Korporacje transnarodowe a globalizacja
2.1 Pojęcie, rozwój, cechy i funkcje korporacji transnarodowych
Siłą napędową procesów globalizacji są korporacje transnarodowe, określane również często ponadnarodowymi lub międzynarodowymi. Są one obecnie najbardziej prężnymi organizacjami gospodarczymi na świecie.
Korporacje transnarodowe (KTN) są obecnie najpotężniejszymi i najbardziej dynamicznymi przedsiębiorstwami na świecie. Dysponują znacznym, mobilnym kapitałem, wielkim majątkiem trwałym i dużym zatrudnieniem. Są one zarządzane przez wysoko wykwalifikowana kadrę menedżerską pochodzącą z różnych krajów świata.
Korporacjami międzynarodowymi są współcześnie niemal wszystkie największe przedsiębiorstwa działające na świecie, uważa się je za podmioty gospodarki światowej.
Ich rozwój, podobnie jak w przypadku globalizacji sięga XIX wieku. Związane to było częściowo z postępem w transporcie, w technikach przechowywania produktów oraz zmianami w sposobie zarządzania i kierunkach inwestycji. W tym samym bowiem czasie co rozwój techniki koncentracja i centralizacja kapitału doprowadziły do wzrostu firm, a zmiany organizacyjne zdynamizowały ich aktywację na rynkach światowych.
Korzenie współczesnych korporacji tkwią głęboko w XVIII i XIX-wiecznej tradycji kolonialnych operacji brytyjskich, holenderskich i francuskich zamorskich kompanii handlowych, eksploatujących surowce w zamorskich posiadłościach. Współczesny rozwój korporacji transnarodowych rozpoczął się po II wojnie światowej, a właściwie w latach sześćdziesiątych. Przesłankę ku temu stanowił rozwój transportu, telekomunikacji, przemysłu i nowych form działalności gospodarczej.
Przyczyn powstania i rozwoju korporacji transnarodowych można upatrywać w czynnikach:
zewnętrznych - prosperity przez długi czas, wielkie programy pomocowe.
wewnętrznych - względny nadmiar kapitału w kraju rozpoczynających działalność, opanowanie przez korporacje masowej produkcji i potrzeba coraz szerszego rynku zbytu w celu jej realizacji, postępujący proces koncentracji kapitału, działanośc KTN wywołuje reakcje rządów (prawo antytrust i antymonopol);.
W kolejnych latach korporacje rozszerzyły zakres i intensywność swojej działalności, a szczególnym okresem nasilenia tych działań była lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte XX wieku. Na rozwój korporacji transnarodowych miały wpływ następujące czynniki:
upadek ZSRR i systemu komunistycznego, co poszerzyło obszar wolnego rynku,
międzynarodowy przepływ pieniądza,
postępująca deregulacja rynków kapitałowych i zbytu z jednoczesną liberalizacja transakcji rynkowych,
wzrost znaczenia globalnej konkurencyjności, przy jednoczesnej zmianie relacji pomiędzy państwami, korporacjami i organizacjami międzynarodowymi,
powstanie nowych sposobów współpracy między korporacjami, polegającej na strategicznych aliansach, fuzjach i przejęciach,
wzrost procesów i znaczenia regionalnej integracji,
nowe osiągnięcia technologiczne i rewolucja informacyjna, które otworzyły nowe możliwości przedsiębiorcze.
Wzrost znaczenia tych niepaństwowych przedsiębiorstw spowodował intensyfikację badań nad nimi oraz próby ich teoretycznego zdefiniowania.
W literaturze fachowej oraz na scenie gospodarki światowej funkcjonują równoległe takie pojęcia jak: korporacje transnarodowe, korporacje międzynarodowe czy tez korporacje ponadnarodowe. Nie są to jednak synonimy, bowiem w 1974 roku na Sesji Ekonomicznej i Społecznej Narodów Zjednoczonych zmieniono dotychczas stosowaną nazwę korporacje wielonarodowe na nazwę korporacje transnarodowe oraz powołano Komisję ds. Korporacji Transnarodowych i Centrum Korporacji Transnarodowych.
Istnieje wiele definicji korporacji transnarodowych. Najbardziej używana jest obecnie prosta, a zarazem bardzo pojemna definicja P. Dickena. „Korporacja transnarodowa jest organizacją, która koordynuje działalność produkcyjno-handlową różnych jednostek w różnych krajach z jednego ośrodka podejmującego strategiczne decyzje.”
Korporacje transnarodowe to „spółki akcyjne lub z ograniczoną odpowiedzialnością, prowadzące działalność gospodarczą w co najmniej dwóch, różnych, a nawet kilkudziesięciu krajach”
Według J. Penca korporacje transnarodowe to „przedsiębiorstwa, które prowadzą działalność na obszarze kilku a nawet kilkunastu państw, organizując tam odpowiednie odgałęzienia i filie.” Są one ważnym podmiotem gospodarki światowej i pełnią rolę autonomiczną, która polega m.in. na tym, że mają one silnie rozbudowaną względnie niezależną sieć międzynarodowych powiązań ekonomicznych, które niejednokrotnie modyfikują współzależność między krajowymi układami (systemami) gospodarczymi.
Bardzo zwięzłą definicję podaje Ch. Mulhearn: „firma, która posiada i kontroluje aktywa w więcej niż jednym państwie.” Ta definicja podejmuje jednak tylko przemysłową działalność korporacji.
Inaczej opisuje to pojęcie R. Wells. Według niego termin ten określa korporacje jako „organizację przekraczającą granicę państwa lub transnarodową lub zbiór organizacji o charakterze przedsiębiorczym, posiadającą siedziby w kilku państwach w celu omijania barier stawianych przez granice polityczne państw.” Definicja ta uwzględnia zarówno strukturę korporacji jak i jej działanie poprzez granice lub ponad nimi. W podobny sposób korporacje transnarodowe definiuje W.A. Dymsza - są to „firmy prowadzące działalność ponad granicami państw, o pełnym umiędzynarodowieniu z wyłączeniem jej kraju pochodzenia.”
Ciekawą definicję podaje A. Kapeluszny. Termin ten bowiem obejmuje strukturę, zasady działania oraz ich skutki. Według autora korporacje transnarodowe to „przedsiębiorstwa składające się z jednostek działających w dwóch lub więcej państwach i podejmujące działania przenikające ich granice przy użyciu bezpośrednich inwestycji zagranicznych , które wywierają wpływ na politykę wewnętrzna i zewnętrzną państw, a także bezpośrednio kształtują stosunki międzynarodowe.”
Korporacje cechują się takimi cechami jak:
„suwerenność (niezależność od interesów państwa),
złożoność (działalność prowadzona nie tylko w posiadanym majątku produkcyjnym, lecz także w niezależnych przedsiębiorstwach, w wyniku zawartych z nimi porozumień),
rozproszenie geograficzne (lokalizacje filii w wielu krajach świata),
specjalizacja (podejmowanie przez wybraną filię ściśle określonych działalności),
zdolność arbitrażowania (dokonywanie różnych transakcji w ramach własnych struktur organizacyjnych),
zdolność integrowania (ściśle powiązanie i koordynacja działalności jednostek organizacyjnych),
elastyczność organizowania (zmieniające się sposoby angażowania zasobów oraz przesunięcia w rozdziale zadań i koordynowanie ich realizacji),
globalna efektywność (obniżenie kosztów netto w całym systemie korporacyjnym, ale niekoniecznie we wszystkich jednostkach organizacyjnych w danym czasie.”
Analizując korporacje transnarodowe należy zwrócić uwagę na pełnione przez nie funkcje. Do zasadniczych funkcji korporacji wlicza się:
„przemieszczanie zasobów i zdolności produkcyjno-handlowych,
pobudzanie wzrostu i efektywności gospodarczej,
stymulowanie restrukturyzacji,
aktywizowanie lokalnych zasobów i konkurencji na rynku
transmitowanie nowych metod i wzorców,
wyrównywanie warunków działania,
integrowanie działalności przedsiębiorstw i gospodarek.”
2.2 Motywy ekspansji korporacji transnarodowych
Współczesne przedsiębiorstwa transnarodowe korzystają z każdej możliwości do ekspansji na rynkach międzynarodowych tj. rynkach poszczególnych państw, rynku globalnym czy tez ugrupowań regionalnych. Głównym motywem tego rozprzestrzenienia się było i jest dążenie do zapewnienia sobie przyzwoitych zysków w dłuższym okresie czasu i zwiększenie udziału w danych rynku kosztem konkurentów. Zdaniem niektórych, korporacje transnarodowe przenoszą produkcję danego produktu lub całe bardziej pracochłonne branże z jednego do drugiego państwa w poszukiwaniu tańszej siły roboczej, nie bacząc zarówno na interesy dobrze płatnych wykwalifikowanych pracowników, którzy w ten sposób mogą stracić pracę jak i na interes nisko płatnych pracowników, którzy zostaną zatrudnieni.
Należy tu jednak pamiętać, że korporacje transnarodowe eksportują miejsca pracy do krajów o niższych płacach, ale tylko w przypadku produkcji pracochłonnej. Biorąc jednak pod uwagę, iż obecne koszty siły roboczej w krajach wysokorozwiniętych stanowią tylko 5-10% kosztów produkcji w krajach wysokorozwiniętych wcale nie musi i najczęściej nie jest dążenie do obniżki kosztów siły roboczej.
Zasadniczą przyczyną ekspansji nie są również obecnie korzyści wynikające z dużej skali produkcji. Według koncepcji ekonomii skali w niektórych gałęziach przemysłu przedsiębiorstwa mogą stać się bardziej wydajne przez to, że staną się większe i będą przez to więcej produkować. Dla wielu przedsiębiorstw, zwłaszcza w krajach małych, gdzie nie ma możliwości sprzedaży odpowiednio dużej ilości wytwarzanych przez nie towarów, taką szansą staje się właśnie ekspansja na rynku globalnym.
Innym motywem umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa może być „chęć minimalizacji ryzyka związanego z działalnością tylko na rynku kraju macierzystego oraz dążenie do obejścia barier taryfowych i pozataryfowych.”
Równie przekonywującym uzasadnieniem rozszerzania się i tworzenia korporacji transnarodowych jest postępujący proces integracji pionowej. W niektórych gałęziach przemysłu niezależność dostawców i użytkowników pewnych zasobów sprawia, że bliska współpraca jest trudna wobec ryzyka, że jedni będą próbować postępować „ nie fair” wobec drugich. Takie mniemanie jest głównym powodem dla którego wiele firm próbuje integrować się w pionie, wykupując swoich dostawców lub ich klientów. Niejednokrotnie zdarza się, że są to dostawy lub klienci zagranicznie, co automatycznie sprawia, że dana firma staje się przedsiębiorstwem międzynarodowym.
Kolejnym, ważnym powodem umiędzynarodowienia firmy krajowej jest nasilająca się konkurencja na rynku poszczególnych krajów i na rynku globalnym. Największe sukcesy odnoszą na tym rynku korporacje wielonarodowe i międzynarodowe. Dlatego też często firmy krajowe, biorąc przykład z korporacji transnarodowych podejmują ekspansję na rynku globalnym. Ten swoisty efekt naśladowania poczynań korporacji można tłumaczyć dążeniem do osiągania sukcesów w dłuższym okresie czasu oraz faktem, iż coraz więcej przedsiębiorstw postępuje w ten właśnie sposób.
Jeszcze innym argumentem przemawiającym za rozszerzeniem działalności formy narodowej na rynkach międzynarodowych jest dążenie do obniżki kosztów. Przenosząc produkcję swoich wyrobów lub usług blisko rynków zbytu firma eliminuje koszty transportu i pośrednictwa handlowego. Ponadto może lepiej rozeznać potrzeby lokalnych odbiorców swoich produktów i usług i przez to szybciej reagować na zmiany w strukturze popytu.
W przypadku wielu korporacji transnarodowych najważniejszym jednak czynnikiem determinującym zasięg ich umiędzynarodowienia jest wzrost popytu na wytwarzane przez nie towary i usługi na rynku globalnym, a więc na rynkach poszczególnych krajów, które w zależności od poziomu rozwoju gospodarczego - są w różnym stopniu nasycone określonymi wyrobami i usługami.
2.3 Struktury organizacyjne i strategie działalności korporacji transnarodowych
Istotne znaczenie dla korporacji transnarodowe, podobnie jak i dla każdego współczesnego przedsiębiorstwa, ma wybór strategii rozwoju oraz struktury organizacyjnej. Strategia i struktura są ze sobą ściśle powiązane.
Struktura organizacyjna korporacji jest „formalnym systemem zasad, zadań oraz służbowych zależności, które umożliwiają skuteczne koordynowanie działań oraz efektywne wykorzystywanie zasobów i zdolności do realizacji strategii rozwoju.”
Struktura organizacyjna korporacji transnarodowych jest na ogół bardzo złożona (w sensie powiązań istniejących pomiędzy jej częściami składowymi). Składające się na nią jednostki mogą być zintegrowane zarówno w pionie jak i poziomie lub być zdywersyfikowane. Bardzo często przedsiębiorstwa te mają charakter koncernu obejmującego wszystkie fazy produkcji (od pozyskania surowca po dostawy produktu finałowego), przy czym poszczególne etapy procesu technologicznego są na ogół realizowane w różnych zakładach, znajdujących się w wielu i z reguły odległych krajach.
Korporacje transnarodowe mają charakterystyczną strukturę organizacyjną. Składa się ona z przedsiębiorstwa macierzystego i sieci filii oraz oddziałów zagranicznych, rozproszonych na ogół w wielu krajach. Zarządzanie jest na ogół silnie scentralizowane i sprawowane przez zarząd pracujący w kraju macierzystym.
W zależności od przedmiotu i zakresu działania korporacje transnarodowe są wewnętrznie podzielone na jednostki organizacyjne według kryterium:
„geograficznego - na struktury regionalne obejmujące jeden lub kilka kontynentów bądź części kontynentów,
przedmiotowego - na struktury zajmujące się określonymi grupami towarowymi i grupujące wszystkie, rozproszone po całym świecie, filie zajmujące się produkcją i sprzedażą danego produktu (asortymentu),
przedmiotowo-geograficznego - na struktury wyodrębnione zarówno geograficznie jak i przedmiotowo (według grup towarów).”
Struktura korporacji transnarodowych może być funkcjonalna lub działowa. Każda z nich opiera się na hierarchii tj. na względnie trwałym systemie, który składa się z podporządkowanych służbowo systemów zorganizowanych hierarchicznie. Jednak taka struktura niejednokrotnie utrudnia realizację globalnej strategii korporacji. Mając to na uwadze w praktyce powstał nowy typ struktury - heterarchiczny. System ten polega na tym, że stale dokonuje się selekcji operacji i transakcji oraz pracowników, a także ścisłej ich integracji dla osiągnięcia określonego celu.
Różne typy powiązań między poszczególnymi jednostkami korporacji pozwalają wyodrębnić cztery modele jej struktury, a mianowicie:
„wielonarodowy - decentralizacja zasobów i decyzji, w dużym stopniu samodzielna działalność filii, zwykle brak kontaktów między filiami, kontakty tylko z centralą,
międzynarodowy - wzrasta kontrola centrali macierzystej, operacje zagranicznych filii często stanowią dopełnienie lub przedłużenie działalności,
globalny - scentralizowanie strategicznych zasobów i decyzji, ścisłe koordynowanie oraz kontrolowanie działań dopełniających w zagranicznych jednostkach, produkcja najczęściej w kraju macierzystym lub innym, gdzie jest możliwa znaczna obniżka kosztów,
transnarodowy - rozproszenie zasobów, funkcji, operacji oraz realizujących je jednostek w skali międzynarodowej w celu wykorzystania najbardziej dogodnych warunków produkcyjnych oraz lepszego dostosowania się do zróżnicowanych rynków zbytu.”
Pod pojęciem „strategii firmy rozumie się najogólniej program jej działania, określający główne cele organizacji i sposoby ich osiągania.” Pierwszym, wstępnym krokiem jest tu określenie intencji, misji i głównych celów. Strategiczne intencje można określić na podstawie konkurencyjności posiadanych zasobów, zdolności oraz fundamentalnych kompetencji. Podstawowymi rodzajami strategii przedsiębiorstw jest strategia funkcjonalna i bazowa, na które w znacznym stopniu wpływają zasadnicze kompetencje.
Strategie funkcjonalne zawierają posunięcia, działania i programy, realizowane wewnątrz przedsiębiorstwa. Rezultatem jest tworzenie wartości przy niższych kosztach lub wyższych cenach produktów, poprzez podniesienie efektywności, jakości, innowacyjności i zwiększenia stopnia dostosowania do potrzeb rynku.
Strategia bazowa określa ogólny sposób konkurowania przedsiębiorstwa na rynku (strategia kosztowa, wyróżniania się czy wyszukiwania nisz rynkowych). W skali międzynarodowej pozwala ona osiągnąć dodatkowe korzyści płynące z szerszego wykorzystania zasadniczych kompetencji oraz doświadczeń produkcyjno-handlowych, jak również korzyści z lokalizacji działań w lepszych warunkach za granicą.
W literaturze przedmiotu można odszukać cztery, podstawowe rodzaje ponadgranicznych strategii korporacji transnarodowych, a mianowicie:
„wielonarodowa (multilokalna) - polega na decentralizacji działalności filii zagranicznych (działają samodzielnie). Pozwala to na najlepsze dostosowanie produkcji do zbytu i potrzeb lokalnych rynków zbytu w krajach goszczących. Realizacja tej strategii może być kosztowna, jednak pozwala przeniknąć na rynki chronione barierami handlowymi. Jest ona najbardziej odpowiednia dla warunków cechujących się słabą presją kosztów i silną presją dostosowań;
międzynarodowa - polega na nadzorowaniu i koordynowaniu przez centralę korporacji przekazywania zasobów i zdolności poszczególnym filiom. W filiach realizowany jest różny asortyment produktów lub operacji produkcyjnych (tez na potrzeby innych jednostek). Występują rozwinięte powiązania między filiami w różnych krajach. Odpowiednia dla warunków niezbyt dużej presji kosztów i dostosowań na rynkach zagranicznych;
globalna - obniżenie kosztów przez dużą skalę wytwarzania różnych produktów lub półproduktów w niewielu miejscach, posiadających optymalne warunki produkcyjne. Sprzedaż na wielu różnych rynkach. Całość procesu produkcyjno-handlowego jest ściśle zintegrowana i skoordynowana między poszczególnymi jednostkami i centralą. Odpowiednia dla warunków silnej presji na obniżenie kosztów i małej potrzeby dostosowań.
transnarodowa (ponadnarodowa) -obniżenie kosztów produkcji poprzez zwiększenie skali produkcji oraz specjalizację poszczególnych jednostek. Ze względu na to, że produkty nie mogą być zbyt standardowe, część decyzji i działań jest zdecentralizowana, druga część działań pozostaje scentralizowana. Rozwinięta integracja poszczególnych jednostek i skoordynowanie ich działalności. Jest ona optymalna dla warunków silnej presji cenowej i dostosowań do wymagań rynku zbytu.”
Przechodzenie od strategii wielonarodowej lub międzynarodowej do strategii globalnej w procesie działalności przedsiębiorstwa jest procesem długim, o charakterze ewolucyjnym, bowiem globalne strategie SA bardzo trudne w realizacji, nawet w przypadku największych korporacji.
Mówiąc o korporacjach transnarodowych nie należy zapominać, ze mając własną strategię działania, często ignorują założenia polityki gospodarczej krajów na terenie, których działają. Wartość ich obrotów często przewyższa dochód narodowy niejednego kraju.
2. 4 Oddziaływanie i znaczenie korporacji transnarodowych w gospodarce światowej
Obecnie na całym świecie działa około 63 tysięcy korporacji transnarodowych posiadających ponad 820 tysięcy zagranicznych filii. Łączna wartość produktu brutto korporacji stanowi około 25% światowego PKB, a dochody największych korporacji przewyższają krajowe produkty wielu średniej wielkości krajów, również Polski.
W światowym eksporcie dostawy wewnątrzkorporacyjne stanowią w przybliżeniu 35 %, dalsze 40% przypada na dostawy niezależnych odbiorców współpracujących z korporacjami.
Ważne znaczenie korporacji transnarodowych jest związane z ich potęgą ekonomiczną. Działalność korporacji spełnia bowiem w gospodarce światowej wiele ważnych funkcji, które służą rozwojowi i przemianom w skali globalnej, regionalnej i krajowej. Realizując swą politykę ekspansji (inwestycyjna, kooperacyjna, handlowa) korporacje dokonują przemieszczania zasobów i zdolności wytwórczych, pobudzają wzrost i efektywność gospodarczą. Ponadto przyczyniają się do restrukturalizacji sektorów i przedsiębiorstw, aktywizują konkurencję i lokalną przedsiębiorczość, transmitują nowe metody i wzorce gospodarowania oraz umacniają międzynarodowe powiązania i współzależności.
Niekiedy jednak można zauważyć, że działalność korporacji transnarodowych może mieć również niekorzystne oddziaływanie na gospodarki krajów goszczących. Działalność korporacji może, bowiem doprowadzić do np. praktyk restrykcyjnych, „podcinania” krajowych przedsiębiorstw, drenażu rynków i zaawansowanych zasobów wytwórczych, oligopolizacji rynków branżowych czy też utrwalania tradycyjnej struktury eksportu.
Korporacje transnarodowe w swojej działalności wykorzystują różnice w geograficznym rozmieszczeniu czynników produkcji oraz różnice w polityce ekonomicznej poszczególnych krajów. Przykładem takiego wykorzystywania różnic jest zróżnicowanie poziomu podatków i subsydiów. Pierwotnie głównym motywem zaangażowania się korporacji w danym kraju lub regionie były zasoby bogactw naturalnych oraz zasoby w postaci taniej siły roboczej. Współcześnie te pierwotne motywy stały się mniej istotne na rzecz kwalifikacji, mocy badawczych i wytwórczych czy technologii. Takie argumenty tłumaczą koncentrację działalności korporacji w krajach wysoko rozwiniętych. O lokalizacji inwestycji obecnie decydują takie czynniki jak: komplementarne umiejętności, infrastruktura czy też dostawcy potrafiący sprawnie i elastycznie wykorzystywać nowoczesne technologie.
W niektórych gałęziach przemysłu korporacje transnarodowe założyły zintegrowane międzynarodowe systemy produkcyjne z podziałem pracy pomiędzy regionami (tak jest w przypadku np. przemysłu motoryzacyjnego) lub między kontynenty (np. produkcja półprzewodników). Wewnątrz takiej całości nastepuje transfer różnych funkcji do poszczególnych regionów. Regiony, które posiadające niższy stopień technologiczny otrzymują do wykonania proste zadania (montaż, pakowanie), natomiast regiony wysoko rozwinięte, znajdujące się w regionach uprzemysłowionych otrzymują do realizacji zdania wymagające nie tylko wysokich kwalifikacji, ale i technologii.
Korporacje transnarodowe poprzez rozmieszczenie przedsiębiorstw w krajach goszczących, wpływają w znacznej mierze na zatrudnienie w tych krajach. Siła robocza jest postrzegana praktycznie poprzez pryzmat kosztów, a ograniczenie zatrudnienia stałego jest kluczowym determinantem osiągania i utrzymywania konkurencyjności na rynku. W przypadku korporacji wzrasta zapotrzebowanie na pracowników o wysokich kwalifikacjach, spada natomiast na pracowników o niskich kwalifikacjach i wąskich specjalnościach. Uzasadnienie takiego stanu rzeczy ma swoje odbicie w zmianach w metodach wytwarzania produktów oraz w strukturze zapotrzebowania na wartości oferowane przez gospodarkę. Ponadto zmniejszający się popyt na pracowników o niskich kwalifikacjach jest wynikiem coraz to mniejszego zapotrzebowania na tradycyjne dobra materialne oraz wzrostu popytu na dobra przetworzone, będące rezultatem zastosowania w procesach produkcji wysokiej technologii.
Na zmianę wielkości zatrudnienia mogą wpływać również inne specyficzne cechy kraju goszczącego np. duże różnice kulturowe między krajem inwestującym a goszczącym mogą być przyczyną powstawania oporu w społecznościach lokalnych.
Korporacje transnarodowe poprzez tworzenie nowych przedsiębiorstw w kraju goszczącym wpływają także w sposób pośredni na strukturę zatrudnienia w innych sektorach gospodarczych poprzez np. dokonywanie zakupów oraz zamawianie dostaw potrzebnych firmom należącym do tych korporacji komponentów i części zamiennych w przedsiębiorstwach wchodzących w skład gospodarki lokalnej.
Korporacje transnarodowe mogą wejść na rynek w formie budowy nowego przedsiębiorstwa bądź przejęcia części lub całości już istniejącego. W pierwszym przypadku skutkuje to wzrostem zatrudnienia, natomiast w drugim wzrost zatrudnienia możliwy jest tylko na początku, a w okresie funkcjonowania firma może zredukować wiele miejsc pracy, a także eliminować swoich konkurentów.
Działalność największych, globalnie ze sobą konkurujących korporacji przyczyniła się do zmian w funkcjonowaniu gospodarki światowej, przede wszystkim w zakresie umiędzynarodowienia działalności gospodarczej, rozszerzenia rynku i jego liberalizacji jak również regionalizacji, oligopolizacji i instytucjonalizacji. Dominujący udział korporacji transnarodowych w światowych przepływach towarów i zagranicznych inwestycji bezpośrednich oraz w procesach globalizacji warunkuje rosnący wpływ korporacji na umiędzynarodowienie działalności gospodarczej.
Korporacje transnarodowe niejednokrotnie służą do kredytowania i zadłużania się w skali międzynarodowej. Najczęstszą formą zaopatrywania przez przedsiębiorstwo macierzyste filii zagranicznej w kapitał są zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Nie oznacza to jednak przepływu kapitału z jednego kraju do drugiego. Bardzo często korporacja zbiera konieczne dla swojej środki w kraju jej funkcjonowania. Głównym zadaniem zagranicznych inwestycji bezpośrednich jest s możliwość stwarzania organizacji wielonarodowej i rozszerzanie kontroli.
Korporacje wielonarodowe poprzez rozmieszczenie w kraju goszczącym zagranicznych inwestycji bezpośrednich (ZIB), sprowadzają często nowe technologie i wprowadzają innowacje, co ma wpływ na konkurencyjność poszczególnych firm i krajów. Z reguły kraje goszczące są na takim poziomie rozwoju, który pozwala im na zaimportowanie nowej technologii, a także na zaoferowanie właściwej infrastruktury i umiejętności. Dostęp do technologii, poprzez ZIB może znacznie przyspieszyć postęp technologiczny danego kraju.
Korporacje transnarodowe odgrywają coraz bardziej kluczową rolę w światowych obrotach handlowych. Jak podają fachowe źródła około 50 % importu Stanów Zjednoczonych stanowią transakcje między filiami korporacji transnarodowych.
Dużą część międzynarodowej produkcji oraz związanych z nią przepływających produktów bądź usług stanowi wymiana wewnątrzkorporacyjne. Według ocen specjalistów łączne obroty wewnątrzkorporacyjne stanowią 30-40% handlu światowego. Jeżeli jeszcze do tego dodać obroty korporacji z niezależnymi firmami to wówczas udział korporacji wielonarodowych osiąga prawie 75% handlu światowego.
Na strukturę handlu światowego najbardziej wpływa handel wewnątrzkorporacyjny korporacji północnoamerykańskich. W tych korporacjach obroty między filiami są dość znaczące i przewyższają w sposób istotny obroty z firmami niezależnymi. Najwyższe obroty między filiami korporacji odnotowuje się w takich dziedzinach jak: przemysł samochodowy, maszynowy, elektroniczny, elektrotechniczny oraz w usługach produkcyjnych i finansowych. Natomiast najwyższą wartość sprzedaży korporacje transnarodowe osiągają w sektorze przemysłu elektronicznego, samochodowego, chemicznego, naftowego oraz w handlu.
Na wzrost umiędzynarodowienia działalności korporacji wskazuje przede wszystkim długofalowa tendencja do silniejszego wzrostu sprzedaży osiąganej przez filie na rynkach zagranicznych w stosunku do rynków lokalnych ( w krajach goszczących). Oznacza to, że filie przejawiają duże skłonności do eksportu. Tendencja ta wskazuje na rozwój integracji korporacyjnej tj. rozbudowę ponadgranicznych organizacyjnych struktur korporacyjnych poprzez tworzenie zagranicznych filii oraz wspólnych przedsiębiorstw, także poprzez intensyfikację powiązań i przepływów między poszczególnymi jednostkami korporacji.
Korporacje transnarodowe są ważnym narzędziem redystrybucji czynników produkcji w skali globalnej, ponieważ pozwalają na ich efektywny transfer. Szczególna jest tu istotna ich rola w tworzeniu i dyfuzji innowacji. Dzięki swojej sile mogą również podejmować ryzyko ich wdrażania. Mogą także samodzielnie kreować, pozyskiwać i transferować kapitał znacznie łatwiej niż małe firmy krajowe, ponieważ skala ich działania ma wymiar globalny. Te zalety korporacji transnarodowych są jednakże i ich wadami, ponieważ doprowadzają często do konfliktów z władzami państw narodowych na tle decyzji o transferach, które mogą być niekorzystne a nawet groźne dla ich gospodarek.
Firmy ponadnarodowe podejmują działalność gospodarczą przede wszystkim w krajach rozwijających się (51% zagranicznych filii korporacji transnarodowych znajduje się właśnie w krajach rozwijających się), zwłaszcza w krajach nowo uprzemysłowionych - np. Chiny - 32%.
Ze względu na rozwinięty rynek zbytu atrakcyjnym miejscem lokalizacji filii zagranicznych korporacji transnarodowych są kraje gospodarczo rozwinięte. Jak podają źródła w tych krajach gospodarczo rozwiniętych, a więc w krajach Europy zachodniej istnieje 22% filii, z tego w krajach należących do Unii Europejskiej - 12%, w USA - 4%, natomiast w byłych krajach socjalistycznych Europy Środkowej działa 27% filii, przy czym większość z nich znajduje się w krajach najbardziej stabilnych i charakteryzujących się najwyższym zaawansowaniem procesu transformacji systemowej (Polska - 7%, Czechy - 10%, Węgry).
Reasumując, działalność korporacji międzynarodowych ma ważne znaczenie dla rekonstrukcji i rozwoju naszej gospodarki, gdyż ułatwia globalizację i internalizację produkcji, internalizację obrotów handlu zagranicznego i zmianę jego struktury, dostęp do wiedzy naukowej i technicznej, a także podnoszenie jakości wyrobów w aspekcie globalizacji, co ma szczególne znaczenie w warunkach wzrastającej konkurencji międzynarodowej.
Ważne jest więc, aby nasza polityka gospodarcza i stosowane instrumenty prawne wymuszały kierunki strategii globalnych tych korporacji, warunki inwestowania i lokalizację inwestycji oraz przepływy kapitałów zgodnie z naszą suwerennością ekonomiczną oraz potrzebami transformacji i strategii rozwoju gospodarki.
M. Pietraś (red.), Oblicza procesów………, wyd. syt., s. 88
A. Zaorska, Ku globalizacji……, wyd. syt., s. 50
K. Kuciński, Gospodarka współczesnego świata, KURPISZ, Poznań 1999, s.265
J. Penc, Leksykon biznesu, Warszawa 2002, s.
A. Zaorska, Ku globalizacji……, wyd. syt., s. 175-178
M. Pietraś (red.), Oblicza procesów………, wyd. syt., s. 89
tamże
A. Kapeluszny, Korporacje transnarodowe w Polsce, niepublikowana praca magisterska, Lublin 1997, s.16
M. Piklikiewicz (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze na przełomie wieków, Difin, Warszawa 2001, s.85
A. Zaorska, Ku globalizacji……, wyd. syt., s. 48-57
A. Gwiazda, Globalizacja i regionalizacja gospodarki światowej, A. Marszałek, Toruń 2000, s.68
P. Bożyk, Egzemplifikacja międzynarodowych stosunków gospodarczych, WSHiP, Warszawa 2004, s. 110
K. Kuciński, Gospodarka współczesnego ……, wyd. cyt., s.268
A. Zaorska, Ku globalizacji……, wyd. syt., s. 175-178
P. Bożyk, Egzemplifikacja międzynarodowych …….., wyd. cyt, s. 111
tamże, s. 113-114
P. Bożyk, Egzemplifikacja międzynarodowych …………… wyd. cyt., s. 77
A. Zaorska, Ku globalizacji……, wyd. syt., s. 33
P. Bożyk, Egzemplifikacja międzynarodowych …………… wyd. cyt., s. 65
A. Zaorska, Ku globalizacji……, wyd. syt., s. 121-125
tamże
K. Kuciński, Gospodarka współczesnego ……, wyd. cyt., s.268
tamże, s. 267
12