Korporacje transnarodowe w procesie globalizacji
Obecnie na całym świecie działa około 63 tysięcy korporacji transnarodowych posiadających ponad 820 tysięcy zagranicznych filii. Łączna wartość produktu brutto korporacji stanowi około 25% światowego PKB, a dochody największych korporacji przewyższają krajowe produkty wielu średniej wielkości krajów, również Polski.
W światowym eksporcie dostawy wewnątrzkorporacyjne stanowią w przybliżeniu 35 %, dalsze 40% przypada na dostawy niezależnych odbiorców współpracujących z korporacjami.
Ważne znaczenie korporacji transnarodowych jest związane z ich potęgą ekonomiczną. Działalność korporacji spełnia bowiem w gospodarce światowej wiele ważnych funkcji, które służą rozwojowi i przemianom w skali globalnej, regionalnej i krajowej. Realizując swą politykę ekspansji (inwestycyjna, kooperacyjna, handlowa) korporacje dokonują przemieszczania zasobów i zdolności wytwórczych, pobudzają wzrost i efektywność gospodarczą. Ponadto przyczyniają się do restrukturalizacji sektorów i przedsiębiorstw, aktywizują konkurencję i lokalną przedsiębiorczość, transmitują nowe metody i wzorce gospodarowania oraz umacniają międzynarodowe powiązania i współzależności.
Niekiedy jednak można zauważyć, że działalność korporacji transnarodowych może mieć również niekorzystne oddziaływanie na gospodarki krajów goszczących. Działalność korporacji może, bowiem doprowadzić do np. praktyk restrykcyjnych, „podcinania” krajowych przedsiębiorstw, drenażu rynków i zaawansowanych zasobów wytwórczych, oligopolizacji rynków branżowych czy też utrwalania tradycyjnej struktury eksportu.
Korporacje transnarodowe w swojej działalności wykorzystują różnice w geograficznym rozmieszczeniu czynników produkcji oraz różnice w polityce ekonomicznej poszczególnych krajów. Przykładem takiego wykorzystywania różnic jest zróżnicowanie poziomu podatków i subsydiów. Pierwotnie głównym motywem zaangażowania się korporacji w danym kraju lub regionie były zasoby bogactw naturalnych oraz zasoby w postaci taniej siły roboczej. Współcześnie te pierwotne motywy stały się mniej istotne na rzecz kwalifikacji, mocy badawczych i wytwórczych czy technologii. Takie argumenty tłumaczą koncentrację działalności korporacji w krajach wysoko rozwiniętych. O lokalizacji inwestycji obecnie decydują takie czynniki jak: komplementarne umiejętności, infrastruktura czy też dostawcy potrafiący sprawnie i elastycznie wykorzystywać nowoczesne technologie.
W niektórych gałęziach przemysłu korporacje transnarodowe założyły zintegrowane międzynarodowe systemy produkcyjne z podziałem pracy pomiędzy regionami (tak jest w przypadku np. przemysłu motoryzacyjnego) lub między kontynenty (np. produkcja półprzewodników). Wewnątrz takiej całości nastepuje transfer różnych funkcji do poszczególnych regionów. Regiony, które posiadające niższy stopień technologiczny otrzymują do wykonania proste zadania (montaż, pakowanie), natomiast regiony wysoko rozwinięte, znajdujące się w regionach uprzemysłowionych otrzymują do realizacji zdania wymagające nie tylko wysokich kwalifikacji, ale i technologii.
Korporacje transnarodowe poprzez rozmieszczenie przedsiębiorstw w krajach goszczących, wpływają w znacznej mierze na zatrudnienie w tych krajach. Siła robocza jest postrzegana praktycznie poprzez pryzmat kosztów, a ograniczenie zatrudnienia stałego jest kluczowym determinantem osiągania i utrzymywania konkurencyjności na rynku. W przypadku korporacji wzrasta zapotrzebowanie na pracowników o wysokich kwalifikacjach, spada natomiast na pracowników o niskich kwalifikacjach i wąskich specjalnościach. Uzasadnienie takiego stanu rzeczy ma swoje odbicie w zmianach w metodach wytwarzania produktów oraz w strukturze zapotrzebowania na wartości oferowane przez gospodarkę. Ponadto zmniejszający się popyt na pracowników o niskich kwalifikacjach jest wynikiem coraz to mniejszego zapotrzebowania na tradycyjne dobra materialne oraz wzrostu popytu na dobra przetworzone, będące rezultatem zastosowania w procesach produkcji wysokiej technologii.
Na zmianę wielkości zatrudnienia mogą wpływać również inne specyficzne cechy kraju goszczącego np. duże różnice kulturowe między krajem inwestującym a goszczącym mogą być przyczyną powstawania oporu w społecznościach lokalnych.
Korporacje transnarodowe poprzez tworzenie nowych przedsiębiorstw w kraju goszczącym wpływają także w sposób pośredni na strukturę zatrudnienia w innych sektorach gospodarczych poprzez np. dokonywanie zakupów oraz zamawianie dostaw potrzebnych firmom należącym do tych korporacji komponentów i części zamiennych w przedsiębiorstwach wchodzących w skład gospodarki lokalnej.
Korporacje transnarodowe mogą wejść na rynek w formie budowy nowego przedsiębiorstwa bądź przejęcia części lub całości już istniejącego. W pierwszym przypadku skutkuje to wzrostem zatrudnienia, natomiast w drugim wzrost zatrudnienia możliwy jest tylko na początku, a w okresie funkcjonowania firma może zredukować wiele miejsc pracy, a także eliminować swoich konkurentów.
Działalność największych, globalnie ze sobą konkurujących korporacji przyczyniła się do zmian w funkcjonowaniu gospodarki światowej, przede wszystkim w zakresie umiędzynarodowienia działalności gospodarczej, rozszerzenia rynku i jego liberalizacji jak również regionalizacji, oligopolizacji i instytucjonalizacji. Dominujący udział korporacji transnarodowych w światowych przepływach towarów i zagranicznych inwestycji bezpośrednich oraz w procesach globalizacji warunkuje rosnący wpływ korporacji na umiędzynarodowienie działalności gospodarczej.