Myśl polityczna idealizmu niemieckiego: Kant, Fichte, Hegel
Charakterystyka ogólna
refleksja polityczna czołowych przedst. idealizmu niemieckiego pozostawała w związku z warunkami społ-eko
stanowiła próbę przeciwstawienia się reakcyjnym koncepcjom feudalno-absolutystycznym
ale słabe siły młodego mieszczaństwa nie pozwalały na całkowite zerwanie ze starym porządkiem
w rezultacie: kompromis, stonowany konserwatyzm
filozofowie niemieccy koncentrują uwagę na przezwyciężeniu tendencji oświeceniowych, zwłaszcza materializmu metafizycznego filozofów francuskich 2 pół. XVIII w. oraz na zmniejszeniu oddziaływań rewolucji francuskiej
idealizm niemiecki - duże osiągnięcia w zakresie
dynamizowania dyskusji wokół problemów poznania, moralności, postępu
ujawnianiu związków między ustrojem politycznym a faktami życia społecznego
Immanuel Kant (1724-1804)
pochodził z rodziny rzemieślniczej - ciężko pracował całe życia
potem został profesorem i rektorem Uniwersytetu Królewieckiego w życiu nie wyjechał poza okolice Królewca
Filozofia krytyczna Kanta:
wiąże się z jego rozważaniami teoriopoznawczymi
rolę swojego nowego ujęcia tych kwestii porównywał do przewrotu kopernikańskiego
„Krytyka czystego rozumu”
gdyby człowiek nie rodził się z wrodzonymi ideami, nie mógłby wykonać żadnego doświadczenia - krytyka koncepcji tabula rasa
wykazywał ograniczoność poznania rozumowego - wyróżniał tu:
poznanie a priori - uwarunkowane przez pojęcia niezależne od doświadczenia, których nie można zweryfikować ani na drodze doświadczenia ani dedukcji; dzięki niemu możl. jest każde inne poznanie, są to zaszczepione w człowieku idee - np. Boga, duszy, wszechświata
poznanie a posteriori - obejmuje treści doświadczenia
konkluzja agnostyczna - RZECZ SAMA W SOBIE JEST NIEPOZNAWALNA
Kant określał swoje stanowisko jako transcendentalny idealizm
„Krytyka praktycznego rozumu”
konstruuje podstawy protestanckiego modernizmu i koncepcji moralności opartej na wrodzonym poczuciu obowiązku
K. chciał stworzyć stałą formułę postępowania człowieka
istnienie Boga nie jest dla Kanta aktem wiary, ale rezultatem działania krytycznego rozumu
tak samo zasady moralne wypływają z innego źródła niż uznanie boskie
moralność nie zależy od jakiegokolwiek czynnika zewnętrznego, uczuć czy autorytetu
każdy człowiek zmierza do tego, żeby to co robi było zgodne z wyższym dobrem
moralność to nakaz spełniania obowiązku ze względu na sam obowiązek
czyn moralnie dobry powinien być następstwem prawa moralnego
fundament tego prawa - pojęcie dobrej woli
jest to jedyne dobro wolne od jakichkolwiek ograniczeń
dobra tego nie ocenia się ze względu na jego skutki lecz ze względu na intencje
intencja jest cenna ze względu na samą siebie
W wyniku tego toku rozumiwania Kant sformułował
każdy człowiek powinien kierować się w swym postępowaniu jedynie nakazem czystego rozumu, który jest następujący:
„Postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem”
rozwinięcie znajduje wyraz w:
„Postępuj tak, byś człowieczeństwa, tak w twej osobie, jako też w osobie każdego innego, używał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka”
człowiek powinien być zawsze podmiotem, nigdy tylko przedmiotem, nie powinien być narzędziem wiodącym do celu, lecz samym celem
TEORIA WOLNOŚCI
z imperatywów Kanta wynika nakaz poszanowania godności ludzkiej
K. rozwinął ten wątek i przekształcił go w konstrukcję nakazującą poszanowanie wolności i godności ludzkiej
człowiek składa się z 2 istot:
fizycznej - podlega koniecznościom świata przyrody
zdeterminowana przez powszechne prawa natury
moralnej - jest wolna jako podmiot obdarzony rozumem
ta wolność nie jest zależna od wpływów zewn., więc w każdej syt. człowiek może zachować się zgodnie z prawami moralnymi
Rozpatrując wolę ludzką przez pryzmat dziejów powszechnych widać, że jej zakres powoli, ale systematycznie się rozszerza.
Jednostki i całe narody dążąc do zaspokojenia swoich partykularnych celów dają się bezwiednie kierować wielkim celom natury.
ZARYS PODST. TENDENCJI FILOZOFII DZIEJÓW
K. miał nadzieję, że kiedyś zostanie on rozbudowany w uniwersalny schemat rozwoju świata
najtrudniejszym i podst. problemem w realizacji tego schematu jest osiągnięcie społeczeństwa obywatelskiego z powszechnym zastosowaniem praw a następnie stworzenie analogicznej konstytucji zewnętrznej narodów, jako jedynego stanu, w którym wszystkie zdolności zaszczepione przez naturę ludzkości mogą się w pełni rozwijać
wszelki rozwój, szczeg. społeczeństwa i państwa, nie może się dokonywać bez walki między sprzecznymi siłami i tendencjami
podejście dialektyczne - im ostrzejsza walka tym szybszy postęp społ.
K. przejął wiele idei oświecenia francuskiego, szczeg. J.J. Rousseau, Monteskiusza:
prawdziwy postęp dokonywał się będzie najszybciej w kraju, który udzieli najwięcej wolności przeciwstawnym poglądom, zabezpieczy wolność osobistą, ochronę i bezstronne stosowanie praw
są to poglądy bliskie liberalizmowi + narzucona politykom konieczność bezwzgl. przestrzegania nakazów imperatywu kategorycznego w zakresie moralności
jest to szlachetne założenie , ale wynik z niego skłonność do przyjmowania postawy konserwatywnej - unikanie działań zbyt gwałtowanie naruszających istniejący porządek społ.
ZAŁOŻENIA USTROJOWE - „nie są zbyt oryginalne”
K. uznaje teorię umowy społecznej
oznacza u niego rezygnację z wolności naturalnej na rzecz wolności państwowej
ta umowa to fikcja metodologiczna, hipoteza pozwalająca na racjonalne wyjaśnienie okoliczności wydarzenia niedostępnego dla poznania historycznego
państwo to związek pewnej grupy ludzi połączonych prawem
celem państwa jest przestrzeganie idei prawa
suwerenem w państwie jest lud
poza ramami ludu: obywatele bierni:
robotnicy
rzemieślnicy
kobiety!
sługi
wszyscy którzy zarabiają na życie okazywaniem posłuszeństwa innym
klasyfikacja ustrojów państwowych:
monarchia absolutna
najlepsza, bo jest formą najprostszą
monarcha absolutny o odp. kwalifikacjach jest w stanie kierować państwem zgodnie z prawem - staje się on „pierwszym urzędnikiem państwa” /np. Fryderyk II
mon. abs. może przekształcił się w mon. konstytucyjną, ale K. wyklucza, by mogło to nastąpić w drodze rewolucji
SPRZECZNOŚĆ: koncepcja ta wyklucza jego tezę o suwerenności ludowej - cała suwerenność należy do monarchy
demokracja
najgorsza, bo najbardziej skomplikowana
podst. cel i zadanie państwa: urzeczywistnianie imperatywu kategorycznego
następuje przez zagwarantowanie triumfu idei prawa, co w praktyce oznacza konieczność przestrzegania imperatywu hipotetycznego
w tym „państwie celów” możliwa jest realizacja wolnej woli - jest ona warunkiem sine qua non uznania obowiązku za cel sam w sobie
Metodologiczny aspekt koncepcji Kanta nt. państwa i prawa sprawił, że uznano go za protoplastę NORMATYWIZMU - który wychodzi z założenia, że normy prawa są całkowicie niezależne od praw rozwoju społecznego.
normy prawa wyznaczają sferę powinności, gdzie adresatem jest wola ludzka
normy rozwoju społecznego i przyrody wyrażają to, co nieuchronne i niezależne od woli ludzkiej
Także doktryna państwa prawnego znajduje wyraz u Kanta - w założeniu, że zasadniczym celem państwa jest zagwarantowanie przestrzegania istoty prawa.
Kant wiąże swoją konstrukcję państwa i prawa z imperatywem kategorycznym, ale nie identyfikuje ich:
moralność opiera się na dobrej woli i z jej punktu widzenia ocenia wartość czynu
prawo ogranicza się jedynie do zewn. skutków czynu
np. uczciwy jest dłużnik, który zwraca dług, kierując się wewn. nakazem, a kto zwraca dług kierując się obawą przez więzieniem nie spełnia wymogu imperatywu moralnego, a jedynie nakaz prawa
ZAŁOŻENIA PRAWA KARNEGO
K. wiąże je z nakazami praktycznego rozumu, który każe uzgadniać wolną wolę własną z wolną wolą innych jednostek
przekroczenie tego nakazu oznacza naruszenie prawa i pociąga za sobą karę
kara jest niezbędnym następstwem wykonania imperatywu kategorycznego ustawy karnej
kara to zadośćuczynienie idei obrażonej sprawiedliwości
żadnej władzy nie wolno odstąpić od nakazu orzeczenia kary, gdy nastąpiło naruszenie sprawiedliwości
ale K. był rzecznikiem kary dobrotliwej
ZAGADNIENIA WOJNY I POKOJU
jest to ważny i ceniony element filozofii Kanta
dzieli wojny na sprawiedliwe i niesprawiedliwe
dopuszcza jedynie wojny mające na celu obronę niezależności państwowej lub odzyskanie utraconego dobra, pod warunkiem, że prowadzone są z zastosowaniem elementarnych zasad moralnych humanitarny stosunek wobec ludności cywilnej
każdy naród ma prawo do pokoju
więc i prawo do zachowania neutralności w konflikcie zbrojnym
K. rozwinął te rozważania w rozprawie „O wiecznym pokoju”/względnie „Ku wieczystemu pokojowi” - tak mówił na wykładzie/
ustanowienie idealnych warunków dla egzystencji społ. zależy prz.wsz. od zabezpieczenia pokoju światowego
należy ukształtować jedność polityczną najwyższego rzędu - federację narodów w celu zabezpieczenia wieczystego pokoju, czyli stanu, który ma uzasadnienie w imperatywie kategorycznym
traktat o powstaniu „związku pokoju” zakończyłby wojny raz na zawsze
celem federacji nie byłoby więc przejęcie funkcji państwa
IDEA POSTĘPU
ujmuje proces rozwoju ludzkości z moralnego punktu widzenia
dzieje ludzkości oznaczają, mimo zahamowań „stały postęp ku lepszemu ze względu na cel moralny swego bytu”
Johann Gottlieb Fichte (1762-1814)
W jego koncepcji: szczególne zespolenie idei romantyzmu niemieckiego ze spekulatywnym idealizmem
najpierw pozostawał pod wpływem Kanta (do 1794) - okres przedberliński
liberalne poglądy
odwoływał się do teorii umowy społecznej Rousseau jako do uzasadnienia prawomocności zmian ustroju
uznanie dla rządu rewolucji francuskiej, likwidacji przeżytków feudalnych, chociaż nie aprobował rewolucyjnych metod
wybuch rewolucji uważał za logiczne następstwo błędów absolutyzmu niewolącego ludzką myśl i swobodę wypowiedzi
pragnął przeprowadzenia odp. przeobrażeń w drodze perswazji i zabiegów pedagogicznych
- „Apel do książąt europejskich”
wezwanie i ostrzeżenie przed skutkami dalszego utrzymywania społeczeństw w niewoli
próba uchronienia Niemiec przed skutkami krwawej rewolucji
po 1794 (okres berliński): Fichte tworzy oryginalny system idealizmu subiektywnego
opiera na nim swoją konstrukcję praw naturalnych
punkt wyjścia: nadal filozofia Kanta, ale coraz większy krytycyzm izolacji rozwiązań teoretycznych od praktyki
F. eksponuje czyn i uznaje go za istotę ludzkiej świadomości
przetwarza on całe otoczenie i kształtuje jego sens oraz znaczenie zgodnie z prawem moralnym
pod koniec życia F. dodał: treścią tego procesu jest poszerzanie sfery wolności przez narodowe wychowanie, oparte na filozofii idealistycznej i szczeg. cechach niemieckiego charakteru
cały świat jest kreacją podmiotu poznającego
prowadzi to do solipsyzmu - pewne jest tylko istnienie podmiotu poznającego, reszta to imaginacja
poglądy polityczne:
3 fazy:
liberalna
admiracja rewolucji francuskiej zmniejszenie ucisku feudalnego
obawa przed rewolucją
wzywa władców europejskich by zwrócili społeczeństwu utraconą wolność i wprowadzili oświatę bo najłatwiej wszczynać rewolucję wśród nieoświeconego ludu
nacjonalizm zrodzony w okresie okupacji napoleońskiej
na jego wykładach tłumy studentów - przychodzili jak na manifestacje
mówił im, że są członkami narodu wybranego
gdy oni zginą to zniknie cywilizacja europejska
te poglądy zawarte w „Mowach do narodu niemieckiego”
dalsza ewolucja jego systemu filozoficznego:
zanikają wątku demokratyczne
wzrasta funkcja państwa coraz szerzej pochłania swoimi działaniami poszcz. jednostki
„Zamknięte państwo handlowe”
konstrukcja organizacji państwowej drobiazgowo regulująca prawną i ekonomiczną sferę życia człowieka
konstrukcja suwerenności
ideał państwa jako samowystarczalnej całości gospodarczej
partykularne interesy poszcz. części składowych całkowicie podporządkowane władzy państwowej
wł. państwowa ma prawo określania zasad wymiany handlowej z zagranicą oraz obowiązek troszczenia się o wewn. jedność kraju i pomyślność swoich obywateli (np. przez zagwarantowanie każdemu prawa do utrzymania się z własnej pracy)
państwo może całkowicie kontrolować osoby, towary i idee przenoszone przez granice
ujawnia się tu obiektywne pojmowanie wolności - wolność absolutna realizowana jest przez zbiorowość państwową
państwo to synteza woli indywidualnej i woli społecznej, która kształtuje się w wyniku umowy społecznej
dalsze rozważania:
doświadczenia okupacji Napoleońskiej:
rozszerzenie zadań państwa związanych z umacnianiem solidarności jednostki z narodem i narodowym wychowaniem wszystkich obywateli
F. nadal zmierza do pogodzenia zasad wykluczających się wzajemnie w romantyzmie:
zasady swoistości narodowej
teorii postępu jako realizacji powszechnych i racjonalnych zasad moralnych
ale coraz większy kult swoistości narodowej
wychowanie narodowe staje się dla niego głównym czynnikiem postępu moralnego
wiąże się z tym idea mesjanizmu niemieckiego - wiara w to, że Niemcy są jedynym narodem, który jest w stanie zaprowadzić ład oparty na przesłankach rozumu, bo tylko oni są prawdziwymi idealistami
upadek Niemiec musiałby oznaczać upadek całej cywilizacji europejskiej (AHA, AKURAT )
ZATARCIE GRANICY MIĘDZY FILOZOFIĄ A POLITYKĄ, PATRIOTYZMEM A NACJONALIZMEM
Dyskusje nad wpływem poglądów Fichtego na kształtowanie późniejszych wątków ideowych
jednostronna interpretacja Hegel, nacjonalistyczni historycy niemieccy XIX w.
Georg Wilhelm Fryderyk Hegel (1770-1831 )
stworzył system idealizmu obiektywnego
jest to szczytowe osiągnięcie w rozwoju niemieckiej filozofii idealistycznej
Hegel był oficjalnym filozofem państwa pruskiego
był apologetą silnego państwa, w którym widział realizację prawdziwej wolności
wykłada filozofię na wielu uniwersytetach - w końcu w Berlinie
umarł na cholerę - cholera go wzięła
dzieła:
„Fenomenologia ducha”
„Nauka logiki”
„Encyklopedia nauk filozoficznych”
„Zasady filozofii prawa”
„Wykłady z filozofii dziejów”
Punkt wyjścia
dialektyczny model triady:
część 1: „Nauka logiki”:
analiza problemu dialektyki rozwijających się pojęć
duch świata poprzedza powstanie przyrody ma byt obiektywny i pierwotny
świat materialny stanowi wytwór tego ducha jest pochodny i zależny
część 2: „Filozofia przyrody”:
negacja sfery logicznej, która jest konsekwencję wyobcowania ducha w innobycie
część 3: „Fenomenologia ducha”:
próba syntezy dwóch poprzednich dzieł i zarazem faz rozwojowych
H. prezentuje historyczny proces kształtowania się świadomości ludzkiej
ukazuje, że duch przez poznanie samego siebie staje się duchem w sobie i dla siebie
TEZA - ANTYTEZA - SYNTEZA
„Fenomenologia ducha”
zawiera także podstawy filozofii społecznej H.
ale tylko w sferze pojęć abstrakcyjnych, z których wynika raczej wizja modelu badawczego niż obraz konkretnej rzeczywistości
w tym modelu:
człowiek występuje w roli narzędzia w ręku ducha absolutnego
stopniowo przechodzi przez złożony ale celowy proces rozwoju
zyskuje coraz szerszą wiedzę o tym, co ogólne i konieczne
rezultat końcowy: spełnienie odwiecznego celu idei absolutnej - uzyskanie świadomości samej siebie (poznanie samej siebie)
3 prawa wysuwające się na pierwszy plan u Hegla:
sprzeczności to źródło postępu bo działaniu odpowiada przeciwdziałanie
stałe przechodzenie elementów ilościowych w jakościowe
np. skąpiec -> negatywne
oszczędny pozytywne
różnica jakościowa
na pierwszy rzut oka przyczyny różnic są niezauważalne
prawo podwójnej negacji'
zaprzeczenie zaprzeczenia
demonstruje to przy karze jej funkcja to przywrócenie stanu sprzed przestępstwa
kara jest celem samym w sobie, negacją negacji
HISTORIOZOFIA HEGLA
dzieje to wielka scena, na której duch absolutny w procesie bezwzględnej walki z sobą samym dochodzi do samowiedzy i zdobywa prawdziwą wolność
„Dzieje powszechne są zatem posuwającym się od szczebla do szczebla rozwojem zasady, której treścią jest świadomość wolności”
filozofia stopniowo uświadamia się sobie sama przez poszerzanie sfery wolności
w procesie historycznym uwidacznia się funkcjonowanie praw dialektyki
historia to pasmo rewolucji, w którym bohaterowie historyczni i narody stają się narzędziami ducha świata
nie do końca rozumiemy motywy dzieła bohaterów historycznych (np. Napoleon, Aleksander Macedoński), jest to coś podświadomego
pozostają w dziejach, aż spełnią swoją rolę
schodzą przez rany, trucizny
przesuwają sferę wolności
kultura, sztuka, religia, moralność oraz inst. polityczne każdego narodu to formy przejawiania się idei absolutnej
w dziejach ujawnia się stały postęp ludzkiej wolności
z mroku dziejów wyłania się w końcu państwo jako udoskonalona wolna wola
heglowska analiza dziejów odsłania 4 wielkie systemy polityczne, które tworzyła idea absolutna w procesie swego rozwoju:
system wschodni - świadomość wolności posiada jedynie despotyczny monarcha
system grecki świadomość wolności obejmuje znacznie
system rzymski większe zespoły ludzkie
system niemiecki ;) - pełne uświadomienie wolności (chrześcijaństwo + społeczność germańska)
proces uświadamiania wolności stanowi stałą tendencję, która nie zależy bezpośrednio od działań ludzkich, choć mogą one go przyspieszać lub opóźniać
wolność to świadomość dziejowej konieczności
dlatego geniusze historii lub narody historyczne to te czynniki i siły, które zdołały odczytać kierunki rozwojowe ducha świata
REWOLUCJA - szczeg. rola w analizie historycznej
całe dzieje to pasmo rewolucji, w którym jednostki i narody działają jako narzędzie w rękach ducha świata
rew. radykalnie poszerza sferę wolności, musi być jednak zawsze utrwalana przez długotrwały proces reformacyjny, który utrwala jej zdobycze w sferze prawa i świadomości
państwo to „rzeczywistość idei etycznej”
stanowi syntetyczne zespolenie jednostki i społeczeństwa
interesy jednostkowe znajdują doskonałe zespolenie z interesami i dążeniami ogółu
ALE: państwo jest też celem samym w sobie, nie jest zależne od innych celów
jest filozoficzną realizacją doskonałej rozumności i wolności
jest ziemskim wcieleniem idei absolutnej
Tezy te doprowadziły Hegla do BEZGRANICZNEGO KULTU DLA ORGANIZACJI PAŃSTWOWEJ, pochłaniającej jednostkę i wszelką samodzielność.
stąd apoteoza państwa pruskiego - jako stanowiącego szczytowy etap rozwoju społecznego
ustrój monarchiczny to „ustrój rozwiniętego rozumu”
akceptacja rządów absolutystycznych (mimo że uważał za najlepszą monarchię konstytucyjną)
policja i wojsko - „czynna moc państwa”
WOJNA
normalny, akceptowany instrument
służący do realizacji celów idei absolutnej
akceptowana także jako środek do rozwiązywania konfliktów międzynarodowych
wojna jako „przedłużenie polityki”
nie można jej oceniać w kategoriach sprawiedliwości czy słuszności
jedynym kryterium oceny - zgodność bądź sprzeczność z dążeniami ducha absolutnego
argumenty uszlachetniające wojnę:
odradza więzi łączące obywateli z państwem
poszerza sferę wolności obywatelskiej
rodzi skłonność do poświęceń
GENERALNIE: Hegel często olewał swój abstrakcyjny system i godził się z konserwatywnym i autokratycznym charakterem rzeczywistości Prus
Fryderyka II nazywał królem-filozofem, pierwszym sługą państwa
stał się oficjalnym obrońcą monarchii pruskiej
dostarczał uzasadnień dla nacjonalizmu niemieckiego
FILOZOFIA PRAWA
PUNKT WYJŚCIA:
teza o jedności tego, co rozumne i tego co rzeczywiste
koncepcja moralności Hegla - moralne jest to, co zgodne jest z wolą zbiorowości, a szczeg. to co, służy państwu
dlatego prawo stanowione przez państwo jest moralne
zadaniem prawnika jest ograniczenie swoich zainteresowań do prawa pozytywnego
bo prawo jest drugą obok państwa naturą ducha świata i „tylko wola posłuszna prawu jest wolna, gdyż jest posłuszna sobie samej”
Hegel nie odrzucał postulatu, by jednostce pozostawić pewną sferę wolności, ale ograniczał się do:
podmiotowego prawa własności
prawa zawierania umów (faktycznie niewiele ;) )
unicestwia tym samym abstrakcyjną tezę o równości wszystkich ludzi
KONCEPCJA PRAWA KARNEGO
w procesie karania H. chce widzieć konieczność, którą winien sobie uświadomić sam podsądny
teza - prawo drugi człon negacji
antyteza - naruszenie prawa zaprzeczenie woli prawa schematyczne zastosowanie triady
synteza - kara przywrócenie czystości idei prawa
zaprzeczenie woli przestępcy
H. wiąże mechanicznie karę z przestępstwem, nie wnikając w specyficzne cechy konkretnej sprawy, jej okoliczności oraz względy prewencji i wychowania
widzi w karze cel sam w sobie (tak jak Kant)
odrzuca teorie oświeceniowe nakazujące uwzględniać także szczególne okoliczności czynu i osobowość sprawcy,
humanizm też odrzuca
jego teoria kontrastuje też z postępową teorią odstraszania Feuerbacha powstałą w tamtym okresie
Teksty źródłowe:
WYKŁADY Z FILOZOFII DZIEJÓW:
Istota ducha i jego rozwój
istotę ducha można poznać przez porównanie go z przeciwieństwem
istotą ducha jest wolność
materia szuka swojego przeciwieństwa, dąży do idealności, ale gdyby ją znalazła - znikłaby
w przeciwieństwie do tego ducha ma środek w sobie samym - na tym polega jego wolność jest to samowiedza, samoświadomość ducha
dzieje powszechne są przedstawieniem ducha w jego sposobie wypracowywania w sobie świadomości tego, czym jest sam w sobie
Ludy Wschodu - despocje tylko jeden człowiek jest wolny - dlatego ta wolność wynika z samowoli, dzikości lub łagodności, łaskawości jednostka ta jest tylko despotą, a nie wolnym człowiekiem
Grecy, Rzymianie - wiedzieli, że niektórzy ludzie są wolni, a nie człowiek jako taki dlatego mieli niewolników i ich wolność była przemijająca i przypadkowa
narody germańskie - osiągnęły w chrześcijaństwie świadomość, że człowiek jest wolny jako taki i że wolność ducha stanowi jego najwłaściwszą istotę zastosowanie tej zasady do życia świeckiego to długi proces, stanowiący treść dziejów
celem ostatecznym świata jest uświadomienie sobie przez ducha swojej wolności
Duch narodu i jego przejawianie się w dziejach
duch narodu przejawia się we wszystkich czynach i dążeniach narodu
najwyższym celem ducha jest samoświadomość siebie osiągnięcie tego celu jest nieuchronne i równoznaczne z własnym unicestwieniem i wystąpieniem na widownię dziejów innego ducha, innego historycznego narodu
dzieje powszechne są przejawianiem się ducha w czasie - widzimy z nich mnóstwo zmian i czynów
wszelka zmiana przynosząca zagładę jest jednocześnie początkiem nowego życia
duch narodu jest duchem określonym, który rozbudowuje się w konkretny świat - istniejący i trwający w religii, obrzędach, zwyczajach, ustroju państwowym i politycznym ustawodawstwie
narody są tym, co reprezentują ich czyny
jednostka musi przyswoić sobie byt narodu jako swój sposób myślenia, ponieważ zastaje go gotowym
naród jest etyczny, cnotliwy, silny gdy tworzy to, czego chce i broni swego dzieła przed siłami zewn.
narody umierają przez przyzwyczajenie, które jest działaniem pozbawionym przeciwieństw
duch narodu, który osiągnął kres swojego rozwoju jest samounicestwieniem
gdy tym, co pobudza narody do czynu są żądze, czyny takie pozostawiają ślady tylko w postaci zagłady i zniszczenia
zasady przejawiające się w duchach poszcz. narodów są tylko momentami jednego, ogólnego ducha, który poprzez nie wznosi się w dziejach do obejmującej samą siebie całości i na tym zamyka swój pochód
obecna postać ducha zawiera w sobie wszystkie poprzednie jej szczeble
Pojęcie państwa i jego zadania
celem istnienia woli subiektywnej jest jej zjednoczenie z wolą rozumną - etyczna całość, państwo będące rzeczywistością, w której jednostka posiada wolność i korzysta z niej
ogranicza się tylko jedną wolność - samowolę, której treśćią jest jednostkowa strona potrzeb
państwo jest jednością istotnej powszechnej woli i woli subiektywnej, a na tym polega etyczność
jednostka żyjąca w państwie żyje życiem etycznym
prawa etyki są prawami samego rozumu
cel państwa to polega na tym, aby to co substancjalne obowiązywało, było obecne i utrwaliło się w czynach i zamiarach ludzi
w dziejach powszechnych można mówić tylko o narodach, które utworzyły państwa, państwo jest niezbędne
państwo jest urzeczywistnieniem wolności, absolutnego celu ostatecznego, istnieje samo dla siebie, wszelka wartość duchowa wywodzi się z państwa
państwo jest boską ideą w jej ziemskiej postaci
tylko wola posłuszna prawu jest wolna, bo jest posłuszna sobie samej
etyczność prawdziwa polega na tym, że każdy wypełnia swój obowiązek - z własnej woli uznając to za konieczne pogodzenie woli subiektywnej z obiektywną
Wolność, jej formy i zakres
do treści wolności należy prawo i etyka
ograniczenie samowoli i zachcianek nie jest ograniczeniem wolności, lecz warunkiem, który umożliwia wyzwolenie
społeczeństwo i państwo to taki stan rzeczy, w którym wolność się urzeczywistnia
sprawy państwa są sprawami wykształcenia i wiedzy, a nie ludu
państwo jest abstraktem, który swoją ogólną realność posiada w obywatelach, ale istnieje on rzeczywiście i tylko ta ogólna egzystencja musi przejawiać się w woli i działalności indywiduów potrzeba rządu i adm. państwowej
dzięki ustrojowi państwowemu abstrakcyjna idea państwa staje się życiem ale powstaje różnica między rządzącymi a rządzonymi
różnica ta jest nieunikniona należy wszystko tak urządzić, aby obywatele jak najmniej musieli słuchać, a rozkazujący mieli jak najmniej pola do samowoli
treść tego, co wymaga rozkazywania, powinna być w jak największym stopniu określona przez lud, ale tak, żeby państwo pozostało silne
ustrój kraju nie jest zależny po prostu od wolnego wyboru
ustrój monarchiczny jest najlepszy - chociaż zadowala się mniejszym zakresem wolności niż republika
obywatele powinni brać udział w procesie rządzenia - wyrażać swą wolę pośrednio - przez przedstawicieli (posłów) w zakresie ustawodawstwa = ustrój reprezentacyjny
zasadą wolność nie jest wola subiektywna, ale zrozumienie woli powszechnej
Rola tzw. postaci historycznych
wielcy ludzie w historii to tacy ludzie, których cele partykularne zawierają treść substancjalną wyrażającą wolę ducha świata
zasługują na nazwę bohaterów, bo swój cel i powołanie czerpali ze źródła, którego treść była ukryta i jeszcze nie dojrzała do współczesnego istnienia - z wewn., podziemnego jeszcze ducha
jednostki te nie miały w swojej świadomości idei w ogóle - byli ludźmi praktycznymi, działaczami politycznymi, ale byli zarazem ludźmi myślącymi i orientującymi się w tym, co jest konieczną potrzebą i nakazem epoki
ich zadaniem było rozpoznanie koniecznego, najbliższego szczebla rozwoju ich świata, uczynić go własnym celem i poświęcić mu energię
dlatego takich bohaterów należy uznać za ludzi najdalej widzących
oni najlepiej rozumieli sytuację, wszyscy uczyli się od nich i albo uznawali ich rację albo się im podporządkowywali
duch, który jest daleko naprzód, jest wewn. istotą wszystkich jednostek, tylko że nieświadomą i dopiero wielcy ludzie uświadamiają ją innym
los postaci historycznych powołanych na wykonawców woli ducha świata nie był szczęśliwy - całe ich życie było ciężką pracą a cała ich istota jedną namiętnością
umierają młodo (Colin Farrel - Aleksander Wielki, Cezar), są zsyłani (Napoleon)
czlowiek wolny nie bywa zawistny i z uznaniem odnosi się do tego, co wielkie
bohaterowie hist. są ludźmi wielkimi, bo bo chcieli i dokonali czegoś wielkiego, , co nie było wytworem wyobraźni lub złudzeniem, lecz rzeczą słuszną i konieczną
ci którzy mówią, że kierowały nimi pasje i namiętności są zawistni
KONKLUZJE
światopogląd idealistyczny poważnie ograniczał możliwości jakie stwarzała metodologia Hegla, szczeg. dialektyka
łączył się on ponadto z praktycznym konserwatyzmem i kompromisowością jego ujęć ustrojowych
MIMO TO jego idee korzystnie odcinają się od poglądów reakcjonistów (de Maistre, de Bonald)
teoria prawa H. (chociaż słaba) - także ogranicza wpływy niemieckiej szkoły historycznej
H. domagał się kodyfikacji prawa cywilnego
traktował prawodawców na równi z geniuszami historii , którzy są dobroczyńcami narodu
dostrzegał wprowadzenia reform korzystnych dla burżuazji
władze pruskie ceniły w jego poglądach apoteozę silnego państwa, uzasadnienie zaborczej polityki i skierowanie tendencji rewolucyjnych w społeczeństwie na drogę ewolucyjnego, spokojnego rozwoju
uczniowie i zwolennicy Hegla:
Gabler, Goschel, Lasson, Bosanquet, Hobhouse - prawica heglowska, nawiązywali do wątków konserwatywnych, idealistyczne interpretacji dziejów, apoteozy silnego państwa
Strauss, Bauer, Ruge - lewica heglowska, nawiązywała do dialektyki heglowskiej, odrzucała koncepcję ducha świata, umożliwiając zastosowanie dialektyki do interpretacji materialistycznej
Marks i Engels - próba dostosowania systemu heglowskiego do założeń materializmu dialektycznego i historycznego
14
K. pisze o tym w „Uzasadnieniu metafizyki moralności”
zespół warunków wyjściowych
to, co się przeciwstawia tym warunkom
to, co oglądamy. jest punktem wyjścia dla T1, A1, S1