Niemiecka myśl ekonomiczna
W XIX i na początku XX wieku pojawiają się odmienne od szkoły liberalnej poglądy na rolę państwa w sferze życia gospodarczego uznające, że państwo powinno angażować się w sferę ekonomiczną i społeczną oraz że w działaniach tych aktywną rolę powinny odgrywać podatki.
Najwybitniejszym przedstawicielem niemieckiej myśli ekonomicznej w zakresie teorii podatkowych był niewątpliwie Adolf Wagner.
Adolf Wagner w swoim dziele zatytułowanym Finanzwissenschaft skupia się wokół zagadnień skarbowych, prezentując je na tle działalności państwa. Jego zdaniem państwo odgrywa istotną rolę w procesie gospodarowania. Skarbowość jest czynnikiem pełniącym podstawową rolę w postępie gospodarczym i społecznym. Podatki, jego zdaniem, powinny pełnić rolę elementu korygującego i ingerującego w systemie gospodarczym oraz w podziale dochodu narodowego. Zwrócił uwagę, że obok funkcji fiskalnej podatki winny realizować także inne funkcje. Sformułował on cztery grupy zasad podatkowych: fiskalne, gospodarcze, sprawiedliwości i techniczne. Trzy pierwsze maja charakter społeczno-ekonomiczny. W grupie zasad fiskalnych autor wyróżnia zasadę wydajności i zasadę elastyczności. Zasada wydajności wymaga od systemu podatkowego zapewnienia stałych i odpowiadających potrzebom państwa wpływów do budżetu. Zgodnie z zasadą elastyczności wysokość wpływów podatkowych winna podlegać naturalnym wahaniom w zależności od zmian w przedmiocie opodatkowania oraz faz cyklu koniunkturalnego w gospodarce.
Do zasad gospodarczych zalicza się zasadę nienaruszalności substancji majątkowej podatnika oraz zasadę przerzucalności podatków. Zgodnie z zasadą nienaruszalności substancji majątkowej podatnika przedmiot podatku winien być objęty ochroną. Podatek nie powinien pomniejszać majątku podatnika w stosunku do okresu poprzedzającego zapłacenie podatku, a w szczególności nie powinien doprowadzić do ruiny podatnika. Wysokość podatku winna być tak określana, aby podatnik mógł z bieżących dochodów uregulować zobowiązanie. Zasada przerzucalności podatków dopuszcza legalne przenoszenie ciężaru podatkowego na innych, a więc na ostatecznych konsumentów.
Do grupy zasad sprawiedliwości A. Wagner zaliczył zasadę powszechności i zasadę równości opodatkowania. Zgodnie z zasadą powszechności dobrze skonstruowany system podatkowy, jak i poszczególne podatki powinny obejmować wszystkich posiadających przedmiot opodatkowania. W ten sposób gwarantuje się z jednej strony odpowiednio wysokie wpływy do budżetu, a z drugiej równe traktowanie przez prawo wszystkich obywateli. Równość opodatkowania oznacza proporcjonalność nakładania podatków do możliwości finansowych podatnika. Za sprawiedliwe, podobnie jak A. Smith, A. Wagner uważał podatki wykorzystujące stawki proporcjonalne.
Czwarta grupa zasad, czyli zasady techniczne, pokrywają się z trzema zasadami A. Smitha i polegają na pewności, dogodności i taniości podatków.
Ocena poglądów niemieckiej myśli ekonomicznej
Poglądy Wagnera pozostają w kontraście z obowiązującymi wcześniej kanonami teorii podatkowej. Uważa się go za jednego z liderów myśli skarbowej, uznającego podatki za instrumenty aktywnego oddziaływania na politykę gospodarczą i społeczną państwa. Ważnym elementem, jaki wniósł do teorii opodatkowania, jest wyeksponowanie podatku oraz jego funkcji, w ujęciu pozafiskalnym, jako instrumentu oddziaływania gospodarczego i socjalnego.
Współcześnie niektóre zasady Wagnera rozumie się inaczej niż w XIX wieku np. obecnie równość nie oznacza proporcjonalnego opodatkowania dochodu czy majątku podatnika, lecz opodatkowanie zgodne z jego możliwościami podatkowymi. Wiele jednak zasad przetrwało w niezmienionym stanie i wraz z zasadami Smitha stały się podstawą wielu współczesnych systemów podatkowych.