3porządki architektoniczne w Starożytnej Grecji
*DORYCKI-charakteryzują ciężkie proporcje,surowość i monumentalność, kolumny wsparte bezpośrednio na stylobacie mają żłobkowany trzon,zwężający się ku górze, z lekkim wybrzuszeniem oraz głowicę złożoną z echinusa i abakusa. Belkowanie doryckie składa się z gładkiego architrawu, fryzu podzielonego na tryglify i metopy, oraz z gzymsu zakończonego często rynną z:rzygaczami, antefiksami, akroterionami(naszczytniki) *JOŃSKI-cechuje lekkość, smukłość proporcji i duża ozdobność. Kolumna jońska ma profilowaną bazę, żłobkowany trzon z nieznaczną entazis oraz bogato zdobioną głowicę z motywem wolut. *KORYNCKI-dekoracja głowicy mająca kształt kosza okolonego dwoma rzędami liści akantu, na których opierają się 4woluty dźwigające abakus. Pomiędzy tymi wolutami znajdują się jeszcze 4pary mniejszych wolut z pomiędzy których wyprowadzona jest palmeta lub inny motyw roślinny.
Plan miasta Priene.350r pne(miasto jońskie w Azji mniejszej)Ulice w mieście przecinały się pod kątem prostym, tworząc bloki przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową.Przy głównej arterii sytuowano rynek (agora) Przy rynku znajdował się ratusz z salą obrad; także blisko była największa świątynia. Szkoła połączona ze stadionem znajdowała się na skraju miasta, aby zapewnić młodzieży spokój i dobre warunki. Miasto było otoczone murami obronnymi z kamienia. Nieodłącznym elementem miasta greckiego był teatr. Widownia opierała się o naturalne zbocze terenu.( Pierwszym urbanistą był Hippodamos z Miletu)
Architektura starożytnego Rzymu (VIIIw pne-Vw ne) Jako materiał stosowano drewno, cegłę i kamień ciosowy oraz beton, który znalazł szerokie zastosowanie. Beton rzymski cechuje niezwykła trwałość i wodoodporność. Kolumny stanowią element dekoracyjny.
Rzymianie konstruowali między kolumnami i pilastrami element niosący zwany łukiem. Łuk skonstruowany na zasadzie wąskiego półkolistego sklepienia kolebkowego przenosi obciążenia przekazując je na filary. W budowlach rzymskich stosowano przeważnie łuki pełne - tworzące półkola, których strzałka równa się połowie rozpiętości.
Wyróżniamy sklepienia: półkoliste,krzyżowe,klasztorne,żaglowe i kolebkowe.
Nowymi elementami charakterystycznymi są: -modyliony, kasetony, pilastry, postumenty, attyki, archiwolty. Budowle rzymskie cechowały się dużymi rozmiarami i przepychem.
Porządki rzymskie:toksański,rzymsko-dorycki,rzymsko-joński,kompozytowy,
Rzymsko-koryncki
Przykłady budownictwa starożytnego Rzymu. Panteon założony jest na rzucie koła i przekryty ogromną kopułą ceglaną. Koloseum w Rzymie 70-82r. ne. Bazylika Maksencjusza w Rzymie po 313r ne. Świątynia Concordii w Rzymie 7r pne-10r ne. Budownictwo użyteczności publicznej(Bazyliki,Budownictwo pałacowe ,Teatry,Amfiteatry)
Architektura romańska-(X-XIIIw) W najwcześniejszych budowlach romańskich stosowano gruby mur z kamienia łamanego. Dach romańskie były dość płaskie, o spadku około 30ဥ. Kryto je słomą, gontami , grubą dachówką, a także blachą ołowianą stosowaną na dachach kościelnych. W konstrukcjach wzorowano się na sklepieniach rzymskich, bizantyjskich i perskich czyli stosowano sklepienia kolebkowe, krzyżowe, kopuły na trompach i pendentywach. Dekoracja elewacji była bardzo skromna, podobnie traktowano wszystkie ściany. Elewację wejściową podkreślały zwykle: dwie wieże wtopione w bryłę budynku, portal i rozeta. Architektura romańska charakteryzuje się prostotą i jasnością kompozycji. Poszczególne części budynku sprowadzano do kształtu brył geometrycznych: sześcianu, walca, ostrosłupa, kuli, stożka itp., za pomocą których osiągano niezwykle bogate sylwety i kompozycje przestrzenne.
Okna były niewielkie,górą półkoliście przesklepione. Często łączono je po dwa ( biforia) trzy (triforia), a poszczególne otwory oddzielały od siebie kolumienki. Drzwi były znacznie mocniej akcentowane niż okna. Oprócz form skromnych nadawano im też bogate wyposażenie architektoniczne i rzeźbiarskie. Wielkie okrągłe okna zwane rozetami umieszczone nad wejściem. Przykł.budownictwa: Kościół św Michała w Hildesheim XIw. Kościół św Marka w Wenecji IX-XIIw. W Polsce: Pierwsza Katedra na Wawelu tzw Kościół św Gereona poł.XIw.Kościół Cystersów w Mogile pod Krakowem z 1243r.
Synteza urbanistyczna miasta średniowiecznego. Lokacja miasta średniowiecznego musiała spełniać podstawowe warunki obrony. Na obszarze dawnego imperium rzymskiego w miejscu starych rzymskich miast i obozów powstały nowe miasta np. Aosta. Rozplanowanie miasta Średniowiecznego ściśniętego murami obronnymi akcentowało główny element kompozycyjny układu - prostokątny rynek - znajdujący się przy głównych ulicach różniących się od innych szerokością i zabudową oraz sposobem przeprowadzenia . Stanowił on podstawowy węzeł komunikacyjny wewnątrz miasta. Rynek otoczony wieńcem domostw najznakomitszych obywateli, skupiał najważniejsze budowle publiczne: kościoły, sukiennice, ratusz. Bezpieczeństwo miasta reprezentowały mury obronne z całym systemem wież, bram i baszt. Do szybszego rozwoju miast w Polsce przyczyniło się zastosowanie cegły co pozwoliło na szersze stosowanie konstrukcji murowych i umożliwiło fortyfikację większych terenów nawet na obszarach , których dotychczas nie można było bronić.
Architektura gotycka(XII-XVw) najwcześniej bo już ok. 1140r.gotyk pojawił się we Francji.W architekturze gotyk był prostą kontynuacją osiągnięć stylu romańskiego, wykorzystywał je, ulepszał i tworzył dzieła kontrastowo różniące się od ciężkich, masywnych budowli romańskich. Jako zasadnicze cechy gotyku, które określają styl, można wymienić:
Zdecydowane wyodrębnienie elementów konstrukcyjnych, którymi są żebra i filary, od elementów wypełniających, tj. pól wypełniających sklepienia i ścian.
Lekkość sklepienia i jego konstrukcja pozwalająca na przekrywanie dużych przestrzeni o dowolnych rzutach.
Zapewnienie stateczności nawet bardzo wysokim nawom, przez zastosowanie systemu łuków przyporowych i skarp.
Przez zastosowanie zasady konstrukcji szkieletowej, możliwość uzyskania dużych rozpiętości przy rozstawie podpór i znacznych wysokości, co gwarantuje przestrzenność wnętrz.
Możliwość dobrego oświetlenia wnętrz otworami o dużych powierzchniach przeszklenia.
Znaczne uproszczenie rzutu w odniesieniu do poprzedniego okresu.
. Materiałem budowlanym z którego wykonywano ściany zależnie od warunków miejscowych , była cegła palona i kamień ciosowy. Detale architektoniczne, tak bogate w gotyku, wycinano w kamieniu lub wykonywano z czerwonej prasowanej cegły,
Architekturę tego okresu charakteryzuje lekkość, strzelistość i dynamizm form. Nad otworami także pojawia się łuk ostry. Przykładami architektury gotyckiej są : Katedra Notre Dame w Paryżu 1163, Katedra w Kolonii 1284, Pałac Dożów w Wenecji XIV-XVw. Natomiast w Polsce: Katedra na Wawelu1320-1390, Katedra w Gnieźnie1342-1437 i Kolegiata w Wiślicy po 1350.
Plan miasta Palma Nova- plan miasta założonego wg projektu teoretycznego z 1593r. Vicenzo Scamozziego. We Włoszech. Schemat koncentryczny(z ulicami promieniście rozchodzącymi się od centralnego placu)
Architektura renesansowa w Polsce (XVI-XVIIw) Do najwcześniejszych budowli renesansowych w Polsce należy zamek na Wawelu przebudowany w latach 1507-1536 (autorzy przebudowy- Franciszek Florentczyk i Bartłomiej Berrecci). W zamku Wawelskim zbudowano pierwszy poza terenem Włoch wielopiętrowy dziedziniec arkadowy. Zrealizowano w nim renesansową ideę jednolitej kompozycji o lekkich i wytwornych proporcjach i uzyskano równocześnie reprezentacyjny charakter oraz wygodę w użytkowaniu.
Obramienia okienne portale, a nawet proporcje tej kondygnacji zachowały jeszcze pewne cechy gotyku. Kaplica zygmuntowska dobudowana do południowej nawy katedry w Krakowie w latach 1519-1531 przez Bartłomieja Berecciego; ma ona cechy czystego renesansu włoskiego z prawidłowymi proporcjami porządków i podziałów ścian. Elementy architektoniczne wnętrz pokrywają ornamenty o charakterystycznych motywach roślinnych.
Piękne renesansowe kamienice m. in. w Krakowie, Kazimierzu n. Wisłą, Jarosławiu; ratusze w Sandomierzu, w Poznaniu czy Zamościu. Jedną z typowych form polskiego renesansu jest attyka, ozdobna ścianka wznoszona ponad gzymsem wieńczącym budynek i kryjąca z zasady dachy pogrążone. Jedną z najwcześniejszych jest efektowna attyka krakowskich sukiennic. Bogaty wystrój renesansowych elewacji oprócz attyk i ozdób rzeźbiarskich przejawił się także w pokrywaniu ścian polichromią lub dwubarwnymi tynkami Najwybitniejszym dziełem urbanistycznym okresu renesansu w Polsce jest Zamość, którego projekt zrealizowano pod koniec XVI w. Było to miasto z rezydencją rodu Zamojskich. Budowę całości wg. własnego projektu prowadził architekt włoski Bernardo Morando.
Budowle sakralne w architekturze renesansu;1) Budynki cechuje zwartość planu, prostota, czytelność i harmonia bryły wyraźnie opartej na ziemi 2) kościół na planie centralnym, 3) popularne są rozwiązania opierające się o plan krzyża greckiego, kwadratu, koła lub wieloboku 4) Ta zamknięta, zwarta i symetryczna forma najlepiej odzwierciedla poszukiwania kształtów zbliżonych do doskonałości5) Budowle kryte kopułami wspartymi na bębnach albo pendentywach lub konstruowane na planie kwadratu i ścięte po bokach ścianami, czyli sklepienia żaglaste i żaglowe. 6) Pojawiają się rozwiązywane na planie ośmioboku sklepienia klasztorne 7) pozbawione witraży okna.8) do wnętrza kaplic prowadzą przedsionki.9) Strzeliste wieże kościołów zastępują kopuły,
Dzieła 1) Katedra Santa Maria del Fiore - Filippo Brunelleschi - 1420 r. - Florencja
2) Kaplica pazzich we florencji- Filippo Brunelleschi - około 1430r
3) kościół San Pietro in Montorio -
Plan renesansowego Zamościa; Miasto idealne - zostało bardzo dokładnie przemyślane, by wszystkie elementy zgodnie ze sobą współgrały. Panuje w nim symetria, przejrzysty ład architektoniczny. Osrodek części miejskiej to rynek (jest kwadratem 100x100m), w każdym z jego boków znajduje się osiem kamienic, ulice tworzą szachownicę przy czym ulice wychodza na lini zachód wschód. zaprojektowany przez Bernardo Morando. Pierwotnie zaprojektowano je jako regularny sześciobok, potem Zamoyski polecił włączyć w mury miasta swoją rezydencję. jego kształt dostosowano do przepływających obok rzek, by wykorzystać je do wzmocnienia obrony. Miasto miało być użytkowe, reprezentacyjne i obronne.1)Przewidywano budowę 200 domów i ulokowanie ludności ubogiej oraz uciążliwych zakładów na przedmiściach.2) w 1579 wzniesiono zamek.3) Na obrzeżu w części południowej powstał kościół. 4)Ratusz został pobudowany na części północnej rynku- głównego placu targowego.5)) wzniesiono wiele świątyń i cerkwii (zasada wielowyznaniowości).
Morando wykonał plan Zamościa w kształcie człowieka leżącego na wznak. Jego głowę stanowi pałac, płuca to Akademia Zamojska i kolegiata, serce - ratusz, a kręgosłup to ulica Grodzka, która biegnie wzdłuż całego miasta od Bramy Lwowskiej aż do pałacu. Ręce i nogi (bastiony) bronią dostępu do miasta.
Trzy kwadratowe rynki, trzy bramy, trzy gmachy głównych instytucji też tworzą trójcę doskonałą.
Cechy architektury epoki baroku (XVI-XVIIIw) Włochy głownie Rzym. *Sztuka sakralna-zorganizowanie jak najwspanialszych wnętrz, *Istniały dwa (prądy) kierunki:1)spokojny, kontynuacja renesansu.2)bogaty(poszukiwanie skomplikowanych form w planach kościołów, w elewacjach urozmaicone krzywizny gzymsów)
*Przepych i dekoracja. *ROKOKO(ok. 1720-1770)ostatnia faza baroku, rozwinął się we Francji. Zdobnictwo wnętrza oraz więźby i malarstwo. Bogactwo nie wychodziło na zewnątrz budynków. Elewacje skromne w przemyślanych proporcjach.
*W baroku w zakresie konstrukcji rozwijano i kontynuowano osiągnięcia renesansu. Formy zostały prawie takie same: kolumny, pilastry, belkowania. Lecz różnica polegała na urozmaiceniu niektórych elementów(np. skrócone pasy kolumn). Na zewnątrz i wewnątrz dużą rolę odgrywały rzeźby wzorowane na wzorach klasycznych wprowadzających w budowli wrażenie ruchu. *wykorzystywano również w dużym stopniu grę światła i cienia. *twórcy: Michał Anioł, C. Maderna, C.L. Bornini (twórca placu św piotra w Rzymie) *ważną rolę odgrywały schody i tarasy (schody do sal papieskich Scala Regia w Rzymie). *w ornamentyce charakterystyczny był motyw muszli oraz kształty przypominające płomienie, licznie też występowały girlandy i kwiaty. Ze wszystkich tworzono fantazyjne układy. *budowle: kościół Sen Giacomo el Corso w Rzymie 1594r, Carlo Moder. Plac Kapitoliński w Rzymie Michał Anioł, pomnik Marka Aureliusza, kościół św piotra i Pawła w Krakowie 1605-1619 Jan Trevano.
Założenia urbanistyczne w okresie baroku; Rozkwit urbanistyki przypadł na epokę baroku 1) zmiany w sposobie komponowania założeń urbanistycznych. 2) zieleń jako element kompozycji 3) wyraźna oś miasta i symetryczne budynki wokół niej.4)powstał wówczas m.in. zespół pałacowo-parkowy w Wersalu z osiowymi perspektywami i promienistym układem dróg, stanowiący wzór wielu innych rozwiązań europejskich. 5) W XVIII w. rozplanowano Petersburg i Waszyngton, w następnym stuleciu szczególnym rozmachem odznaczała się zainicjowana przez cesarza Napoleona III, a zrealizowana przez E.G. Haussmanna, przebudowa Paryża (1853-1870) z charakterystycznym gwiaździstym układem ulic. Dzieła; (I) plac na Kapitolu (1656-1667 przez Michała anioła) ( plac w kszt. Trapezu o trzech stronach zabudowanych i otwarty w kierunku zachodu, w centru posąg marka Aureliusza. (II) pod koniec XVI w rozbudowa rzymu przez Sykstusa. (III). W XVII i XVIII w budowa placów miejskich min. Św Piotra zaprojektowany w 1656 przez Berniniego Bernini zrealizował go jako dwa wnętrza, jedno w kształcie trapezu drugie owalne. Uzyskał cały szereg efektów optycznych służących zwiększeniu wrażenia.
Neoklasycyzm ; 1) około 1760-1830 roku. Od form późnobarokowych nastąpiło przejście do form klasycznych, stosowano porządki architektury antycznej( naśladowanie sztuki antycznej) 2) detale i wyposażenia wnętrz stało się prostsze i skromniejsze.3) wprowadzono linię prostą , koło , czasem elipsę 4) Sklepienia stawały się coraz bardziej płaskie, Zastępowano je stropami które zwykle zdobiła dekoracja kasetonowa. Niezależnie od lokalnych upodobań budynki o różnym przeznaczeniu i sytuacji , niezależnie czy był to gmach reprezentacyjny , kościół , obiekt przemysłowy czy pawilon ogrodowy mają wspólną formę architektoniczną. Dzieła; (I) kościół ST.Genevie've w Paryżu według projektu arch.J.G.Soufflota (II) kościół śW.Magdaleny z trzema kopułami nad podłużnym wnętrzem według projektu arch.A.Vignona (III) Dla uczczenia zwycięstw Napoleona wznoszono Luki triumfalne m.in. w Paryżu na pl.de I'Etoile(Plac Gwiazdy) (IV) wnętrza Zamku Królewskiego w Warszawie. Przebudowę tych sal podjęto w latach 1770-1786. (V) S.B.Zug buduje kościół ewangelicki (VI) Teatr Wielk wg projektu Antonnio Corazziego,(VII) Pałac Komisji Przychodów i Skarbu Państwa (VIII) królikarnia wg merliniego .W tym okresie wykształciły się charakterystyczne typy dworku z gankiem na kolumnach i łamanym dachem. W ogrodach pojawiły się drobne obiekty architektoniczne tj. świątynie, altany, sztuczne ruiny, mostki, rzeźby.
Nowe kierunki. Nowe konstrukcje w architekturze XIX w; 1) czerpanie z historycznych wzorów da dekorowania elewacji. 2)projektowanie hal wystawowych, targowych , biurowców, obiektów przemysłowych 3)coraz częśtrze użycie stali 4) tworzenie pokryć o dużych rozpiętościach 5) budowa mostów dla powstałej kolei 6) rozwój przemysłowy co powoduje inne wymagania dla budynków. 7) dzięki stali odmienne kształtowanie obiektów.8) na wartości nabiera funkcjonalność a nie wygląd.9) rozwój produkcji żelaza.10) odrzucanie nadmiernych dekoracji (prostota i funkcjonalność) 11) 1775-79 pierwszy most żeliwny w Anglii (30,7m przez rzekę sewern.) 12) Głównym dziełem Paxtona był nie istniejący już pawilon wystawowy Crystal Palace, wzniesiony 1851 jeden z pierwszych zastosował żelazną konstrukcję szkieletową z elementów prefabrykowanych i wielkie powierzchnie przeszklone.13) Gustawe Alexandre Eiffel był francuski inżynier i konstruktor, specjalista od konstrukcji żeliwnych i żeliwno-stalowych. Mosty (most Aleksandra w Paryżu 1900), wiadukty (kol. koło Garabit 1882), śluzy, konstrukcja posągu Wolności w Nowym. głównym z nich była wieża Eiffla o wys. 300,5 m i masie ok. 7 tys. t, zbudowana 1887-89 na Polu Marsowym w Paryżu.
16.Budownictwo Szkieletowe, szkoła chicagowska
Bud. szkieł.-Idea budowania budynków opartych o szkielet żelazny, -pierwszy budynek wybudowany przez Watta(1801) (7 kondygnacji, układ belek i słupów żeliwnych, ceglane masywne ściany zewnętrzne), -(1848) James Bogadrus, budynek w którym ściana zewnętrzna również była szkieletowa, -W St. Louis wzniesiono około 500 budynków o konstrukcji szkieletowej z żeliwa. Wśród nich jest szereg budynków w których szklaną elewacje przecinają żeliwne słupy i belki.
Szkoła Chicagowska
-budowa drapaczy chmur na skutek rozwoju konstrukcji szkieletowych, -pierwszy drapacz chmur projektował William Le Baron Jenney,- szkoła chicagowska rozwiązała problem wielkiego biurowca co stanowiło punkt wyjścia dla budynków mieszkalnych, magazynów, -dążono do odrzucenia stos. Dekoracji historycznych, -w Chicago zastosowano nowy typ kontr. Szkieletowej a także nowe rozwiązania fundamentów, dzięki temu wznoszono wysokie budynki, -szkoła chicagowska charakteryzowała jedność architektury i konstrukcji, -konstrukcja ujawniona na elewacjach, duże okna dzięki konstrukcji szkieletowej (dużo światła), -do najlepszych budynków szkoły chicagowskiej należą: 1.Reliance Building 1984r, proj. D.Burnham and Company (14 kondygnacji, budynek wieżowy, elewacja z białych płytek szkliwionych i szkła, zast. Okna tzw. Chicagowskie i wykusze), 2. Dom towarowy firmy Carson,Pirie,Scott, proj. L Sullivan (duże wydłużone poziome okna w metalowych ramach, dużo światła, okna te chętnie stosowano przez architektów szkoły Chicag., w elewacjach wydobyto siatkę konstrukcji, dobrze proporcje w elewacjach, -okres świetlności szkoły do 1893 po tym upadek spowodowany kryzysem wstrzymującym rozwój miasta, a także wpływem Wystawy Światowej, która skupiła Siena architekturze dekorowanej elementami historycznymi.
18.City industrialle
koncepcja miasta przemysłowego dla 35tys osób z początku XX wieku autor Tony Garnier
-projekt z czytelnym podziałem funkcjonalnym, gwarantował możliwość dalszego rozwoju wszystkich jego elementów (stare miasto, dworzec główny, dzielnice mieszkaniowe, centrum miasta, kompleks szpitalno sanitaryjny, stacja kolejowa osobowa i towarowa, tereny przemysłowe, -założył projekt sieci komunikacyjnej, zaprojektował rozwiązania budynków mieszkalnych w oparciu o konstrukcje żelbetowe.
17.Detale w secesji, elewacje budynków secesja (1890-1910)
Secesje cechowała forma stosunkowo abstrakcyjna, lecz jednocześnie o bogatej ornamentyce, style ograniczał się do dekoracji. Budynki korzystały często z wątków romantycznych, elem. Neoromaśnkich, neogotyckich.Ornament secesyjny- stylizowane formy roślinne, postacie, maski długowłosych kobiet W elewacjach oprócz cegły, kamienia, stiuku, wprowadzono ceramikę, stal beton i szkło
-swobodny układ okien, które chętnie zamykano łukiem spłaszczonym lub podkowiastym, -gzymsy o kształcie falistym, -bramy asymetryczne, -balkony zaokrąglano, -w wystające wykusze łączące kilka pięter, -fasady ożywione malownicze, ożywione grą światła i cienia, -krzywolinijne kraty balkonów, bram, balustrad, - wszystkie elementy projektowane do jednego budynku (fasady, faktury, zdobienia)
Przykłady: -kamienica secesyjny w w-wa projektu Mikołaja Totwińskiego przy udziale H. Stifelmana. -Teatr stary w Krakowie przebudowany przez Tadeusza Stryjeńskiego, Franciszka Męczyńskiego. -Gmach wystawy Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (proj. F.Męczyński). -1893 Wictor Horta wybudował w Brukseli dom mieszkalny odrzucając elementy dekoracyjne zaczerpnięte z Historii. - Antoni Gaudi jego dzieła mają bogatą formę zaczerpniętą często z tworów natury i wspaniałą bogatą kolorystykę. Swobodnie kształtował bryły budynków nadając im niezwykłe formy.
19. Architektura Okresu między wojennego 1922-1939
Miasta miały służyć ego mieszkańcom. Złe warunki mieszkalne, brak zieleni, rozwój motoryzacji wymusił konieczność projektowania w bardziej humanistyczny sposób. Le Corbusier Berlage'a (1925) zaprojektowali przebudowę dużych ośrodków miejskich m.in. w Paryżu, projektowali szerokie ulice gdzie w centrum znajdowały się wysokie budynki biurowe, wokół nich budynki niższe, dalej mieszkania o wysokości dwóch kondygnacji z tarasami ogrodami.
Przyjęto założenia że należy dążyć do: -zrównoważenia zagadnień funkcji, konstrukcji i formy, -stosowania konstrukcji szkieletowych, -prostoty i geometryzacji form, -rezygnacji z ornamentu dekoracji i ozdób, -dostosowanie rozmiarów architektury do skali człowieka, -odcięcie od symetrii, -przenikanie przestrzeni zew. I wew., -stosowanie płaskich dachów,- stosowanie białych ścian, tarasów i balustrat.
-Rockefeller Center w NY 1931-32
-1923-4 Szymon Syrkus grupa Prezes Preacens
-most nad wąwozem Salginy rozpiętość 92m 1929-30 Robert Maillard
-gmachy Bauhause w Dessau 1925-26 Walter Grapius
-Obserwatorium astronomiczne w Poczdamie- wieża Einsteina 1920-21 Erich Mendelsohn
-Dom Robiego w Chicago 1908 Frank Lloyd Wright
-villa savoie w poiss 1928-30 Le Corbusier
