Temat 1: Ekonomia jako nauka.

1. Geneza nazwy „ekonomia” i jej ewolucja na tle zmian obszaru zainteresowań ekonomii w ujęciu historycznym.

• Nazwa ekonomii pochodzi od złożenia słów „oikos” (gr. gospodarstwo domowe) i „nomos” (gr. prawo).

• Pojęcia „oikonomikos” jako pierwszy użył w IV w p. n. e. Ksenofont (był to tytuł jego dzieła), choć zajmował się ekonomią mniej niż Arystoteles.

• Obszarem zainteresowań ekonomii na samym początku było gospodarstwo domowe.

• Od czasów Arystotelesa i Ksenofonta aż do XVII wieku nie działo się nic szczególnie nowego.

• W XVII wieku ekonomia wyodrębniła się jako nauka, pierwszym nurtem ekonomicznym byli merkantyliści, - który stworzyli podstawy zarządzania gospodarką państwa. Pojawiła się wtedy nazwa „ekonomia polityczna” - nazwa, która była długo aktualna i odnosiła się do ekonomii społecznej, w mniejszym stopniu do ekonomii politycznej.

• Na przełomie XVII i XVIII wieku fizjokraci - zajmowali się badaniem praw ekonomicznych.

• W drugiej połowie XVIII Adam Smith stworzył klasyczną szkołę ekonomii, badał prawidłowości gospodarki rynkowej ze względu na zachowania ludzi i pojedynczych uczestników procesów gospodarczych. Skupił się, więc na mikroskali. Jego dzieło zostało opublikowane w 1776 roku.

• W drugiej połowie XIX wieku powstała szkoła neoklasyczna, Warlas skupiał się głównie na pojęciach rzadkości i konieczności. Marshal wprowadził słowo „economics”. Dokonywanie wyborów stało się wyjściowym problemem ekonomii.

• W XX wieku równolegle rozwijały się badania makroekonomiczne i mikroekonomiczne.

• Ekonomia jest nauką młodą, mimo, że jej korzenie sięgają starożytności, czerpie ona głównie z dorobku ostatnich stu lat. Jest to dyscyplina bardzo złożona.

Rzadkość i jej implikacje, podstawowy problem ekonomiczny i współczesna definicja ekonomii.

• Rzadkość - podstawowe pojęcie współczesnej ekonomii, „fakt, że nie możemy mieć wszystkiego, co chcemy przez cały czas” - jak twierdzą autorzy podręczników amerykańskich, jak również można ją zdefiniować jako lukę pomiędzy skalą ludzkich potrzeb a możliwością ich zaspokojenia (możliwościami wytwarzania dóbr).

• Implikacje rzadkości:

• Mobilność alokacyjna zasobów - możliwość wykorzystywania środków na różne sposoby (np. pracę można wykorzystać zarówno do produkcji chleba jak i do produkcji butów)

• Konieczność dokonywania wyborów

• Występowanie kosztu alternatywnego - wartość najcenniejszej alternatywy, gdy coś wybieramy, coś innego jednocześnie tracimy, miarą kosztu alternatywnego - jest wartość najcenniejszej możliwości, z której zrezygnowaliśmy.

• Główny problem ekonomiczny:

• Co wytwarzać?

• Jak wytwarzać?

• Dla kogo wytwarzać? (Kto będzie odbiorcą?)

• Jak będzie poszukiwana odpowiedź na te pytania? (Informacje jest głównie poszukiwana na rynku, każdy zakup jest przekazem informacji dla producenta)

• Definicje ekonomii:

• Ekonomia - nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co jak, i dla kogo wytwarzać - najprostsza definicja (ekonomia bada zachowania ludzi).

• Ekonomia - nauka, która bada, w jaki sposób ludzie podejmują decyzje o zastosowaniu rzadkich zasobów do różnych celów produkcyjnych i konsumpcyjnych, a także bada skutki tych decyzji.

• Ekonomia - bada jak ludzie radzą sobie z rzadkością, jak rozwiązują dotkliwy problem alokacji ograniczonych zasobów w celu zaspokojenia konkurencyjnych potrzeb, żeby je jak najlepiej zaspokoić.

• Ekonomia pozytywna, a normatywna.

• Ekonomia pozytywna - w sposób obiektywny, naukowy bada i wyjaśnia zasady funkcjonowania gospodarki, służy lepszemu poznaniu i zrozumieniu zjawisk gospodarczych, tworzy podstawy do przewidywania reakcji gospodarki na zmiany warunków działania. Formułuje wyłącznie dowiedzione tezy, nie ocenia.

• Odpowiada na pytania, co zachodzi i dlaczego zachodzi.

• Odpowiada na pytanie, co się dzieje i wyjaśnia, dlaczego tak się dzieje.

• Funkcje ekonomii pozytywnej:

• Deskryptywna - opisowa (bada, wyjaśnia i opisuje)

• Eksplancyjna - wyjaśnia

• Prewidystyczna - przewiduje

• Przykłady ekonomii pozytywnej:

• Stopa bezrobocia w Polsce w sierpniu 2009 roku wyniosła 10,8%.

• Przyczyną inflacji jest nadmierna ilość pieniądza w obiegu.

• Ekonomia normatywna - ocenia rzeczywistość gospodarczą według określonych wartości i norm etycznych, ustala słuszne stany gospodarcze i formułuje warunki konieczne do ich uzyskania, dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących. Formułuje sądy oparte na subiektywnym wartościowaniu, sądów tych zwykle nie sposób naukowo udowodnić, ocenia.

• Odpowiada na pytanie, jak powinno być.

• Przykłady ekonomii normatywnej:

• Państwo powinno walczyć z bezrobociem.

• Mikroekonomia a makroekonomia:

• Mikroekonomia - bada zjawiska i procesy gospodarcze zachodzące w poszczególnych obszarach gospodarki, czyli na a rynkach konkretnego dobra. Procesy te są obserwowane i wyjaśniane z punktu widzenia działalności gospodarczej poszczególnych podmiotów ekonomicznych: nabywców (konsumentów), sprzedawców (producentów).

• Podstawowy środek (przekrój) mikroekonomiczny to rynek jednego rodzaju dobra.

• Centralny problem mikroekonomiczny - sposób koordynacji indywidualnych decyzji ekonomicznych przez mechanizm rynkowy na poszczególnych rynkach.

• Makroekonomia - bada gospodarkę jako całość lub jej główne komponenty, kładzie nacisk na wzajemne związki pomiędzy różnymi częściami gospodarki (popytem, podażą, przeciętnym poziomem cen), upraszcza analizę poszczególnych elementów, by uzyskać przejrzystość obrazu funkcjonowania całej gospodarki. Posługuje się agregatami takimi jak zagregowany popyt (popyt zgłaszany przez wszystkie podmioty w gospodarce, zagregowana podaż (suma całej produkcji gospodarczej).

• Typowe kwestie makroekonomiczne:

• Wzrost gospodarczy

• Poziom produkcji

• Poziom cen

• Poziom zatrudnienia i bezrobocia

• Bilans wymiany z zagranicą

• Główni uczestnicy życia gospodarczego.

• Podmiot ekonomiczny (gospodarczy) - każdy aktywny uczestnik procesów gospodarczych, który poprzez swoje autonomiczne decyzje o zastosowaniu rzadkich dóbr, będących jego własnością, wywołuje określone skutki ekonomiczne (np. gospodarstwo domowe).

• Klasyfikacja podmiotów gospodarczych według kryterium skali oddziaływania wyróżniamy podmioty:

• Mikroekonomiczne - ich decyzje wywierają wpływ na poszczególne rynki, np.:

• Przedsiębiorstwa

• Gospodarstwa domowe

• Rodzinne gospodarstwa rolne

• Zakłady rzemieślnicze

• Mezzoekonomiczne - podmioty pośrednie, ich działania wywierają wpływ na grupy rynków, są to np.:

• Holdingi

• Władze lokalne lub regionalne

• Makroekonomiczne - ich działania wywierają wpływ na funkcjonowanie całej gospodarki, są to np.:

• Państwo - wieloszczeblowa struktura administracyjna dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą

• Bank centralny

• Centralne związki pracodawców i pracobiorców

• Forma więzi pomiędzy podmiotami zależy od systemu gospodarczego.

Temat 2: Gospodarowanie jako proces dokonywania wyborów.

1. Potrzeby ludzi i ich klasyfikacje:

• Potrzeba - subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków, lub rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju itp.

• Cechy potrzeb:

• Indywidualizm i subiektywizm ich odczuwania

• Obiektywny charakter pojawiania się

• Ich liczba jest nieograniczona

• Najczęściej są konkurencyjne względem siebie, w niektórych przypadkach mogą być substytucyjne (w zamian się zastępują) lub komplementarne (jedna potrzeba pociąga za sobą następną, nie ma natomiast siły konkurowania pomiędzy potrzebami)

• Zwykle są odnawialne (da się je zaspokoić tylko na pewien czas)

• Piramida potrzeb według A. Maslowa:

• 
  
  

• Ekonomia bada te sposoby zaspokajania potrzeb, które dokonują się za pośrednictwem środków wytwarzanych przez człowieka.

• Dobra i ich rodzaje:

• Dobra - to środki służące bezpośrednio, lub pośrednio zaspokajaniu ludzkich potrzeb. - Szeroka delicja dóbr

• Podział dóbr:

• Rzeczy - dobra materialne

• Usługi - dobra niematerialne

• Stany - warunki mogące zaspokajać potrzeby, np. czas wolny, cisza, czyste powietrze

• Klasyfikacja dóbr:

• Ze względu na udział w procesie zaspokajania potrzeb (przeznaczenie):

• Dobra konsumpcyjne

• Dobra produkcyjne - służą pośrednio zaspokajaniu potrzeb

• Ze względu na pochodzenie (czy są wytwarzane, czy nie):

• Dobra ekonomiczne (gospodarcze) - wytwarzane przy użyciu pracy ludzkiej i innych dóbr ekonomicznych, oraz dóbr pierwotnych, cechuje je rzadkość

• Dobra pierwotne - dostarczane są bezpośrednio przez przyrodę (większość z nich ma charakter rzadki, tylko niektóre są wolne)

• Ze względu na dostępność:

• Rzadkie - ograniczona ilość w stosunku do potrzeb

• Wolne - niektóre dobra dostarczane bezpośrednio przez przyrodę w nieograniczonej ilości, dostępne bez ponoszenia kosztów, występują w postaci nadającej się bezpośrednio do zaspokajania potrzeb (np. grawitacja, powietrze zdatne do oddychania)

• Proces gospodarowania i jego etapy:

• Cele środki wyniki ekonomiczne

• Fazy procesu gospodarowania:

• Produkcja - świadoma i celowa działalność ludzka, polegająca na przystosowaniu dóbr dostarczanych przez naturę i wykorzystywaniu sił przyrody do wytworzenia dóbr ekonomicznych, mających zdolność zaspokojenia potrzeb, obejmuje również przemieszczanie przedmiotów w przestrzeni i w czasie oraz świadczenie usług (dotyczy działalności gospodarczej).

• Podział - rozdysponowanie rzadkich dóbr pomiędzy producentów i konsumentów.

• (Wymiana)

• Konsumpcja - bezpośrednie zaspokajanie potrzeb za pomocą dóbr.

• Gospodarowanie - alokacja zasobów pozostających do dyspozycji, pomiędzy różne zastosowania.

• Zasoby - to środki, które mogą być (potencjalnie) wykorzystane do wytwarzania innych dóbr. Dzielimy je na:

• Naturalne - pochodzące z przyrody

• Ludzkie - praca człowieka

• Kapitałowe - przetworzone dobra, np. maszyny

• Zasoby użyte w produkcji stają się czynnikami produkcji.

• Nakład - to ilość czynników produkcji zastosowanych do produkcji w danym czasie.

• Czynniki produkcji:

• W ujęciu klasycznym (A. Smith):

• Ziemia - dobra pierwotne, dobra dostarczane przez naturę (np.: grunty, surowce, wody, lasy)

• Praca - każdy sposób produktywnego wykorzystania fizycznej lub umysłowej energii człowieka

• Kapitał - nakład w procesie produkcji (ekonomiczne dobra produkcyjne, czyli te, które zostały wytworzone przez człowieka i wykorzystane przy produkcji, np. maszyny)

• Współcześnie dodawane:

• Technologia - wiedza o tym jak czynniki produkcji mogą być łączone w produktywny sposób.

• Organizacja - sposób koordynacji ludzkich działań w procesie produkcji (pojęcie to wprowadziła Marshal)

• Przedsiębiorczość - zespolenie talentu i twórczego działania (wprowadził je Shumpeter)

• Informacja - dane zaprezentowane w sposób mający znaczenie dla przedsiębiorstwa (decyzji podejmowanej w przedsiębiorstwie, informacja, przetworzone dane, przetworzona wiedza)

• Żaden z powyższych czynników nie daje dochodu, nie mają takiej rangi jak czynniki Smitha, ale każdy z nich przyczynia się do osiągania zysku.

• Czynniki dzielą się na:

• Osobowe - praca człowieka i przedsiębiorczość

• Rzeczowe - pozostałe

5. Model krzywej możliwości produkcji:

• Granica możliwości produkcyjnych - to model, który pokazuje możliwości wyborów gospodarczych i prawidłowości z nimi związane.

• Sposoby dokonywania wyborów gospodarczych:

• Zwyczaj - polega na tradycyjnym ustalaniu celów, osiągane za pomocą zwyczajowo określonych środków jednak bez ich rozumowej analizy, wpływ mają min:

• Obyczaje

• Normy

• Presja (społeczna, otoczenia)

• Religia

• Zbiorowe doświadczenie

• Instynkt - (działalność intuicyjna) to działania gospodarcze wynikające z kodu genetycznego człowieka.

• Nakaz - oparty jest na podziale społeczeństwa na dwie grupy (podejmującą i wykonującą decyzje) zazwyczaj pod groźbą przemocy (sankcji), decyzje o produkcji i podziale podejmuje władza (może być bliższy totalitaryzmowi, lub demokracji), (np. gospodarki wojenne)

• Rynek - wybory dokonywane w oparciu o informacje płynące z rynku zakładają określone typy zachowań podmiotów gospodarczych.

• Są wolne w sensie ekonomiczny (swoboda decyzji)

• Cel - osiąganie indywidualnych korzyści

• Ponoszenie odpowiedzialności gospodarczej

• Dokonują racjonalnych wyborów

• Racjonalność i jej rodzaje. Zasada racjonalnego gospodarowania. Rachunek ekonomiczny:

• Racjonalność - metoda polegająca na wykorzystaniu zasad poprawnego myślenia i skutecznego działania dla osiągnięcia preferowanego celu (ciągłe porównywanie nakładów i wyników - kalkulacja ekonomiczna)

• Zasada racjonalnego gospodarowania - występuje w dwóch wariantach:

• Największego efektu - dobór metody działania pozwalający przy danym nakładzie środków w maksymalnym stopniu osiągnąć cel.

• Minimalnego nakładu - dobór metody działania pozwalający osiągnąć złożony cel minimalnym nakładem środków.

• Nie można maksymalizować zysku, przy jednoczesnym minimalizowaniu środków!!!

• Racjonalność może mieć charakter:

• Rzeczywisty (rzeczowy) - prawdziwa, jest wzorcem, modelem, (ale nie chodzi o odniesienie się do realiów) działanie absolutnie skuteczne prowadzące do osiągnięcia maksymalnej korzyści w warunkach kompletnej informacji.

• Ograniczony - sposób działania w warunkach uświadomionych ograniczeń (np. niepełnej informacji, ograniczenia w możliwości jej przetwarzania), dobra intencja i świadomość ograniczeń.

• Proceduralny - zastosowanie procedur racjonalności przy danym poziomie wiedzy, niezależnie od tego, jaka jest jej zgodność z obiektywną rzeczywistością (metodologiczna), w praktyce występuje najczęściej.

• Rachunek ekonomiczny - służy do podejmowania optymalnych decyzji gospodarczych, jest to zespół rachunków niezbędnych do dokonywania wyboru optymalnego z punktu widzenia przyjętego kryterium celu. Wybór rozwiązania następuje spośród różnych wariantów możliwych do zastosowania. (np. dobór technologii, przy powstawaniu przedsiębiorstwa na podstawie porównywania wyników).

• Cele rachunku ekonomicznego:

• Względność - wybór można traktować jako optymalny z punktu widzenia kryterium celu.

• Wariantowość - wybór dokonywany jest spośród wszystkich wariantów możliwych do realizacji.

• Dualność - wybierany jest jeden z wariantów racjonalnego gospodarowania.

• Kompleksowość - konieczne jest uwzględnienie wszystkich aspektów mających związek z realizacją celu (wymaga dobrego, gruntownego przygotowania materiałów)

• Gospodarka jako system:

• Gospodarowanie realizowane jest w konkretnych warunkach systemowych

• Główne wyznaczniki systemu gospodarczego:

• Dominująca forma własności czynników produkcji

• Wiodący mechanizm podejmowania decyzji gospodarczych (alokacji zasobów)

• Własność - zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień, czyli praw własności, jakimi podmiot własności (właściciel) dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu (przedmiotu) własności.

• Uprawnienia dotyczą:

• Faktycznego korzystania z obiektu (np. czerpanie dochodów)

• Udziału (bezpośredniego, lub pośredniego) w podejmowaniu decyzji dotyczących wykorzystania obiektu (np. zarządzanie nim, sprzedaż)

• Klasyfikacje własności:

• Według sektorów własności:

• Sektor prywatny

• Sektor publiczny

• Według podmiotów własności:

• Własność prywatna (w tym spółdzielcza)

• Własność państwowa

• Własność komunalna (własność państwowa i komunalna bywa też określana jako własność publiczna, ale nie w prawie w kodeksach)

• Własność prywatna - zbiór uprawnień własnościowych do określonych obiektów, przynależnych konkretnym osobom, lub grupom, które są ekskluzywne (wyłączone) i transponowalne (przekazywalne).

• Dobro prywatne - dobro, które jest własnością prywatną, właściciel korzysta z niego dla własnych celów.

• Dobro publiczne - to takie dobro, z użytkowania, którego nikogo nie można wykluczyć (np. obrona kraju - wojsko, bezpieczeństwo publiczne)

• System gospodarczy (gospodarka) - układ instytucji i relacji pomiędzy nimi, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, udziela uprawnień do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze.

• Typy systemów gospodarczych w zależności od dominującego mechanizmu dokonywania wyborów (koordynacji procesów gospodarczych):

• Gospodarka rynkowa

• Gospodarka nakazowa (centralnie planowana)

• Gospodarki mieszane (współczesne systemy gospodarcze to zazwyczaj gospodarki rynkowe z pewnym zakresem interwencji państwa)

Temat 3: Rynek i równowaga rynkowa. Ceny wolne a ceny regulowane.

1. Istota i warunki wymiany. Pojęcie rynku. Model rynku doskonale konkurencyjnego:

• Gospodarka naturalna - typ gospodarki, w której producent wytwarza dobra w celu bezpośredniego zaspokojenia własnych potrzeb, nie występuje wymiana (Ten typ gospodarki występował często w społeczeństwach pierwotnych).

• Główne przesłanki wymiany:

• Specjalizacja działalności gospodarczej i podział pracy i zasobów w skali globalnej

• Realizacja procesu wytwarzania przez odrębne przedmioty własności

• Towar - każde dobro będące przedmiotem wymiany.

• Rodzaje wymiany:

• Bezpośrednia (barter) - towar za towar

• Pośrednia - przy użyciu pieniądza

• Pieniądz - każdy środek powszechnie akceptowalny jako ekwiwalent innych towarów.

• Realizacja wymiany (transakcja) - przeniesienie wszelkich praw własności danego towaru od osoby sprzedawcy do osoby nabywcy w zamian za dobrowolnie ustalony ekwiwalent tego towaru, będący własnością nabywcy.

• Jeżeli transakcje są dokonywane w sposób swobodny i ciągły, można mówić o rynku.

• Rynek - forma nawiązywania kontaktów między kupującym i sprzedającym w celu ustalenia warunków wymiany - definicja w ujęciu ekonomicznym a nie historycznym!

• Rynek - to zespół wszystkich kupujących i sprzedających, których decyzje nawzajem od siebie uzależnione kształtują popyt, podaż i określają poziom cen - definicja bardziej szczegółowa

• Główne założenia modelu rynku doskonale konkurencyjnego:

• Bardzo duża liczba nabywców i sprzedawców (producentów)

• Towar jednorodny, (homogeniczny) identyczne towary

• Pojedynczy uczestnik rynku nie ma wpływu na zmianę ceny (pojedyncze decyzje nie wpływają na zmianę cen)

• Uczestnicy rynku są doskonale poinformowani (informacja jest darmowa)

• Swoboda wejścia na rynek i zejścia z rynku (w mikroekonomii rozpatrujemy rynek jednego dobra)

• Pojęcie popytu rynkowego, prawo popytu, krzywa popytu. Odchylenia od prawa popytu (paradoksy: Giffena, Veblena, spekulacyjny) i efekty wyrażające wzajemne uzależnienie decyzji konsumentów.

• Popyt - to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnych poziomach ceny tego dobra, w danym czasie i miejscu (na rynku jednego rodzaju, trzeba pamiętać o przekroju)

• Podział popytu:

• Efektywny - ma pokrycie w sile nabywczej, ujawnia się na rynku.

• Potencjalny - wyraz potrzeb nabywców, ale niemający pokrycia w sile nabywczej (może się ujawnić w najbliższej przyszłości)

• Prawo popytu: W miarę wzrostu cen danego dobra nabywana ilość tego dobra w danym czasie zmniejsza się, ceteris paribus i odwrotnie - w miare spadku ceny zwiększa się ilość nabywana tego dobra (ceteris paribus).

• Krzywa popytu




P - cena

Q - ilość dobra (wielkość popytu)

D - popyt

Jeżeli cena rośnie, to ilość maleje, natomiast, jeżeli cena maleje, to ilość rośnie.

Krzywa popytu nie zawsze jest linią prostą.

• D

• Odchylenie od prawa popytu (ilość nabywana dobra rośnie wraz ze wzrostem jego ceny):

• Paradoks Giffena - został zaobserwowany w XIX wieku na rynku chleba, w tych miejscach, w których zaopatrywała się ludność uboga zauważono, że wzrostowi ceny chleba towarzyszył wzrost nabywanej jego ilości - paradoks dotyczy niektórych dóbr niższego rzędu (ceny innej żywności rosły szybciej niż ceny chleba)

• Paradoks Veblena - dotyczy sytuacji, kiedy pewni (zamożni) ludzie kupują pewne luksusowe rzeczy (dobra prestiżowe), kiedy ich cena rośnie (paradoks istnieje tylko wtedy, gdy dotyczy grupy a nie tylko pojedynczych osób)

• Paradoks spekulacyjny - sytuacja, kiedy wcześniejsze doświadczenia wykształciły u konsumentów reakcję w postaci zwiększenia zakupów, kiedy cena danego dobra zaczyna rosnąć, gdyż nabywcy spodziewają się, że cena będzie rosła (paradoks ten występuje często w niestabilnych gospodarkach).

• Efekty popytowe ukształtowane pod wpływem zachowań innych nabywców (tzw. popyt niefunkcjonalny):

• Owczego pędu - ślepe naśladowanie innych grup lub jednostek

• Efekt snobizmu - odmienne zachowanie jednostki w stosunku do większości

• Ponownie efekt Veblera - jednostkowe zachowania

• Pojęcie podaży, prawo podaży, krzywa podaży:

• Podaż - to ilość danego dobra, jaką sprzedawcy gotowi są zaoferować przy różnych poziomach ceny tego dobra, w danym czasie i miejscu.

• Prawo podaży: W miarę wzrostu ceny danego dobra ilość tego dobra oferowana w danym czasie na sprzedaż rośnie, ceteris paribus i odwrotnie w miarę spadku ceny dobra jego ilość oferowana na sprzedaż maleje (ceteris paribus).

• Krzywa podaży




S - podaż

4. Czynniki wpływające na popyt rynkowy i podaż rynkową:

• Popyt i podaż są w istocie funkcjami wielu zmiennych.

• Czynniki poza cenowe (inne niż cena danego dobra wpływające na popyt:

• Zmiana ceny substytutu lub dobra komplementarnego

• Jeżeli dobra A i B są substytutami to wzrost ceny dobra A wpływa na wzrost popytu na dobro B

• Jeżeli dobra A i B są komplementarne to wzrost ceny dobra A spowoduje spadek popytu na dobro B

• Zmiana dochodów nabywców (ważne rozróżnienie: dobra normalne, a dobra niższego rzędu)

• Dobra normalne - to takie, na które popyt wzrasta, przy wzroście dochodu i spad przy spadku dochodu

• Dobra niższego rzędu - to takie, na które popyt wzrasta przy spadku dochodu i maleje przy wzroście dochodu

• Moda, preferencje konsumentów, zwyczaje, reklama itp.

• Zmiana liczby i struktury ludności

• Przewidywania zmiany cen przez nabywców i inne czynniki

• Nabywcy przewidują w różny sposób

• Jeśli przewidują wzrost cen w przyszłości zwiększą popyt poprzez większe zakupy.

• Jeśli przewidują zmniejszenie cen będą kupować mniej i popyt spadnie.




D D' - spadek popytu

D D” - wzrost popytu

• Czynniki poza cenowe (inne niż cena danego dobra wpływające na podaż:

• Zmiana przeciętnego kosztu wytwarzania (kosztu rozliczanego na jednostkę produktu)

• Zmiana kosztów, przy wzroście przeciętnego kosztu wytwarzania podaż maleje, natomiast przy spadku przeciętnego kosztu wytwarzania podaż rośnie.

• Wdrożenie postępu technicznego

• Sens ma tylko postęp zwiększający wydajność - jest to czynnik zwiększający wzrost podaży.

• Regulacje państwa

• Mogą stanowić dodatkowe obciążenie rygorystyczne przepisy zmniejszają podaż.

• Mogą wpływać na obniżenie kosztów ich działalności pomoc bezpośrednia, ulgi podatkowe, gwarancje kredytowe zwiększają podaż.

• Zmiana liczby firm w gałęzi

• Czynnik ten działa w długim okresie czasu

• Więcej nowych produktów powoduje zwiększenie podaży

• Mniej nowych produktów powoduje zmniejszenie podaży

• Przewidywania zmian cen przez producentów (sprzedawców) i inne czynniki

• Przewidywanie wzrostu cen podaż maleje

• Przewidywanie spadku cen podaż rośnie




S S' - wzrost podaży

S S” - spadek podaży

5. Proces dochodzenia do stanu równowagi rynkowej, cena równowagi. Zmiana stanu równowagi rynkowej. Model pajęczyny.

• Cena równowagi rynkowej - cena, przy której ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić zrównuje się z oferowaną jego ilością. Jest to cena „czyszcząca” rynek danego dobra, gdyż usuwa stany nierównowagi.




Pr - cena równowagi rynkowej

Qr - ilość dobra w stanie równowagi rynkowej

• Równowaga rynkowa:

• W praktyce cena rynkowa nie zawsze jest ceną równowagi, jeżeli cena różni się od ceny równowagi rynek uruchamia proces dochodzenia do niej:

• Jeżeli cena rynkowa jest wyższa od ceny równowagi obserwujemy nadwyżkę podaży (sprzedawcy mają problem ze sprzedażą dobra i stopniowo zaczynają obniżać cenę) nadwyżka dobra spycha cenę w dół, przy niższej cenie maleje oferta, a rośnie gotowość zakupu.

• Jeżeli cena rynkowa jest niższa od ceny równowagi występuje niedobór dobra (nadwyżka popytu), szybkie znikanie towaru z rynku, wzrost ceny i malej gotowość zakupu.

• Czas dochodzenia do stanu równowagi zależy od rodzaju rynku:

• Czasami dochodzenie to jest płynne np. na rynku papierów wartościowych

• Czasami jednak długie, jak np. na rynku pracy

• Model pajęczyny - tłumaczy skutki opóźnień czasowych w reakcji sprzedawców(producentów) na zmianę ceny rynkowej. (w szczególności dotyczy to rynków rolnych)

• Funkcja popytu: Q_DT= D(P_T)

• Funkcja podaży: Q_ST= S(P_t-1) - funkcja ceny z poprzedniego okresu

• Dotyczy rynków niektórych produktów rolnych (np. zbóż)

• Model ten nie ma już takiego znaczenia, jak jeszcze, np. 20 lat temu. Jest to związane z rozwijającą się wymianą międzynarodową, lub też możliwościami przechowywania różnych dóbr.

• Dostosowania mają charakter ekstrapolacyjny - założenie, że zjawisko zaobserwowane w przeszłości wystąpi też w przyszłości.

• Typy oscylacji:

• Tłumione - malejąca amplituda wahań, aż do przywrócenia stanu równowagi

• Stałe - równowaga niestabilna

• Wybuchowe - równowaga niestabilna, cena oddala się od ceny równowagi, przypadek czysto modelowy

• Hipoteza racjonalnych oczekiwań - w praktyce należy wziąć pod uwagę, że producenci też mogą korygować błędy popełnione w przeszłości, jeżeli mają dostęp do informacji (prognozy, analizy, wiedza na temat działania rynku itp.). Jest to teoria nowsza od pajęczyny.

6. Wolny rynek a kontrola cen. Cena maksymalna i cena minimalna.

• Cena rynkowa (cena wolna) - cena ukształtowana w wyniku swobodnej gry sił rynkowych.

• Ceny regulowane - w niektórych sytuacjach państwo decyduje się na bezpośrednią ingerencję w mechanizm cenowy.

• Państwo może też oddziaływać na ceny pośrednio, poprzez wpływ na popyt, lub podaż. Niektóre ceny mogą być ustalane w sposób sztywny (np. ceny energii elektrycznej w Polsce).

• Cena maksymalna - to taki poziom ceny ustanowiony przez państwo, powyżej którego dane dobro nie może być sprzedawane, jest ustalana na poziomie niższym od ceny równowagi.

• Cel ochrona nabywców, gdy cena rynkowa jakiegoś dobra absolutnie niezbędnego jest wysoka (np. czynsze w mieszkaniach komunalnych, cena chleba po wojnie lub kataklizmie)

• Skutek utrzymuje się niedobór, występuje konieczność racjonowania (przydziały, kartki), niebezpieczeństwo korupcji i spekulacji, konieczność dalszej interwencji państwa (np. budowa mieszkań komunalnych)

• Wykres ceny maksymalnej:




• Cena minimalna - to taki poziom ceny ustanowionej przez państwo, poniżej której dane dobro niemoże być sprzedawane, jest wyższa od ceny równowagi rynkowej.

• Cel ochrona producentów, stosuje się ją wtedy, gdy cena rynkowa spadła do niskiego poziomu, niegwarantującego opłacalności produkcji, a ewentualne bankructwo producentów może być groźne dla gospodarki (np. produkcja zboża, mięsa, cukru - w okresach dużego nieurodzaju)

• Płaca minimalna - ochrona pracowników wykonujących najprostsze zajęcia.

• Skutek nierównowaga na rynku, nadwyżka ilości oferowanej, państwo zwykle zobowiązuje się skupić te nadwyżki, zmagazynować i zdecydować o ich przeznaczeniu. Takie działanie niestety ciągnie za sobą ogromne koszty!

• Wykres ceny minimalnej:




• Czasem państwo racjonuje produkcję (np. produkcja cukru) - jest to skomplikowane przedsięwzięcie.

• Utrzymywana sztucznie wysoka cena sprzyja wzrostowi produkcji problem nadwyżek pogłębia się!

• Uzasadnienie stosowania cen minimalnych Stosowanie przejściowe w okresach wyjątkowego urodzaju, gdy moce produkcyjne w rolnictwie są optymalne zapobiega wycofywaniu się rolników z produkcji (utrzymywanie niezbędnych mocy produkcyjnych), co mogłoby grozić niedoborem żywności w okresie nieurodzaju.

• Przykład wprowadzenia cen minimalnych: Normy zapasów wieprzowiny w latach 90-tych w Polsce wynosiły 40 tysięcy ton. Przy władzy były wówczas partie o orientacji rolniczej, wprowadziły ceny skupu na poziomach 4,70zł i 3,60zł a wystarczająca była już cena 3,30zł. Państwo musiało skupić od rolników duże ilości mięsa, co w konsekwencji kosztowało 1,5 mld zł. Mięsa nie udało się sprzedać ani wykorzystać i w końcu zostało podarowane ubogim. Mięso zostało obrobione przez firmy Morliny i Sokołów.

Temat 4: Rynek i równowaga rynkowa. Ceny wolne a ceny regulowane.

1. Klasyfikacje rynków:

• Ze względu na przedmiot obrotu:

• Rynek dóbr konsumpcyjnych

• Rynek czynników produkcji (w tym: rynek pracy, rynek ziemi, rynek tytułów prawnych do wartości materialnych, itd.)

• Ze względu na zasięg geograficzny:

• Rynki lokalne

• Rynki regionalne

• Rynki międzynarodowe

• Rynek światowy

• Ze względu na dostęp do rynku:

• Ograniczone - dostęp obwarowany spełnieniem pewnego warunku

• Otwarte - dostępne dla wszystkich

• Ze względu na sytuację rynkową:

• Rynek sprzedawcy - sprzedawca dyktuje warunki (w sytuacji danego dobra)

• Rynek nabywcy - nabywca dyktuje warunki (w sytuacji nadwyżki danego dobra)

• Ze względu na stopień jednorodności przedmiotu transakcji:

• Rynek homogeniczny - jednorodny (np. pszenicy, ropy, stali)

• Rynek heterogeniczny - niejednorodny (np. samochodowy, pracy)

• Ze względu na stopień zorganizowania:

• Rynki zorganizowane - ściśle ograniczone warunki dokonywania transakcji (w tym czas i miejsce), (np. giełda papierów wartościowych)

• Rynki niezorganizowane - nie mają ściśle określonych warunków dokonywania transakcji

• Ze względu na legalność przedmiotu transakcji:

• Rynki legalne (białe) - legalny przedmiot transakcji

• Rynki szare (półlegalne) - przedmiot legalny, ale transakcja niezalegalizowana

• Rynki nielegalne (czarne) - zabronione przedmioty transakcji (narkotyki, papierosy bez akcyzy, żywy towar)

• Ze względu na charakter konkurencji i stopień wyrównywania się ceny:

• Rynek konkurencji doskonałej - spełnia założenia rynku doskonale konkurencyjnego

• Rynek konkurencji niedoskonałej - nie spełnia założeń konkurencji doskonałej

• Ze względu na kontakt pomiędzy sprzedawcą i nabywcą:

• Rynki bez kontaktów pomiędzy sprzedawcą i nabywcą (kontakt następuje poprzez pośredników, np. maklerów)

• Rynki działające na zasadzie kontaktów między sprzedawcą i nabywcą

• Cena absolutna, cena relatywna. System cen.

• Podstawową informacją rynkową jest cena.

• Cena nominalna (absolutna) - pieniężny ekwiwalent jednostki towaru, liczba jednostek pieniężnych wymienianych na jednostkę towaru.

• Cena relatywna - cena jednego dobra wyrażona za pomocą ilości danego dobra, jaką trzeba poświęcić, aby kupić jednostkę danego towaru (np. 1 tabliczka czekolady = 5 bułek)

• System cen - ogół relacji między wszystkimi cenami w gospodarce. Jest to główne źródło informacji przy odejmowaniu decyzji o tym:, Co wytwarzać? Jak wytwarzać? Dla kogo wytwarzać?

• Co i ile wytwarzać? - Decydują konsumenci poprzez swoje zakupy.

• Jak wytwarzać? - Decyduje konkurencja między producentami, którzy podejmują decyzje w oparciu o ceny relatywne czynników produkcji.

• Dla kogo wytwarzać? - Wskazują możliwości nabywcze konsumentów.

3. Istota mechanizmu rynkowego. Funkcje rynku. Defekty rynku.

• Mechanizm rynkowy - proces regulacji decyzji konsumentów i producentów poprzez rynek, niezależnie od woli poszczególnych podmiotów. Za pośrednictwem cen relatywnych rozdziela zyski i straty tak, że indywidualne decyzje w skali gospodarki koordynują się tworząc ład ekonomiczny.

• Nie mają znaczenia decyzje pojedynczych uczestników rynku.

• Funkcje rynku:

• Wycena dobra.

• Umożliwia efektywną alokację zasobów - poprzez cenę, dobra droższe są bardziej rzadkie wykorzystuje się ich mniej i na odwrót.

• Jest mechanizmem osiągania stanów równowagi w gospodarce.

• Weryfikuje społeczną przydatność produkcji.

• Umożliwia dostosowanie produkcji do oczekiwań nabywców.

• Defekty rynku albo zawodności rynku (market failure) - to sytuacje, w których zakłócenia uniemożliwiają mechanizmowi rynkowemu efektywne rozdysponowanie zasobów (np. niepełna informacja, niedoskonałości konkurencji monopole i wiele innych). Uzasadniają one ingerencję państwa w gospodarkę.

4. Pojęcie i rodzaje konkurencji.

• Konkurencja - proces, w ramach, którego uczestnicy rynku dążąc do realizacji swych interesów, próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty pod względem: ceny, jakości lub innych charakterystyk wpływających na decyzję o zawarciu transakcji

• Rodzaje konkurencji:

• Cenowa - siła koordynująca decyzje nabywców i sprzedawców, równoważąca rynek. Czysta konkurencja cenowa występuje tylko na rynkach dóbr jednorodnych, jest trudna dla producentów, gdyż zmusza ich do obniżania przeciętnych kosztów wytwarzania a konsumentom trudniej ją zauważyć (czysta konkurencja cenowa - doskonała, modelowa).

• Niecenowa - oparta na zmianach jakościowych itp., prowadzi do wyróżnienia danego produktu i wyodrębnienia się różnych segmentów danego rynku.

Temat 5: Elastyczność cenowa i elastyczność dochodowa popytu. Elastyczność podaży.

1. Pojęcie elastyczności cenowej popytu (w punkcie i łukowa). Interpretacja, determinanty i wykorzystanie.

• Cenowa elastyczność popytu:

• Służy do pomiaru siły reakcji wielkości popytu na zmianę ceny

• Jest liczona jako stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej (procentowej) zmiany jego ceny

• Informuje o ile procent zmieni się wielkość popytu, jeżeli cena zmieni się o 1%

• Wzór na cenową elastyczność prostą:

• 
  

• gdzie:

• Q_D0 - wielkość popytu przed zmianą ceny

• Q_D1 - wielkość popytu po zmianie ceny

• P₀, P₁ - cena bazowa i cena po zmianie

• Powyższy wzór można stosować bez ograniczeń, jeżeli krzywa popytu jest liniowa, albo zmiana ceny jest stosunkowo nieduża (jednocyfrowa, do 9%).

• Jeżeli miała miejsce większa zmiana ceny stosuje się wzór na elastyczność łukową:

• 
  

• Interpretacja wyniku: Czy popyt jest elastyczny, czy nie?

• Popyt jest:

• Elastyczny, gdy: E_dp < -1 czyli |E_dp| > 1 wtedy procentowa zmiana popytu jest większa od procentowej zmiany ceny.

• Nieelastyczny, gdy: -1 < E_dp < 0 czyli 0 < |E_dp| < 1 wtedy procentowa zmiana popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny.

• Przypadki szczególne:

• Popyt doskonale elastyczny, gdy |E_dp| = ∞




• Popyt jest doskonale nieelastyczny, czyli sztywny, gdy |E_dp| = 0




• Determinanty elastyczności cenowej popytu, - czyli, od czego zależy

• Poziom ceny - czym wyższa cena, tym wyższa elastyczność.




• Biorąc pod uwagę fakt, że w rzeczywistości ceny określonego dobra wahają się w pewnym przedziale można zdefiniować również inne determinanty elastyczności cenowej popytu.

• Obecność bliskich substytutów - jeżeli dane dobro nie posiada bliskich substytutów to popyt na to dobro będzie nieelastyczny (słaba reakcja) np. energia elektryczna, gaz, paliwa płynne.




• Przyzwyczajenia i uzależnienia - popyt na dobra z nimi związane jest nieelastyczny (słabo reaguje na zmianę ceny).

• Rodzaje dobra - popyt na dobra luksusowe jest zwykle elastyczny, a na dobra pierwszej potrzeby jest nieelastyczny.

• Czas trwania zmiany ceny - im czas dłuższy, ty więcej możliwości mają konsumenci w zakresie dostosowania się do zmiany ceny (elastyczność rośnie wraz z długością zmiany ceny).

• Udział wydatków na dane dobro w ogólnych wydatkach konsumenta, - jeżeli jest bardzo mały to popyt na dane dobro jest nieelastyczny (np. sól kuchenna)

• Reasumując ostateczna reakcja konsumenta będzie złożeniem powyższych determinant.

• Przykład: Gdy cena tygodniowego karnetu na basen wzrosła z 40zł do 50 zł, liczba korzystających z karnetów zmniejszyła się z 200 do 180 osób. Obliczyć łukową, cenową elastyczność popytu (korzystamy z wzoru na elastyczność łukową).

• E_dp = [(180-200):190] : [(50-40):45]= -0,47

• Przy zmianie ceny karnetu z 40zł do 50zł popyt jest nieelastyczny.

• Wpływ zmiany ceny na zmianę utargu całkowitego właściciela basenu i zmianę wydatków nabywców karnetów:

• Utarg całkowity = cena x ilość czyli łączne wpływy

• UC₀ = 200 x 40 = 8000 zł

• UC₁ = 180 x 50 = 9000 zł

• Wniosek: Jeżeli popyt jest nieelastyczny, to wzrost ceny dobra spowoduje wzrost utargów całkowitych producentów i wzrost wydatków nabywców na to dobro. Natomiast obniżenie ceny dobra spowoduje spadek utargów całkowitych producentów i obniżenie wydatków konsumentów na to dobro. Jeżeli popyt jest elastyczny to wzrost ceny dobra spowoduje spadek utargów całkowitych przedsiębiorstw i spadek wydatków nabywców na to dobro. Natomiast obniżenie ceny spowoduje wzrost utargów całkowitych producentów i wzrost wydatków konsumentów na to dobro.

2. Elastyczność mieszana popytu.

• Elastyczność mieszana popytu - informuje jak zmienia się wielkość popytu na dobro x pod wpływem zmiany ceny dobra y.

• Cenowa mieszana elastyczność popytu na dobro x względem zmiany ceny dobra y - to relacja między względną (procentową) zmianą wielkości popytu na dobro x a względną (procentową) zmianą ceny dobra y.

• 
  

• Jeżeli:

• E_xy > 0 - dobra x i y są substytucyjne

• E_xy < 0 - dobra x i y są komplementarne

• E_xy = 0 - dobra x i y są niezależne

• Pojęcie elastyczności dochodowej popytu. Klasyfikacja dóbr. Prawo Engla.

• Elastyczność dochodowa - mierzy siłę reakcji popytu na zmianę dochodów realnych ludności (przyjmujemy założenie, że: dochody realne = nominalne ceny są stabilne)

• Dochodową elastyczność popytu obliczamy jako stosunek względnej (procentowej) zmiany popytu na określone dobro do względnej (procentowej) zmiany dochodu:

• 
  

• Gdzie:

• I₀ i I₁ to odpowiednio poziom dochodu w okresie bazowym i okresie badanym.

• Klasyfikacja dóbr:

• E_dI > 0 - dobra normalne (zwykłe)

• E_dI < 0 - dobra niższego rzędu (podrzędne)

• E_dI > 1 - dobra wyższego rzędu (luksusowe)

• E_dI < 1 - dobra pierwszej potrzeby (podstawowe)

• Popyt na dobra luksusowe rośnie szybciej niż dochód.

• Wraz ze wzrostem dochodów maleje udział wydatków na dobra pierwszej potrzeby.




• Elastyczności dochodowe popytu na artykuły spożywcze w długim okresie czasu:

• Żywność tradycyjna:

• Chleb -0,5

• Ziemniaki -0,2

• Makarony 0,1

• Margaryna 0,3

• Mleko 0,03

• Żywność nowoczesna:

• Wyroby cukiernicze 1,7

• Mięso wołowe i cielęce 1,1

• Wody mineralne 1,9

• Konserwy i warzywa 2,8

• Prawo Engla: Wraz ze wzrostem dochodu realnego przypadającego na jednego członka rodziny zmieniają się nie tylko rozmiary popytu, ale także jego struktura:

• Maleje procentowy udział wydatków na żywność i inne dobra I potrzeby (0<E_dI<1):




• Wydatki na odzież i utrzymanie mieszkania stanowią względnie stały procent (E_dI~1):




• Wydatki na dobra trwałego użytku (meble, samochody), podróże, ochronę zdrowia wzrastają w tempie szybszym niż dochód (E_dI>1):




• Wykorzystanie elastyczności dochodowej:

• Prognozowanie zmian struktury popytu (np., gdy ma miejsce wzrost gospodarczy i rosną dochody będzie to korzystny sygnał dla firm turystycznych, ale zły dla producentów wyrobów mącznych)

• Informacje są też wykorzystywane w handlu międzynarodowym (np. w wymianie z krajami zacofanymi gospodarczo).

• Elastyczność podaży i jej zastosowanie:

• Elastyczność podaży - mierzy siłę reakcji wielkości podaży danego dobra na zmianę ceny tego dobra.

• Jest liczona jako stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości podaży do względnej (procentowej) zmiany ceny.

• 
  

• Gdzie:

• Q_S0 i Q_S1 - to oferowana ilość dobra odpowiednio przed i po zmianie ceny (do 9% jest elastyczność łukowa)

• Podaż jest elastyczna, gdy E_SP > 1, czyli procentowa zmiana wielkości podaży jest większa od procentowej zmiany ceny, każda liniowa krzywa podaży przecinająca oś rzędnych jest elastyczna.

• Krzywa podaży elastycznej:




• Podaż jest nieelastyczna, gdy E_SP < 1, czyli procentowa zmiana wielkości podaży jest mniejsza od procentowej zmiany ceny, każda liniowa krzywa podaży przecinająca oś odciętych jest nieelastyczna.

• Krzywa podaży nieelastycznej:




• Elastyczność jednostkowa, gdy E_SP = 1, czyli procentowa zmiana wielkości podaży i ceny są równe, każda liniowa krzywa podaży przechodząca przez początek układu współrzędnych ma elastyczność jednostkową.

• Krzywa podaży o elastyczności jednostkowej:




• Podaż doskonale elastyczna, gdy E_SP = ∞, jej krzywa jest linią poziomą.

• Podaż sztywna, gdy E_SP = 0, jej krzywa jest linią pionową.

• Determinanty elastyczności podaży:

• Rodzaj dobra - zazwyczaj podaż dóbr przemysłowych jest bardziej elastyczna niż podaż dóbr pochodzenia rolnego.

• Istnieją takie dobra, których podaż może być sztywna (np. dzieła nieżyjących artystów).

• Podaż niektórych surowców naturalnych, ewentualnie gruntów może być sztywna, - ale to zależy (sztywność występuje rzadko)

• Czas - jakim dysponują dostawcy, producenci na reakcję, wyróżniamy 3 ujęcia czasu:

• Okres infrakrótki - ultrakrótki, bardzo krótki, podaż traktowana jest jako sztywna, gdyż czas nie pozwala na dostarczenie większej ilości dobra.




• Zwykły okres krótki - w tym okresie podaż może być elastyczna, jeżeli producenci dysponują wolnymi mocami produkcyjnymi, dzięki którym mogą szybko zwiększyć produkcję.




• Okres długi - w którym elastyczność podaży jest bardzo wysoka, gdyż producenci mają wszechstronne możliwości dostosowań, a ponadto do gałęzi mogą wejść nowi producenci (lub wycofać się z gałęzi w przypadku spadku ceny).




Temat 6: Wybór konsumenta w ujęciu teorii użyteczności.

1. Gospodarstwo domowe jako podmiot ekonomiczny:

• Gospodarstwo domowe - dobrowolny związek ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje dotyczące sposobu zarobkowania i wydatkowania zarobionych pieniędzy.

• W mikroekonomii zamiennie używa się pojęcia konsument.

• Funkcje gospodarstwa domowego:

• Ekonomiczne

• Produkcyjne - dostarczają czynników produkcji

• Konsumpcyjne

• Jako właściciele czynników produkcji dostarcza czynniki wytwórcze (ich usługi) przedsiębiorstwom, uzyskując z tego tytułu dochody (płace, zyski, czynsze) - kapitał dostarczany jest poprzez:

• zakładanie własnych firm

• udziały w spółkach

• zakup papierów wartościowych

• pośrednio poprzez lokaty bankowe.

• Dysponują dochodami dzieląc je na część konsumowaną i odkładaną.

• Organizują i realizują proces konsumpcji.

• Społeczne

• Reprodukcyjna

• Wychowawcza

• Ważny aspekt ekonomiczny - przygotowanie zasobów pracy własnej i młodego pokolenia do przyszłej aktywizacji, kształtowanie jakości kapitału ludzkiego.

• Założenia teorii użyteczności:

• Konsumenci:

• Dokonują racjonalnych wyborów, dysponując swym dochodem.

• Mają swobodę wyboru na rynkach dóbr i rynkach czynników produkcji

• Kierują się własnym interesem.

• Cel gospodarstwa domowego maksymalizacja satysfakcji z konsumpcji dóbr.

• Użyteczność dobra dla konsumenta - subiektywne odczucie, jakie daje konsumentowi spożycie lub posiadanie danego dobra.

3. Ograniczenie budżetowe i koszyk dóbr konsumenta:

• Dochód konsumenta (gospodarstwa domowego) stanowi jego ograniczenie.

• Konstrukcja kszyka dóbr danego konsumenta:

• 
  (x - razy)

• I - dochód konsumenta

• P - cena dobra

• Q - ilość dobra

• i = 1,2,3,…,n - konkretne dobra

• Aktualny cel: maksymalizacja użyteczności z wybranego koszyka dóbr.

• Występuje problem pomiaru użyteczności, gdyż jest to subiektywne uczucie, a co za tym idzie nie posiada jednostki.

• Nie stosuje się porównań użyteczności tego samego dobra między różnymi konsumentami.

• Kiedyś jednostką użyteczności był „utyl”

• Użyteczność całkowita a użyteczność krańcowa:

• Użyteczność całkowita (TU) - wyraża łączne zadowolenie z konsumpcji danego dobra, rośnie wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra, wzrasta jednak coraz wolniej.

• 
  Krzywa może się zaginać, po tym jak osiągniemy maksimum konsumpcji.

• Użyteczność marginalna (krańcowa) (MU) - przyrost użyteczności całkowitej spowodowany wzrostem konsumpcji dobra o dodatkową jednostkę, maleje wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.




• Prawo malejącej użyteczności marginalnej (I prawo Gossena): Przyrost zadowolenia z każdej kolejnej jednostki konsumowanego dobra jest coraz mniejszy.

• W praktyce konsument porównuje użyteczności krańcowe jednostek pieniężnych wydawanych na poszczególne dobra.

• Równowaga konsumenta w ujęciu teorii użyteczności. II prawo Gossena. Nadwyżka konsumenta.

• Prawo wyrównania się użyteczności marginalnej (II prawo Gossena):
  czyli
  .

• Konsument ustabilizuje swój koszyk dóbr wtedy, gdy przyrost użyteczności wywołany wydatkowaniem krańcowej jednostki pieniężnej na każde z dóbr będzie jednakowy.

• Koszyk konsumenta jest wtedy optymalny, gdyż zapewnia maksymalną użyteczność całkowitą z jego dochodu przy danym poziomie cen. Oznacza to, że konsument znajdzie się w równowadze, gdyż nie ma motywów do zmiany swego koszyka zakupów.

• Nadwyżka konsumenta (renta konsumenta) - luka pomiędzy całkowitą użytecznością danego dobra a jego wartością rynkową.

• Wynika z tego, że za każdą jednostkę towaru płacimy taką samą cenę, ale poszczególne jednostki dla konsumenta mają różną użyteczność.

• Tylko użyteczność krańcowa ostatniej jednostki jest równa cenie.




• Jeżeli wzrośnie cena dobra - nadwyżka konsumenta zmniejszy się (wykres dla pojedynczego konsumenta)




• Nadwyżka konsumenta w odniesieniu do całego rynku danego dobra (wykres dla wielu konsumentów)

Temat 7: Wybór konsumenta w teorii krzywych obojętności.

1. Linia budżetowa:

• Zakładamy, że dany jest dochód konsumenta oraz ceny dóbr. Konsument potrafi uszeregować koszyki dóbr, według stopnia satysfakcji, jaką mu one przynoszą i wybiera zawsze koszyki przynoszące mu największą satysfakcję.

• Linia budżetowa - ograniczenie budżetowe, opisuje różne koszyki dóbr dostępne dla konsumenta, zależy od poziomu dochodu, oraz cen rynkowych dóbr.

• Przykład: Tygodniowe kieszonkowe pewnego studenta wynosi 120 zł. Pieniądze te może wydać na pizzę - w cenie 30 zł oraz bilety do kina w cenie 15 zł. Dostępne dla niego kszyki dóbr zawiera tabela:

Pizza (szt.)	Wydatki na pizzę	Bilety do kina (szt.)	Wydatki na bilety
0	0	8	120
1	30	6	90
2	60	4	60
3	90	2	30
4	120	0	0

• 
  W uproszczony sposób wyznaczamy linię budżetową oznaczając punkty na osi poziomej i pionowej.

• W naszym przypadku dochód dzielimy przez 30 (cenę pizzy) i potem dochód dzielimy przez 15 (cenę biletu).

• Linia budżetowa jest ilustracją ograniczenia budżetowego. Pokazuje różne koszyki dostępne dla konsumenta (Preferencje nie mają wpływu na linię budżetową!).

2. Preferencje konsumenta, krańcowa stopa substytucji dóbr i krzywa obojętności:

• Preferencje konsumenta - są ujmowane w postaci krzywej obojętności. Wyznaczanie krzywej obojętności:

• W układzie preferencji studenta zbiór U₁ reprezentuje jednakowy poziom użyteczności:

Pizza	Bilety
12	1
8	2
5	3
3	4
1,5	5
1,25	6

• Każda z powyższych kombinacji jest dla studenta jednakowo użyteczna.

• Możliwość substytucji dwóch dóbr przy zachowaniu całkowitej użyteczności na stałym poziomie opisuje krańcowa stopa substytucji dobra X dobrem Y.

• Stopa substytucji - jest to ilość dobra Y, z jakiej konsument skłonny jest zrezygnować, aby zwiększyć konsumpcję dobra X o jednostkę, przy zachowaniu całkowitej użyteczności na stałym poziomie.

• 
  

• Upodobania konsumenta wykazują malejącą krańcową stopę substytucji. Co oznacza, że mając mniej dobra Y konsument jest skłonny poświęcać coraz mniejsze jego ilości by pozyskiwać kolejne jednostki dobra X przy zachowaniu użyteczności całkowitej na stałym poziomie. Ilustracją upodobań konsumenta jest krzywa obojętności.

• Krzywa nie bierze pod uwagę cen i dochodów.




• Krzywa obojętności pokazuje wszystkie kombinacje ilościowe dwóch dóbr dające konsumentowi taką samą całkowitą użyteczność. Preferencje konsumenta opisuje zazwyczaj cały układ krzywych obojętności dla danej pary dóbr, które nazywamy mapą krzywych obojętności.

• Krzywych może być n.




• Cechy krzywej obojętności:

• Ma zwykle ujemne nachylenie.

• Dla danej pary dóbr krzywe nigdy się nie przecinają.

• Ulega spłaszczeniu w miarę przesuwania się w prawo, ujawnia istnienie malejącej krańcowej stopy substytucji.

• Szczególne przypadki krzywych obojętności:

• Dobra X i Y są doskonałymi substytutami (zastępują się w stałej proporcji). Krańcowa stopa substytucji jest wielkością stałą, dla doskonałych substytutów.




• Dobra doskonale komplementarne uzupełniają się zawsze w stałej proporcji.




3. Równowaga konsumenta w ujęciu teorii krzywych obojętności:

• Równowaga konsumenta, czyli optimum konsumenta - w ujęciu teorii krzywych obojętności jest wyznaczane poprzez złożenie linii budżetowych i krzywych obojętności konsumenta dla danych dóbr.

• Punkt E, to punkt równowagi konsumenta, który określa kombinację dóbr dającą mu maksymalną użyteczność całkowitą, przy danym dochodzie i danych cenach. Nachylenie linii budżetowej i krzywych obojętności są wówczas równe.

• Dostosowania konsumenta do zmiany dochodu:

• Zmiany dochodu przy niezmienionym poziomie cen powodują równoległe przesuwanie się linii budżetowej.




• Równoległe przesunięcia linii budżetowej będą powodowały powstanie nowych punktów równowagi konsumenta, gdyż linia budżetowa będzie stykała się z coraz wyżej położonymi krzywymi obojętności. Powstanie w ten sposób ścieżka wzrostu dochodu.

• Ścieżka wzrostu dochodu - czyli krzywa dochód-konsumpcja, jest to geometryczny zbiór punktów równowagi konsumenta odpowiadających wszystkim poziomom dochodu konsumenta przy założeniu niezmienności cen oraz danych preferencjach konsumenta.

• Ścieżka wzrostu dochodu dla dwóch osób normalnych będzie krzywą rosnącą (o dodatnim nachyleniu)




• Ścieżka wzrostu dochodu. Jeżeli jedno z dóbr jest niższego rzędu to ścieżka wzrostu dochodu będzie miała ujemne nachylenie.

• Dostosowania konsumenta do zmian cen. Krzywa popytu konsumenta.

• Dostosowania konsumenta do zmian cen:

• Zmiana ceny wpływa na położenie linii budżetowej.




• Linia budżetowa, która zmienia swoje nachylenie będzie osiągała punkty styczności z kolejnymi krzywymi obojętności. Powstaje w ten sposób krzywa cena-konsumpcja.

• Krzywa cena-konsumpcja - jest to geometryczny zbiór punktów równowagi konsumenta, w sytuacji, gdy cena danego dobra zmieni się w sposób ciągły przy stałym dochodzie konsumenta, stałych cenach innych dóbr i danych preferencjach konsumenta.





• Posługując się krzywą cena-konsumpcja można wyprowadzić krzywą popytu konsumenta na dobro X biorąc pod uwagę kolejne poziomy ceny dobra i odpowiadające im ilości dobra (odpowiednio do kolejnych punktów równowagi).

• Popyt rynkowy - jest sumą popytów indywidualnych wszystkich konsumentów.

5. Wybór między konsumpcją bieżącą a przyszłą:

• 
  Konsumpcja przyszła - oznacza konieczność bieżących oszczędności, ograniczeniem konsumenta jest jego dochód oraz wysokość stopy procentowej „r”. Konstruujemy linię możliwości rynkowych konsumenta.

• Punkt B - konsumpcja bieżąca z bieżącego dochodu; C_t+1 = D_t+1 + D_t(1+r); D_t+1 - jest to dochód z okresu przyszłego.

• Punkt Z; C_t = D_t

• Punkt A - konsument zadłużający się (konsumpcja bieżąca z bieżącego dochodu + pożyczka); C_t = D_t + pożyczka




Temat 8: Wprowadzenie do teorii przedsiębiorstwa.

1. Pojęcie przedsiębiorstwa i jego cechy:

• Współczesne przedsiębiorstwa są definiowane jako:

• Najważniejsze instytucje systemu ekonomicznego utworzone w celu osiągnięcia zysków.

• Podstawowe jednostki gospodarki, w których zostały zorganizowane zasoby produkcyjne w celu wytwarzania bogactwa.

• Jednostki gospodarcze charakteryzujące się odrębnością ekonomiczną, techniczno -produkcyjną i organizacyjną, utworzone w celu zaspokajania potrzeb społeczeństwa. Najważniejsza definicja

• Odrębność ekonomiczna:

• Samodzielność podejmowania decyzji gospodarczych (w ramach przepisów i norm wykluczających działania społecznie niepożądane)

• Zdolność do pokrywania wszystkich wydatków przychodami ze sprzedaży dóbr (wraz z innymi wpływami i pomocą państwa)

• Dążenie do osiągnięcia nadwyżki przychodów nad kosztami, zgodnie z zasadą racjonalności.

• Odrębność techniczno-produkcyjna:

• Dysponowanie wyodrębnionym majątkiem produkcyjnym, który jest wykorzystywany zgodnie z założonymi celami.

• Odrębność organizacyjna:

• Decyzje podejmuje ogniwo kierujące, uprawnione do tego i ponoszące z tego tytułu odpowiedzialność, podlega mu zespół pracowników.

• Przedsiębiorca i przedsiębiorczość.

• Przedsiębiorczość - wola i umiejętność szukania i dostrzegania nowych możliwości do osiągania korzystnych dla przedsiębiorstwa wyników ekonomicznych oraz podejmowania ryzyka i działań zapewniających wykorzystanie tych możliwości.

• Funkcje przedsiębiorcy:

• Inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej.

• Podejmowanie kluczowych decyzji w sprawach przedsiębiorstwa.

• Wdrażanie innowacji technologiczno-organizacyjnych.

• Podejmowanie ryzyka (MOTYW DZIAŁANIA - ZYSK)

• Innowacyjność przedsiębiorcy - ciągłe dążenie do tworzenia nowych kombinacji czynników produkcji. Działania te burzą obecną równowagę.

• Rodzaje innowacji:

• Nowy produkt lub jego odmiana.

• Nowa metoda produkcji.

• Zdobycie nowego źródła surowców lub półproduktów.

• Zmiana struktury gałęzi (np. monopolizacja)

• Cele przedsiębiorstwa.

• Ujęcie tradycyjne - maksymalizacja zysku, wywodzi się z ekonomii neoklasycznej.

• Założenie: przedsiębiorstwo jest uczestnikiem konkurencji doskonałej (dużo małych przedsiębiorstw w gałęzi, silna konkurencja, pełna informacja);

• To ujęcie nie jest w pełni zgodne z obserwacjami i deklaracjami przedsiębiorców.

• Modyfikacje celu:

• Maksymalny zysk w długim okresie czasu.

• Zysk zadowalający (przezorny bez nadmiernego ryzyka)

• Maksymalizacja dochodu właścicieli.

• Współczesne przedsiębiorstwa posiadają wiązkę celów np.:

• Wzrost poziomu sprzedaży.

• Powiększenie majątku produkcyjnego.

• Ekspansja eksportowa.

• Ilościowy i jakościowy wzrost produkcji.

• Poprawa warunków pracy podejście behawioralne

• Cele wynikające z istoty działalności przedsiębiorstwa można określić jako wewnętrzne.

• Większość przedsiębiorstw realizuje też cele zewnętrzne wyrażające oczekiwania społeczeństwa np. dbałość o środowisko, utrzymanie miejsc pracy.

• Przedsiębiorstwa spółdzielcze, lub państwowe mogą inaczej formułować swe cele.

4. Klasyfikacje przedsiębiorstw.

• Według wielkości (zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004 - ze zmianami):

• Mikro przedsiębiorca (mikro firma) - zatrudniał średniorocznie < 10 pracowników oraz jego roczny obrót ≤ 2 mln euro lub suma aktywów bilansu ≤ 2 mln euro, w jednym z ostatnich dwóch lat obrotowych.

• Mały przedsiębiorca- zatrudniał średniorocznie < 50 pracowników oraz jego roczny obrót ≤ 10 mln euro lub suma aktywów bilansu ≤ 10 mln euro, w jednym z ostatnich dwóch lat obrotowych.

• Średni przedsiębiorca- zatrudniał średniorocznie < 250 pracowników oraz jego roczny obrót ≤ 50 mln euro lub suma aktywów bilansu ≤ 43 mln euro, w jednym z ostatnich dwóch lat obrotowych.

• Według sektora własności:

• Przedsiębiorstwa sektora prywatnego (indywidualne i grupowe)

• Przedsiębiorstwa sektora publicznego (państwowe i komunalne)

• Według form prawno-administracyjnych:

• Przedsiębiorstwo jednoosobowe (czyli osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą)

• Spółki:

• Prawa cywilnego: cywilna

• Prawa handlowego: jawna, komandytowa, komandytowo-akcyjna, partnerska osobowe, z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjna kapitałowe

• Spółdzielnie

• Przedsiębiorstwa państwowe

• Dane z rocznika statystycznego GUS:

Rodzaj przedsiębiorstwa:	Liczba w 2003 roku	Liczba w 2007 roku
Spółki cywilne	279 208	280 890
Spółdzielnie	18 548	18 128
Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą	2 795 860	2 787 650
Spółki akcyjne	8 641	8 853
Spółki zoo	177 380	216 887
Spółki jawne	21 370	28 587
Spółki komandytowe	763	2 632
Spółki partnerskie	581	1 086
Spółki komandytowo-akcyjne	18	254
Ogółem liczba przedsiębiorstw:	3 581 593	3 685 608

Temat 9: Podstawy teorii produkcji i teoria kosztów.

1. Majątek przedsiębiorstwa i jego finansowanie:

• Majątek przedsiębiorstwa dzieli się na trwały i obrotowy:

• Środki trwałe - wykorzystywane są w długim okresie czasu w wielu cyklach produkcyjnych, zachowują swą naturalną postać przez cały okres użytkowania, zużywają się stopniowo; przedstawiają określoną wartość pieniężną, która stopniowo przenoszona jest na nowo wytworzone produkty w postaci odpisów amortyzacyjnych (min. Okres użytkowania i min. Wartości kwalifikujące dany składnik majątku do środków są ściśle określone przepisami)

• Obejmują: maszyny, urządzenia produkcyjne, środki transportu, budynki, grunty oraz umownie - wartości niematerialne i prawne, takie jak patenty i licencje.

• Środki obrotowe - to te składniki majątku, które zużywają się całkowicie w danym cyklu produkcyjnym, ulegają przeobrażeniu.

• Typowe przykłady środków obrotowych: materiały, półprodukty, paliwa, przedmioty nietrwałe, ponadto: produkcja w toku, wyroby gotowe na składzie, środki pieniężne.

• Amortyzacja - stopniowa utrata wartości środka trwałego, spowodowana jego wykorzystaniem w procesie produkcji, stanowi element kosztów produkcji pod postacią odpisów amortyzacyjnych, które służą późniejszemu odtworzeniu danego środka.

• Zużycie:

• Fizyczne

• Moralne (ekonomiczne) - ma charakter względny, wynika z tępa postępu technicznego (zużyty moralnie - przestarzały).

• Aktywa przedsiębiorstwa - to majątek trwały i obrotowy tego przedsiębiorstwa.

• Majątek przedsiębiorstwa - jest finansowany z różnych źródeł, do których należą fundusze własne i obce, stanowią one pasywa przedsiębiorstwa.

• Fundusze własne - równowartość wkładu kapitałowego właściciela w przedsiębiorstwach prywatnych wraz z kapitałem z emisji akcji lub wyposażenie majątkowe otrzymywane z budżetu państwa w przedsiębiorstwach państwowych, część zysku przeznaczona na rozwój (zysk zakumulowany).

• Fundusze obce - kredyty bankowe, pożyczki, obligacje przedsiębiorstw.

• Są one ujęte w bilansie przedsiębiorstwa.

2. Krótki okres i długi okres w działalności przedsiębiorstwa:

• Krótki okres i długi okres w działalności przedsiębiorstwa - podział ten ma sens czysto ekonomiczny (nie kalendarzowy).

• Okres krótki - to czas, w którym przedsiębiorstwo tylko częściowo może dostosować swe nakłady do zmieniających się warunków i w szczególności pozostają:

• Stałe (możliwości, moce produkcyjne):

• Technologia (metoda wytwarzania)

• Zajmowany teren

• Liczba pomieszczeń, oraz ich wyposażenie

• Zmienne:

• Ilość zużytych materiałów, surowców i półproduktów

• Liczba zatrudnionych pracowników, lub przepracowanych przez nich godzin

• Ilość zużytych paliw, energii, wody itd.

• Zespolenie czynników stałych i zmiennych to warunki krótkookresowe - wielkość produkcji może ulegać zmianie, ale tylko w obrębie wielkości przedsiębiorstwa.

• Ile trwa krótki okres w sensie ekonomicznym Zależy to od rodzaju gałęzi.

• Długi okres - czas pozwalający na dostosowanie wszystkich rodzajów produkcji do zmieniających się warunków; wszystkie czynniki mogą ulegać zmianie; w długim okresie mogą zachodzić Np.; zmiany technologiczne, inwestycje, powiększenie majątku produkcyjnego, ale też likwidacja przedsiębiorstwa.

3. Funkcja produkcji:

• Funkcja produkcji - określa maksymalne rozmiary produkcji, jakie można osiągnąć przy danym poziomie nakładów:

• 
  - zależność przyczynowo-skutkowa

• Dana funkcja produkcji odnosi się do konkretnego produktu.

• W krótkim okresie metoda wytwarzania jest dana, dana jest też funkcja produkcji. Kombinacja czynników produkcji jest w krótkim okresie określona.

• W długim okresie:

• Funkcja produkcji stanowi zbiór technicznie efektywnych metod wytwarzania (zapewnia możliwie niskie zużycie czynników produkcji dla wytwarzania złożonej produkcji),

• Spośród technicznie efektywnych metod zostanie wybrana ta, która będzie efektywna ekonomicznie - pozwoli wytworzyć złożoną ilość dobra przy najniższym koszcie, albo przy założonym koszcie maksymalny poziom produkcji danego dobra.

• Przychody, koszty i zyski przedsiębiorstwa:

• Całkowity przychód przedsiębiorstwa (utarg) - wpływy pieniężne uzyskane przez przedsiębiorstwo ze sprzedaży dóbr w danym okresie.

• 
  

• P - cena dobra

• Q - ilość sprzedanych dóbr

• Koszty całkowite - poniesione nakłady czynników produkcji wyrażone w pieniądzu.

• Zyski - nadwyżka przychodów całkowitych nad kosztami całkowitymi.

• 
  

• Klasyfikacja kosztów, ze szczególnym uwzględnieniem podziału na koszty księgowe i koszty ekonomiczne.

• Rodzaje kosztów:

• Ze względu na podmiot ponoszący koszty (klasyfikacja stosowana tylko w ekonomii):

• Koszty prywatne

• Koszty społeczne - wyrażają wydatki, które są niezamierzonymi efektami działalności przedsiębiorstw (np. problemy zdrowotne i ekonomiczne)

• Ze względu na rodzaj kosztów:

• Koszty osobowe - związane z wykorzystaniem czynnika ludzkiego.

• Koszty materialne - używanie materiałów.

• Koszty amortyzacyjne - zużywanie się środków trwałych.

• Ze względu na powiązanie z produktem:

• Koszty bezpośrednie - można precyzyjnie obliczyć ile pracy zostało wykorzystane na wytworzenie jednostki produktu.

• Koszty pośrednie - przybliżone, np. wydatki na zarząd.

• Ze względu na okres analizy:

• Koszty krótkookresowe

• Koszty długookresowe

• Ze względu na jawność kosztów (koszty rachunkowe i ekonomiczne to rachunki o charakterze menedżerskim):

• Koszty rachunkowe, czyli księgowe (ujawnione) - faktyczne poniesione zaewidencjonowane wydatki pieniężne (koszty explicite)

• Koszty ekonomiczne (ujawnione + nieujawnione) - koszty księgowe + koszty implicite

• Koszty implicite - koszt alternatywny wyrażający rezygnację z korzyści wynikających z alternatywnego zastosowania pracy właściciela firmy i innych czynników będących jego własnością.

• Zysk ekonomiczny = utarg całkowity - koszty ekonomiczne

• Zysk ekonomiczny - zysk nadzwyczajny, czyli nadwyżka ponad normalną korzyść, jaką można uzyskać działając zgodnie z alternatywnym wariantem alokacji.

• Służy do wyboru najlepszego wariantu działania, czyli w rachunku prowadzonym przez menedżera.

Przychód ze sprzedaży	Zysk księgowy	Zysk ekonomiczny
				Koszt implicite	> Koszty ekonomiczne
		Koszt księgowy	Koszt księgowy

• Kiedy zysk ekonomiczny = 0, oznacza to, że zysk księgowy i koszty implicite są równe? Z punktu widzenia przedsiębiorstwa wszystkie czynniki produkcji osiągają swe wynagrodzenie (w tym czas pracy właściciela, jego kapitał pieniężny i rzeczowy).

• Jak określić koszty implicite?

• Koszt alternatywny czasu pracy właściciela = wynagrodzeniu, jakie mógłby uzyskać pracując w innej firmie.

• Koszt alternatywny kapitału pieniężnego = procent od wkładu bankowego, na jaki mogłyby być złożone w banku środki pieniężne należące do właściciela (a obecnie angażowane w przedsiębiorstwie)

• Itd.

• Koszty w krótkim okresie:

1. Koszty stałe a koszty zmienne:

• Koszty stałe - to elementy kosztów, które nie ulegają zmianie wraz ze zmianami wielkości produkcji; ponoszone są nawet wtedy, gdy przejściowo zostanie zawieszona produkcja.

• Np. płace pracowników administracyjnych, ochrony, itp., amortyzacja maszyn, urządzeń i budynków, czynsze, ….




• Przeciętny koszt stały - to całkowity koszt stały podzielony przez wielkość produkcji.

• Koszty zmienne - to elementy kosztów, które ulegają zmianie wraz ze zmianami wielkości produkcji, Np. płace pracowników, produkcja, koszty zakupu surowców, materiałów itp.





• 
  

• Koszt krańcowy, prawo malejących przychodów:

• Koszt krańcowy - to przyrost kosztów całkowitych spowodowanych zmniejszeniem produkcji o jedną jednostkę dodatkową.

• W krótkim okresie zmienia się tylko koszt zmienny, więc inaczej koszt krańcowy - to przyrost kosztów zmiennych spowodowany zwiększeniem produkcji o jednostkę.

• Jak się zmienia koszt krańcowy? Najpierw maleje wraz ze wzrostem produkcji, osiąga minimum, a następnie rośnie.




• Dlaczego? Wynika to z praw malejących przychodów (prawa malejącego produktu krańcowego).

• Krańcowy produkt czynnika zmiennego - to przyrost produkcji uzyskany dzięki zwiększeniu nakładu czynnika zmiennego (np. pracy) o jeden, przy założeniu stałości pozostałych czynników (kapitału rzeczowego).

• Prawo malejących przychodów - od pewnego poziomu nakładu czynnika zmiennego jego produkcyjność krańcowa stale się zmniejsza, czyli uzyskujemy coraz mniejsze przyrosty produkcji. Np. zwiększamy liczbę pracowników przy stałej liczbie maszyn; osoby zbierają pomidory na pewnym kawałku ziemi i dodaje się pracownika.




• Kiedy krańcowy produkt czynnika zmiennego wzrasta, wytworzenie każdej kolejnej jednostki produktu, wiąże się z coraz mniejszym kosztem.

• Gdy krańcowy produkt czynnika zmiennego zaczyna maleć koszty krańcowe rosą.




1. Techniczne optimum produkcji:




• Techniczne optimum produkcji - to wielkość produkcji, którą można wytworzyć przy najniższym przeciętnym koszcie wytwarzania.

• Graficznie jest ona wyznaczana przez punkt przecięcia się rosnącego fragmentu kosztu krańcowego z krzywą przeciętnego kosztu krańcowego w jej minimum.

• Uwzględnia jedynie wewnętrzne warunki i koszty wytwarzania, natomiast nie uwzględnia ceny sprzedaży danego dobra.

• Dla przedsiębiorstwa ważniejsze jest jednak optimum ekonomiczne, - czyli określenie takiej wielkości produkcji, która maksymalizuje jego zysk, ewentualnie w przypadku strat minimalizuje straty.

7. Koszty w długim okresie:

• W długim okresie w przedsiębiorstwie możliwe są wszelkie typy dostosowań i wszystkie czynniki produkcji należy traktować jako zmienne.

• Dla produkcji = 0, gdy przedsiębiorstwo produkować koszty będą równe 0 (zaprzestanie produkcji, likwidacja przedsiębiorstwa) inaczej niż w okresie krótkim.

• Długi okres to złożenie okresów krótkich:




• Krzywa długookresowego kosztu przeciętnego pokazuje metody wytwarzania różnych rodzajów produkcji pozwalające minimalizować koszty produkcji w sytuacji, gdy wszystkie czynniki produkcji mają charakter zmienny.

• Minimalna efektywna skal produkcji to taka wielkość produkcji, przy której długookresowy koszt przeciętny przestaje opadać.

• W przybliżeniu ta wielkość produkcji określa skalę działalności przedsiębiorstwa i rozmiary majątku produkcyjnego, do których przedsiębiorstwo będzie dążyć.

• Jeżeli długookresowe koszty przeciętne maleją wraz ze wzrostem produkcji, przedsiębiorstwo osiąga korzyści ze skali produkcji (rosnące).

• Źródła korzyści ze skali produkcji:

• Możliwość lepszego wykorzystania niektórych niepodzielnych zasobów (rzeczowych i ludzi).

• Lepsza specjalizacja i w związku z tym możliwość zatrudnienia bardziej wąsko wyspecjalizowanych fachowców, co poprawia wydajność pracy (w produkcji i organizacji).

• Możliwość wykorzystania nowoczesnych metod wytwarzania, które stają się opłacalne dopiero przy bardzo dużej skali produkcji (Np. linia technologiczna, automatyzacja i robotyzacja).

• Jeżeli długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji, przedsiębiorstwo ma do czynienia z nie korzyściami (malejącymi korzyściami) ze skali produkcji.

• Przyczyny niekorzyści skali:

• Problemy menedżerskie trudności związane z kierowaniem rozrastającą się firmą (Np. utrudniony obieg informacji, problemów koordynacji decyzji na różnych szczeblach).

• Problemy geograficzne związane Np. z koniecznością pozyskiwania zasobów z bardziej odległych miejsc, z rosnącą odległością od rynków zbytu, oraz z koniecznością pozyskiwania zasobów gorszej jakości.

Temat 10: Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej.

1. Założenia modelu przedsiębiorstwa.

• Gałąź - zbiór przedsiębiorstw wytwarzających ten sam produkt.

• Struktura (forma) rynku - opis zachowa kupujących i sprzedających na tym rynku.

• Główne struktury rynku - doskonała konkurencja, monopol pełny, oligopol, konkurencja monopolistyczna Założenia modelu przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej:
  1) bardzo duża liczba producentów (każdy z nich ma mały udział w rynku)
  2) homogeniczny produkt (-> brak konkurencji niecenowej)
  3) każdy producent jest ceno biorcą
  4) swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi
  5) każdy uczestnik rynku posiada doskonałą informację o rynku. Od równowagi rynkowej na rynku dobra A do popytu na produkt pojedynczego przedsiębiorstwa (producenta dobra A), mechanizm ceno biorczości.

2. Popyt na produkty przedsiębiorstwa.

• Od równowagi rynkowej na rynku dobra A do popytu na produkt pojedynczego przedsiębiorstwa (producent dobra A) mechanizm cenobiorczości.




• Utarg krańcowy - przyrost utargu całkowitego spowodowany zwiększeniem produkcji i sprzedaży dobra o jedną dodatkową jednostkę.

• W doskonałej konkurencji utarg krańcowy jest równy cenie oraz utargowi przeciętnemu.

• Utarg całkowity rośnie liniowo wraz ze wzrostem sprzedaży.

• Równowaga przedsiębiorstwa, wyznaczanie zysku i straty.

• Równowaga przedsiębiorstwa (optimum ekonomiczne) - wielkość produkcji maksymalizująca zysk przedsiębiorstwa (ewentualnie minimalizująca stratę);

• To wielkość produkcji, przy której utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym: Qeop Uk = Kk




4. Krzywa podaży przedsiębiorstwa w krótkim okresie, graniczne punkty rentowności.




• Krzywa podaży przedsiębiorstwa - krzywa przedsiębiorstwa wielkości produkcji danego dobra, jakie przedsiębiorstwo zdecyduje się wytwarzać przy różnych poziomach ceny, dążąc do maksymalizacji zysku.




• Przy cenie P₁ przedsiębiorstwo osiąga zysk ekonomiczny i kontynuuje produkcję na tym samym poziomie.

• Przy cenie P₂ przedsiębiorstwo nie osiąga zysku ekonomicznego, ale nie ponosi też straty. Przeciętny koszt jest równy cenie. Przedsiębiorstwo kontynuuje produkcję na poziomie Q₂. Utargi przedsiębiorstwa pokrywają pełne koszty ekonomiczne, więc wszystkie czynniki produkcji mają swoje wynagrodzenie. Zatem jest to sytuacja równoważna z korzyściami osiąganymi w alternatywnej formie działalności. (Nie jest to sytuacja zła, ale średnio korzystna).

• Przy cenie P₃ przedsiębiorstwo ponosi straty, ale powinno kontynuować produkcję na poziomie Q₃ zgodnie z zasadą minimalizacji strat krótkookresowych. Przy zaprzestaniu produkcji strata przedsiębiorstwa byłaby równa kosztom stałym. Przy kontynuacji strata będzie mniejsza, gdyż przy cenie P₃ pokrywane są koszty zmienne oraz przynajmniej część kosztów stałych. (Lepiej kontynuować produkcję, niż zaprzestać).

• Tak będzie dopóty cena nie obniży się do P₄ (ceny zamknięcia). Przy cenie P₄ przedsiębiorstwo może kontynuować produkcję na poziomie Q₄, ale cena P₄ nazywana jest ceną zamknięcia, gdyż każda cena niższa od P₄ nie będzie pozwalała na kontynuowanie produkcji (strata byłaby zbyt duża).

• Krzywa podaży przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego w krótkim czasie pokrywa się z rosnącym fragmentem krzywej kosztu krańcowego, począwszy od minimum przeciętnego kosztu zmiennego

• W krótkim okresie przedsiębiorstwo zaprzestaje produkcji, gdy cena rynkowa jest niższa od przeciętnego kosztu zmiennego (dla wielkości produkcji odp. optimum ekonomiczne) - to granica racjonalnych strat.

5. Krzywa podaży przedsiębiorstwa w długim okresie, cena wejścia i wyjścia.

• W długim okresie, ze względu na łatwość wejścia do gałęzi, zyski będą „przyciągały” nowe przedsiębiorstwa.

• Wzrost liczby przedsiębiorstw wzrost podaży rynkowej danego dobra spadek ceny rynkowej dobra.




• Długookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa w konkurencji doskonałej pokrywa się z rosnącym fragmentem krzywej długookresowego kosztu krańcowego, począwszy od minimum długookresowego kosztu przeciętnego (cena wejścia i wyjścia).

• W długim okresie przedsiębiorstwo zaprzestaje produkcji, gdy cena nie pokrywa długookresowego kosztu przeciętnego (likwidacja działalności, przeniesienie do innej gałęzi).

• Krzywa podaży przedsiębiorstwa w długim okresie w porównaniu z krzywą krótkookresową:

• Jest bardziej elastyczna, ze względu na pełne możliwości dostosowawcze.

• Rozpoczyna się przy wyższym poziomie ceny, ze względu na niedopuszczalność strat.

• Krzywa podaży gałęzi. Długookresowa równowaga w gałęzi.

• Krzywa podaży gałęzi - suma wielkości podaży wszystkich przedsiębiorstw gałęzi przy różnych poziomach ceny wytwarzania dobra.

• Krzywa podaży gałęzi w długim okresie jest zwykle bardzo elastyczna; decydują o tym:

• Możliwości dostosowawcze przedsiębiorstw,

• Możliwości zmian liczby przedsiębiorstw w gałęzi (wejścia i wyjścia).

• W długim okresie pozostaną w gałęzi przedsiębiorstwa, których długookresowe koszty maja zbliżony poziom (firmy reprezentatywne).

• Firmy o kosztach przeciętnych zbyt wysokich będą zmuszone opuścić gałąź.

• Firmy, którym udało się obniżyć przeciętne koszty, będą osiągały zyski zachęta do wejścia dla nowych firm.

• Równowaga gałęzi - oznacza, że ustają wejścia i wyjścia (z gałęzi, do gałęzi).

• Nastąpi to, gdy wszystkie przedsiębiorstwa w gałęzi znajdują się w stanie równowagi długookresowej.

• Cena rynkowa wytwarzanego dobra zrówna się wtedy z minimum długookresowego kosztu przeciętnego w tych przedsiębiorstwach.

Temat 11: Decyzje produkcyjne pełnego monopolisty i praktyki różnicowania cen.

1. Charakterystyka modelu monopolu pełnego.

• Założenia modelu pełnego monopolu:

• Jedna firma jest wyłącznym producentem (sprzedawcą) danego dobra, stanowi całą gałąź, kupujących jest wielu.

• Dobro dostarczane przez monopolistę nie posiada bliskich substytutów, może być jednorodne lub zróżnicowane.

• Monopolista jest cenotwórcą (musi szukać najlepszej kombinacji w oparciu o min. popyt i koszty).

• Brak możliwości wejścia do danej gałęzi, ze względu na występowanie barier: ekonomicznych, prawnych, technologicznych, naturalnych.

• Doskonała informacja o rynku.

• Bariera ekonomiczna - może mieć związek z koniecznością zgromadzenia ogromnego kapitału celem wejścia do gałęzi (Np. nowa kopalnia, elektrownia). Ma najczęściej charakter kapitałowy.

• Bariery prawne - najtrwalsze z natury, mogą istnieć dopóki obowiązuje prawo (mogą przyjmować postać koncesji lub zezwoleń na produkcję).

• Ochrona patentowa - powiązanie bariery prawnej i technologicznej (za patent trzeba zapłacić, Np. firma Kserox wymyśliła kserokopiarkę).

• Bariera technologiczna - oznacza wyłączność na daną technologię.

• Bariery naturalne - bariery surowcowe i zasobowe, wyłączność dostępu do rzadkiego surowca (Np. zasób ludzki o wyjątkowych walorach).

• Czasem także bariery, które nie wynikają z niczyjej woli.

2. Popyt na produkty monopolisty, utarg krańcowy i utarg całkowity.

Liczba sprzedanych produktów	Cena jednostkowa	Utarg całkowity	Utarg krańcowy
1	10	10	10
2	9	18	8
3	8	24	6
4	7	28	4
5	6	30	2
6	5	30	0




• Utarg krańcowy maleje w tempie szybszym niż cena - krzywa Uk odchyla się od krzywej popytu.

• Utarg całkowity najpierw rośnie, ale w tempie malejącym, gdyby monopolista nadal zwiększał sprzedaż, UC zacząłby maleć.




3. Równowaga przedsiębiorstwa - optymalna kombinacja ilościowo - cenowa.

• P_mQ_m - to optymalna kombinacja ilościowo-cenowa

• Optymalna wielkość produkcji monopolisty zawsze leży na lewo od wielkości produkcji, dla której Uk = 0, tzn. monopolista nigdy nie produkuje „na nieelastycznej części krzywej popytu”.

• Siła monopolu - jest mierzona nadwyżką ceny nad kosztem krańcowym.




• Monopolista nie ma zagwarantowanych zysków. Zmiany (Ew. wahania) popytu mogą być przyczyną strat monopolu.

• W krótkim okresie monopolista ponosząc straty będzie kontynuował produkcję dopóki cena będzie wyższa od przeciętnego kosztu zmiennego (warunek minimalizacji strat krótkookresowych). Jedynie w przypadku sztywnego popytu monopolista nie jest narażony na straty.

• W normalnych warunkach monopolista też powinien oddziaływać na wzrost popytu i obniżanie przeciętnych kosztów.

• W warunkach monopolu nie istnieje funkcja podaży.

• W długim okresie sytuacja monopolisty może być podobna do równowagi krótkookresowej, jeżeli bariery wejścia do gałęzi są trwałe. Z reguły nie dąży do osiągania produkcji odpowiadającej minimum długookresowego kosztu przeciętnego (brak motywacji ze względu na brak konkurencji).

• Monopole:

• Wielozakładowe - powstają zwykle, gdy gałąź, w której działało kilku przedsiębiorstw zaczyna działać jako monopolista, najczęściej w wyniku zawartego porozumienia; w takiej gałęzi z reguły nie występują duże korzyści ze skali produkcji;

• Jednozakładowe - to zwykłe monopole naturalne.

• Specyfika monopolu naturalnego.

• Monopol naturalny - osiąga wielkie korzyści ze skali produkcji, krzywa długookresowych kosztów przeciętnych - trwale opada, im więcej wytwarza tym niższe ma przeciętne koszty wytwarzania;

• Sprzyja to pozostawaniu w gałęzi tylko jednego producenta, przeciętne koszty produkcji u mniejszego konkurenta byłoby bardzo wysokie;

• Długookresowe koszty przeciętne mogą wzrastać, ale powyżej rozmiaru popytu na dane dobro.




• Taka gałąź nie jest w stanie utrzymać wielu drobnych firm, uzasadnione jest występowanie jednego dostawcy, Np. dostawy wody, gazu, produkcja energii elektrycznej.

5. Praktyki różnicowania cen przez monopol.

• Różnicowanie cen (dyskryminacja cenowa) - to praktyka polegająca na pobieraniu różnych cen za ten sam produkt w zależności od osoby nabywcy lub ilości nabywanego dobra, przy tym różnica w cenach nie wynika z różnic kosztu krańcowego.

• Różnicowanie cen Doskonałe (wiele odmian)

• Różnicowanie cen Niedoskonałe - przykładem jest różnicowanie cen przez segmentowanie rynku, jego istotą jest podział rynku na segmenty i zastosowanie w nich różnych cen, aby ten typ różnicowania cen był możliwy muszą być spełnione następujące warunki:

• Monopolista musi mieć możliwość wydzielenia segmentów różniących się pomiędzy sobą elastycznością cenową popytu,

• Monopolista musi mieć możliwość zapobiegania praktyką odsprzedaży produktu przez tych nabywców, którzy mogą nabyć produkt po niższej cenie tym, którzy powinni nabywać go za wyższą cenę,

• Monopolista musi istnieć kryterium, które pozwala jasno różnicować ceny (Np. wiek, pozycja, zajęcie, dochód itp.), przykłady 2 przedziały cenowe przy sprzedaży biletów do teatru, kina.




• Monopolista różnicujący ceny zastosuje cenę wyższą na produkt w segmencie, w którym popyt jest stosunkowo nieelastyczny, a cenę niższą w segmencie, w którym popyt jest stosunkowo elastyczny.

• Doskonałe różnicowanie cen - praktyka polegająca na sprzedaży każdej jednostki danego dobra za maksymalną możliwą do uzyskania cenę (każda jednostka ma inną cenę). W takim przypadku krzywa utargu krańcowego pokrywa się z krzywą popytu na produkt producenta.




Temat 12: Oligopol - różne warianty decyzji produkcyjnych. Formy porozumień monopolistycznych.

1. Założenia modelu oligopolu. Problem utrudnień w wejściu do gałęzi.

• Założenia modelu oligopolu:

• Niewielka liczba przedsiębiorstw w gałęzi (kilka, lub kilkanaście - raczej dużych), wielu kupujących.

• Produkt jednorodny (Np. stal, miedź, spirytus) lub zróżnicowany (Np. wody mineralne) - wiele dóbr jest dostarczanych przez oligopole.

• Współzależność cenowa (teorie gier)

• Trudność wejścia do gałęzi (wejście nie jest jednak zablokowane) - nie ma barier prawnych.

• Bariery ekonomiczne

• Bariery strategiczne - tworzone przez firmy z gałęzi (częściowe zaniżanie cen, różnicowanie cen, fałszywe informacje, że będą inwestycje) rynek samochodowy

• Intensywna reklama ogromne kampanie reklamowe

• Doskonała informacja o rynku

• Możliwe sytuacje w gałęziach oligopolu:

• Przedsiębiorstwa działające samodzielnie, ale decyzje podejmują w oparciu o przewidywane decyzje konkurentów - ceny wówczas są względnie stabilne.

• Przywództwo cenowe - przedsiębiorstwa zmieniają ceny w ślad za przywódcą cenowym.

• Zmowa - przedsiębiorstwa łączą się w celu zdobycia pozycji monopolistycznej.

• Decyzje niezależne, model Sweezego. Wojna cenowa i zachowania strategiczne.

• Oligopol symetryczny - obejmuje firmy o zbliżonej wielkości, jeżeli nie dojdzie do zmowy, firmy będą podejmowały decyzje samodzielnie i prawdopodobne jest ustalenie się zależności opisanej w modelu Sweezego.

• Model ten jest oparty na złamanej krzywej popytu na produkt uczestnika oligopolu. Złamana krzywa popytu jest wyprowadzana z hipotetycznych dwóch krzywych popytu, jakie analizuje monopolista.




• W danym momencie monopolista produkuje Q₁ i sprzedaje za cenę, P₁. Krzywa D₁ zakłada, że konkurenci reagują na zmianę ceny przez danego producenta natomiast D₂ zakłada, że nie reagują, lub reagują słabiej.

• Konsekwencją złamania krzywej popytu jest nieciągłość utargu krańcowego, która oznacza, że w przypadku wahań kosztu krańcowego w przedziale nieciągłości utargu krańcowego, optymalna produkcja i cena nie zmienią się.

• Z modelu wynika, że ostatecznie oligopolista pozostanie przy cenie P₁ i produkcji Q₁ to znaczy, że w oligopolu ceny są względnie stabilne i wykazują się stosunkową słabą wrażliwością na zmiany kosztu krańcowego.

• Wojna cenowa - to ostra konkurencja cenowa między rywalami, najczęściej dochodzi do niej wówczas, gdy dobra są bardzo bliskimi substytutami, jak Np. Coca cola i Pepsi cola.

• Tablica wpłat:

Przedsiębiorstwo	Przedsiębiorstwo II
Przedsiębiorstwo I	decyzja	Wysoka cena	Niska cena
		Wysoka cena	10, 10	5, 12
		Niska cena	12, 5	7,7

• Wynik: obydwaj producenci wyznaczą niską cenę i osiągną jednakowe zyski na średnim poziomie.

• Strategia dominująca - najlepsza niezależnie od decyzji konkurenta (każdy podejmuje taką decyzję).

• Logika decyzji rywali oparta na dylemacie więźnia:

Osoba	Podejrzany II
Podejrzany I	Decyzja	Nie przyznanie się	Przyznanie się
		Nie przyznanie się	2, 2	1, 8
		Przyznanie się	8, 1	5, 5

3. Konkurencja ilościowa na przykładzie duopolu - model Chamberlaina.

• Duopol - jest odmianą oligopolu, gdy w gałęzi tylko dwaj producenci. Decyzje jednego producenta są zależne od działań drugiego producenta.

• Najbliższy praktyki jest model Chamberlaina - załóżmy, że dwie firmy produkują jedno dobro (wodę mineralną) a koszt krańcowy jest tak niski, że można go pominąć.




• Między firmami dochodzi do porozumienia - ostatecznie firma A odstąpi część rynku, zostanie on podzielony. Pierwsza firma zmniejszy produkcję i będzie wytwarzała
  a druga zachowa poziom produkcji, cena wyniesie P_m. Razem osiągną zysk, taki, jaki osiągnąłby monopolista, lecz dzielą się nim na pół. Między firmami nie ma starć, równowaga jest stabilna.

4. Przywództwo cenowe i jego odmiany.

• Przywódca cenowy - to przedsiębiorstwo, które inicjuje zmiany cen, usuwa niepewność związaną z reakcjami rywali, a samo przywództwo może mieć charakter niesformalizowany, wystarczy wtedy milcząca akceptacja.

• Rodzaje przywództwa cenowego:

• Przywództwo firmy dominującej - dochodzi do niego w oligopolu asymetrycznym, tzn., gdy występuje jedna zdecydowanie większa firma i kilka znacznie od niej mniejszych, wtedy przywódca określa swą krzywą popytu odejmując od popytu rynkowego ilość, jaką będą dostarczać mniejsze firmy, przywódca ustala cenę, a firmy mniejsze zachowują się jak cenobiorcy, akceptując cenę dostosowują się do niej, ponadto firma dominująca planując zmiany ceny bada, jaka jest elastyczność podaży konkurentów, jeżeli jest wysoka wstrzymuje się z podwyżką obawiając się nadmiernego wzrostu podaży konkurentów.

• Przywództwo firmy o najniższych kosztach (efektywnej) - występuje wtedy, gdy kilka firm wytwarza bardzo podobny produkt, ale mają różny przeciętny koszt wytwarzania (np. kopalnie - różnice w głębokości jakości), wówczas firma, która osiąga najniższe przeciętne koszty określi najlepszą dla siebie kombinację ilościowo-cenową i należy się podziewać, że zaproponowana przez nią cena będzie relatywnie niska, do tej ceny będą się musiały dopasować inne firmy i jeżeli ta cena będzie dla nich za niska, mogą być zmuszone do wycofania się.

• Przywództwo barometryczne - przywódcą zostaje w tym przypadku firma mająca najlepszą wiedzę o sytuacji rynkowej i najlepiej przewidująca oczekiwania innych firm i nabywców.

• Formy porozumień monopolistycznych. Ustawodawstwo antymonopolowe.

• Mała liczba firm w gałęzi sprzyja porozumiewaniu się firm w gałęzi:

• Zmowa - jawne lub tajne porozumienie między przedsiębiorstwami w celu zniesienia wzajemnej konkurencji i maksymalizacji zysku; trwała, lub nietrwała.

• Porozumienie może doprowadzić do fuzji przedsiębiorstw, - czyli zespolenia dóbr i działalności kilku przedsiębiorstw w celu utworzenia nowego przedsiębiorstwa lub przejęcia innych przez jedno silniejsze.

• Formy porozumień monopolistycznych (formy monopolizacji)

• Poole i ringi - nietrwałe, doraźne porozumienie, w celu realizacji określonego przedsięwzięcia (Np. wspólna polityka cenowa w okresie pogorszonej koniunktury).

• Kartel - umowa przedsiębiorstw tej samej branży, dotyczy: wspólnej polityki cen, wyznaczania kwot rynkowych (tzw. podział rynku zbytu), koordynacji planów inwestycyjnych; (Np. OPEC) walczą o wielkość udziałów rynkowych, skłonność do wyłamywania się z ustaleń umowy - stąd nietrwałość.

• Syndykat - umowa zbliżona do kartelu, wspólne biuro handlowe prowadzi politykę cen i zbytu w imieniu firm, forma nietrwała.

• Poole, ringi, kartele, syndykaty - to umowy zawierane pomiędzy przedsiębiorcami całkowicie odrębnymi prawnie i ekonomiczne.

• Trust - wyższa jakościowo forma monopolizacji, powstaje na drodze połączenia się przedsiębiorstw lub przejęcia; przedsiębiorstwa wchodzące w skład trustu tracą swą odrębność prawną i ekonomiczną.\

• Koncern - powstaje przez wykup akcji przedsiębiorstw przez inne - silniejsze, przedsiębiorstwa działające oddzielnie, ale podporządkowane centrali koncernu, dlatego konkurencja zostaje zniesiona. Charakterystyczne są powiązania pionowe (technologiczne) lub poziome.

• Holding - bywa traktowany jako odmiana koncernu, powstaje w celu sprawowania kontroli nad innymi spółkami akcyjnymi, spółka wiodąca nie zajmuje się produkcją, tylko kontrolą.

• Konglomerat - powstaje poprzez rozszerzenie się działalności silnego przedsiębiorstwa na inne gałęzie, poprzez zdobycie udziałów w działających w nich firmach, cel:

• Maksymalizacja zysku,

• Rozłożenie ryzyka,

• Unikanie podejrzeń o praktyki monopolistyczne.

• Ustawodawstwo antymonopolowe - historia:

• Ustawodawstwo antymonopolowe zrodziło się w USA:

• 1890 rok - Sherman Act. - ustawa antytrustowa

• 1914 rok - Clayton Act. - zakaz dyskryminacji cenowej, zakaz fuzji prze nabywanie akcji

• Współcześnie:

• Od Traktatów Rzymskich - ochrona uczciwej, wolnej konkurencji na wspólnym rynku.

• Polska:

• 1933 rok - ustawa o kartelach

• W kresie transformacji:

• 1990 rok - ustawa o przeciwdziałaniu praktykom antymonopolistycznym, powstanie urzędu antymonopolowego (od 1996 - UOKiK) i sądu antymonopolowego.

• Kolejne ustawy:

• Z 15 grudnia 2000 - o ochronie konkurencji i konsumentów

• Z 16 kwietnia 1993 (nowelizacja lipiec 2002) - o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (zasady funkcjonowania wielkich sieci handlowych)

• Ustawa z 16 lutego 2007 o ochronie konkurencji i konsumentów - obowiązujące regulacje.

Temat 13: Przedsiębiorstw w warunkach konkurencji monopolistycznej.

1. Założenia modelu przedsiębiorstwa w konkurencji monopolistycznej.

• Założenia modelu:

• Duża liczba małych przedsiębiorstw w gałęzi, wielu nabywców.

• Produkty zróżnicowane, pozostające jednak bardzo bliskimi substytutami, (co sprzyja konkurencji, niecenowej).

• Ograniczona kontrola cen.

• Względnie trwałe wejście do gałęzi.

• Doskonała informacja o rynku.

• Udział każdej z firm w rynku zależy od:

• Liczby przedsiębiorstw w gałęzi.

• Poziomu ceny przy danej krzywej popytu rynkowego na dany produkt.

2. Równowaga przedsiębiorstwa w krótkim okresie.

• W krótkim okresie sytuacja przedsiębiorstwa w konkurencji monopolistycznej może przypominać sytuację monopolisty, gdyż przedsiębiorstwo dostarcza wyróżniający się produkt.




• Przedsiębiorstwo w krótkim okresie może osiągać zyski ekonomiczne.

3. Tendencje do zanikania zysku ekonomicznego w długim okresie.

• Występujące w przedsiębiorstwie zyski przyciągną konkurentów, którzy podejmą ten sam rodzaj działalności, gdyż wejście do gałęzi jest łatwe. W konsekwencji popyt na produkt danego przedsiębiorstwa zacznie spadać. Ostatecznie długookresowa równowaga przedsiębiorstwa ustali się w punkcie styczności, w którym krzywa popytu styka się z krzywą długookresowego kosztu przeciętnego przy wielkości produkcji, dla której utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym.




• W długim okresie w warunkach konkurencji monopolistycznej dochodzi do zanikania zysku ekonomicznego, cena pokrywa długookresowy koszt przeciętny.

4. Przyczyny różnic w strukturach między gałęziami - podsumowanie.

• Różnice w strukturach rynku:

• Główne struktury (formy) rynku:

• konkurencja doskonała,

• konkurencja monopolistyczna,

• oligopol,

• pełny monopol.

• Przyczyny różnic w strukturach rynku:

• Kształt krzywej długookresowych kosztów przeciętnych, a zwłaszcza reakcja między minimalną efektywną skalą produkcji, a rozmiarami popytu rynkowego.




• Występowanie barier wejścia do niektórych gałęzi.

• Miara struktury rynku:

• Wskaźnik koncentracji CR - udziału w sprzedaży rynkowej, liczony dla 3-4 największych firm (CR₃, CR₄) w gałęzi:

• Jeżeli CR₁ (dla jednej firmy) > 90% - pełny monopol

• Jeżeli CR₃ (lub CR₄) < 40% - rynek konkurencyjny

• Jeżeli CR > 40% - oligopol (różne odmiany)

• CR > 60% - oligopol ścisły

• 60% > CR > 40% - „luźny” oligopol

• Dla określenia struktury rynku decydujące znaczenie ma definicja produktu i określenie granic geograficznych rynku.

• Konkurencja doskonała: produkcja i sprzedaż zbóż, ziemniaków, owoców.

• Konkurencja monopolistyczna: produkcja i sprzedaż obuwia, tkanin, odzieży i mebli.

• Oligopol: produkcja i sprzedaż samochodów, opon, papierosów, stali, materiałów budowlanych.

• Pełny monopol: produkcja energii elektrycznej, dostawy gazu i wody.

7

Samorealizacji

Uznania

Kontaktów społecznych

Bezpieczeństwa

Podstawowe (biologiczne)

---