Ekonomika banku

Ocena sytuacji w punkcie wyjścia

Podstawą do wytyczenia kierunków polityki jest dokonanie oceny sytuacji banku w punkcie wyjścia, a więc w roku, w którym polityka jest formułowana, ze wskazaniem problemów, które należałoby roz­wiązać oraz szans i możliwości działania. Ocena to powinna obej­mować:

- diagnozę sytuacji wewnętrznej banku, w tym zwłaszcza finansowej, posiadanych funduszy i osiąganych wyników, a także czynników organizacyjnych i kadrowych, mogących decydować o sprawności funkcjonowania i skuteczności planowanych posunięć;

- porównanie z innymi instytucjami bankowymi występującymi na tym samym rynku, w celu upewnienia się, czy bank nie został przez nie wyprzedzony i czy ma rzeczywiście szanse konkurowania z nimi;

- analizę warunków zewnętrznych, zarówno obecnych jak i przewi­dywanych, w celu udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy warunki to nie niosą ze sobą jakichś szczególnych ograniczeń lub zagrożeń. Najważniejszym elementem diagnozy, któremu poświęca się naj­

więcej uwagi, jest niewątpliwie ocena sytuacji finansowej banku. Opiera się ona na materiałach sprawozdawczości rachunkowej i dysponuje bogatym zestawem instrumentów analitycznych. Jej przedmiotem są osiągane zyski, poszczególne składniki dochodów i kosztów, ich powiązania ze strukturą aktywów i pasywów, wielkość osiąganej marży, poziom funduszy własnych, stan płynności i wypłacalności. Analiza strukturalna potrafi wyjaśnić wiele podstawowych kwestii, ujawnić ewentualne dysproporcje i nieprawidłowości albo też pozwolić na stwierdzenie, że stan zasobów pieniężnych jest właściwy, osiągane efekty zaś są w pełni zadowalające i stwarzają przesłanki dla roz­szerzenia działalności. Analiza dynamiczna, oparta na porównaniu danych z kilku kolejnych okresów, pozwala na stwierdzenie, które z obserwowanych zjawisk mają charakter trwały i wynikają z wystę­pujących tendencji rozwojowych, a które pojawiły się nieoczekiwanie i być może przypadkowo. Daje ona ponadto możliwość stwierdzenia, czy ogólna sytuacja z okresu na okres poprawia się czy pogarsza. Ewentualnych optymistycznych wniosków z badań strukturalnych i dynamicznych może nie potwierdzić porównanie z innymi bankami, jeśli się okaże, że instytucje konkurencyjne osiągnęły znacznie lepsze rezultaty, a ich wyposażenie kapitałowe jest o wiele solidniejsze. W każdym przypadku zespół przeprowadzonych analiz powinien umożliwić uzyskanie ogólnej orientacji co do tego, czy bank jest w stanie rozszerzyć działalność, czy też musi skupić uwagę na umacnianiu swej pozycji bądź nawet na ratowaniu sytuacji oraz usuwaniu skutków, niepomyślnych zdarzeń.

Zmiany zachodzące w świecie bankowym oraz wzrastający stopień trudności w prowadzeniu działalności stwarzają potrzebę rozszerzenia zakresu dokonywanej analizy. Przedmiotem obserwacji i ocen staje się to wszystko, co może mieć istotny wpływ na pracę banków. szczególnie dużo uwagi poświęca się organizacji wewnętrznej i jej przystosowaniu do wykonywanych zadań. .Z zagadnieniem organizacji zewnętrznej wiąże się problem wyposażenia technicznego, które w co­raz większym stopniu wpływa na sposób wykonywania operacji i przebieg poszczególnych czynności, a równocześnie na ogólna sprawność banku i efektywność jego pracy. Zagadnieniem coraz wyraźniej dostrzeganym i coraz wnikliwiej rozpatrywanym staje się jakość zespołu pracowniczego. Zwraca się uwagę nie tylko na poziom kwalifikacji zawodowych, doświadczenie i zdyscyplinowanie pracow­ników, ale także na panującą atmosferę, stopień zintegrowania załogi. skłonność do przejawiania inicjatyw oraz identyfikowania się z inte­resami banku. Wzrasta przekonanie, że nasilanie się konkurencji będzie nadawać tym czynnikom coraz wyższą rangę.

Rozwój konkurencji stwarza konieczność coraz uważniejszego śle­dzenia sytuacji na rynku finansowym: kształtowania się liczby banków. sieci placówek bankowych, liczby mieszkańców przypadających w różnych rejonach na jedną placówkę, pojawiania się afiliacji banków zagranicznych. Nie mniej istotnym zagadnieniem jest potencjał kapi­tałowy banków i ich pozycja w ogólnym rankingu, a także udział ich sumy bilansowej w bilansie skonsolidowanym całego systemu. W związ­ku z tym szczególnie interesującą kwestią stają się dążenia niektórych banków do powiększenia funduszy własnych i konsolidacji kapitałów. Dane dotyczące funduszy - obrotów i zysków poszczególnych in­stytucji - pozwalają określić pozycję banku na rynku finansowym oraz zorientować się, jak wielkie jest grono jednostek, które trzeba uznać za porównywalne oraz za potencjalnych konkurentów.

Przedmiotem szczególnie starannych obserwacji są z reguły in­stytucje występujące na tym samym obszarze, np. w tym samym rejonie, prowadzące podobną działalność i obsługujące taką samą klientelę. W odniesieniu do tej grupy niezbędne jest udzielenie jasnej odpowiedzi na pytania: czy bank jest w stanie zapewnić klientom takie same lub dogodniejsze warunki lokat i kredytów jak jego konkurenci, czy potrafi zaoferować pełną gamę usług proponowa­nych przez inne banki, czy jakość świadczonych usług jest równie wysoka jak w jednostkach konkurencyjnych? Równocześnie pojawia się inna zasadnicza kwestia: jakie wyniki finansowe osiągają ci partnerzy i jak przedstawia się ich ogólna kondycja finansowa? Wyjaśnienie tych spraw pozwala na sformułowanie pewnych wniosków dotyczących „żywotności" partnerów, ich zdolności do działania, przypuszczalnych kierunków ekspansji, a w konsekwencji - ewentualnych skutków, jakie może nieść za sobą rozwijająca się konkurencja.

Należy powtórzyć to, co zostało powiedziane w poprzednich rozdziałach: konkurencja między bankami nie przybiera na ogół formy niszczącej rywalizacji. Banki zmuszone są do stałe] wzajemnej współpracy w jakimś zakresie. Współpraca wymaga przestrzegania pewnych reguł i dużej lojalności, a poza tym ewentualne trudności finansowe któregokolwiek banku mogłyby pociągnąć za sobą negaty­wne następstwa dla pozostałych jednostek. Z tego względu przed­miotem obawy nie są na ogół bezpośrednie skutki akcji promocyjnych podejmowanych przez inne banki. Podstawowy problem dotyczy raczej innych aspektów sprawy: jeżeli rynek jest bardzo mocno „nasycony" usługami bankowymi, a zagęszczenie sieci bankowej osiągnęło wysoki stopień, to dalszy wzrost podaży usług może stwarzać trudności. Powiększenie obrotów nie może być wówczas prawdopodobnie osiągnięte w efekcie tworzenia nowych oddziałów. Proponowanie własnej klienteli nowych „produktów" i udogodnień oraz powiększanie w ten sposób obrotów może być bardziej skuteczne, jeśli oczywiście istnieją wystarczające środki na sfinansowanie takich posunięć, a ponoszone koszty można podwyższyć bez obaw o pogor­szenie ogólnych wyników. Jeżeli badania wykażą, że wszyscy part­nerzy poszli już daleko na drodze unowocześniania swej oferty, to sytuacja może się okazać niebezpieczna. Powstaje dylemat: albo zmobilizować dostępne środki finansowe i wprowadzić nowe produkty”, albo pozostać w tyle za innymi, co grozi­ utratą klienteli i stwarza potrzebę przemyślenia na nowo całej strategii działania.

Wybór strategii działania

Prawidłowa ocena sytuacji banku w punkcie wyjścia nie określa jeszcze, sama przez się, dokładnych ram polityki, jaka powinna być prowadzona w nadchodzącym czasie. Wskazuje ona jednak ogólny kierunek działania, który możemy określić jako generalną strategię. Badania wstępne prowadzą do wielu różnorodnych wniosków szczegółowych. Powinny one jednak umożliwiać w większości przy­padków podjęcie jednej z trzech decyzji kierunkowych, które w naj­większym uproszczeniu dają się przedstawić następująco:

Decyzja kierunkowa - wariant I

Badania pozwalają ustalić, że:

- sytuacja finansowa jest zadowalająca, Stan organizacyjno-technicz­ny nie budzi poważnych zastrzeżeń, a posiadane fundusze umożliwiają dalszą modernizację i rozbudowę sieci placówek oraz zwiększenie zaangażowania kredytowego;

- instytucje konkurencyjne nie wykazują miażdżącej przewagi finan­sowej ani techniczno-organizacyjnej;

- koniunktura gospodarcza nie stwarza szczególnych zagrożeń., a istniejące prognozy każą oczekiwać pewnego ożywienia. Przesłanki to pozwalają myśleć o przyjęciu strategii rozwojowej

(„ofensywnej"), zmierzającej do rozszerzenia działalności i zwiększe­nia udziału w obrotach rynkowych.

Decyzja kierunkowa - wariant II

Przeprowadzone badania wykazują, że:

- sytuacja finansowa jest dość pomyślna, a fundusze wystarczające dla prowadzonej obecnie działalności; zachodzi jednak koniecz­ność ulepszenia organizacji wewnętrznej ze względu na stwierdzone wady;

- porównywane banki wykazują pewną przewagę techniczną w dzie­dzinie systemów informatycznych;

- sytuacja ekonomiczna według przewidywań może ulec pogor­szeniu.

Stwierdzenia to każą skupić uwagę na problemach reorganizacji i wymianie systemu informatycznego. Sytuacja ogólna skłania do prowadzenia ostrożnej polityki kredytowej, z wykluczeniem drastycz­nego pogorszenia wyników. Jest to strategia umacniania zdobytych pozycji („obronna") i doganiania partnerów pod względem technicz­no-organizacyjnym.

Decyzja kierunkowa - wariant III

Dane sprawozdawcze i porównania pozwalają stwierdzić, co następuje:

- bank poniósł straty bilansowe; w portfelu kredytowym znajduje się znaczna kwota „złych kredytów"; fundusze własne pozwalają pokryć straty, nie dają natomiast możliwości utworzenia w pełni rezerw na „złe kredyty";

- wyniki porównywanych banków są znacznie lepsze;

- rozwój koniunktury gospodarczej nie stwarza dodatkowych prob­lemów.

Taka sytuacja zmusza do skoncentrowania się wyłącznie na ra­towaniu banku, poszukiwaniu środków umożliwiających utworzenie niezbędnych rezerw, egzekwowaniu zaległych kredytów. Rozpatrzenia wymagają różne możliwe rozwiązania, w tym także uzyskanie pomocy finansowej od innych banków lub nawet połączenie kapitałowe z jakąś inną instytucją bankową. Problemy techniczno-organizacyjne schodzą w tej sytuacji na ogół na dalszy plan, pozostają jednak aktualne takie sprawy, jak tworzenie komórek organizacyjnych dla egzekwowania zaległych należności, a także zmiany mające na celu usprawnienie pracy i posunięcia oszczędnościowe.

Przedstawione warianty nie wyczerpują wszystkich możliwych sytuacji. W praktyce może się zdarzyć, że korzystne warunki finan­sowe oraz techniczno-organizacyjne skłaniałyby do rozwijania działalności, natomiast szczególnie niepomyślna koniunktura nakazu­je przejściowo zawiesić realizację planów rozwojowych. Przytoczone przykłady ilustrują natomiast wyraziście typowe kierunki działania występujące w praktyce i analizowane w literaturze.

Działania zmierzające do znacznego powiększenia obrotów i pozys­kania nowej klienteli na nowych obszarach mogą być podejmowane tylko w szczególnie sprzyjających okolicznościach. Może to nastąpić, gdy bank jest przekonany o swej w pełni konkurencyjnej pozycji wobec pozostałych partnerów, zdolności do świadczenia usług na odpowiednio wysokim poziomie, przede wszystkim jednak o możliwościach sfinansowania nakładów inwestycyjnych, jakie będą się wiązać z podejmowaną akcją. Prowadzenie strategic stawiającej sobie za cel opanowanie większej połaci rynku jest niewątpliwie zadaniem szczególnie trudnym w krajach Europy Zachodniej, gdzie sieć placówek bankowych jest silnie rozbudowana, a zakres korzys­tania z usług bankowych - bardzo szeroki. W takich warunkach strategia „ofensywna" musi zakładać zdobywanie klienteli kosztem innych banków. Środkiem prowadzącym do tego celu staje się wówczas proponowanie klientom dogodniejszych warunków świad­czonych usług, np. wyżej oprocentowanych lokat, wysoko premiowa­nych wkładów oszczędnościowych oraz wyższej jakości usług, np. krótszych terminów realizacji poleceń wypłat. Oferowaniu takich udogodnień towarzyszy z reguły kosztowna akcja promocyjna, w tym kampania reklamowa: telewizyjna, prasowa czy nawet pocztowa. Bank prowadzący „ofensywę" musi zdawać sobie sprawę, że jego partnerzy nie pozostaną bierni i zapewne przystąpią do obrony swych pozycji, podejmując również kampanie reklamowe lub proponując nowe, być może podobne udogodnienia.

W Polsce sytuacja banku zdecydowanego podjąć walkę o po­większenie obrotów i klienteli jest nieco odmienna. Sieć oddziałów bankowych nie została rozbudowana w takim stopniu jak na Za­chodzie, a zakres usług bankowych, z jakich korzysta przeciętny mieszkaniec naszego kraju, jest znacznie węższy. Można zatem rozważyć w naszych warunkach projekty budowy oddziałów w miejs­cowościach nie obsługiwanych przez banki lub obsługiwanych w małym stopniu, a także koncepcje popularyzowania nie rozpo­wszechnionych dotychczas należycie form usług. Trzeba jednak pa­miętać, że ze względu na niepomyślną sytuację ekonomiczną niektórych regionów działalność nowych oddziałów może się okazać niezbyt efektywna, zarówno na polu działalności kredytowej, jak i w dziedzinie gromadzenia wkładów. Także próby upowszechnienia niektórych operacji mogą napotkać przeszkody wynikające z utrzy­mujących się przyzwyczajeń do płatności gotówkowych, braku zaufa­nia do obrotu czekowego i wekslowego oraz braku różnego rodzaju ułatwień technicznych stosowanych w krajach zachodnich.

Należy ocenić, że w większości przypadków strategia obierana przez banki mogłaby być określana jako obrona i umacnianie posiada­nych pozycji oraz dotrzymywanie kroku partnerom. Tego rodzaju polityka nie oznacza bynajmniej w istniejących obecnie warunkach postawy biernej. Jak już wielokrotnie stwierdzono, cały świat ban­kowy ulega silnym przeobrażeniom. Starania o to, by nie pozostać w tyle za innymi mogą stwarzać potrzebę gruntownej przebudowy banku: zmiany struktury aktywów i pasywów, opracowywania mody­fikowanej i uzupełnianej listy dokonywanych operacji i świadczonych usług, ulepszania organizacji wewnętrznej, częściowej wymiany załogi pracowniczej, unowocześniania sprzętu. Przedsięwzięcia to mogą być niekiedy bardzo kosztowne i skomplikowane, a przy tym połączone z wysokim ryzykiem, co ma miejsce przy każdej wymianie systemu informatycznego. Niektóre z instalowanych urządzeń mają na celu wyłącznie zapewnienie klientom dodatkowych udogodnień, nie służą natomiast zwiększeniu wydajności pracy i obniżeniu kosztów (ban­komaty, systemy łączności typu minitel). W tej sytuacji następstwem posunięć modernizacyjnych bywa często wzrost kosztów, trudny do udźwignięcia dla małych jednostek. Z tych względów w zdecydowanie lepszej sytuacji okazują się banki duże. Dysponują one dostatecznymi funduszami na finansowanie przedsięwzięć modernizacyjnych, a poza tym są w stanie wprowadzać nowe rozwiązania w odpowiednio dużej skali, co także zwiększa ich efektywność.

.

Przedstawione uwagi pozwalają na sformułowanie wniosku, że nie można traktować kapitału banku jako wielkości danej, do której powinna być po prostu dostosowana cała działalność prowadzona przez bank. Praktyka dowodzi, że jest to wielkość, która musi być przez bank w dłuższych okresach świadomie kształtowana, ze względu na wewnętrzne potrzeby rozwojowe, a także z uwagi na zachodzące zmiany warunków zewnętrznych. Kluczowe znaczenie posiadanego kapitału oraz zgromadzonych funduszy własnych, jak również kon­sekwencje zmiany wielkości tych środków, pozwalają traktować cały zespół omówionych to zagadnień jako podstawowy problem strategi­czny, decydujący o możliwościach działania.

Określenie celów szczegółowych i środków działania

Wybranie określonej strategii, a więc ogólnego kierunku działania. w jakim ma zmierzać bank komercyjny, wymaga z kolei ustalenia konkretnych zadań, które powinny być wykonane, aby osiągnąć wytyczony cel. Zadania to można określić jako cele szczegółowe. Realizacja każdego z tych celów wymaga z reguły wielu złożonych i różnorodnych posunięć. Niezbędne jest również wyznaczenie środków potrzebnych do ich realizacji oraz upewnienie się, że bank rzeczywiście dysponuje lub będzie w stanie dysponować tymi środkami.

Ustalenie konkretnych zadań stojących przed bankiem każe za­stanowić się nad tym, jakie operacje i usługi będzie bank oferować swojej klienteli. Rozważenia wymaga również problem, do jakiej klienteli ma być kierowana oferta. Ani lista „produktów", ani struktura klienteli nie mogą być na tym etapie traktowane jako wielkość dana i niezmienna. Środowisko społeczne lub zawodowe. któremu bank ma służyć swą pracą, bywa w zasadzie - w przypadku instytucji o wyraźnym profilu branżowym - określane w statucie. W myśl zapisów statutowych, tego rodzaju bank bywa powołany do życia jako bank cukrownictwa, mleczarstwa, rzemiosła czy turystyki. Praktyka dowodzi jednak, że nie jest pożądane zawężanie działania do

tylko jednej branży podstawowej. Dekoniunktura, która w jakimś okresie może dotknąć daną gałąź gospodarki, musiałaby w razie trzymania się zbyt wąskiej specjalizacji doprowadzić do katastrofy całego banku. Dlatego w interesie banku i całej obsługiwanej dziedzi­ny jest różnicowanie profilu klienteli poprzez przeznaczenie części środków na kredytowanie rentownych przedsiębiorstw innych branż, np. handlowych lub usługowych.

Uchylanie ograniczeń administracyjnych oraz sztywnego podziału na banki kredytu krótkoterminowego i średnioterminowego zrodziło już w latach sześćdziesiątych pytanie, jak dalece należy korzystać z uprawnień do prowadzenia działalności uniwersalnej. Wiele banków wyspecjalizowanych w obsłudze przedsiębiorstw zastanawiało się na tym etapie, czy warto podejmować współpracę z klientelą indywidu­alną, ze względu na koszty tworzenia dla tych celów odrębnego pionu i zespołu pracowniczego, sal operacyjnych, dodatkowych agencji oraz punktów kasowych. Jednakże to banki, które potrafiły się zdobyć na odpowiedni wysiłek organizacyjny i inwestycyjny, oceniały później uzyskane efekty zdecydowanie pozytywnie. Współpraca z klientelą indywidualną zapewniła w miarę stały, a w każdym razie nie ulegający silnym wahaniom dopływ środków pieniężnych, przy stosunkowo niskich kosztach średnich (mimo ogólnego wzrostu stawek lokat terminowych). W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w niektórych krajach, m.in. we Francji i w Belgii, rozwinęła się bezpośrednia obsługa bankowa sprzedaży ratalnej, zyskującej w tym czasie coraz większą popularność. Mimo sporego ryzyka kredytowe­go, związanego z finansowaniem tej formy sprzedaży, banki uznały tę działalność za zdecydowanie dochodową, potrafiły bowiem zrówno­ważyć powstające straty dochodami przez stosowanie niezmiernie wygórowanych stawek procentowych.

Do negatywnych wyników doprowadziły w okresach kilkuletnich próby odwrotne, polegające na zawężeniu zakresu działalności do operacji najbardziej dochodowych, zwłaszcza rynkowych, i do rezyg­nacji z obsługi klienteli. Próby takie podjęły niektóre małe banki w latach .osiemdziesiątych, w okresie rozwoju giełd pieniężnych i transakcji terminowych. Oparcie egzystencji banków na wynikach pracy zespołów dealerskich przynosiło doskonałe rezultaty przez kilka lat, do momentu drastycznego pogorszenia sytuacji rynkowej w dru­giej połowie lat osiemdziesiątych. Spadek dochodów z prowadzonych operacji rynkowych zmusił wąsko wyspecjalizowane banki do ponow­nej zmiany zakresu działania'.

W Polsce banki utworzone lub zreorganizowane w latach 1989-1991 przejawiły w większości przypadków zainteresowanie prowadzeniem jak najszerszej działalności, obejmującej wszystkie lub niemal wszystkie ,dziedziny obrotu i wszystkie kategorie klienteli. Podkreślenia wymaga fakt, że również banki istniejące już od wielu lat i mające za sobą duże tradycje nie wykazały skłonności do działania w dotychczasowym zakresie i podjęły różnego typu nowe operacje oraz obsługę nowej klienteli, w tym powstających przedsiębiorstw prywatnych. Potwierdza to ogólną tezę o zdolnościach przystosowaw­czych banków komercyjnych do zmieniających się warunków. Można ocenić, że niektóre polskie banki średniej wielkości poszły w swych decyzjach nawet zbyt daleko, podejmując np. prowadzenie operacji dewizowych i obrotów z zagranicą, głównie z chęci zapewnienia klientom jak najszerszej gamy usług. Tego rodzaju działalność, przy braku dostatecznych doświadczeń i możliwości rozwinięcia odpowied­nio szerokiej współpracy z korespondentami zagranicznymi, nie mogła oczywiście przynieść dobrych rezultatów, na skutek czego doszło do przypadków rezygnowania z podjętej już współpracy z zagranicą. Świadczy to o tym, że zasady maksymalnego rozszerzania zakresu działalności nie można traktować jako recepty uniwersalnej, nadającej się do zastosowania w każdej sytuacji. Polityka banku komercyjnego musi być formułowana z uwzględnieniem konkretnych warunków i wszystkich okoliczności determinujących sytuację banku.

Ustalenie zakresu działania oraz kategorii i grup profesjonalnych klienteli, z którymi bank zamierza współpracować, nie przesądza jeszcze o tym, jakie operacje i usługi zostaną klientom zaoferowane. Generalna zasada głosi, że bank pragnący utrzymać swą pozycję rynkową musi proponować swym klientom takie same „produkty" jak instytucje konkurencyjne, będą tego bowiem żądać jego klienci. Nie oznacza to jednak możliwości naśladowania w sposób mechani­czny asortymentu operacji i usług wprowadzonego przez pozostałych partnerów. Wymogi racjonalnego zarządzania nakazują dokładne

zbadanie roli, jaką w działalności banku odgrywa każdy „produkt", ponieważ występują to istotne różnice. Jedne z operacji powinny być oferowane, ponieważ przyczyniają się w istotny sposób do tworzenia dochodów banku, inne natomiast głównie dlatego, że są przed­miotem zainteresowania klientów i umacniają więzi banku z klien­telą. Różnice to trzeba mieć na uwadze przy opracowywaniu polityki asortymentowej. Z tego punktu widzenia celowe jest podzielenie operacji i usług na kilka podstawowych grup, np. według następujących kryteriów:

1) „produkty", na które trzeba zwrócić szczególną uwagę, ponieważ tworzą one główną masę dochodów (np. kredyty będące główną specjalności banku) albo też zapewniają znaczny dopływ środków (np. lokaty, wkłady oszczędnościowe, rachunki bieżące);

2) „produkty", które nie przynoszą znacznych dochodów ani nie zapewniają dopływu środków, ale muszą być proponowane klien­teli, aby zapewnić jej niezbędną gamę usług (np. operacje czekowe, karty płatnicze, inne operacje rozliczeniowe);

3) „produkty", którymi bank nie dysponuje, ale które powinny być wprowadzone w celu zachowania konkurencyjności z innymi bankami;

4) „produkty", które nie zapewniają żadnych korzyści i mogłyby być stopniowo wycofane oraz zastąpione innymi (np. proste inkaso dokumentowe w eksporcie, które można byłoby odradzić ekspor­terom sugerując im zastosowanie w kontraktach akredytywy).

Każdy z wydzielonych „produktów" powinien być zbadany z pun­ktu widzenia udziału w dochodach i kosztach banku w celu ustalenia jego rzeczywistego wpływu na formowanie wyników finansowych. Określenie dochodów lub kosztów operacyjnych jest przy tym zabie­giem stosunkowo prostym, ponieważ księgowość banku pozwala na ogół odczytywać wielkość wpływów z odsetek uzyskiwanych od różnego typu kredytów czy płaconych od lokat, wkładów, a także wielkości uzyskiwanych prowizji itp. Przy operacjach szczególnie pracochłonnych, realizowanych w dużej skali, zalecane jest ponadto obliczanie kosztów ogólnych, przypadających np. na poszczególne kategorie operacji rozliczeniowych. Celom tym służy prowadzenie specjalnej księgowości analitycznej, ujmującej w odpowiedni sposób ponoszone koszty, albo też obliczenia szacunkowe, oparte na przyjęciu różnego rodzaju kluczy podziałowych.

Tego rodzaju analiza asortymentowa pozwala operować w sposób świadomy listą operacji i usług prowadzonych przez bank. Problem, jak wielka powinna być podaż poszczególnego rodzaju operacji, może być rozstrzygnięty tylko na podstawie prawidłowo opracowa­nego planu finansowego. Plan ten, ustalający pożądaną strukturę aktywów i pasywów oraz wynikającą z niej strukturę dochodów i kosztów, jest w stanie wskazać, do jakich rozmiarów mają się np. powiększyć lokaty terminowe i wkłady oszczędnościowe oraz w ja­kich granicach muszą się ukształtować udzielane kredyty. Plan powinien uwzględniać założenia dotyczące zakresu działania ban­ku, ewentualnego przyrostu klienteli, liczby rachunków, operacji kredytowych, przyjmowania wkładów i lokat. Plan wykazuje równocześnie istniejące ograniczenia, np. granice dopuszczalnego wzrostu zaangażowania kredytowego, wynikające np. z rozmiarów funduszy własnych. Dopiero na tej podstawie można podjąć właściwe działania marketingowe oparte na skoordynowaniu po­czynań związanych z gromadzeniem i angażowaniem środków pie­niężnych.

Wynikający z założeń planu finansowego wzrost akwizycji środków i zaangażowania kredytowego oraz związany z tym wzrost liczby operacji i liczby klientów może wskazywać na celowość powiększenia sieci oddziałów oraz podjęcia działalności w nowych rejonach. Przed­stawione wcześniej uwagi na temat oddziałów dowodzą, że decyzje o powiększeniu sieci muszą poprzedzać w każdym przypadku wnik­liwe, wielokierunkowe badania. Badania to powinny dotyczyć środo­wisk, w jakich miałyby powstać nowe oddziały, i potencjalnej klienteli. Chodzi przy tym o ustalenie, czy mieszkańcy badanych obszarów mogą stać się dobrymi klientami banku jako deponenci oszczędności lub kredytobiorcy. Chodzi to także o zbadanie, jak dalece dany obszar opanowany jest przez banki konkurencyjne. Niezależnie od badań środowiska niezbędne jest wyrobienie sobie poglądu na wysokość kosztów inwestycyjnych związanych z powołaniem do życia projek­towanych placówek. Ważną sprawą jest również okres „rozruchu", który trzeba brać pod uwagę, licząc się z tym, że właściwy poziom obrotów może być osiągnięty przez nową placówkę dopiero po pewnym czasie, nawet po upływie 2-3 lat.

Pewne uwagi na temat problemów wiążących się z tworzeniem i przekształcaniem sieci oddziałów zamieszczone zostały w poprzed­nim rozdziale. Dlatego temat ten nie jest w tym miejscu obszerniej rozpatrywany.

Jednym z elementów polityki banku jest polityka cenowa. Główną przesłanką, braną pod uwagę przez banki przy ustalaniu taryf stawek procentowych i prowizyjnych, jest, z jednej strony, kalkulacja własnych dochodów i kosztów, z drugiej zaś, poziom stawek stosowa­nych przez inne banki. Od poziomu tych stawek nie można odchylić się nadmiernie pod groźbą utraty klientów - jeśli proponowane warunki uznane zostaną przez nich za niekorzystne - albo też nieuzasadnionego pogorszenia marży odsetkowej. Praktyka dowodzi jednak, że - mimo istnienia tej zasady i nasilania się konkurencji między bankami - poziom stawek w poszczególnych bankach jest dość mocno zróżnicowany. Wynika stąd, że ceny produktów ban­kowych nie są jedyną ani być może najważniejszą przesłanką przy wyborze banku. Uwagę tę można odnieść również do krajów Europy Zachodniej, których klientela staje się coraz bardziej aktywna i wyma­gająca, a także coraz lepiej poinformowana, a mimo to nie rezygnuje z usług instytucji proponujących niższe oprocentowanie wkładów czy wyższe oprocentowanie kredytów. Zapewne odgrywa to pewną rolę przyzwyczajenie do wybranego wcześniej banku, głównie chyba jed­nak stopień zaufania do niego. W Polsce do czasu utworzenia funduszu gwarantowania wkładów występował bardzo wyraźnie ujaw­niający się czynnik zaufania do określonej grupy banków, znanej dobrze szerszemu ogółowi i dysponującej gwarancjami państwowymi. Wyjaśnia to zjawisko stosowania przez to banki relatywnie niskiego oprocentowania lokat, bez wyraźnie negatywnych skutków w postaci odpływu deponentów.

Uważa się, że problem poziomu proponowanych stawek nabiera większego znaczenia w przypadku podejmowania intensywnych starań o pozyskanie nowych klientów i zwiększenie akwizycji lokat. W takich przypadkach bank akwirujący stara się podnieść stawki ponad poziom dotychczasowy i ponad poziom stosowany przez inne banki, uznane za konkurencyjne oraz wpłynąć w ten sposób na decyzje zainteresowa­nych. Jest to posunięcie obarczone znacznym ryzykiem, powoduje bowiem z reguły pewne pogorszenie osiąganej marży, z drugiej zaś strony - może okazać się nieskuteczne, jeśli rynek nie zareaguje na podniesienie stawek bądź też partnerzy odpowiedzą analogicznym zwiększeniem oprocentowania stawek. Dlatego planowanie stawek procentowych zalicza się do najtrudniejszych manewrów w sztuce sterowania bankiem. Równocześnie jednak stwierdza się, że ustalanie oprocentowania lokat terminowych - jeśli już osiągnięty został właściwy poziom stawek - jest najskuteczniejszym instrumentem oddziaływania na rozmiary i strukturę pasywów banku.

Stawki prowizyjne odgrywają w polityce cenowej banku mniejszą rolę niż stawki procentowe. Tym niemniej odnotowania wymagają przypadki energicznego reagowania klienteli na decyzje banków o podniesieniu czy wprowadzeniu nawet stosunkowo skromnych opłat i prowizji, mających jednak zastosowanie w skali masowej. I tak np. dość ostre protesty wybuchły w RFN w latach siedemdziesiątych w związku z wprowadzeniem opłat za książeczki czekowe i otwieranie rachunków czekowych. Poza tym dość częste są spory o wysokość prowizji od operacji płatniczych w obrocie z zagranicą, ze względu na znaczne kwoty operacji i możliwości stosunkowo łatwego porównywa­nia ich z opłatami pobieranymi przez banki innych krajów.

Przedstawione uwagi dotyczą tylko niektórych ważnych kwestii branych na ogół pod uwagę przez współczesne banki przy określaniu założeń polityki. Zagadnienia to obejmują w praktyce wszystkie elementy struktury i wszystkie aspekty działalności banku. Zmuszają one do odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie i w jakim stopniu ma się bank przekształcić, by dostosować się do powstających warunków działania. Dotyczy to m.in.:

- samego zakresu działania, pojawiają się bowiem kwestie zor­ganizowania nowych lub zlikwidowania prowadzonych rodzajów działalności, a także rozszerzenia lub zawężenia kręgu obsługiwa­nej klienteli;

- asortymentu oferowanych operacji i świadczonych usług, ponieważ nieustannie powstają problemy wprowadzenia nowych „pro­duktów" i rezygnacji z „produktów" nieopłacalnych;

- polityki cenowej, ze względu na często powstające potrzeby korygowania taryf, czy to w celu utrzymywania ich na poziomie zbliżonym do innych banków, czy też wyprzedzenia innych i zastosowania stawek konkurencyjnych;

- polityki sprzedaży, wyrażającej się w tworzeniu nowych placówek, podnoszeniu poziomu usług, organizowaniu akcji promocyjnych. Wymaga to bezsprzecznie dużej elastyczności, inwencji twórczej

i zdolności prawidłowego przewidywania rozwoju sytuacji, a także

umiejętności planowania inicjowanych posunięć, właściwego określania wielkości związanych z nimi nakładów i rzeczywistych efektów, jakie dzięki nim mogą być osiągnięte. Stwarza też koniecz­ność ustalenia środków, jakimi powinien bank dysponować, by zrealizować ustalone zadania. Chodzi to o środki różnego rodzaju, w tym m.in. przeznaczone na:

- uzupełnianie i szkolenie zespołu pracowniczego oraz tworzenie warunków sprzyjających dobremu wykonywaniu zadań przez ten zespół;

- planowanie oraz wdrażanie odpowiedniego sprzętu technicznego, informatycznego i telekomunikacyjnego;

- poszukiwanie odpowiednich rozwiązań organizacyjnych, dostoso­wanych do nowych zadań;

- realizowanie inwestycji polegających na budowie czy adaptacji pomieszczeń dla nowych placówek, zakupie wyposażenia i urządzeń, instalowaniu nowego sprzętu technicznego.

Powiązanie w skoordynowaną całość wszystkich opracowanych zadań, a także środków mających służyć do ich realizacji, staje się~ możliwe tylko na gruncie planowania finansowego. Nowe warunki działania banków nadają planowaniu coraz większego znaczenia, w tym także planowaniu wieloletniemu. Plan finansowy staje się jednym z instrumentów działania towarzyszącym tworzeniu polityki banku.

Program działania i plan finansowy jako konkretny wyraz obranej polityki

Opracowana przez bank polityka - a więc wytyczone cele i kie­runki strategiczne, ustalone zadania szczegółowe i określone środki działania - znajduje konkretny wyraz w tworzonych programach i planach finansowych. Na ogół banki nie sporządzają odrębnego dokumentu, który nosiłby tytuł „polityka" czy „strategia". Kierunki i sposoby działania wynikają przeważnie z decyzji, podejmowanych przez kierownictwo, które zostają powiązane w pewną całość, prze­analizowane z punktu widzenia możliwości ich realizacji, skonkretyzo­wane i opracowane w szczegółach, a wreszcie ujęte w postaci odpowiednich dokumentów planistycznych - programów i planów.

Przez programy działania rozumiemy to różnorodne opracowania, w formie opisowej i tabelarycznej, wymieniające zamierzenia banku, koszty związane z realizacją tych zamierzeń i oczekiwane efekty. Plany finansowe to konstrukcje rachunkowe ujmujące dochody i koszty banku w wybranym przyszłym okresie, a także aktywa i pasywa, jakie powinny się kształtować w tym okresie w wyniku przygotowywanych posunięć oraz oczekiwanego rozwoju sytuacji.

Z takim pojmowaniem programów i planów mamy do czynienia stosunkowo najczęściej, można się jednak spotkać z innymi określeniami i z innym podejściem do tych zagadnień. W systemie gospodarki rynkowej, odmiennie niż w gospodarce centralnie plano­wanej, formy i zasady sporządzania planów nie są jednolite ani powszechnie obowiązujące. Wynikają one z potrzeb praktycznych. Ustalane są w sposób autonomiczny przez poszczególne banki, które opierają się na własnych pomysłach i doświadczeniach lub na opraco­waniach teoretyków.

Opracowanie planów służy celom związanym z zarządzaniem. Wobec tego, że warunki działania banków stają się coraz trudniejsze. a zarządzanie nimi nabiera charakteru procesu coraz bardziej skom­plikowanego, wzrasta rola planowania jako instrumentu pozwa­lającego zweryfikować i uściślić założenia formułowanej polityki. Banki zachodnie i zachodni specjaliści w dziedzinie bankowości zaczynają poświęcać sporo uwagi doskonaleniu metod planistycznych. Potrzeba planowania znajduje odzwierciedlenie w niektórych przepi­sach prawa bankowego. Polskie prawo bankowe w art. 96. ust. 1 ustala, że „banki prowadzą własną gospodarkę finansową na podstawie planu finansowego". Artykuł 80, ust. 1 głosi, że przy ubieganiu się o zezwolenie na podjęcie działalności bankowej należy zgłosić „plan działalności banku na okres co najmniej trzyletni".

Wspomniane wyżej programy działania mają niekiedy charakter całościowy i dotyczą wszystkich dziedzin działalności. Są to np. programy pełnej reorganizacji banku albo też modernizacji i rozwoju. ustalające przedsięwzięcia, jakie mają być podjęte, okres ich realizacji, koszty i wyniki. Jeszcze częściej można się spotkać z programami odcinkowymi, dotyczącymi akcji podjętej w takiej lub innej dziedzinie. Tego rodzaju charakter mają np. programy inwestycyjne, obejmujące zadania związane z budową nowych lub adaptacją istniejących budynków, programy zakupu wyposażenia i sprzętu technicznego. W nowych warunkach działania charakterystycznym dokumentem są programy informatyzacji oraz instalowania urządzeń telekomunika­cyjnych, a także programy działalności marketingowej. Przejawem doskonalenia systemu zarządzania mogą być programy uzupełniania i szkolenia zespołu pracowniczego.

Piany finansowe mają z reguły charakter opracowań całościowych, starających się ująć wszystkie aktywa i pasywa banku oraz wszystkie dochody i koszty. Łączą one w całość skutki finansowe wszystkich zamierzonych posunięć, konsekwencje przewidywanych zmian sytuacji rynkowych oraz działania innych czynników, niezależnych od banku i na tej podstawie starają się określić, w jaki sposób wpłyną one na sytuację banku w planowanym okresie. Plan nie może odpowiedzieć na pytanie, czy przewidywania okażą się trafne, a podejmowane kroki w pełni skuteczne. Prawidłowo opracowany plan może natomiast ułatwić sprawdzenie, czy:

- uwzględnione zostały wszystkie elementy, w tym wszystkie składniki aktywów i pasywów oraz żaden z nich nie został pominięty;

- zachowano właściwe proporcje i zależności między poszczególnymi pozycjami aktywów i pasywów, np. między wielkością funduszy własnych i dopuszczalnych rozmiarów kredytów oraz innych aktywów powodujących powstawanie ryzyka;

- policzono w sposób właściwy przyrosty lub zmniejszenia w po­szczególnych pozycjach aktywów i pasywów, biorąc pod uwagę wnioski z analiz obserwowanych dotychczas trendów;

- wzięto pod uwagę wszystkie prognozowane zmiany sytuacji rynko­wej, a także ich przypuszczalny wpływ na kształtowanie się wyników;

- uzyskiwany rezultat rachunkowy odpowiada wytyczonym celom (np. czy wzrost kwoty kredytów osiągany w wyniku akwizycji lokat terminowych powoduje zwiększenie zysku brutto).

Plany finansowe sporządzane są na krótsze lub dłuższe okresy, w zależności od ich przeznaczenia. Plany na okresy roczne maj ą podstawowe znaczenie z punktu widzenia potrzeb związanych z bieżącym sterowaniem działalnością banku. Porównywanie rzeczy­wistych dochodów i kosztów z planowanymi pozwala na stwierdzenie powstających odchyleń i ustalenie ich przyczyn, a w miarę potrzeby również na podejmowanie odpowiednich środków zaradczych. Sys­tematyczna analiza przebiegu wykonania tego planu zmusza do wyciągania właściwych wniosków i do podejmowania odpowiednich decyzji. Może się okazać, że założenia planu były błędne, a zatem trzeba je odpowiednio skorygować, albo też zmieniła się w sposób nieprzewidziany sytuacja zewnętrzna, co także skłania do zmiany założeń, bądź wreszcie działalność 6ieżąca prowadzona jest w sposób nieprawidłowy; w tym wypadku niezbędne są decyzje wykonawcze zmierzające do usunięcia stwierdzonych niewłaściwości.

Plany finansowe sporządzane w związku z formułowaniem długo­okresowej polityki banku mają charakter planów kilkuletnich. Prak­tycy reprezentują często pogląd, że najbardziej realistyczne są plany sporządzane na okresy trzyletnie. Uważa się, że przy takim horyzoncie czasowym można w miarę poprawnie przewidzieć rozwój sytuacji zewnętrznej i odpowiednio dostosować do niej projektowane posu­nięcia. W dłuższych okresach, według tych samych opinii, warunki działania zmieniają się tak bardzo, że założenia pierwotne okazują się już mało przydatne. Potrzeby polityki opracowywanej przez bank zmuszają jednak do wychodzenia poza trzyletni przedział czasowy. Wiele przedsięwzięć wymaga realizacji w dłuższych okresach. Jeśli bank zamierza utworzyć oddziały w budynkach, które zostaną wzniesione specjalnie dla tych celów, to sama budowa może zająć okres co najmniej dwuletni, rozwijanie zaś działalności nowej placówki potrwa zapewne dalsze dwa lub trzy lata. W sumie pełnych efektów zamierzenia wolno oczekiwać dopiero po upływie pięciu lat. Pożądane byłoby zatem opracowanie planu również na okres pięcioletni. Nie ulega wątpliwości, że warunki działania mogą w końcowej części tego okresu zmienić się gruntownie, co stwarzać będzie potrzebę modyfikowania przyjętych pierwotnie wielkości. War­to jednak wiedzieć, o ile Stan rzeczywisty po upływie kilku lat różni się od przewidywanego, daje to bowiem podstawę do oceny prowadzonej polityki i pozwala lepiej planować dalsze posunięcia na następnym etapie. Okres pięcioletni został to wymieniony oczywiście tylko przykładowo. Niektóre banki zachodnie starają się planować rozwój działalności w jeszcze dłuższych przedziałach czasowych.

W poprzednich rozdziałach stwierdzono kilkakrotnie, że bank zmuszony jest do uważnego śledzenia prognoz rozwoju sytuacji rynko­wej, w celu wyrobienia sobie poglądu na to, jak może się kształtować w nadchodzącym okresie podaż wkładów, popyt na kredyty, poziom inflacji, poziom stopy procentowej. Wszystkie przewidywania oparte na prognozach powinny znaleźć odpowiedni wyraz w opracowywanych plana.ch finansowych. Oznacza to, że plan finansowy w ostatecznej postaci powinien ujmować aktywa i pasywa obliczone z uwzględnie­niem skutków zachodzących procesów inflacyjnych oraz dochody i koszty ustalone według przewidywanej stopy procentowej. Jednakże ze względów metodologicznych wygodnie jest opracować pierwszą wersję planu abstrahując całkowicie od zachodzących zmian cen stopy procen­towej, w taki sposób, jak gdyby to wielkości nie ulegały w ogóle zmianom. Tak przygotowaną wersję planu można potraktować jako „plan w cenach stałych". Można na nim łatwo odczytać to wielkości, które zmieniają się na. skutek zamierzonych posunięć, wynikających z prowadzonej polityki, albo też na skutek działania czynników dających się przewidzieć, ale całkowicie od banku niezależnych. Z tej wersji planu wynika jasno, w jakim stopniu i jakimi drogami bank zamierza powiększyć gromadzone środki obce, jaka część z nich zostanie przeznaczona na udzielenie zwiększonej sumy kredytów, a jaka będzie wykorzystana na dodatkowe lokaty w papierach wartościowych. Daje to również podstawę do obliczenia dochodów i kosztów według dotychczasowych stawek procentowych. Na tak sporządzoną wersję planu można z kolei niejako „nałożyć" wersję ostateczną „w cenach bieżących", uwzględniającą przewidywane stawki procentowe oraz wzrost wielkości wkładów i kredytów spowodowany samym tylko wzrostem poziomu cen.

WYNIK FINANSOWY

Bank wykonując określone w prawie bankowym czynności ponosi koszty i uzyskuje przychody.

Głównymi kosztami i przychodami wynikającymi z realizowania operacji bankowych są:

1. ODSETKI, stanowiące cenę płaconą za korzystanie z pieniądza przez bank, który przyjmuje depozyty, emituje papiery wartościowe, jak i przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę, który sięga po środki z banku w celu finansowania swoich potrzeb, emitenta, którego papiery wartościowe bank nabył,

2. PROWIZJE, będące wynagrodzeniem za usługi i czynności bankowe, wyrażone wskaźnikiem procentowym odnoszonym do kwoty, która jest przedmiotem czynności bankowej,

3. OPŁATY, czyli sumy zryczałtowane, pobierane przez banki za określone czynności lub usługi, których wysokość nie jest zależna od tego, czy przedmiotem czynności bankowej jest pieniądz czy inna wartość i w jakiej kwocie jest ona wyrażona.

Koszty ponoszone przez banki i uzyskiwane przez nie przychody można podzielić, w zależności od tego od jakiego okresu dotyczą na:

• Koszty i przychody dotyczące bieżącego okresu sprawozdawczego,

• Koszty i przychody rozliczane w czasie, czyli dotyczące innych okresów sprawozdawczych niż okres, w którym powstały, co jest związane z tym, że moment ponoszenia kosztów lub moment otrzymania przychodów nie zawsze pokrywa się z okresem, którego one faktycznie dotyczą.

Celem takiego podziału kosztów i przychodów jest ustalenie wyniku finansowego banku.

WYNIK FINANSOWY to różnica pomiędzy uzyskanymi przez bank przychodami a kosztami poniesionymi na ich uzyskanie, skorygowana o zyski i straty nadzwyczajne oraz obowiązkowe obciążenie wyniku.

• PRZYCHODY I ZYSKI, KOSZTY I STRATY BANKU

Przychody banku dotyczące bieżącego okresu sprawozdawczego obejmują:

1. przychody z operacji z podmiotami finansowymi, dotyczące zarówno otrzymanych jak i naliczonych memoriałowo odsetek od operacji z jednostkami finansowymi z tytułu środków zgromadzonych na rachunkach bieżących i terminowych w innych bankach, jak i udzielonych jednostkom finansowym kredytów i pożyczek, otrzymanych odsetek od należności restrukturyzowanych podmiotów, otrzymanych prowizji od akredytyw, operacji wymiany i innych przychodów,

2. przychody z operacji z podmiotami nie finansowymi czyli klientami, dotyczące otrzymanych i naliczonych odsetek od udzielonych kredytów i pożyczek, odsetek od należności restrukturyzowanych podmiotów oraz prowizje np. za otwarcie akredytywy, udzielenie kredytu i opłaty od świadczonych usług bankowych,

3. przychody z operacji z jednostkami budżetu państwa i budżetu terenowego dotyczące odsetek otrzymanych i naliczonych od udzielonych kredytów tym jednostkom, odsetek od należności restrukturyzowanych jednostek budżetu terenowego oraz prowizji i opłat za prowadzenie rachunków bankowych, realizację zleceń, udzielanie kredytów,

4. przychody z operacji papierami wartościowymi, dotyczące odsetek od należności z tytułu nabytych papierów wartościowych z otrzymanym przyrzeczeniem odkupu, odsetek od dłużnych papierów wartościowych handlowych i lokacyjnych, przychodów osiągniętych ze sprzedaży papierów wartościowych handlowych oraz dywidend od akcji, odsetek od obligacji restrukturyzacyjnych oraz innych przychodów np. dywidend i przychodów ze sprzedaży akcji w jednostkach zależnych i stowarzyszonych.

5. Inne przychody z operacji finansowych, dotyczące operacji wymiany czyli zrealizowanych marży kursowych przy skupie i sprzedaży dewiz i pieniędzy, dodatnich różnic kursowych od walut oraz rewaluacji sald kont walutowych według średniego kursu zamknięcia ogłoszonego przez NBP, operacji instrumentami finansowymi czyli marż i premii na operacjach nimi, odsetek otrzymanych i naliczonych od pożyczek podporządkowanych, odsetek od skarbowych papierów wartościowych i bonów pieniężnych NBP stanowiących pokrycie funduszu ochrony środków gwarantowanych, prowizji i opłat z tytułu zobowiązań pozabilansowych finansowych i gwarancyjnych, i innych przychodów np. zyski z udziałów w jednostkach zależnych, stowarzyszonych i udziałów mniejszościowych;

6. przychody uboczne, dotyczące sprzedaży towarów i usług np. usług transportowych świadczonych na rzecz pracowników własnych i jednostek obcych, usług własnego ośrodka obliczeniowego, czynszu za wynajem własnych pomieszczeń innym podmiotom, opłat za wynajem pokoi gościnnych, innych przychodów np. ze sprzedaży na zewnątrz zbędnych materiałów, towarów handlowych, opakowań, formularzy, druków, skarbonek, portfeli i kluczy do skarbców nocnych;

7. przychody z tytułu rozwiązania rezerw, obejmują przychody z rozwiązania wcześniej utworzonych rezerw:

• na należności zagrożone z tytułu ich częściowej lub całkowitej spłaty, przeniesienia do innej kategorii należności,

• deprecjację papierów wartościowych, udziałów w jednostkach zależnych, stowarzyszonych, udziałów mniejszościowych, rzeczowego majątku trwałego, wartości niematerialnych i prawnych, rzeczowego majątku trwałego używanego na podstawie umów najmu, dzierżawy lub innych o podobnym charakterze z tytułu zbycia tych składników lub wzrostu ich wartości,

• na zobowiązania pozabilansowe z tytułu spłaty lub zmniejszenia stopnia ryzyka;

8. pozostałe przychody operacyjne obejmujące przychody z tytułu:

• sprzedaży i likwidacji środków trwałych,

• sprzedaży wartości niematerialnych i prawnych,

• sprzedaży aktywów do zbycia,

• sprzedaży udziałów w jednostkach zależnych, jednostkach stowarzyszonych i udziałów mniejszościowych,

• odzyskanych należności, uzyskanych uprzednio za nieściągalne,

• otrzymanych darowizn,

• otrzymanych odszkodowań, kar i grzywien,

• innych przychodów np. stwierdzonych nadwyżek.

Natomiast koszty dotyczące bieżącego okresu sprawozdawczego obejmują:

1. koszty operacji z podmiotami finansowymi, dotyczące odsetek naliczonych i zapłaconych od kredytów otrzymanych, redyskonta weksli i depozytów przyjętych, prowizji od operacji refinansowych i operacji związanych z kredytem dokumentowym oraz od operacji wymiany walut;

2. koszty operacji z podmiotami nie finansowymi (klientami), dotyczące naliczonych i zapłaconych odsetek od środków zdeponowanych na rachunkach bieżących, terminowych, zastrzeżonych i zagranicznych wolnych, książeczkach oszczędnościowych bieżących i terminowych i kosztów pozyskania środków na kredyty kontraktowe i innych;

3. koszty operacji z jednostkami budżetu państwa i budżetu terenowego, czyli odsetki od środków na rachunkach bieżących i terminowych tych podmiotów;

4. koszty operacji papierami wartościowymi, dotyczące odsetek od zobowiązań z tytułu sprzedanych papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, zmniejszenie wartości papierów wartościowych z prawem do kapitałów handlowych i dłużnych z tytułu ich wyceny po aktualnej na moment sprawozdawczy cenie sprzedaży netto niższej od ceny ich nabycia, strat z tytułu sprzedaży papierów wartościowych handlowych, koszty związane z emisją papierów wartościowych i inne koszty;

5. inne koszty na operacjach finansowych, do których zalicza się:

• koszty z tytułu należności nieściągalnych np. odsetek, prowizji zaliczonych do przychodów i uwzględnionych w wyniku finansowym roku ubiegłego, które zostały zaliczone do należności zagrożonych,

• koszty operacji wymiany dotyczące strat z tytułu różnic kursowych na operacjach wymiany i rewaluacji sald kont walutowych według średniego kursu zamknięcia ogłaszanego przez NBP,

• koszty operacji instrumentami finansowymi, dotyczące marż i innych opłat w operacjach nimi,

• odsetki od zobowiązań podporządkowanych, to wartość zobowiązań od tych specyficznych depozytów,

• koszty tworzenia Bankowego Funduszu Gwarancyjnego obejmują obowiązkową opłatę roczną, wpłaty dokonywane do BFG na poczet wypłat uprawnionym podmiotom oraz odsetki za nieterminowe wnoszenie opłat,

• koszty z tytułu różnic z wyceny złota i metali szlachetnych czyli wyceny według niższych od ceny nabycia kursów światowych,

• kosztów z tytułu zobowiązań pozabilansowych finansowych i gwarancyjnych, które bank otrzymał,

• inne koszty;

6. koszty działania banku i amortyzacja, dotyczące kosztów osobowych i pochodnych czyli wynagrodzeń wraz z narzutami, kosztów rzeczowych tj. zużycia materiałów i energii, usług transportowych, pocztowych, telekomunikacyjnych, podróży służbowych, reklamy i reprezentacji, podatków i opłat tj. podatku od nieruchomości, podatku od środków transportu, opłat skarbowych, kosztów ubocznych czyli kosztów eksploatacji wynajmowanych pomieszczeń, kosztów własnych sprzedaży towarów i materiałów, odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych;

7. odpisy na rezerwy, które są dokonywane w celu zmniejszenia ryzyka wynikającego z utraty wartości aktywów; rezerwy tworzone są na należności poniżej standardu, wątpliwe, stracone, na deprecjację papierów wartościowych, udziałów, majątku trwałego rzeczowego, wartości niematerialnych i prawnych oraz na zobowiązania pozabilansowe, a także odpisy na fundusze takie jak fundusz ogólnego ryzyka bankowego i fundusz świadczeń socjalnych;

8. pozostałe koszty operacyjne, które grupują koszty:

• sprzedaży i likwidacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,

• sprzedaży udziałów,

• sprzedaży aktywów do zbycia,

• nieplanowanych odpisów amortyzacyjnych,

• nakładów inwestycyjnych bez efektu gospodarczego,

• spisania należności przedawnionych, umorzonych i nieściągalnych,

• przekazywanych darowizn,

• inne nie związane bezpośrednio z normalną działalnością banku np. niedobory.

Poza uzyskiwanymi przychodami i ponoszonymi kosztami związanymi ze zwykłą działalnością banku w sposób bezpośredni lub pośredni jak ma to miejsce w przypadku kosztów i przychodów operacyjnych, występują w banku zyski i straty nadzwyczajne. Są one skutkami finansowymi niepowtarzalnych zdarzeń, czyli zdarzeń nie związanych ze zwykłą działalnością jednostki. Należą do nich skutki:

• zdarzeń losowych (pożaru, powodzi, kradzieży itp.),

• zawieszenia lub zaniechania danego rodzaju działalności, w tym sprzedaży jednostki lub jej części,

• postępowania naprawczego, układowego czy ewentualnie ugodowego.

Przychody i koszty są ujmowane w księgach rachunkowych banku narastająco od początku do końca roku obrotowego.

• ROZLICZENIA MIĘDZYOKRESOWE I PRZYCHODY PRZYSZŁYCH OKRESÓW

W celu prawidłowego ustalenia wysokości kosztów i przychodów danego okresu sprawozdawczego, należy dokonać analizy ujętych w księgach rachunkowych kosztów i przychodów pod względem ich wzajemnej współmierności oraz rozliczenia w czasie tych kosztów czynnych i biernych oraz przychodach przyszłych okresów.

ROZLICZENIA MIĘDZYOKRESOWE CZYNNE polegają na rozliczaniu kosztów faktycznie poniesionych w danym okresie w kolejnych okresach sprawozdawczych.

Rozliczenia między okresowe czynne określane są w bankach:

• Kosztami zapłaconymi z góry które dotyczą na przykład czynszu zapłaconego z góry za cały okres wynajmu zgodnie z umową, podatku płaconego zaliczkowo danych okresach sprawozdawczych,

• Kosztami do rozliczenia gdy na przykład nabyte przez bank składniki majątkowe mają niższa wartość niż cena przypadająca do zapłaty za nie,

• Premiami emisyjnymi lub rembursowymi, występującymi z związku z emisją własnych papierów własnościowych

• Różnicami z tytułu transakcji swap.

ROZLICZENIA MIĘDZYOKRESOWE BIERNE polegają na zaliczeniu do kosztów bieżącego okresu tych kosztów które dotyczą bieżącego okresu, ale zostaną poniesione dopiero w okresach przyszłych.

Rozliczenia między okresowe bierne określane są w bankach kosztami do zapłacenia, które dotyczą prowizji i innych kosztów, które bank jest zobowiązany zapłacić w przyszłości a dotyczą bieżącego okresy sprawozdawczego.

PRZYCHODY PRZYSZŁYCH OKRESÓW to pobrane lub zarachowane wartości dotyczące następnych okresów sprawozdawczych. Określane są w bankach:

• Przychodami pobieranymi z góry które dotyczą np.: odsetek z tytułu dyskonta weksli, otrzymanych prowizji do rozliczenia w czasie,

• Przychodami do rozliczenia, gdy np.: bank sprzedając składniki majątkowe otrzymuje wartość wyższą niż ich wartość lub gdy tworzy rezerwę na podatek dochodowy

• Różnicami z tytuły transakcji swap

• Różnicami z wyceny długoterminowych aktywów i pasywów wyrażonych w walutach wymienialnych

• Odsetki od należności zagrożonych

• Inne przychody do rozliczenia

• USTALANIE WYNIKU FINANSOWEGO

Wynik finansowy banku jest ustalany poprzez okresową konfrontację poniesionych kosztów i uzyskanych przychodów, której efektem może być zysk, gdy suma uzyskanych przychodów jest większa od poniesionych kosztów lub strat, gdy poniesione koszty przewyższają uzyskane przychody.

Na wykazany w księgach rachunkowych banku wynik finansowy netto (zysk/stratę) - zgodnie z ustawą o rachunkowości - składają się:

• Wynik z działalności operacyjnej (w tym na działalności bankowej),

• Wynik na operacjach nadzwyczajnych,

• Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych i płatności z nim zrównanych na podstawie odrębnych przepisów

Takie przedstawienie wyniku finansowego banku wymaga omówienia poszczególnych jego części składowych.

Wynik na działalności bankowej obejmuje:

1. Wynik z tytułu odsetek, które stanowią różnicę między:

1. przychodami odsetkowymi tj.

-od należności normalnych i zagrożonych,

-otrzymywanymi odsetkami, które były skapitalizowane

-odsetkami otrzymywanymi i należnymi od papierów wartościowych,

-odsetkami nie zapadłymi należnymi bankowi od należności normalnych,

-odsetkami z tytułu dyskonta, a także innymi odsetkami otrzymanymi w poprzednich okresach, przypadającymi za bieżący okres sprawozdawczy,

-odsetkami skapitalizowanymi od kredytów mieszkaniowych, przypadającymi od należności normalnych

2. kosztami odsetkowymi, tj. odsetkami wymagalnymi i niewymagalnymi przypadającymi za okres sprawozdawczy od zobowiązań banku.

Zgodnie z ustaleniami zarządzenia Prezesa NBP do wyniku finansowego z tytułu odsetek nie zalicza się:

-należnych odsetek zapadłych i niezapadłych od należności zagrożonych,

-odsetek z tytułu dyskonta i pozostałych odsetek otrzymanych z góry, przypadających na następne okresy sprawozdawcze,

-odsetek skapitalizowanych, które do czasu zapłaty bądź odpisania stanowią przychód przyszłych okresów lub zastrzeżony;

2. wynik z tytułu prowizji, który stanowi różnicę między przychodami z tytułu prowizji, a kosztami z tytułu prowizji,

3. przychody z akcji, udziałów i innych papierów wartościowych, obejmujące dywidendy z akcji i przychody z udziałów od jednostek zależnych, jednostek stowarzyszonych oraz udziałów mniejszościowych, a także akcji określonych jako papiery wartościowe przedstawiające prawo do kapitału lokacyjne lub handlowe,

4. wynik na operacjach finansowych, który stanowi różnicę między:

1. przychodami:

• ze sprzedaży papierów wartościowych,

• z operacji instrumentami finansowymi, a

1. kosztami, obejmującymi:

• wartości sprzedanych papierów wartościowych wg cen nabycia lub zakupu,

• wartość różnicy z wyceny papierów wartościowych, złota i metali szlachetnych,

• operacje instrumentami finansowymi;

5. wynik z pozycji wymiany, stanowiący różnicę między przychodami z operacji wymiany a kosztami z operacji wymiany.























































Wynik na działalności operacyjnej obejmuje:

1. wynik na działalności bankowej,

2. wynik na pozstałej działalności operacyjnej, będacy różnica między pozostałymi przychodami operacyjnymi a pozostałymi kosztami operacyjnymi,

3. koszty działania banku, czyli kwoty wynagrodzeń wraz z narzutami, koszty rzeczowe, podatki i opłaty, koszty uboczne,

4. amortyzację środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych

5. wynik na wartości rezerw i aktualizacji, który stanowi różnicę między odpisami na rezerwy na należności, zobowiązania warunkowe, deprecjację majątku rzeczowego i wartości niematerialnych i prawnych, ogólny fundusz ryzyka i aktualizację wartości majątku finansowego, a rozwiązaniem rezerw na należności, zobowiązania warunkowe i inne oraz zmniejszeniami dotyczącymi aktualizacji wartości majątku finansowego.

Wynik na operacjach nadzwyczajnych stanowi różnicę między zrealizowanymi zyskami nadzwyczajnymi a poniesionymi stratami nadzwyczajnymi.

Wynik na działalności operacyjnej skorygowany o wynik na opreacjach nadzwyczajnych daje wynik finansowy brutto, który zmniejszony o obowiązkowe obciążenie wyniku finansowego tj. podatek dochodowy i pozostałe obowiązkowe obciązenia wynikające z przepisów prawa, stanowi wynik finansowy netto.























































Bilans banku rozliczeniowego

Aktyw

1. Gotówka i depozyty w innych bankach

2. Aktywa płynne

-pieniądz dzienny (międzybankowy)

• krótkoterminowe rządowe papiery wartościowe

• weksle handlowe

• inne weksle krótkoterminowe (np. weksle przedsiębiorstw)

3. Inwestycje portfelowe

• średnio- i długoterminowe rządowe papiery wartościowe

• Papiery wartościowe emitowane przez jednostki prywatne prowadzące działalność gospodarczą

4. Kredyty

5. Nieruchomości

Pasywa

1. Kapitał i rezerwy

2. Depozyty

• z innych banków

• bieżące i na żądanie

• oszczędnościowe (terminowe

3. Instrumenty kredytowe wyemitowane przez bank na rynku pieniężnym i kapitałowym.

Struktura pasywów i aktywów w banku

Znajomość instrumentów rynku pieniężnego i kapitałowego pozwala dokonać analizy bilansu banku. Analizę tę przeprowadzimy na przykładzie typowego banku rozliczeniowego. Banki rozliczeniowe są bowiem w krajach kapitalistycznych najważniejszymi instytucjami finansowymi, prowadzącymi w najszerszym zakresie działalność wkładowo-pożyczkową i rozliczeniową.

Bilans banku składa się z pasywów i aktywów, przy czym między nimi musi istnieć równowaga. Aktywa banku to składniki szeroko pojętego majątku banku. Pasywa natomiast to zobowiązania banku, źródła finansowania aktywów.

Analiza pasywów banku rozliczeniowego

Istnieją trzy sposoby pozyskiwania przez bank kapitałów. Pierwszym jest pozostawianie części nie rozdzielonych zysków i przeznaczenie ich na rezerwy bankowe. Następnym sposobem jest emisja akcji. Wreszcie, niedostatek kapitału można uzupełnić emitując obligacje. Kapitał i rezerwy stanowią niewielki procent ogółu zobowiązań, mniej więcej 1-2% ich wartości.

Powodzenie emisji akcji zależy od popytu na nie na rynku kapitałowym. Popyt zależy z kolei od pozycji finansowej banku i jego dochodowości. Nowe akcje można wyemitować, sprzedając je bezpośrednio dotychczasowym akcjonariuszom. Ta metoda zdobywania funduszy jest dla banku bardzo kosztowna. Poza tym wartość kapitału akcyjnego waha się w związku ze zmianami cen akcji na giełdzie papierów wartościowych. Popyt na akcje na ogół wzrasta w okresach nasilenia procesów inflacyjnych. Wraz ze wzrostem cen wzrasta rynkowa wartość akcji w ujęciu nominalnym. Jeżeli banki decydują się na emisję papierów wartościowych, to są to najczęściej średnio- i długoterminowe obligacje z terminem wykupu powyżej 20 lat.

W przeszłości kapitał banku był podstawowym źródłem akcji pożyczkowej. Jednakże wraz z rozwojem transakcji wkładowo-pożyczkowych coraz większego znaczenia nabierały wkłady klientów.

Kapitał i rezerwy pełnią rolę ostatecznego zabezpieczenia banku przed stratami. Wskaźnik pokrycia kapitałowego ogółu zobowiązań jest w poszczególnych krajach kapitalistycznych dość zróżnicowany. Na przykład we Włoszech, Portugalii, Belgii czy w Holandii wskaźnik kapitałowy jest niski i wynosi 1-2%. Wynika to stąd, że część dużych banków jest upaństwowiona i państwo gwarantuje tam wypłacalność wspomnianych banków. Z kolei w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii czy w państwach skandynawskich wskaźnik kapitałowy sięga 5-7%. W niektórych krajach wskaźnik kapitałowy jest przedmiotem analizy i nadzoru centralnych władz monetarnych. Czasami wprowadza się obowiązek przestrzegania pewnego minimalnego jego poziomu. Kapitał i rezerwy są to zobowiązania fikcyjne. Ich fikcyjność wynika stąd, że w praktyce nie są wymagalne w krótkim terminie, nie zagrażają zatem wypłacalności banku.

Następną grupę zobowiązań banku stanowią depozyty klientów. Najważniejsze z nich to depozyty innych banków- tzw. Banków korespondentów oraz depozyty ludności i przedsiębiorstw. Depozyty innych jednostek odgrywają znacznie mniejszą rolę.

W krajach, gdzie istnieje duża ilość banków pojedynczych, np. w Stanach Zjednoczonych, wzajemne rozliczenia między bankami są pokaźne. Wymaga to utrzymywania znacznych sald operacyjnych w bankach-korespondentach w celu zapewnienia ciągłości wypłat. Inaczej jest w krajach o dużej monopolizacji systemu bankowego, gdzie dominuje kilka banków z tysiącami oddziałów, np. w Wielkiej Brytanii. Wzajemne salda operacyjne są mniejsze, a wzajemne rozliczenia koncentrują się w banku centralnym, gdzie każdy z banków posiada własny rachunek.

Wkłady mogą również pochodzić od banków zagranicznych i zagranicznych jednostek prywatnych. Doświadczenie uczy, że wkłady dwu ostatnich grup klientów są znacznie mniej stabilne aniżeli wkłady wewnętrzne. Są bardziej wrażliwe na różnice stóp procentowych między krajami i na zmiany sytuacji polityczno-gospodarczej. Wkłady cudzoziemców są często przerzucane do banków w krajach o wyższych stopach procentowych i do krajów o wysokiej stabilności polityczno-gospodarczej.

Wkłady mogą być zwrotne na każde żądanie, zwrotne po upływie określonego czasu, tzw. wkłady terminowe i zwrotne za uprzednim wypowiedzeniem, tzw. wkłady depozytowe. Podział ten nie jest jednak powszechny. Na przykład wkłady depozytowe stosowane są tylko w Wielkiej Brytanii. Okres wypowiedzenia wkładu depozytowego waha się od 7 do 21 dni, z tym że najczęstszym terminem wypowiedzenia jest 7 dni. Tak krótki okres zwrotu sprawia, że niewiele się one różnią od wkładów na żądanie.

W Stanach Zjednoczonych istnieją wkłady na żądanie, terminowe i oszczędnościowe. Wkłady terminowe lokowane są w bankach, a oszczędnościowe - w niebankowych instytucjach oszczędnościowych.

Podział zobowiązań banku według kryterium czasowego ma istotne znaczenie. Najbardziej płynnym zobowiązaniem są wkłady na żądanie. Ponieważ mogą one wycofane w każdej chwili, stanowią dość duże zagrożenie dla wypłacalności banku. Inaczej jest z wkładami terminowymi i oszczędnościowymi. Banki mają bowiem czas na zdobycie funduszy niezbędnych do realizacji żądań wkładowców.

Banki są szczególnie zainteresowane w przyciąganiu wkładów na długie terminy z jeszcze jednego powodu. Bank centralny żąda od banku handlowego niższych rezerw obowiązkowych od wkładów długoterminowych aniżeli od wkładów na żądanie. Wkłady na żądanie najczęściej nie są oprocentowane. Należy jednak pamiętać, że ich prowadzenie wiąże się z poważnymi kosztami, które ponosi nie klient lecz bank. Szacuje się że koszty rozliczeń bankowych rachunków na żądanie równe są oprocentowaniu tych rachunków w wysokości 8,9% rocznie.

Deponowanie pieniędzy w bankach łączy się z problemem ubezpieczenia wkładowców. W krajach, w których występowały kryzysy zaufania wobec banków, instytucje ubezpieczenia wkładów tworzone są już dość dawno. Depozyty ulokowane w bankach handlowych, oszczędnościowych, towarzystwach oszczędnościowo-pożyczkowych, wspólnotach kredytowych są ubezpieczone od strat do sumy 100 tys. dolarów od każdego depozytu.

Następną grupę zobowiązań banków rozliczeniowych stanowią papiery wartościowe krótko-, średnio- i długoterminowe, wyemitowane na rynku finansowym w celu pozyskania kapitału.

Zgromadzone przez banki fundusze, zarówno te własne, jak i pożyczone, są następnie lokowane w dochodowych aktywach.

Ważnym składnikiem aktywów banków jest gotówka i wkłady na żądanie (wkłady operacyjne) w innych bankach. Gotówka znajdująca się w banku służy zapewnieniu ciągłości wypłat na rzecz tych, którzy chcą dokonać rozliczeń w bankomatach. Każdego dnia część klientów zamienia wkłady na gotówkę, część z kolei dokonuje operacji odwrotnej. Może się zdarzyć, że w danym dniu odpływ gotówki z banku przewyższa jej napływ. Bank na tę sytuację musi być przygotowany.

We współczesnych systemach bankowych nie chodzi już tylko o utrzymanie rezerw gotówki w sejfach banków. Na równi z gotówką pod względem płynności traktowane są rezerwy (depozyty) bieżące utrzymywane w banku centralnym i salda operacyjne utrzymywane w innych bankach współpracujących. Wkłady te można w każdej chwili zamienić na gotówkę.

Wysokość rezerw gotówkowych i wkładów w banku centralnym jest ważnym instrumentem polityki monetarnej. Po drugiej wojnie światowej rozwinęła się praktyka lokowania w bankach centralnych tzw. depozytów specjalnych. Są to dodatkowe wkłady banków rozliczeniowych w banku centralnym, dokonywane w celu ograniczenia akcji pożyczkowej tych pierwszych i w ten sposób zmniejszenia emisji pieniądza.

Wskaźnik rezerw kasowych kształtuje się na różnym poziomie w poszczególnych krajach. W wielu wypadkach o jego wysokości decyduje intuicja i doświadczenie samych banków rozliczeniowych. W wielu jednak krajach decyzja należy do banku centralnego. Najczęściej wskaźnik rezerw gotówkowych waha się w przedziale 8-12% ogółu zobowiązań banków.

Następną pod względem płynności grupą aktywów są zakupione na rynku pieniężnym krótkoterminowe papiery wartościowe: weksle handlowe i finansowe, weksle skarbowe, certyfikaty depozytowe itd.

Kolejną grupę aktywów bankowych stanowią średnio- i długoterminowe papiery wartościowe rynku kapitałowego, a więc obligacje rządowe, akcje i obligacje przedsiębiorstw, obligacje zagranicznych jednostek oraz obligacje organów samorządowych i władz lokalnych.

O strukturze portfela aktywów banku decyduje ich stopień płynności i dochodowości. Nie zawsze jednak bank ma całkowitą swobodę gospodarowania aktywami. Niekiedy zmuszany jest przez władze monetarne do obowiązkowego utrzymywania części aktywów w rządowych papierach wartościowych.

Szeroko rozpowszechnioną praktyką jest utrzymywanie aktywów o różnych terminach wykupu. Dzięki zróżnicowaniu terminów wykupu bank wyzbywa się regularnie części aktywów i za uzyskane fundusze kupuje nowe walory. Za celowością trzymania aktywów aż do ostatecznego terminu wykupu przemawia jeszcze jedna okoliczność. Im bliżej ostatecznego terminu wykupu tym bardziej wartość waloru, zbliżona jest do wartości nominalnej, oczywiście z uwzględnieniem nominalnego oprocentowania. Jak wiemy, wartość rynkowa aktywów będących przedmiotem obrotu giełdowego podlega dużym wahaniom. Jeżeli to możliwe, to lepiej jest trzymać aktywa aż do ostatecznego terminu wykupu, gdyż w ten sposób unika się ewentualnej straty kapitałowej. Wadą tego rodzaju polityki jest jednak ograniczenie pola manewru w kształtowaniu struktury majątku z punktu widzenia płynności finansowej banku.

Ogólnie rzecz biorąc, banki prowadzą bardzo ostrożną politykę lokacyjną; walory giełdowe stanowią niezbyt duży procent ogółu aktywów.

Papiery wartościowe będące przedmiotem obrotu giełdowego w zasadzie pełnią rolę rezerwowego kanału lokaty. Na ogół udzielanie bezpośrednich kredytów jest dla banków bardziej opłacalnej niż zakup aktywów portfelowych. Gdy popyt na kredyt ze strony przedsiębiorstw i ludności rośnie to banki starają się zamienić aktywa portfelowe na wierzytelności kredytowe. Odwrotnie jest gdy popyt na kredyt spada.

Jeśli chodzi o politykę kredytową banków rozliczeniowych, to w okresie wieluset lat ich rozwoju dały się zauważyć dwie tendencje. Rozliczeniowe banki brytyjskie udzielały raczej pożyczek krótkoterminowych na finansowanie majątku obrotowego przedsiębiorstw. Uważały, że długofalowe potrzeby na finansowanie działalności gospodarczej powinny być zaspakajane przez rynek kapitałowy. Na kontynencie europejskim banki w szerszym zakresie skłaniały się do finansowania przedsięwzięć długofalowych. W Stanach Zjednoczonych dominowało to drugie rozwiązanie. Po drugiej wojnie światowej dało się zauważyć pewne zbliżenia polityki kredytowej, banki brytyjskie bowiem coraz więcej zaczęły interesować się udzielaniem pożyczek na średni i długi termin

Weksel handlowy przez wieki stanowił zasadniczą technikę kredytowania, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii. Na kontynencie europejskim miał nieco mniejsze znaczenie, tu dużą rolę odgrywały także pożyczki udzielane na odrębnym rachunku kredytowym.

Istniała istotna różnica między kredytem na rachunku otwartym i kredytem rejestrowanym na odrębny od bieżącego rachunku kredytowym. Na przykład, kredytobiorca nie mógł wystawić czeku na rachunek kredytowy, mógł natomiast to uczynić przy kredycie na rachunku otwartym.

Następnie, oprocentowanie pożyczki rejestrowanej na rachunku kredytowym dotyczyło całej pożyczonej sumy, podczas gdy przy kredycie typu overdraft dotyczyło sumy tylko wykorzystanej, nie dziś zaś przyznanej.

Poza tym, zadłużenie na rachunku otwartym nie miało określonego terminu zwrotu. Faktycznie umożliwiało finansowanie potrzeb średnioterminowych. Nie znaczyło to oczywiście, że taki kredyt nie musiał być spłacony. Banki dokonywały okresowych przeglądów rachunków bieżących, domagając się, aby ewentualnie zadłużenie nie przekraczało pewnego limitu i aby rachunek bieżący wykazywał nie tylko saldo ujemne, ale w następnych okresach i saldo dodatnie. Banki potrącały zresztą dług z bieżących wpływów klienta. Tylko pulsowanie obustronne rachunku bieżącego upewniało banki, że środki kredytowe nie finansują przedsięwzięć długofalowych, bardziej ryzykownych.

Technikę kredytowania na odrębnych rachunkach kredytowych stosowano przede wszystkim wobec klientów niepewnych, wymagających specjalnego nadzoru.

Dotychczas podkreślaliśmy, że banki rozliczeniowe preferowały kredyty krótkoterminowe. Jednakże, w rezultacie wielkiego kryzysu gospodarczego lat trzydziestych i spadku popytu na kredyt, banki coraz śmielej angażowały fundusze w kredyty średnio- i długoterminowe. Po drugiej wojnie światowej, kredyty średnio i długoterminowe rozszerzano na tak dużą skalę, że w niektórych krajach zaczęły wręcz dominować w całości pożyczek banków rozliczeniowych. Na przykład we Francji, w trzech największych państwowych bankach depozytowych (rozliczeniowych), kredyty średnio- i długoterminowe stanowiły w 1984 r. 57% całości pożyczek. Podobnie było w Wielkiej Brytanii. Omawiane kredyty stanowiły na początku lat osiemdziesiątych 50% całości kredytów banków clearingowych, co jest zdumiewające, jeżeli weźmie się pod uwagę tradycyjną ostrożność cechującą banki brytyjskie. Podobnie przedstawiał się problem w Stanach Zjednoczonych.

Kredyty średnio- i długo terminowe są oczywiście wyżej oprocentowane od kredytów krótkoterminowych. Różnica waha się w granicach 1-1,5%

Ostatnią grupę aktywów banków rozliczeniowych stanowią nieruchomości. Są to place budowlane, budynki, różnego rodzaju wyposażenie. W tej pozycji należy jeszcze uwzględnić środki trwałe. W całej strukturze aktywów pozycja ta nie jest jednak znacząca.

BIBLIOGRAFIA:

• Joanna Wielogórska - Leszczyńska - „ Rachunkowość w banku komercyjnym”, Warszawa 1995 r.

• Andrzej Kaźmierczak - „ Pieniądz i bank w kapitalizmie”, Warszawa 1992.

• Dane internetowe - www.pkobp.pl

PRZYCHODY Z TYTUŁU ODSETEK

WYNIK NA DZIAŁALNOŚCI BANKOWEJ

WYNIK Z

POZYCJI WYMIANY

KOSZTY OPERACJI WYMIANY

WYNIK NA OPERACJACH FINANSOWYCH

KOSZTY FINANSOWE

WYNIK Z TYTUŁU PROWIZJI

PRZYCHODY Z TYTUŁU PROWIZJI

PRZYCHODY Z OPERACJI WYMIANY

PRZYCHODY Z AKCJI, UDZIAŁÓW I INNYCH PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

PRZYCHODY FINANSOWE

KOSZTY ODSETEK

KOSZTY Z TYTUŁU PROWIZJI

WYNIK Z TYTUŁU ODSETEK

POZOSTAŁE KOSZTY OPERACYJNE

ROZWIĄZANIE REZERW

POZOSTAŁE RZYCHODY OPERACYJNE

ODPISY NA REZERWY

WYNIK NA WARTOŚCI REZERW I AKTUALIZACJI

KOSZTY DZIAŁANIA BANKU

AMORTYZACJA

WYNIK NA DZIAŁALNOŚCI BANKOWEJ

WYNIK NA POZOSTAŁEJ DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ

WYNIK NA DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ

WYNIK FINANSOWY BRUTTO

WYNIK NA OPERACJACH NADZWYCZAJNYCH

OBOWIĄZKOWE OBCIĄŻENIA WYNIKU FINANSOWEGO

WYNIK FINANSOWY

NETTO

WYNIK NA DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ

---