Opis przypadku
Przedsiębiorstwo i przemysł
Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego "Chips" S. A. jest jednym z najważniejszych zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego w województwie X i jednym z największych pracodawców na lokalnym rynku pracy. Posiada 23-procentowy udział na polskim rynku skrobi ziemniaczanej.
Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego „Chips” S.A. z siedzibą w Y jest spółką akcyjną notowaną na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Kapitał akcyjny Spółki wynosi 7.020.000,00 zł, a wartość nominalna jednej akcji wynosi 6,00 zł. Struktura własnościowa „Chips” S.A. kształtuje się następująco: większościowy udziałowiec - Jan Kowalski posiada 21,80 % udziałów o wartości nominalnej 1.530.030,00 zł, co daje mu 21,80 % głosów na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy. Skarb Państwa posiada 10,43 %udziałów, Bank K - 5 %. Pozostali udziałowcu posiadają 62,77 % udziałów.
Początek przedsiębiorstwu dały Zakłady Przemysłu Ziemniaczanego, powstałe w 1960 r. Za lokalizacją zakładów w Y przemawiała bliskość czystej ekologicznie bazy surowcowej i tradycje uprawy na tych terenach ziemniaków o wysokiej zawartości skrobi. W skład kombinatu ziemniaczanego weszła krochmalnia i glukozownia. Istotnym w historii przedsiębiorstwa wydarzeniem było przejęcie zlokalizowanego w sąsiedztwie Browaru. Za lokalizacją zakładu przemawiała dobra jakość wód głębinowych, które bez uzdatniania i obróbki spełniały wysokie wymogi wody browarnianej.
Do 1994 roku firma funkcjonowała jako przedsiębiorstwo państwowe. Wtedy to Rada Pracownicza oraz Ogólne Zebranie Delegatów Załogi zadecydowało o przystąpieniu zakładu do Programu Powszechnej Prywatyzacji. Przedsiębiorstwo zostało przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Pod koniec 1996 r. Zarząd "Chips" zadecydował o wprowadzeniu akcji firmy do publicznego obrotu. W marcu 1997 r. Komisja Papierów Wartościowych dopuściła do publicznego obrotu wszystkie akcje firmy i zatwierdziła Pakiet Emisyjny. W 1998 r. część majątku "Chips" S.A. służącą do produkcji pasz przemysłowych sprzedano firmie ABC Sp. z o.o. z siedzibą w W. Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego "Chips" S.A. w Y. w maju 2000 r. objęło 70 proc. udziałów w nowo powstałej spółce "Oda", produkującej wody mineralne. W grudniu 2000 r. powołano spółkę z o.o. "Browar Y".
Branża skrobiowa, podobnie jak cały przemysł w Polsce, musi obecnie funkcjonować w warunkach dekoniunktury i kryzysu finansów publicznych. Wysoki i ciągle rosnący wskaźnik bezrobocia w połączeniu z recesją całej gospodarki przyczynia się do powstawania „wojen cenowych” i spadku popytu na wszelkie wyroby a zwłaszcza te, które nie są artykułami pierwszej potrzeby. Dotyczy to niestety większości produktów zawierających skrobię i jej pochodne. Silny złoty jest z kolei czynnikiem dość poważnie ograniczającym opłacalność eksportu. Osłabienie złotego i zwiększony eksport mogłyby stanowić alternatywę w przypadku ograniczonego popytu krajowego.
Przedsiębiorstwo liczy na przewidywane przełamanie dekoniunktury w gospodarce, które wpłynie na wzrost zamożności społeczeństwa, co automatycznie spowoduje wyższą konsumpcję.
Przedsiębiorstwo „Chips” wyposażone jest w urządzenia i linie technologiczne o poziomie techniki zbliżonym, a wielu miejscach przewyższających poziom konkurencji krajowej. Odstaje on niestety dość znacznie od poziomu konkurencji europejskiej, zwłaszcza jeżeli chodzi o poziom automatyzacji procesów i jednostkowe moce produkcyjne linii technologicznych, które w UE są przeważnie kilkukrotnie wyższe. Sytuacją niespotykaną w krajach UE jest występujący brak silosu magazynowego na skrobię natywną i archaiczny sposób jej przechowywania. Niepokojącym może być też fakt, iż większość sprzedaży przedsiębiorstwa stanowi skrobia natywna w sytuacji, gdy w UE 80% skrobi sprzedaje się w postaci najprzeróżniejszych preparatów opracowanych specjalnie dla różnych gałęzi przemysłu. Zainwestowanie w te technologie, w obliczu rychłego przystąpienia do UE, wydaje się niezbędne.
Ciągłym zagrożeniem dla branży są bariery celno-importowe, które na dzień dzisiejszy w miarę przyzwoicie zabezpieczają interesy producentów skrobi, aczkolwiek zawierają dużą ilość „furtek”, którymi wpływają głęboko subsydiowane wyroby z UE. Podobnie jak cały przemysł, branża skrobiowa dotkliwie odczuwa brak stabilności przepisów regulujących działalność gospodarczą.
Misją przedsiębiorstwa jest: „Być liderem na rynku poprzez zaspokajanie potrzeb naszych klientów, zapewniając produkty najwyższej jakości przy stałym wzroście wartości firmy”.
Produkt i rynek
W zakładzie produkuje się głównie skrobię ziemniaczaną, skrobię granulowaną, glukozę krystaliczną, maltodekstrynę, syropy maltozowe oraz białko ziemniaczane. Ponadto w skład asortymentu wchodzą: krochmal handlowy, skrobia modyfikowana, glukoza bezwodna, syropy skrobiowe, hydrol.
Krajowy rynek Spółki na wyroby skrobiowe można podzielić na następujące segmenty:
Koncentraty Spożywcze - producenci kisieli, budyni, zup instant. Bardzo duża chłonność rynku. Duża koncentracja. Cztery zakłady zużywają ponad 90% wyrobów skrobiowych całego segmentu. Rynek produktów instant jest rynkiem rozwojowym. Przedsiębiorstwo posiada dużą wiedzę o odbiorcach z tego segmentu - ścisła współpraca. Najniższe ceny i największy wolumen
Przemysł Mięsny - Bardzo duża chłonność rynku. Duża ilość podmiotów. Rynek produktów mięsnych w fazie rozwoju. Postępująca integracja pozioma. Sektor głównie używa skrobie ziemniaczane i skrobie modyfikowane. Ponadto niewielkie ilości glukozy. Mniejsi udziałowcy segmentu obsługiwani są przez specjalistyczne hurtownie.
Mieszanki Przyprawowe, Funkcjonalne i Polepszacze, Barwniki i Aromaty - Bardzo duża chłonność rynku. Szybki rozwój w ostatnich latach. Szeroki asortyment używanych wyrobów skrobiowych. W większości wyrobów maltodekstryna jest nośnikiem. Segment obsługiwany głównie przez IMPORT.
Papiernictwo - największy odbiorca skrobi ziemniaczanej na świecie. Ze względu na postępujące procesy globalizacji oraz brak produkcji wysokiej jakości modyfikatów skrobiowych w Polsce segment obsługiwany jest przez podmioty zagraniczne.
Przemysł Włókienniczy - zużywa bardzo duże ilości skrobi modyfikowanych. Ze względu na słabą kondycję w Polsce bardzo mały.
Budownictwo - producenci szpachli, gładzi szpachlowych, płyt gipsowych. Wykorzystywane są właściwości wiążące i wybielające skrobi. Modyfikaty o niskiej wilgotności. Nie obsługiwany przez „Chips”.
Farmacja - duży rynek o bardzo wysokich wymaganiach. Znaczący odbiorca skrobi i jeden z największych glukozy krystalicznej. Możliwości technologiczne nie umożliwiają firmie pełnej obsługi segmentu. Bardzo duży lobbing w kierunku kontyngentów bezcłowych.
Piekarnictwo - najniższe wymagania jakościowe. Segment duży, bardzo rozdrobniony. Głównie obsługiwany przez specjalistyczne hurtownie.
Handel - Rynek kurczący się. Wyraźna koncentracja geograficzna bądź branżowa. Przedsiębiorstwo skupia się głównie na hurtowniach obsługujących konkretne segmenty rynku.
Surowcem do produkcji jest ziemniak. Przetwarzanie surowca pochodzenia roślinnego z jakim mamy do czynienia przy produkcji skrobi ziemniaczanej i dalej hydrolizatów skrobiowych jest związane z potencjalnie wysokim ryzykiem skażenia gotowego wyrobu niepożądanymi drobnoustrojami. Aby w jak największym stopniu ograniczyć niebezpieczeństwo wprowadzenia na rynek produktów o niedopuszczalnym poziomie mikroorganizmów przeprowadzany jest obecnie szereg badań wyrobu gotowego. Badania te na zlecenie „Chips” S.A. wykonuje jednostka zewnętrzna.. Mimo, że do sprzedaży kierowane są tylko wyroby, których wyniki badań odpowiadają normie, średnio 70% reklamacji jakościowych stanowią reklamacje dotyczące przekroczenia dopuszczalnych limitów w zakresie parametrów mikrobiologicznych. Świadczy to o niejednorodności wyrobu i stwarza duże ryzyko zaakceptowania serii nie spełniającej wymagań jakościowych, a tym samym poniesienie przez zakład konsekwencji z tego tytułu.
Dostawcy
Skup ziemniaków odbywa się kampanijnie, na podstawie kontraktów podpisanych z producentami indywidualnymi. Wielkość kontraktacji i skupu ziemniaków skrobiowych w latach 2003-2007 jest ściśle uzależniona od limitu skrobi przyznanego dla Spółki.
Niezbędnym dla przedsiębiorstwa jest przejście na dostawy ziemniaków bezpośrednio do Zakładu. Docelowo pozostanie w terenie - do 5 punktów skupu (z istniejących 27) , które byłyby magazynami, pozwalającymi utrzymać ciągłości dostaw, w szczególności w miesiącach listopad i grudzień, planowana jest tez zmiana formy ich własności oraz zasad ich funkcjonowania. Wskazanym tez byłoby wprowadzenie dwóch okresów dostaw ziemniaków w porze jesiennej i porze wiosennej. W najbliższej przyszłości planuje się wprowadzenie systemu motywacyjnego dla plantatorów w celu poprawy jakości skupionych ziemniaków oraz pomoc plantatorom w pozyskaniu środków produkcji do uprawy ziemniaków. Zwiększanie ilości gospodarstw specjalizujących się w uprawie ziemniaka skrobiowego, a tym samym zmniejszenie ilości plantatorów - docelowo w 2007 do 3000 plantatorów wpłynęłoby znacznie na polepszenie jakości surowca. W uprawie ziemniaków skrobiowych muszą być przestrzegane zasady agrotechniczne. Wiedza ta jest przekazywana plantatorom podczas szkoleń, pokazów i w bezpośrednich kontaktach koordynatorów oraz innych pracowników Działu Logistyki. Szkolenia są prowadzone w terenie oraz w siedzibie spółki.
Zasoby ludzkie
W wyniku zmian restrukturyzacyjnych oraz z przyczyn naturalnych zatrudnienie w „Chips” S.A. w Y w porównaniu z 2000 rokiem zmniejszyło się z 801 osób do 212 osób (na dzień 30.09.2002 r.) tj. o ok. 73,6%. W miejsce osób zwalnianych Spółka nie prowadziła naboru nowych pracowników. Przyjęcia nowych pracowników miały charakter raczej sporadyczny, jednostkowy. Nabór pracowników grupy robotniczej odbywa się wyłącznie w okresie wzmożonych prac związanych z kampanią ziemniaczaną i są to przyjęcia pracowników sezonowych. Prace sezonowe trwają średnio ok. 4 miesięcy w roku. Brak procedur i zasad zatrudniania pracowników uzasadnia konieczność stworzenia i wprowadzenia jednolitego systemu rekrutacji stosownie do potrzeb Spółki.
`Blisko połowę ogółu zatrudnionych tj. 48% stanowią pracownicy ze znacznym doświadczeniem zawodowym o stosunkowo dużym stażu pracy w granicach 15-25 lat. Jedynie 7 pracowników, to osoby pracujące zawodowo nie dłużej niż 5 lat. Skrajnie małą grupę stanowią pracownicy z ponad 35 letnim stażem pracy. W 1999r. średni wiek pracowników Spółki wynosił 40,6 lat, a w 2002 r. 40,9 lat. Najliczniejszą grupę stanowią pracownicy w przedziale wiekowym 40-44 lata. Ze względu na brak jednolitych zasad rekrutacji pracowników z zewnątrz Spółki od kilku lat firma ma do czynienia z niepokojącym zjawiskiem „starzenia się” załogi. Wobec dużych rezerw na lokalnym rynku pracy, przewidywany odpływ siły roboczej na Zachód wskutek ujemnego przyrostu na rynkach pracy UE, wydaje się nie być groźny dla przedsiębiorstwa.
Istnieje pilna potrzeba usystematyzowania elementu polityki personalnej jakim jest zarządzanie szkoleniami, uświadomienia sobie znaczenia szkoleń a także zaprojektowania procesu szkoleniowego, szczególnie w zakresie skorelowania planowania szkoleń ze strategią firmy oraz kompleksowej oceny efektywności szkoleń.
Obrót i finanse
W Przedsiębiorstwie Przemysłu Spożywczego „Chips” S.A. w Y zestawia się kalkulacyjny rachunek zysków i strat.
Dużym atutem przedsiębiorstwa z punktu widzenia finansowego to płynność finansowa, dobra opinia w bankach, trwała zdolność do generowania nadwyżki finansowej, doświadczenie zawodowe, dobrze zorganizowana sprawozdawczość finansowa. Słabe strony to struktura bilansu, zbyt małe obroty w stosunku do sumy bilansowej (zbyt mała produktywność majątku); brak systemu windykacji należności, wysoka kwota należności nieściągalnych
Wymagania gospodarki rynkowej, rosnąca konkurencja wymuszają na przedsiębiorstwie zmianę stylu zarządzania w kierunku racjonalności i efektywności gospodarowania.
Przychody ze sprzedaży produktów i towarów pod względem wartościowym
i ilościowym kształtowały się na różnym poziomie. W latach 1997-2001 ogólna wartość przychodów ze sprzedaży zmalała o 39,7%. Składają się na to bardzo zróżnicowane zmiany w czasie i przestrzeni poszczególnych grup wyrobów. Najważniejszy wpływ na spadek sprzedaży ogółem na przełomie prezentowanych lat miało ograniczenie przedmiotu działalności gospodarczej Spółki z tytułu przeprowadzanych działań restrukturyzacyjnych. W analizowanym okresie największe przychody ze sprzedaży wystąpiły w latach 1997, 1998 i 2000. W 1997 r. i 1998 r. działalność Spółki prowadzona była w trzech podstawowych branżach, tj. piwowarskiej, ziemniaczanej i produkcji pasz dla zwierząt. Największy udział w sprzedaży w latach 1997-1998 miała sprzedaż piwa, następnie wyrobów ziemniaczanych i pasz (w granicach 20%). W roku 1999 nastąpił spadek sprzedaży ogółem o 17%, w związku ze sprzedażą w grudniu 1998r. Wytwórni Pasz oraz spadkiem sprzedaży piwa. Natomiast sprzedaż wyrobów ziemniaczanych począwszy od 1999 r. z każdym rokiem wzrastała.
W 2001 roku przychody ze sprzedaży ogółem zmniejszyły się o 38,7% w związku z dalszym ograniczeniem działalności dotyczącej branży piwnej. W 2001 r. roku Spółka prowadziła działalność tylko w branży ziemniaczanej. Przychody z tej działalności w stosunku do roku poprzedniego wykazują wzrost o 4,2%.
Przychody ze sprzedaży wyrobów branży ziemniaczanej ogółem w badanym okresie wzrosły o 56,9%. W poszczególnych latach dynamika sprzedaży i jej udział kształtowały się na różnym poziomie. Najwyższy wzrost tej grupy wyrobów Spółka uzyskała w 1999 r. (wzrost o 25,6% w stosunku do roku 1998) i 2000 r.(wzrost o 22,4% w relacji do poprzedniego roku). Powyższe wzrosty osiągnięte zostały w wyniku zwiększenia ilości i wartości sprzedaży wyrobów ziemniaczanych i hydrolizatów skrobiowych. Wysokie tempo wzrostu sprzedaży wyrobów branży ziemniaczanej w 1999 r. i 2000 r. przyczyniło się do zwiększenia udziału tej grupy wyrobów w przychodach ogółem (1999 r.: 49,1% i 2000 r.: 53,4%).
Na przełomie lat 1997-2001 dominującą pozycję w strukturze przychodów branży ziemniaczanej ogółem Spółki stanowiła przede wszystkim sprzedaż skrobi ziemniaczanej, krochmalu i glukozy krystalicznej. W badanym okresie w strukturze przychodów branży ziemniaczanej udział sprzedaży powyższych asortymentów kształtował się na następującym poziomie: skrobia ziemniaczana: 23,9% - 49,3%, krochmal: 5,6% - 21,3% i glukoza: 17,7% - 30,9%.
Głównym czynnikiem, mającym wpływ na kształtowanie się sprzedaży w poszczególnych grupach wyrobów firmy było mocne uzależnienie branż Spółki od dużych wahań koniunktury oraz plonów na rynkach płodów i produktów rolno-spożywczych. Następnie, duży wpływ miała sezonowość produkcji i sprzedaży wyrobów, zależnej od warunków atmosferycznych oraz sezonu turystycznego. Ważnym czynnikiem jest również wykorzystanie przez Spółkę jak największych zdolności produkcyjnych oraz dążenie do ich powiększenia poprzez działania inwestycyjne w celu zdobycia szerszego obszaru sprzedaży i utrzymania się na rynku. Istotna jest również kondycja finansowa firmy, pozwalająca na lepszą i wydajną produkcję poprzez możliwość realizacji koniecznych działań inwestycyjnych.
Konkurencja
Międzynarodowa konkurencja staje się coraz bardziej zacięta i przybiera coraz to nowe formy. Restrykcje, sankcje i inne formy dyskryminacji stosowane wobec niektórych krajów mogą czasowo ograniczać szanse rozwojowe przedsiębiorstw, zmieniać nasilenie konkurencji i zakres kooperacji międzynarodowej.
Mające nastąpić przystąpienie Polski do UE może stanowić poważne zagrożenie dla branży skrobiowej, gdyż jest ona znacznie słabsza ekonomicznie i technologicznie od swojego unijnego odpowiednika. Szansą płynącą z członkostwa w UE może być oczekiwana duża poprawa koniunktury gospodarczej i wzrostu zamożności społeczeństwa, czego dowodem mogą być wszystkie kraje które ostatnio przystąpiły do UE.
Do celów przemysłowych, do przetwórstwa skrobi największy wolumen ziemniaków przeznaczany jest w Unii Europejskiej dlatego produkcja skrobi ziemniaczanej skoncentrowana jest głównie w Europie. W innych regionach świata produkcja jest niewielka. Obecnie wielkość produkcji skrobi jest w UE jest limitowana na poziomie 1,8 mln ton, co stanowi około 25% ogółu produkcji skrobi w Europie. Udział skrobi ziemniaczanej w światowej produkcji skrobi jest niewielki i waha się w granicach 6-7 %.
W warunkach coraz większej konkurencji jedyną szansą utrzymania się na rynku jest poprawa jakości produkowanych wyrobów. Aby ją osiągnąć niezbędne jest systematyczne badanie surowca , półproduktów i gotowych produktów oraz wykorzystywanie wyników tych badań do eliminowanie przyczyn obniżających jakość.
Polityka jakości stworzona i realizowana przez firmę pozwala w pełni wykorzystać jej potencjał oraz zapewnia wysoką pozycję przedsiębiorstwa na rynku skrobi i wyrobów skrobiowych.
Klienci
Ostatnio bardzo znaczącym staje się trend określany jako tzw. zdrowy styl życia, wymuszający produkcję tzw. zdrowej żywności. Jest to szansa dla nowych branż produkujących taką żywność jak również i tych starszych. Istotnym jest również fakt coraz większej wrażliwości społeczeństwa na ochronę środowiska naturalnego.
Aktualne trendy demograficzne w postaci tzw. „starzenia się” społeczeństwa oraz spadek odsetka zatrudnionych w rolnictwie będą miały pozytywny wpływ na spożycie tzw. „zdrowej żywności”, gdyż to właśnie ludzie starsi i zatrudnieni poza rolnictwem zwracają większą uwagę na zdrowy tryb życia. Jest to kolejny argument za ukierunkowaniem się na produkcję ekologicznych wyrobów w oparciu o czyste genetycznie ziemniaki pozyskiwane z czystego ekologicznie rejonu. Mając na uwadze determinanty otoczenia społecznego oraz fakt produkowania skrobi z czystych genetycznie ziemniaków pozyskiwanych w rejonie „zielonych płuc Polski”, należy w tym otoczeniu szukać szansy dla firmy.
Głównymi importerami skrobi ziemniaczanej obecnie są kraje Europy Środkowej i Wschodniej (Rosja, Białoruś, Ukraina), Stany Zjednoczone oraz kraje Dalekiego Wschodu. Spośród Krajów Azjatyckich pierwszą pozycję zajmuje Japonia, która kupuje corocznie w granicach 40 tys. ton skrobi ziemniaczanej. Inni znaczący odbiorcy w tym rejonie świata to Hong Kong, Chiny, Tajwan i Tajlandia.
Wykorzystując dogodne położenie Spółka „Chips” większość sprzedaży eksportowej kieruje do państw byłego ZSRR. Głównym odbiorcami skrobi ziemniaczanej jest Białoruś, Łotwa i Rosja oraz Daleki Wschód i Ameryka Południowa. Prawie cały wolumen eksportowanego towaru spółka sprzedaje w oparciu o kontrakty eksportowe podpisywane każdego roku. Przez lata współpracy spośród importerów wyłoniła się grupa firm stale współpracujących. Swoje przedstawicielstwa spółka posiada w Białorusi, Łotwie i Nigerii i korzystając z kanałów dystrybucyjnych tych firm oferuje pośrednio swoje produkty.
Na podstawie przeprowadzonych analiz prognozuje się stały wzrost eksportu produktów skrobiowych. Udział w rynku eksportowym polskich producentów produktów skrobiowych w dużej mierze zależeć będzie od przyznanych kwot produkcyjnych. Dla utrzymania wzrostu przychodów z eksportu w ramach nowych limitów produkcji planuje się stały wzrost udziału w eksporcie skrobi modyfikowanych.
2