Globalizacja

Od kilku lat gospodarka światowa przechodź głębokie przemiany wynikające z przyspieszenia procesów globalizacji. Stało się to możliwe w warunkach względnej stabilizacji politycznej, zwycięstwa neoliberalizmu oraz szerokiego wykorzystania postępu technologicznego związanego z rewolucja informacyjna. Nowe warunki powodują dynamiczny wzrost przepływu towarów, usług oraz kapitałów, w tym inwestycji zagranicznych, technologii i informacji. Poszerza się również zakres i zasięg korporacji trans narodowych, prowadząc do pogłębienia powiązań oraz współzależności miedzy krajami. Zmiany na wielu rynkach maja charakter rewolucyjny, dlatego współczesna globalizacja różni się od procesów integracji gospodarki światowej w przeszłości. Globalizacja jest to proces skomplikowany i wielowymiarowy prowadzący do zmian w funkcjonowaniu gospodarki światowej i nadaje stosunkom międzynarodowym nowy jakościowy wymiar. Globalizacja ma tez znaczenie epokowe jako okres postkomunistyczne po raku 1989. gospodarka światowa nie jest już zbiorem relatywnie autonomicznych gospodarek, powiązanych głownie przez wymianę handlowa i przepływu kapitału, ale staje się systemem coraz ściślej zintegrowanych rynków towarowych, usług i globalnych rynków finansowych oraz globalnej sieci powiązań inwestycyjnych, produkcyjnych i technologicznych. Globalizacja zmienia otoczenie, w jakim działają gospodarki i państwa. Muszą się one dostosować do tych zmian, aby wykorzystać nowe możliwości, w przeciwnym razie grozi im marginalizacja.

Przyspieszony proces globalizacji gospodarki światowej i jego przejawy stał się jednym z głównych tematów debat międzynarodowych w ostatniej dekadzie. Wiele aspektów globalizacji jest nadal bardzo kontrowersyjnych, zarówno jeżeli chodzi o zrozumienie samego pojęcia globalizacji, opisu zjawisk w tym procesie powiązanych, charakteru współczesnej globalizacji, jak i oceny jej skutków.

Termin ,,globalizacja”, mimo iż jest powszechnie stosowany, jest bardzo niejednoznaczny. Posiada on wiele definicji a problemy związane z jego definicja wynikają z tego, ze jest to proces wielowymiarowy i wielopoziomowy, który można zanalizować z różnych punktów widzenia. Niektórzy badacze twierdza, że jest to zespół procesów prowadzących do intensyfikacji ekonomicznych, politycznych i kulturowych stosunków poprzez granice i dlatego należy traktować globalizację całościowo oraz wskazywać jej impolkacje. Jest to proces pogłębiania się światowych powiązań we wszystkich aspektach współczesnego życia politycznego, społecznego, ekonomicznego i kulturowego. Globalizacja ekonomiczna definiuje się jako postępujący proces integrowania się krajowych i regionalnych rynków w jeden globalny rynek towarów, usług i kapitału. Proces ten prowadzi do rosnącego przenikania i scalania się rynków oraz umiędzynarodowienia produkcji, dystrybucji, marketingu i przyjęci globalnych strategii działania. W ten sposób rynki i produkcja w różnych krajach staje się coraz bardziej powiązana i współzależna

Według Komisji Europejskiej globalizację można zdefiniować jako proces, w którym rynki i produkcja w różnych krajach staja się coraz bardziej współzależne w związku z dynamiką wymiany towarów i usług, przepływu kapitału i technologii. Globalizacja oznacza zmieszenie barier miedzy krajami i wzmocnienie ściślejszych powiązań ekonomicznych, politycznych i społecznych. Prowadzi do tworzenia się zintegrowanego rynku globalnego i kształtowania się nowego międzynarodowego podziału pracy.

Uznaje się że istotę procesu globalizacji oddaje najlepiej następująca definicja: globalizacja gospodarki światowej jest procesem poszerzania i pogłębiania się współzależności miedzy krajami i regionami wskutek rosnących przepływów międzynarodowych oraz działalności korporacji transnarodowych, co prowadzi do jakościowo nowych powiązań miedzy firmami, rynkami i gospodarkami. Proces globalizacji w ujęciu globalizacji gospodarki światowej ma dwa ściśle powiązane ze sobą wymiary: ilościowy - gdy wskazuje na zmiany w zasięgu i wielkości przepływów globalnych oraz jakościowy - gdzie wskazuje się na nowy charakter współzależności i powiązań strukturalnych oraz technologicznych między rynkami i gospodarkami.

Na wzrost powiązań i współzależności wpłynęły głównie cztery czynniki:

1. stały postęp w liberalizacji handlu światowego i znoszenie barier w swobodnym przepływie towarów i usług

2. liberalizacja przepływów kapitałowych i deregulacja rynków finansowych

3. decyzje wielu rządów o otworzeniu się gospodarki na integrację z gospodarką światową i reformy rynkowe

4. nowe technologie i szerokie wykorzystanie rewolucji informacyjnej i telekomunikacyjnej

Procesy globalizacji dokonują się z różnym natężeniem w wielu obszarach gospodarki światowej i gospodarkach poszczególnych krajów. Można je badać i analizować w kilku przekrojach oraz wskazywać na stopień globalizacji rynków towarowych i usług, rynków pracy, rynków finansowych, działalności gospodarczej, firm i instytucji, produkcji, przemysłu, technologii i wiedzy, a także wzorów konsumpcji i kultury masowej. Wszystkie te procesy występują równocześnie i są ze sobą powiązane, co prowadzi do rosnącej współzależności gospodarek narodowych. Globalizacja jest dynamicznym procesem a nie stanem, dlatego przebieg i stopień globalizacji może się zmieniać i utrzymywać zmienny lub stały poziom.

Geneza procesów globalizacyjnych

Już w dziewiętnastym wieku, podczas intensywnego rozwoju kapitalizmu, kapitał nie natrafiał na spore ograniczenia. Ludzie mogli wtedy inwestować praktycznie na całym świecie, co wykorzystywali chcąc osiągnąć najwyższy poziom produkcji, przy minimalnych kosztach. W owych czasach kwitł także handel międzynarodowy, który odgrywał ważną rolę w ekonomii światowej. Jednak ten proces został zahamowany konsekwencjami "wielkiego kryzysu" z lat trzydziestych XX wieku. Państwa chcąc przeciwdziałać społecznym skutkom kryzysu zaczęły ingerować w gospodarkę (zobacz Cykl koniunkturalny). Również duże straty, które przyniosła II Wojna Światowa skłoniła rządy do ingerencji w gospodarkę i jej sterowania, czyli etatyzmu. Państwa znacjonalizowały (przejęły na swoją własność - przeciwieństwo prywatyzacji) część przedsiębiorstw, np. banki, kopalnie, koleje i zaczęły same prowadzić politykę gospodarczą na większą skalę. Wzrost gospodarczy w okresie powojennym opierał się głównie na popycie wewnętrznym, czyli mi in. konsumpcyjnych zapędach obywateli. Gospodarka rozwijała się w sposób poprawny zarówno w Europie, gdzie stopień ingerencji był większy, jak i w Stanach Zjednoczonych. Jednak niezdrowe podstawy tego rozwoju unaocznił kryzys naftowy w latach siedemdziesiątych. Wtedy też z powodów politycznych szejkowie arabscy podnieśli kilkakrotnie ceny ropy co spowodowało olbrzymie perturbacje gospodarcze w świecie zachodnim. Jednocześnie od czasu kryzysu z lat trzydziestych i wojny spadła rola handlu zagranicznego. Były to spowodowane nałożeniem przez rządy wysokich ceł, ponieważ chciały one chronić swój rynek wewnętrzny przed zagraniczną konkurencją.

Światowy handel zagraniczny (bez ZSRR) w latach 1928-1933, wartość obrotów w złocie (1928r. = 100)

Kontynent	1929	1930	1931	1932	1933
Ogółem	102	85	58	39	36
Europa	103	88	64	42	38
Ameryka Północna	102	75	49	32	27
Ameryka Południowa	100	74	50	33	31
Afryka	101	86	65	53	51
Azja	98	74	53	37	35
Źródło Mały Rocznik Statystyczny, Polska 1938r.

Organizacje wspierające rozwój i globalizację.

Nie da się w sposób jednoznaczny określić kiedy rozpoczęły się procesy globalizacyjne z prawdziwego zdarzenia. Pewien wpływ miały powstanie kolejnych organizacji międzynarodowych, które miały w pewien sposób koordynować procesy gospodarcze w skali światowej. Tymi organizacjami są :

• Bank Światowy - którego celem jest udzielanie pomocy w odbudowie i rozwoju krajów członkowskich. Szczególne znaczenie dla Banku ma popieranie długookresowego wzrostu gospodarczego, m. in. poprzez udzielanie długookresowych pożyczek o niskim oprocentowaniu. Finansowane są głównie projekty mające charakter inwestycyjny, a głównym warunkiem udzielania kredytu jest zobowiązanie się podmiotu do współfinansowania projektu np. 50% Bank Światowy, 50% państwo. BS przyczynił się do zacierania różnic w poziomie rozwoju poszczególnych państw oraz do mobilizowania kapitału krajowego do uczestniczenia w działaniach inwestycyjnych.

• Międzynarodowy Fundusz Walutowy - utworzony w 1944r. ma za zadanie koordynowanie polityki finansowej państw członkowskich. Fundusz pełni również rolę ośrodka konsultacyjnego i informacyjnego m. in. w zakresie międzynarodowych stosunków walutowych. MFW finansuje swoją działalność z wpłat państw członkowskich, gdzie beneficjentami pomocy są kraje biedniejsze lub znajdujące się w kłopotach gospodarczych. Właśnie ta działalność jest powszechnie znana, ponieważ Fundusz udzielił wielomiliardowych pożyczek pomocowych m. in. Tajlandii i Korei w czasie kryzysu azjatyckiego oraz Rosji (której część polityki zagranicznej koncentruje się na zdobywaniu pieniędzy z MFW),

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) - założona w 1960r. w Paryżu, jej celem jest promowanie trwałego wzrostu gospodarczego, a także likwidacja barier protekcyjnych w handlu. OECD koordynuje także politykę handlową i gospodarczą wobec państw nie należących do tej organizacji. Jest ona uważana za klub bogatych, do którego należą najzamożniejsze państwa świata (ok. 30), w tym również Polska od 1996r.

Swoboda przemieszczania się kapitału

Powyższe organizacje, jak również Światowa Organizacja Handlu, poprzez którą likwidowane są cła i utrwalane ułatwienia w handlu, przyczyniają się do powstawania procesów globalizacyjnych. Instytucje te koordynując politykę ekonomiczną w skali całego globu, przekraczają granicę narodowe dla dobra ogólnoświatowego rozwoju. Zwolennicy izolacjonizmu państwowego i protekcyjnych zabiegów celnych krytykują te organizacje za promowanie liberalizmu gospodarczego i niszczenie państw narodowych. Musimy sobie jednak odpowiedzieć na pytanie czy jest nie to czasem naturalny proces, że znikają granice i ludzie chcą prowadzić działalność gospodarczą w każdym zakątku świata.

Z globalizacją wiąże się również wolność przemieszczania się kapitału. Inwestor z Ameryki może swobodnie rozpocząć działalność w Europie lub w Azji, tak samo może postąpić inwestor z innych części świata. Zainwestuje on tam gdzie znajdzie najkorzystniejsze warunki dla siebie np. niskie podatki, wykwalifikowaną siłę roboczą. Jego inwestycja nie przyniesie tylko jemu korzyści, lecz da pracę miejscowym pracownikom i przyniesie nowoczesne technologie, co podniesie poziom cywilizacyjny państwa gdzie dokonano inwestycji. Oczywiście przeciwnicy globalizacji powiedzą, że niszczy on narodowe przedsiębiorstwa. Czy jednak rzeczywiście większa konkurencja przynosi straty. Wiemy przecież, że jej brak powoduje pojawienie się na rynku towarów drogich i o niskiej jakości, a w warunkach konkurencji krajowe firmy po pewnym czasie nauczą się innowacyjności i zaczną skutecznie konkurować z inwestorem mającym początkowo przewagę technologiczną i organizacyjną. Widzimy więc, że sukces na globalnym rynku osiągają przedsiębiorstwa innowacyjne, w krajach nie przeszkadzającym inwestorom. Najlepiej pokazuje to przykład USA i Irlandii. W Stanach liberalna gospodarka i brak ingerencji państwa przyniosła długookresowy , zdrowy wzrost gospodarczy przy niskiej inflacji oraz ekspansję gospodarczą na inne kontynenty. Z kolei Irlandia, która jeszcze kilkanaście lat temu była biednym krajem rolniczym, przez ten czas przeszła epokową metamorfozę. Zdecydowała się ona za zgodą wszystkich sił politycznych i związków zawodowych na obniżkę podatków i na stworzenie zachęt dla inwestorów. Przez kilkanaście lat napłynęły wielomiliardowe inwestycje zagraniczne, głównie z sektorów high-tech, które przyniosły olbrzymi skok cywilizacyjny. Obecnie Irlandczycy są wykształconym i bogatym społeczeństwem, gdzie PKB na mieszkańca przewyższa wskaźnik Wielkiej Brytanii. Jednocześnie irlandzkie firmy nauczyły się nowoczesnego zarządzania i same zaczęły inwestować za granicą, nie spełniły się więc przewidywania sceptyków, którzy twierdzili że zagraniczne inwestycje niszczą krajową przedsiębiorczość, w rzeczywistości dzieje się wprost przeciwnie.

Sukces gospodarczy Irlandii

Pozycja	Wartość
Inflacja	1,6%
eksport/PKB	92%
PKB na osobę w USD	22.500
Bezrobocie	5%
Podatek dochodowy od firm	10%
Źródło Enterprise Ireland

Liberalna gospodarka kluczem do sukcesu

Wolność przemieszczania się kapitału to podstawa ekonomii globalnej, jednak wcześniej ten kapitał musiał zostać wytworzony. Jak już wspomniałem w latach siedemdziesiątych mieliśmy doczynienia z dużym kryzysem ekonomicznym. Pomimo, że z punktu widzenia Polski Zachód był wtedy "rajską krainą", nie do końca była to prawda. Państwa zachodnie borykały się z dużym bezrobociem, a wzrost gospodarczy utrudniała wysoka chroniczna inflacja. Jednocześnie w Europie dawały o sobie znać problemy systemów opiekuńczych (duże prawa socjalne obywateli np. łatwe do zdobycia, wysokie i konkurencyjne zasiłki w stosunku do płac) i znacjonalizowanych sektorów gospodarek (USA nigdy nie nacjonalizowało własności prywatnej). Zmianę sytuacji gospodarczej przyniosły dopiero liberalne reformy, szczególnie odważnie przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. W WB działań tych podjęła się Margaret Thatcher, pełniąca funkcję premiera. "Żelazna dama" zmniejszyła uprawnienia socjalne na które nie było środków w budżecie i sprywatyzowała znacjonalizowane gałęzie gospodarki. Z kolei Ronald Reagan zapobiegł recesji obniżając podatki i skierowaniem zainteresowania na nowoczesne technologie. Zapoczątkowane procesy prywatyzacji przedsiębiorstw z wielu gałęzi gospodarki skłoniły inwestorów do zakupów na obcych rynkach. Szczególnie dobrze się temu przysłużyły prywatyzacje spółek telekomunikacyjnych. Prywatna własność była bardziej efektywna i po uzdrowieniu przedsiębiorstw mogła rozpocząć ekspansje na inne rynki. Szukała ona oczywiście konkurencyjnych miejsc do inwestycji, gdzie działalność jest dla niej najbardziej rentowna.

Fuzje

Patrząc na globalizację z punktu widzenia aspektu ekonomicznego, nie możemy zapominać o jeszcze jednej nowej sytuacji. Są nimi wielkie procesy konsolidacji firm, a zwłaszcza fuzje. Rozmiary tych operacji przewyższają znacznie podobne procesy z przeszłości (zarówno pod względem wartości pojedynczych transakcji jak i globalnie sumując wartość wszystkich fuzji). Konsolidacja ta nie dotyczy tylko spółek z jednego państwa, lecz łączą się firmy z różnych krajów tworząc międzynarodowe korporacje. Jest to swego rodzaju nowa jakość, są to firmy świetnie przystosowane do wdrażania nowych technologii i obniżki kosztów. Nie należy się jednak obawiać upadku mniejszych firm, one zawsze znajdą swoją niszę rynkową i to one w przyszłości przerosną te większe. Jest to sytuacja normalna w kapitalizmie, a najbardziej zawsze korzysta klient. Wracając do wielkich korporacji to znakiem globalizacji jest również zacieranie się granic narodowego kapitału. Rządzi w nich kapitał międzynarodowy, pochodzący z różnych stron świata, więc coraz trudniej jest powiedzieć o firmie noszącej niemiecką nazwę :"To jest niemiecka firma".

Największe banki i fuzje banków

Bank	Kraj	Wielkość aktywów w mld USD
DKB, Fuji, IBJ	Japonia	1300
Sanwa, Asahi, Tokai	Japonia	1010
Sumitomo, Sakura	Japonia	943
BNP, Paribas	Francja	721
UBS	Szwajcaria	686
Citigroup	USA	667
Bank of Tokyo-Mitsubishi	Japonia	648
Bank of America	USA	619
Źródło Sankei Shimbun / inne

Nowoczesne technologie

W tekście wielokrotnie pojawiło się sformułowanie nowoczesne technologie, otóż na globalizację nie możemy patrzeć tylko przez pryzmat ekonomiczny. Wielkie znaczenie miały procesy techniczne, takie jak szybki transport czy nowości teleinformatyczne. Transport lotniczy i telekomunikacji spowodowała, że świat stał się mniejszy, każde miejsce na globie stało się osiągalne. Jednak dopiero rozwój medium, którym się obecnie posługujemy nadało rozmach tym zmianom. Zaczęliśmy mówić o "globalnej wiosce", rzeczywiście Internet zrewolucjonizował komunikację międzyludzką i zmienił sposób prowadzenia działalności gospodarczej. Zmiany te spowodowały, że zaczęliśmy patrzeć na świat kategoriami całej planety, a nie pojedynczego regionu czy państwa. Nowe technologie już znacznie zmieniły sposób pracy (można pracować w domu przed komputerem dla firmy "z końca świata") ale także dał sygnał rozwojowi nowych usług i handlu. Nowe (wcale nie takie nowe) medium przyniesie zmiany, które nie jesteśmy w stanie przewidzieć, ale będą one miały znaczenia ogólnoludzkie, globalne.

W niektórych częściach świata rozwój sieci jest krępowany przez wysoki, zmonopolizowany koszt dostępu do niego, odrobina danych niech zobrazuje skalę pazerności polskiego "narodowego "operatora.

Koszt 40-godzinnego miesięcznego korzystania z Internetu w USD

Państwo	Koszt w USD
Turcja	18
Włochy	23
Wielka Brytania	28
USA	34
Czechy	34
Grecja	40
Szwecja	43
Dania	47
Węgry	59
Niemcy	59
Szwajcaria	59
Francja	59
POLSKA	63
Japonia	84
Źródło OECD

Opłata za minutę połączenia z siecią w Polsce jest najwyższa wśród państw OECD!

Liczba komputerów na sto mieszkańców w 1999r.

Państwo	Liczba komputerów na 100 mieszkańców
Rumunia	3
Litwa	6
Czechy	11
POLSKA	14
Słowenia	25
Węgry	26
Źródło Europen Information Society

---