmu.Główne cechy:-strzelistość i lekkość struktury budynku,-duże,smukłe okna,-powrót sklepień krzyżowo-żebrowych,-domy przyozdobione ryzalitami,wieżami i wieżyczkami,-zastosowanie form gotyckich takich jak:krenelaż,łuk ostry,łuk Tudora,załamywane prostopadle ku dołowi,nadokienniki,np.Trinity Chuch,Nowy Jork(1846r.)-Richard Upjohu,-Grace Chuch,Nowy Jork,James Renwick(1843-46r.)i katedra Św.Patryka w Nowym Jorku(1858-78r.),Izba Lordów,Gmach Parlamentu Londyn(1836-52r.)POLSKA:-Zamek w Kórniku-Karl Friedrich Schinkel,-Zamek w Zagórzanach-Franciszek Maria Lanci,-Pałac w Piekarach.

Neorenesans-dekoracja ścian wzbogacona rozczłonkowanymi parami pilastrów:-stosowanie wieloosiowych ryzalitów zwieńczonych balustradowymi attykami,-podłużne boniowanie ścian,np.-Pałac Hanzla w Łodzi-Hilary Majewski,-Dwór w Minodze.

Eklektyzm-łączenie w jednej budowli form pochodzących z różnych stylów,-łączenie najróżniejszych motywów w malowniczą swobodną całość,np.Zamek Neuschrastein w Bawarii,-opera Garnier w Paryżu Charles Garnier lata 70-te XIXw.-Teatr Słowackiego w Krakowie(1891-93)-Jan Zawiejski;-Ratusz w Nowym Sączu.

Rewolucja przemysłowa-zespol zjawisk,które zmienily kraje Europy i Stany Zjednoczone w nowoczesne panstwa uprzemysłowione:-rozpoczela się pod koniec Xviii.w rezultacie powstania kulku wynalazków(maszyna parowa,kolej,oświetlenie),np.Most wiszacy nad ciesnina Menai-otwarcie w 1826r.-Thomas Tetford;-Hala peronowa dworca kolejowego King's Cross,Londyn,Lenis Cubitt(1850-52r.),-Crystal Palace,Londyn(1851)-Joseph Paxton;

Inicjatorzy”ruchu nowoczesnego”:-Walter Gropins(1881-1969)-Ludwiq Mies van der Rohe(1886-1969);-Le Corbusier(1887-1965);-Frank Lloyd Wright(1867-1959).

Styl międzynarodowy-styl w arch.XXw.stworzony przed I wojna swiatowa,charakteryzujący się asymetryczna kompozycja,prostymi,kubicznymi formami,brakiem ozdób,stosowaniem dużych okien i białych tynkow,np.Fabryka Faguswerk,Walter Gropins(1911r.)

-Siedziba Lloyd'sa w Londynie,Richard Rogers.

Rodzaje budynków wielorodzinnych:

-Niskie-do 12m lub do 4 kondygnacji;

-Średnio wysokie-12-25m lub do 9 kondygnacji;

-Wysokie-25-55m;

-Wysokościowe-powyżej 55m.

Rodzaje budynków:

-budynki klatkowe;

-budynki korytarzowe;

-budynki galeriowe;

-budynki punktowe;

Układy konstrukcyjne budynków mieszkalnych:

-podłużne;

-poprzeczne;

-szkieletowe.

Zasada strefowania funkcji:

-część intymna;

-część ogólna.

Typy zabudowy jednorodzinnej:

-budynki wolno stojące(szer.działki min.18m);

-budynki bliźniacze(szer.działki min.10m);

-budynki szeregowe(3-krotnie większa intensywność niż budynków wolnostojących);

-budynki atrialne(najintensywniejsza zabudowa).

URBANISTYKA:

-z łac.urbs-miasto,

-dziedzina wiedzy zajmująca się planowaniem i kierowaniem rozwoju osiedli ludzkich.

Czynniki miastotwórcze w przeszłości:

-handel i rzemiosło;

-obrona;

-religia i władza.

Główne dziedziny pozwalające na zaspokojenie podstawowych potrzeb:

-praca;

-ochrona mieszkańców;

-rekreacja czynna i bierna;

-komunikacja.

Sposoby kształtowania się miast:

-naturalny i żywiołowy;

-świadome kształtowanie rozwoju miasta,np. plan Miletu.

Planowanie przestrzenne:

-dzialalnosc zmierzajaca do planowanego zagospodarowania przestrzeni,również poza miejskiej,pod kątem potrzeb człowieka;

-ocena stanu istniejącego;

-opracowanie prognoz i planów zagospodarowania przestrzennego;

-ustalenie lokalizacji inwestycji;

-kontrola realizacji planów.

Podstawowe wymagania przy zagospodarowaniu przestrzennym:

-wymagania dot.ladu przestrzennego urb.i arch.;

-walory arch.-niczne i krajobrazowe;

-wymagania wynikające z konieczności ochrony środowiska przyrodniczego,zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia,a także osob niepełnosprawnych;

-wymagania dot.ochrony dziedzictwa kulturowego;

-walory ekonomiczne przestrzeni i prawo własności;

-potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa.

Konstrukcja miasta:

-układ współśrodkowy koncentryczny(np.Moskwa);

-układ współśrodkowy gwiaździsty(np.Warszawa);

-układ wieloośrodkowy(np.Górny Śląsk,a Katowice-jako miasto dominujące);

-układ pasmowy(np.Trójmiasto-Gdańsk,Sopot,Gdynia).

Struktura miasta:

-obszary przemysłowe;

-obszary składowo-magazynowe;

-obszary mieszkaniowe;

-obszary usług;

-obszary zieleni izolującej i rekreacyjno-wypoczynkowej;

-obszary komunikacji i transportu;

-obszary administracji;

-obszary służby zdrowia;

-obszary urządzeń komunalnych;

-obszary specjalne.

Rodzaje zabudowy:

-zabudowa grzebieniowa;

-zabudowa pasmowa;

-zabudowa uliczkowa;

-zabudowa o układzie swobodnym;

-zabudowa o układzie geometrycznym;

Rodzaje terenów zieleni w miastach:

-zieleń parkowo-rekreacyjna(parki,skwery,zieleńce itd.);

-zieleń o ograniczonej dostępności(zieleń osiedlowa zakładowa,tereny sportu wyczynowego,ogrody botaniczne,zoologiczne,cmentarze);

-zieleń izolacyjna;

-zieleń o znaczeniu gospodarczym

(gosp.rolne i sadownicze,warzywnicze,kwiaciarskie,ogródki działkowe);

-zieleń nieurządzona(lasy,parki narodowe,łąkowe tereny zalewowe,nieużytki zielone itd.).

---