MAKROEKONOMIA - nauka o gospodarce jako całości, zajmująca się powiązaniami między różnymi częściami gospodarki, a nie analizą elementów - tak jak w przypadku mikroekonomii.
„Teoria ekonomii nie dostarcza zbioru stwierdzeń możliwych do bezpośredniego zastosowania w polityce. Jest to raczej metoda niż doktryna, narzędzie umysłu, technika myślenia, która pozwala jej użytkownikowi na wyciągnięcie poprawnych wniosków.” J.M. Keynes
PROBLEMY EKONOMICZNE A SZKOŁY W EKONOMII
Studiowanie ekonomii wymaga od słuchacza zapoznania się z poglądami przedstawicieli różnych szkół ekonomicznych dotyczących różnorodnych zjawisk i problemów gospodarczych, a następnie wyrobienie sobie własnego zdania na dany temat.
Szkoły makroekonomiczne zajmują się kształtowaniem makroekonomicznych kierunków polityki w celu osiągnięcia maksymalnego poziomu zatrudnienia, produkcji, wzrostu gospodarczego, stabilności cen itp.
Szkoła klasyczna - posługuje się teorią makroekonomiczną zakładającą, że gospodarka w długim okresie, o ile nie będzie się zakłócać jej funkcjonowania, doprowadzi do równowagi i neutralności pieniądza.
Ekonomiści keynesowscy - uważali, że gospodarka z natury ma charakter niestabilny i wymaga stosowania aktywnych, doraźnych posunięć polityki gospodarczej rządu w celu wyeliminowania bezrobocia i inflacji.
Posunięcia takie jak : podniesienie ogólnego poziomu wydatków. Zmniejszenie podatków, obniżenie stóp procentowych, mają wpłynąć na popyt na inwestycje przez to i na produkcje.
Według Keynesa, zwiększenie i obniżenie poziomu wydatków rządu czy też podatków wywiera wpływ (mnożnikowy) na poziom dochodu narodowego. Zwiększenie wydatków (G) zmienia jednak w większym stopniu dochód narodowy niż gdy nastąpi zmniejszenie podatków (T)(zał. T = G).
Prawo Keynesa - `popyt tworzy swą własną podaż' tz. popyt na dobra i usługi tworzy równą produkcję tych dóbr i usług.
Ekonomia klasyczna i keynesiści postrzegają inflację jako problem popytu.
Monetaryści (nowa ekonomia klasyczna) - makroekonomiczna teoria, która postuluje nieaktywną politykę gospodarczą. Uważają, że gospodarka ze swej natury ma charakter stabilny i zwykle powraca do swego stanu naturalnego po każdym okresie przejściowej nierównowagi.
Ekonomia podaży - problemy bezrobocia i inflacji związane były z problemem podaży.
Szkoła racjonalnych oczekiwań - mówi o tym, że ludzie działają we własnym interesie i modyfikują swe działania zgodnie z posiadaną wiedzą o rzeczywistości.
Teoria dochodu pernamentnego (M. Fridmana)
Podstawą decyzji konsumenta dotyczących ich wydatków jest przeciętny poziom dochodu w długim okresie. Doraźne zmiany są oceniane przejściowo.
Teoria cyklu życia (Modiglianich) również dowodzi, że decyzje o konsumpcji są podejmowane na podstawie dochodu przeciętnego, a nie bieżącego (przewidują ile zarobią w ciągu życia i stabilizują poziom konsumpcji).
ĆWICZENIA 1
OKRĘŻNY PRZEPŁYW DÓBR I USŁUG ( lub PRODUKTU I DOCHODU NARODOWEGO )
Jednostki, które działają w gospodarce zwane są podmiotami gospodarczymi lub mikropodmiotami. Prawidłowościami, które rządzą zachowaniem mikropodmiotów są przedmiotem badań mikroekonomii. Jeśli zgrupujemy odpowiednie mikropodmioty w jedną klasę - sektor gospodarki, i zaczniemy badać zachowanie całej grupy, to wtedy mówimy, że mamy do czynienia z problemami makroekonomicznymi.
Grupy podmiotów gospodarczych:
gospodarstwa domowe
przedsiębiorstwa niefinansowe
instytucje finansowe
rząd
zagranica
Naszym pierwszym zadaniem jest pokazanie powiązań między tymi sektorami oraz dokonujących się między nimi przepływów, o charakterze rzeczowym oraz finansowym. Pierwszym ekonomistą, który zajmował się tym problemem był F. Quesnay (1694 - 1774)
Pozycja wyjściowa:
dwie klasy podmiotów: gospodarstwa domowe i firmy
dwa rodzaje rynków: rynek dóbr i usług finalnych oraz rynek czynników produkcji.
DOBRO FINALNE - dobro nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to dobra konsumpcyjne zakupione przez gosp. domowe, albo dobra kapitałowe zakupione przez firmy
DOBRO POŚREDNIE - dobro częściowo przetworzone
WARTOŚĆ DODANA - przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji.
Obliczamy WD = przychody - koszty rzeczowe
UPROSZCZONE SCHEMATY PRZEPŁYWÓW
dobra i usługi dobra i usługi
wydatki całkowite całkowite wydatki
NP
NI
wynagrodzenie wynagrodzenie
czynniki produkcji czynniki produkcji
Gdy zmierzymy przepływające od firmy do gospodarstw domowych dobra i usługi (np. w ciągu 1 roku), to otrzymamy miarę nazywaną Produktem Narodowym NP.- National Produkt
PRODUKT NARODOWY - jest miarą pieniężnej wartości wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w danym okresie. W długim okresie jest on zdeterminowany elementami podażowymi, a w krótkim elementami popytowymi (przy danej ich podaży)
Alternatywną miarą wielkości gospodarki jest Dochód Narodowy NI - National Income
DOCHÓD NARODOWY - jest sumą wszystkich dochodów otrzymanych przez gospodarstwa domowe a stanowiące koszt wytworzenia dóbr finalnych czyli jest sumą wynagrodzeń czynników produkcji
Wzbogacamy naszą gospodarkę o instytucje finansowe (banki, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne, ...). Część dochodu gospodarstw domowych, która zostaje po opłaceniu konsumpcji - C , jest oszczędzana S - saving, i składowana w instytucjach finansowych. Te oszczędności są transponowane dalej do firm w postaci kredytów, które zamieniane są na inwestycje I oraz rządowi w razie deficytu (tylko NBP).
Następnie wzbogacamy naszą gospodarkę o rząd.
Podstawowymi funkcjami rządu są:
organizacja prawnych ram działania gospodarki (np. regulacja działania prywatnych przedsiębiorstw),
stabilizowanie gospodarki,
redystrybucja (transfer) dochodów,
dostarczanie dóbr publicznych.
Podstawowym źródłem dochodu dla rządu są podatki (taxes - T), które płyną od gospodarstw domowych i firm. Rząd zgromadzone pieniądze następnie wydatkuje. Wydatki rządu to: wydatki na zakup dóbr i usług - G, transfery - B np. stypendia, zasiłki.
Wprowadzimy również do modelu zagranice czyli dla naszej gospodarki - ROW resztę świata. Po otwarciu gospodarki, rynki krajowe są dostępne dla zagranicy, a zagraniczne dla naszych podmiotów krajowych. Musimy zatem uwzględnić:
eksport X (dobra i usługi, które my wywozimy za granicę) i
import Z (dobra i usługi, które przywozimy z zagranicy).
NX oznaczenie eksportu netto, tzn. (X - Z)
Td podatki od osób fizycznych (bezpośrednie)
Te podatki pośrednie
G - T oszczędności rządowe (deficyt budżetowy lub nadwyżka)
S - I oszczędności prywatne
ĆWICZENIA II
RACHUNKOWOŚĆ SPOŁECZNA
Mierzenie produktu, dochodu narodowego i innych związanych z nimi kategorii nazywane jest rachunkowością społeczną (Social Accounting).Początki rachunkowości sięgają końca XVII wieku i łączą się z nazwiskami angielskich ekonomistów: W Pettii i G King. Po II w. Św. Komisja Statystyczna ONZ opracowała i poleciła swym członkom wprowadzić w życie ujednolicony system opracowywania i prezentacji danych ( System of National Accounts - SNA ). SNA przechodzi od czasu do czasu zmiany pozwalające dostosować statystyki do zmieniającej się rzeczywistości gospodarczej. Wersje rachunków prowadzonych przez poszczególne kraje różnią się nieco od siebie. My będziemy zapoznawać się z wersją amerykańską.
Rysunek
Podstawowe kategorie SNA
A
Ib
In Te
Td
G G - Tk +G%
- Zk C%
- Ub +B
C C C
NX0 NX0 S
NX1 NX1 NX1
GDP GNP NNP NI PI DPI
GDP - Gross Domestic Product - Produkt Krajowy Brutto
GNP - Gross National Product - Produkt Narodowy Brutto
NNP - Net National Product - Produkt Narodowy Netto
NI - National Income - Dochód Narodowy
PI - Personal Income - Dochody Osobiste
DPI - DI - Disposable (Personal) Income - Dochody Osobiste po opodatkowaniu czyli rozporządzalne
GDP = GNP - Yrow
- mierzy produkcję wytworzoną przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest właścicielem
GNP = GDP + Yrow
GNP = NNP + A
GNP = C + G + NX + I brutto
GNP = NI + Te + A
- miernik całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji
A = I brutto - I netto
- zużycie kapitału trwałego
NNP = GNP - A
NNP = C + G + NX + I netto
NNP = NI + Te
NI = NNP - Te
- Te to takie, które nakładane są na transakcje, a nie bezpośrednio na podmioty gospodarcze. Dlatego NI często nazywamy NI w cenach producenta, a NNP jest wyliczany w cenach, które płaci konsument.
PI = NI - [ Tk + Zk + Ub ] + [B + G %]
PI = NI - elementy NI, które nie trafiają do rąk gospodarstw domowych + elementy dochodu gospodarstw domowych., które nie są elementami NI
DPI = PI - Td
DPI = S + C
- wielkość ta informuje nas, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki (konsumpcje) i oszczędności
Aby nasze pomiary np. produktu narodowego nie zależały od wzrostu cen, należy nominalny ( tj. wyrażony w cenach bieżących ) podzielić przez odpowiedni indeks cen. Taka procedura nazywa się deflowaniem i w wyniku jej otrzymujemy produkt narodowy w wyrażeniu realnym, tzn. w cenach stałych.
DEFLATOR GNP = ( GNP nominalny / GNP realny ) x 100
GNP realny = GNP nominalny - skutki inflacji
Indywidualne wskaźniki
Stopa wzrostu Sw czyli przyrost względny = Δpx/px0 →Δpx = px1 - px0 to jest przyrost bezwzględny
Indeks cen = px1/px0 = 1 - Sw
Agregatowy indeks cen
Indeks cen Laspeyresa i Paaschego np. z roku 1997/1996
Σ p1 q # p 1I q # + p1II q #
Σ p0 q # p0 I q # + p0 II q #
p - ceny
q - ilości
0 - rok bazowy 1996
1 - rok badany 1997
I - pierwsze dobro
II - drugie dobro
# = 0 - bierzemy ilości z roku bazowego przy liczeniu indeksu Laspeyresa
# = 1 - bierzemy ilości z roku badanego przy liczeniu indeksu Paaschego
Indeksy L. i P. mówią o tym jak zmieniłaby się łączna wartość wszystkich towarów w momencie badanym w stosunku do roku bazowego, gdyby ilości poszczególnych towarów były w obu porównywalnych momentach jednakowe, tzn. zmiana wartości występuje wyłącznie na skutek zmiany cen.
ĆWICZENIA III
MODEL KEYNESA
Jednym z pierwszych, którzy badali procesy konsumpcji był słynny ekonomista J.M. Keynes (1883 - 1945). Zajmował się on krótkim okresem, („w długim wszyscy będziemy martwi”)w którym akceptowana jest rola popytu, a podaż jest dana (egzogeniczna) i występuje zał stałości cen.
Zał AS ≡ GNP ≡ NNP ≡ Y = C + I + G + NX ≡AD
Czynniki, które determinują wielkość dochodu i produktu narodowego to:
globalny popyt (spadek popytu powoduje spadek produkcji)
popyt konsumpcyjny
Funkcja konsumpcji - pokazuje poziom zamierzonej konsumpcji całkowitej przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych
Funkcja oszczędności - zamierzone oszczędności przy każdym poziomie dochodów osobistych rozporządzalnych
Krańcowa skłonność do konsumpcji MPC marginal propensity to consume jest pierwszą pochodną funkcji konsumpcji. Interpretując to graficznie, MPC jest to (β) nachylenie krzywej konsumpcji = arc tg b = tg - 1. Skoro 0 < b < 1, to 00 < β < 450 . Interpretacja ekonomiczna brzmi: część każdego dodatkowego zł rozporządzalnego dochodu, którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na wzrost konsumpcji. Według badań empirycznych w długim okresie czasu MPC zwykle kształtuje się w granicach 0.80 - 0.85.
Średnia skłonność do konsumpcji APC average propensity to consume to część całego dochodu przeznaczona na konsumpcje.
Konsumpcja autonomiczna (a)- zamierzona konsumpcja przy zerowym poziomie dochodu. Konsumpcja autonomiczna nie zależy od dochodu.
Krańcowa skłonność do oszczędności MPS marginal propensity tosave. Graficznie to kąt nachylenia funkcji oszczędności γ = arc tg (1 - b). Ekonomicznie - część dodatkowego dochodu przeznaczona na oszczędności. Według badań empirycznych w długim okresie czasu MPS zwykle kształtuje się w granicach 0.15- 0.20.
Mnożnik (Mn)-. Informuje on jak zmieni się produkcja przy zmianie w popycie globalnym np. wydatków inwestycyjnych (jest on większy od 1). Kres spadku produkcji wyznacza mnożnik. Im mnożnik mniejszy tym perspektywy ekonomiczne są gorsze.
Krańcowa skłonność do importu (MPI - f) - pokazuje, jaką część każdego dodatkowego pieniądza dochodu narodowego podmioty krajowe chcą wydawać na dodatkowy import.
Narzędzia polityki fiskalnej: podatki, wydatki rządowe, transfery
Narzędzia polityki monetarnej, to takie które wpływają na podaż pieniądza na rynku czyli manipulowanie stopą procentową, dodruk pieniądza operacje otwartego rynku.
FUNKCJA KONSUMPCJI
C = a + b Y gdzie a > 0, 0 < b < 1
C = a + b Yd GDZIE Yd = Y + B - tY
FUNKCJA OSZCZĘDNOŚCI
S = - a + (1 - b)Y
Y = C + S
MPC = b = ΔC / ΔY
( 1- MPC ) = MPS
MPC + MPS = 1
APC = C / Y
ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY APC I MPC
APC = C /Y = ( a + b Y) / Y = (a / Y) + MPC
Ponieważ a > 0 i Y > 0, to (a/Y) > 0
Więc
APC > MPC
• MNOŻNIKI
Mn = 1 / 1 - MPC
Mn = 1 / 1 - MPC ( 1 - t )
Mn = 1 / 1- MPC ( 1 - t ) + MPI
Globalny popyt
Dla uproszczenia w tym modelu przyjęto założenia, że inwestycje, wydatki rządowe i eksport netto to funkcje stałe. Wiadomo bowiem, że w rzeczywistości np. inwestycje zależą od: spodziewanych kosztów, efektów inwestycyjnych tzn. od planowanej rentowności, a np. wydatki rządowe zależą od rządzącej opcji politycznej.
Krótkookresowa równowaga
gospodarcza
Zatem gospodarka według tego model jest w równowadze gdy:
1. AS = AD war. równowagi
2. AS ≡ Y podaż egzog.
3. AD ≡ C = I pl AD w zamkniętej gospodarce
4. C = a + bY f. konsumpcji
5. I = I0 f. inwestycji
1'. Y = C + Ipl 4.5.→ Y = a + bY + I0
ĆWICZENIA 4
WSPÓŁCZESNY SYSTEM BANKOWY
Do tej pory braliśmy pod uwagę jedynie rynek realny tzw. rynek dóbr i usług. Obecnie rozszerzymy analizę o równowagę na rynku pieniężnym.
SYSTEMY BANKOWE
Zasadniczo na świecie istnieją dwa modele bankowości:
anglosaski (USA, Wielka Brytania), który opiera się na bankach wyspecjalizowanych: inwestycyjnych, hipotecznych, oszczędnościowych, itd. W modelu tym działalność banków komercyjnych jest oddzielona od działalności banków inwestycyjnych. Banki komercyjne koncentrują się przede wszystkim na przyjmowaniu oszczędności i udzielaniu kredytów. Źródłem dochodów dla banku komercyjnego jest różnica w oprocentowaniu kredytów a depozytów. Natomiast działalność banków inwestycyjnych skupia się na pośrednictwie finansowym. Oferta produktowa bankowości inwestycyjnej to: działalność analityczna, architektura i gwarantowanie emisji papierów wartościowych, operacje na rynku wtórnym, inwestycje bezpośrednie, przedsięwzięcia udziałowe wysokiego ryzyka (venture capital), własne zaangażowanie kapitałowe, zarządzanie aktywami, fuzje i przejęcia, doradztwo finansowe, pochodne instrumenty finansowe. Zakres usług finansowych w modelu anglosaskim, przekształconego w holding finansowy, zbliża się do modelu banku uniwersalnego.
kontynentalny (Niemcy, Austria, Francja, Szwajcaria, kraje skandynawskie), jest to model bankowości uniwersalnej, w którym jeden podmiot świadczy jak najszersze usługi na rynku finansowym, tzn. poczynając od prowadzenia konta osobistego poprzez inwestycje na rynku kapitałowym, aż po sprzedaż polis ubezpieczeniowych. Obsługuje on strefę detaliczną i hurtową. U podstaw koncepcji banku uniwersalnego leży przekonanie, że tylko szeroka oferta usług finansowych w ramach jednej instytucji bankowej pozwala na utrzymanie ustabilizowanej klienteli
Podział ten pokrywa się ze znaczeniem rynków kapitałowych w gospodarkach poszczególnych krajów. W Stanach Zjednoczonych kapitalizacja giełdy to 55% GNP, w UK to 95%, w Niemczech natomiast mniej niż 25% GNP.
Banki to firmy usług finansowych. Ich sukces zależy od ich zdolności do identyfikowania popytu na usługi finansowe zgłaszane przez ludność, wytwarzania tych usług w efektywny sposób oraz sprzedawania ich po konkurencyjnych cenach.
BILANS BANKU
Aktywa (zakumulowane przeznaczenie funduszy) |
Pasywa i kapitał własny (zakumulowane źródła funduszy) |
|
|
PRZECIĘTNA STOPA PROCENTOWA
Σkj=1 zj nj rj
r =
Σkj=1 zj nj
gdzie n1 to pierwszy okres dla którego stopa procentowa wynosiła r1 a wpłacona suma z1
PRZYSZŁA WARTOŚĆ PIENIĄDZA. PROCENTOWANIE SKŁADOWE
Na rachunku oprocentowania składowego odsetki są kapitalizowane (Osk) czyli oprocentowywane. Kwota odsetek nawet przy tej samej kwocie wkładu pierwotnego (K0) wzrasta z okresu na okres i to coraz szybciej.
Kn = K0 (1+ r)n kapitał po n latach
Osk = Kn - K0 odsetki skapitalizowane
On = K0 (1+ r)n - 1 r odsetki w jakimś roku
KAPITALIZACJA Z OPROCENTOWANIEM ZMIENNYM
Kn = K0 (1+ r1)n1 (1+ r2)n2 (1+ r3)n3...........
gdzie n1, n2 ...to okres na jaki złożono kapitał przy danej stopie procentowej r1, r2, ....
KAPITALIZACJA ODSETEK m RAZY W ROKU
Knm = K0 (1+ (r/m))nm kapitał na koniec n-tego roku
rm = r / m stopa względna lub zgodna, m ilość okresów
ZMIENNA STOPA PROCENTOWA PRZY m-krotnej KAPITALIZACJI
Kn = K0 (1+ (r1/m))m (1+ (r2/m))m........... (1+ (rn/m))m
gdzie r1, r2,... oznacza kwoty w kolejnych latach
BANK CENTRALNY natomiast jest:
bankiem banków
bankiem państwa
bankiem emisyjnym
ponadto to lender of last resort.
Narzędziami polityki monetarnej banku centralnego są:
ustala RRR,
stopę redyskontową,
prowadzi operacje otwartego rynku (skup / sprzedaż rządowych papierów wartościowych pomiędzy BC a publicznością niebankową)
POŁĄCZENIE RYNKU DÓBR I USŁUG Z RYNKIEM BANKOWYM
Wpływ zmian wydatków państwa, podatków, deficytu budżetowego oraz pożyczania środków przez państwo, czyli operacji fiskalnych na banki oraz instytucje działające na rynkach finansowych:
wzrost wydatków państwa prowadzi zwykle do wzrostu dochodów w sektorze publicznym, co powoduje wzrost zarówno poziomu wkładów bankowych, jak i popytu na kredyt, prowadząc potencjalnie do nasilenia tempa wzrostu aktywności gospodarczej i prawdopodobnie do inflacji.
kiedy wzrost wydatków państwa musi być sfinansowany przez pożyczki, wtedy występuje tendencja do podnoszenia stóp procentowych w miarę jak popyt państwa na kredyt dokłada się do prywatnego popytu na kredyt, stawiając banki pod zwiększonym naciskiem, płynącym z chęci zaspokojenia wszystkich w środki finansowe. Ponadto pożyczanie oraz wydatkowanie dodatkowych środków przez państwo zwiększa globalny popyt na wyroby oraz usługi gospodarcze. Początkowo może to wywołać większą inflację.
Decyzje o podniesieniu podatków oraz ograniczeniu deficytu budżetowego prowadzą przeważnie do ograniczenia środków pożyczanych przez Ministerstwo Finansów i potencjalnie oddziałują w kierunku obniżenia stóp procentowych. Dochody sektora prywatnego, poziom wydatków bankowych oraz popyt na kredyt przypuszczalnie również ulegają obniżeniu. W takich okresach istnieje zwykle mniejsze ryzyko inflacji, co utrzymuje stopy procentowe n niższym poziomie i może prowadzić do ich obniżenia.
Każdy bankowiec starając się podejmować trafne decyzje nie może ignorować skutków działania tych czynników.
ĆWICZENIA 5
PIENIĄDZ
Pieniądz - środek wymiany, powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się z zobowiązań
Funkcje pieniądza
powszechny środek wymiany (najpierw wymiana towar za towar, później towar - pieniądz - towar)
jednostka rozrachunkowa (jednostka miary - ceny, prowadzenie rozliczeń)
środek tezauryzacji (środek przechowywania wartości - zakupy w przyszłości)
miernik odroczonych płatności (przyszła wartość długu, zobowiązania)
Rodzaje pieniądza
towarowy (złoto, srebro, tkaniny, zęby)
symboliczny (nota, banknot)
bezgotówkowy (elektroniczny, bankowy, żyrowy)
Popyt na pieniądz (inaczej zapotrzebowanie pieniądza) określony jest przez:
stopę procentową
poziom cen
realny dochód
Motywy trzymania pieniądza w domu
motyw transakcyjny (synchronizacja wpływów i wydatków, `chcemy coś kupić')
motyw przezornościowy (na nieprzewidziane wydatki, `a nuż coś rzucą')
motyw spekulacyjny (część aktywów przynosi zysk)
motyw portfelowy (dywersyfikacja ryzyka - część aktywów w akcjach, część w gotówce, na lokatach terminowych)
Wzór wyrażający realne zasoby pieniądza, pełny, wygląda więc następująco:
MD / P = kY - hR k,h > 0 lub l0 + l1Y - l2R , l0, l1, l2 > 0 równanie to obrazuje rynek finansowy
MD / P oznaczamy również jako litera L (liquidity) jest więc funkcją L (R,Y)
Równowagę na rynku pieniądza przedstawia krzywa LM, która pokazuje nam dodatnią zależność między R i Y.
Równowaga na rynku dóbr jest wyrażona przez model Keynesa, Y = C + I + G + NX = a + bY + I + G + NX
i pokazuje ujemną zależność między R i Y, nazywamy tą krzywą, krzywą IS
Podaż pieniądza
= całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniężnych = pieniądz w obiegu + wkłady + kredyty = zasób pieniądza + kredyty
Mnożnik pieniężny = 1/RRR = 1/ (1- q) (w nieskończoności suma)
Mn = (cp + 1) / (cp + cb) (C/D +1) / (C/D + R/D)
M = C + D & H = C + R M/H = (C + D) / (C + R)
M = H * [(C + D) / (C + R)] [(C/D +1) / (C/D + R/D)]*H
M(1)= H * Mn
Wyjaśnienie symboli:
M - zasób pieniądza lub podaż pieniądza
D - depozyty w bankach
C - gotówka u publiczności
R - rzeczywiste rezerwy banków = stopa rezerw * D
H - baza monetarna lub zasób pieniądza wielkiej mocy (gotówka, rządowe papiery wartościowe, rezerwy banków komercyjnych)
cp - zamierzona stopa rezerw gotówkowych sektora prywatnego
cb - zamierzona stopa rezerw gotówkowych w banku
Mn - mnożnik kreacji pieniądza (skłonność do posługiwania się gotówką)
M1 - podaż pieniądza (mnożnik ekspansji kredytowej)
RRR(requied reserve ratio) - stopa rezerw obowiązkowych
C/D - decyzja obywateli, ich preferencje
R/D - decyzja banków
Równanie obiegu pieniądza
MV = PY , M / P = Y / V , V = PY / M
Wyjaśnienie symboli:
M / P - realna podaż pieniądza
Y / V - realny popyt na pieniądz
PY - nominalny dochód narodowy
Równowaga na rynku pieniądza
zachodzi, gdy:
(popyt na pieniądz = podaż pieniądza)
MD = MS
a w kategoriach realnych gdy:
MD / P = MS / P
BC (bank centralny) decyduje tylko o (podaży nominalnej) M
Miary ilości pieniądza w zależności od płynności
Pojęcie płynności : dochód za możliwość dyspozycji (gotówka płynna ale dochód 0, przy obligacjach mała płynność ale przynoszą jakiś zysk)
M0 - baza monetarna
M1 - M0 + wkłady na żądanie `a vista'
M2 - M1 + wkłady terminowe + długoterminowe `małe'
M3 - M2 + długoterminowe `duże'
PSL2 (private sector liquidity) - M3 + bony skarbowe, obligacje długoterminowe, wkłady budowlane, odpisy podatkowe
ANEKS do krzywej AD
Efekt wypychania
wprowadzenie `t' stopy podatkowej wpływa na nachylenie AD, zatem wzrost G może być skompensowany
in minus nachyleniem AD
na położenie AD wpływa C, I, G, NX
na nachylenie AD wpływa t, MPC
Popyt inwestycyjny
(był on dotychczas autonomiczny) teraz uzależniamy go od stopy procentowej
Stopa procentowa dwoma kanałami oddziałuje na AD - przez konsumpcje `C' i inwestycje `I'
Mechanizm transmisji (współzależność podaży pieniądza i popytu globalnego oraz stopy procentowej)
M R I AD
Mechanizm ten łączy rynek dóbr i usług z rynkiem pieniądza
Zjawisko wypychania
G [AD0 AD1] Y MD R I AD
Wypieranie polega na ograniczeniu wielkości popytu
konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora prywatnego
pod wpływem wzrostu wydatków państwa, który
powoduje zwiększenie rozmiarów popytu globalnego
i w konsekwencji wzrost stopy procentowej
Ten mechanizm również połączył rynek dóbr z
rynkiem pieniądza
Równowagę na rynku dóbr i pieniądza obrazuje
model IS - LM, który obrazuje skutki polityki fiskalnej i monetarnej.
ĆWICZENIA / ANEKS do IS - LM
Cele i narzędzia polityki gospodarczej
Kryterium |
Rodzaje narzędzi polityki gospodarczej |
Sposób przekazu preferencji rządu do:
|
Narzędzia pośrednie
Narzędzia bezpośrednie
|
Cele polityki gospodarczej
|
Narzędzia makroekonomiczne wpływają na:
Polityka makroekonomiczna
Narzędzia mikroekonomiczne wpływają na:
Polityka mikroekonomiczna
|
MODEL RÓWNOWAGI NA RYNKU TOWAROWO - PIENIĘŻNYM IS - LM (synteza neoklasyczna
Hicksa - Mundella, która zawiera główne postulaty klasyków i keynesistów)
Model pozwala wyznaczyć taką jedyną kombinacje dochodu i stopy procentowej, która prowadzi do równoczesnej równowagi na rynkach dóbr i pieniądza (rys. 1 punkt E). Model ten jest zasadny dla krótkiego okresu.
LM ( liquid money - płynność pieniądza ) równowaga na rynku pieniężnym
LM jest zbiorem wszystkich kombinacji dochodu i stopy procentowej, przy której rynek pieniężny znajduje się w równowadze.
Nachylenie LM zależy do wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej (k/h).
IS ( investment - saving - inwestycje - oszczędności) równowaga na rynku dóbr
IS jest zbiorem wszystkich kombinacji dochodu i stopy procentowej, przy której rynek dóbr i usług znajduje się w równowadze.
Nachylenie IS zależy do wrażliwości popytu globalnego na zmiany stopy procentowej.
Rysunek 1
R IS LM
E
R*
Y* Y
Państwo reguluje i stabilizuje gospodarkę poprzez:
politykę fiskalną
obniżka/ wzrost stopy podatkowej (t) przesuwa krzywą IS w prawo/w lewo
obniżka/ wzrost podatków autonomicznych (T0) ) przesuwa krzywą IS w prawo/ w lewo
wzrost/ spadek wydatków budżetowych na zakup towarów i usług (G) przesuwa krzywą IS w prawo/ w lewo
Generalnie polityka fiskalna jest bardziej efektywna, im krzywa LM przebiega bardziej płasko (współczynnik k/h jest mały i dąży do zera). Z tego wynika, że w fazie recesji gospodarczej (popyt transakcyjny k(Y) jest bardzo niski) narzędzia polityki budżetowej będą efektywniejsze niż w sytuacji ożywienia gospodarczego (wysokiego poziomu dochodu i niskiego bezrobocia).
politykę monetarną
manewrowanie podażą pieniądza (nominalną); spadek/ wzrost podaży pieniądza przesuwa krzywą LM w lewo/ w prawo
wskaźnik ogólnego poziomu cen); spadek/ wzrost cen przesuwa krzywą LM w prawo/ w lewo
Rysunek 2
R A
IS” LM' LM
IS
B LM”
IS'
C
D
Y
A - restrykcyjna polityka monetarna
B - ekspansywna polityka monetarna
C - ekspansywna polityka fiskalna
D - restrykcyjna polityka fiskalna
Skuteczność polityki makroekonomicznej
Koniunktura |
Skuteczność |
|
|
Duża |
mała |
kryzys |
Polityka budżetowa |
Polityka monetarna |
ożywienie |
Polityka monetarna |
Polityka budżetowa |
Synteza modelu
Rynek dóbr |
Rynek pieniężny |
I = I(R) S = S(Y) I(R) = S(Y)
Krzywa IS
Y = (a + I0 + G0 - dR) / [ 1 - b(1 - t)] |
MS = MD M= k(Y) - h(R), k, h > 0 lub M/P = k(Y) - h(R) M = l0 + l1(Y) - l2(R), l0, l1, l2 >0
Krzywa LM
R = (k/h) Y - (1/h) M |
ĆWICZENIA 6
Inflacja - wzrost przeciętnego poziomu cen w jakimś okresie
Tradycyjna teoria ilościowa pieniądza (równanie Irvinga Fishera), zakłada, że ceny (a także płace) zmieniają się wprost proporcjonalnie do ilości pieniądza w obiegu (nominalnej podaży pieniądza).
Hipoteza Fishera brzmi: wzrostowi inflacji o 1% towarzyszy zwykle wzrost stopy procentowej także o 1%.
Neoilościowa teoria inflacji - monetaryzm, której przedstawicielem jest Milton Fridman, twierdzi, że inflacja jest spowodowana nadmiarem pieniędzy w stosunku do ilości towarów na rynku, zakłada również, że nie tylko ilość pieniądza w obiegu, ale i popyt na pieniądz determinuje inflację.
M = k (PY) , k = 1/v
Fridman twierdzi, że: inflacja jest zawsze i wszędzie zjawiskiem pieniężnym.
Stopa inflacji = wzrost nominalnej podaży pieniądza - wzrost popytu na pieniądz w ujęciu realnym
Co powoduje inflacje (źródła):
zwiększenie podaży pieniądza
deficyt budżetowy
drukowanie pustego pieniądza
spadek produkcji
Rodzaje inflacji:
kosztowa (wzrost kosztów produkcji, szoki podażowe)
cenowa (ilość pieniądza)
(Realna stopa procentowa) = (nominalna stopa procentowa) r - (stopa inflacji) π
Zysk z posiadanych oprocentowanych aktywów (nie zaś pieniądza) wynosi (r - π) - (π) = r
Ucieczka od pieniądza - gwałtowny spadek popytu na pieniądz w ujęciu realnym, występujący wtedy, gdy wysoka inflacja i wysoka nominalna stopa procentowa czynią trzymanie pieniądza bardzo kosztownym.
Dlaczego inflacja jest zjawiskiem negatywnym czyli skutki inflacji?
spadek wartości pieniądza krajowego
problem z planowaniem równowagi rynkowej
wysoka stopa procentowa nominalna (aby zatrzymać ucieczkę od pieniądza)
wysoka stopa procentowa hamuje inwestycje
A.W. Phillips wykazał silną zależność pomiędzy roczną stopą inflacji a roczną stopą bezrobocia.
Zależność ta (krzywa Philipsa) pokazuje, że wyższej stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia (i na odwrót). Czyli krzywa ta pokazywała poziom inflacji, który byłby wynikiem takiego wyboru, iż: wyższy poziom globalnego popytu wywierał presję na wzrost płac i cen i prowadził do wyższej inflacji, dając w zamian niższe bezrobocie. Wiara w tą zależność jednak nie spełniła się, ponieważ dotyczy to tylko bardzo krótkiego okresu.
Rysunek. Krzywa Philipsa (w długim okresie)
Stopa
Inflacji
E
Un (st. naturalna) Stopa bezrobocia
W długim okresie czasu nie istnieję więc wybór trade off. Wysokość położenia krzywej zależy od tempa inflacji i wzrostu ilości pieniądza w ujęciu nominalnym w sytuacji równowagi długookresowej (punkt E). Jeśli rząd chce przesunąć krzywą w dół, musi przekonać ludzi, że inflacja obniży się w przyszłości.
Stagflacja - okres współwystępowania wysokiej inflacji i wysokiego bezrobocia.
Hiperinflacja - okres, w którym stopa inflacji jest bardzo wysoka
ĆWICZENIA 7
Bezrobocie
Def. Bezrobotni to ludzie:
zdolni i chętni do pracy
którzy pozostają nie zatrudnieni
mimo aktywnego poszukiwania pracy
Rodzaje bezrobocia:
frykcyjne - występuje ze względu na zmianę zawodu, ułomności fizyczne i psychiczne
strukturalne - wynikające z rozbieżności kwalifikacji z rodzajem oferowanej pracy
wynikające z niedostatku popytu (typu keynesowskiego)
klasyczne - związane z działalnością związków zawodowych
Plusy i minusy bezrobocia:
z prywatnej perspektywy :
(MINUSY: utrata dochodu, flustracja i poniżenie, ...)
(PLUSY: wolny czas, zasiłek, możliwość szukania lepszej pracy, ....)
ze społecznej perspektywy
(MINUSY: utrata produktu narodowego, strata dobrobytu, wypłacone zasiłki, problemy społeczne i polityczne,...)
Rysunek 1. Klasyfikacja ze względu na stosunek do pracy
ludność ogółem
Stopa zatrudnienia = C/D
Stopa bezrobocia = A/B
Współczynnik aktywności zawodowej = B/D
Naturalna stopa bezrobocia - rynek pracy w równowadze
ĆWICZENIA 8
Makroekonomia gospodarki otwartej
Handel zagraniczny
Merkantyliści uważali, że jeden kraj może zyskać na handlu tylko kosztem drugiego kraju. Byli przy tym zwolennikami Ścisłej kontroli rządowej.
Według Smitha handel pomiędzy krajami oparty jest na przewadze absolutnej. Mając daną naturalną lub nabytą przewagę w produkcji danego dobra, kraj wytwarza to dobro po niższym koszcie, będąc bardziej konkurencyjnym niż jego partnerzy handlowi. Smith i inni ekonomiści klasyczni uważali, że na wolnym handlu korzystają wszystkie kraje. Byli oni zwolennikami polityki laissez-faire.
Według prawa przewagi komparatywnej Ricarda nawet jeśli jeden z krajów jest mniej wydajny tzn. nie posiada absolutnej przewagi kosztowej, niż inny kraj w produkcji obydwu dóbr to wciąż może istnieć wzajemnie korzystna wymiana handlowa. Kraj powinien specjalizować w produkcji i eksporcie dobra gdzie brak przewagi absolutnej jest relatywnie mniejszy i importować dobro, w którego produkcji absolutny brak przewagi jest relatywnie większy.
Kurs walutowy - ile trzeba zapłacić jednostek waluty krajowej za jednostkę walut obcej
W marcu 1973 r. główne waluty państw UE przestały być związane ze standardem złota, co położyło kres systemowi sztywnych kursów walutowych i zaczęła się era płynnej wymiany. System sztywnych kursów walutowych był przyjęty w 1944 r. w układzie Bretton Woods.
Po odrzuceniu systemu sztywnych kursów walutowych zasadniczą kwestią stało się to, czy nowy system ma być „brudny” (kontrolowany przez banki centralne), czy „czysty” (ustalony przez siły rynkowe).
RER ( REALNY KURS WALUTOWY ) RER = E X P / Pz
E - nominalny kurs
P - nasze ceny
Pz - ceny zagranicy
APRECJACJA - spada kurs walutowy czyli wzrasta wartość danej waluty.
DEPRECJACJA - wzrasta kurs walutowy, spada wartość danej waluty.
PODSTAWOWE WZORY MAKROEKONOMICZNE
dopływy do gospodarki [ G + I + X ] = [ T + S + Z ] odpływy
PKB GDP = GNP - Yrow
PNB GNP = GDP + Yrow
GNP = NNP + A
GNP = C + G + NX + I brutto
GNP = NI + Te + A
A = I brutto - I netto
PNN NNP = GNP - A
NNP = C + G + NX + I netto
NNP = NI + Te
PI = NI + ( B + % ) - [ Tk + Zk + Ub ]
DPI = PI - Td
DPI = S + C
DEFLATOR GNP = ( GNP nominalny / GNP realny ) x 100
GNP realny = GNP nominalny - ( skorygowany ) o skutki inflacji
AGREGATOWY POPYT
AD = C + Iplanowane +G +NX
AGREGATOWA PODAŻ
AS = C + I + G + NX
MAKROEKONOMICZNY WARUNEK RÓWNOWAGI
AS = AD + I nieplan. = AD + Δzapasów nieplanowanych
FUNKCJA KONSUMPCJI C = a + b Y, C = a + b Yd
b = ΔC / ΔY
( 1- MPC ) = MPS
Yd = Y + B - tY
• MNOŻNIKI
Mn = 1 / 1 - MPC
Mn = 1 / 1 - MPC ( 1 - t )
Mn = 1 / 1- MPC ( 1 - t ) + MPI
PODAŻ PIENIĄDZA
M1 = C + D , M1 = ( cp + 1 / cp +cb ) H
C = cp D
R = cb D
MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA
Mn = cp + 1 / cp + cb
BAZA MONETARNA
H = C + R = ( cp + cb ) D
POPYT NA PIENIĄDZ
M = l0 + l1Y - l2 R
M = ( 1/ V ) YP MV = YP M = ( kY - hR )
M transakcyjny = l1Y
M spekulacyjny (portfelowy) = l0 - l2 R
M = ( l0 + l1Y - l2 R ) P - forma realna
l0 , l1 , l2 > 0
k = 1 /V
M = ( kY - hR ) P - ujęcie realne
k , h > 0
+ + -
MD = M ( P, Y, R )
Nowoczesny bank komercyjny pełni ponadto: rolę gwaranta, rolę agenta, rolę polityczną oraz ralizuje płatności.
zob. P. S. Rose: Zarządzanie bankiem komercyjnym, Związek Banków Polskich, Warszawa 1997, s. 111 - 145
zob. ćwiczenia / aneks
zob. J. Canals: Strategie konkurencyjne w europejskiej bankowości, PWN, Warszawa 1997, s. 38-46
RYNEK DÓBR I USŁUG
PRZEDSIĘBIORSTWA
GOSPODARSTWA DOMOWE
RYNEK CZYNNIKÓW PRODUKCJI
NP C
* I
S
kredyty
Y NI
0&1. najprostszy model (gospodarka zamknięta)
S = I
S = Y - C
Y = C + S = C + I
RYNEK DÓBR I USŁUG
RYNKI FINANSOWE
GOSPODARSTWA DOMOWE
FIRMY
RYNEK CZYNNIKÓW
* I = I trwałe + Δzapasów planowanych
I = I pl + I niepl = (Itrw + Δzap pl) + Δzap niepl
NX
X
NP. C
G M (Z)
I
Td
G - T
zł B
S
Y NI
2. uwzględniamy istnienie rządu (gospodarka zamknięta)
Y = C + I + G - w cenach rynkowych ( z punktu widzenia nabywcy - konsumenta )
Y = C + I + G - Te - w cenach czynników produkcji ( z punktu widzenia sprzedawcy - firmy )
DPI = Y + B - Td
S = ( Y + B - Td ) - C
Y = C + S - B + Td
S - I = G - Tn
S + Td + Te = I + G + B
S - I = G + B - ( Td + Te )
3. uwzględniamy istnienie zagranicy (gospodarka otwarta)
Y = C + I + G + NX
S + Tn + M = I + G + X
S - I = ( G - Tn ) + ( X - M )
RYNEK DÓBR I USŁUG
(ROW)
ZAGRANICA
POJĘCIA WYCIEKÓW I DOPŁYWÓW
Tautologie:
AS = NP = C + I + G + NX
AD = C + I pl + G + NX
NI = C + S + T
Z naszego prostego modelu ( z definicji ) wynika, że:
NP= NI ⇒ C + I + G + NX = C + S + T
Zatem
I + G + X = S + T + Z
DOPŁYWY = WYCIEKI
WARUNEK RÓWNOWAGI MAKROEKONOMICZNEJ
AS = AD + I niepl = AD + Δzap niepl
AS > AD ⇔ Δzap niepl > 0
AS < AD ⇔ Δzap niepl < 0
AS = AD ⇔ Δzap niepl = 0
RYNEK FINANSOWY
GOSPODARSTWA DOMOWE
RYNEK CZYNNIKÓW
RZĄD
FIRMY
=
C
C
β
a
0 Y
S
S
0 Y
γ
- a
AD' = C + I + G
AD + t AD”
+G AD = C + I
+ I C
Y
(wydatki)
NP. AS
nadwyżka
produkcji
AD zw. zap. niepl.
AD= Y* E - punkt równowagi AS = AD (dochód = wydatkom)
niedobór produkcji
45° zm. zapasów nieplanowanych
Y* Y, NI (dochody)
- + +
MD = ( R , P , Y )
1.2. dorosła ludność poza
zakładami zamkniętymi
D
1.2.2. aktywni zawodowo
B
1.2.2.2. zatrudnieni
C
1.2.2.2.2. zatrudnieni
wykonujący .....
poniżej 16 lat i w zakładach zamkniętych
1.2.1. nieaktywni zawodowo
1.2.2.1. bezrobotni
A
1.2.2.1. zatrudnieni lecz ....
Rysunek. Rynek pracy
w
LD AJ
LF
A B C
w1
w0 E D
L1 L0 L2
L
w - poziom płacy realnej w = W/P = w(L)
L - wielkość podaży pracy
AJ - krzywa podaży pracy inaczej krzywa skłonności do pracy i oznacza liczbę osób, które faktycznie podjęły pracę przy każdym poziomie płacy realnej
LF - krzywa podaży pracy, która oznacza liczbę osób zarejestrowanych jako poszukujący pracę, lecz nie chcących jej podjąć przy danej płacy realnej
LD - krzywa popytu na pracę
AB - bezrobocie przymusowe (Up)
BC - bezrobocie dobrowolne (Ud1) przy płacy w1
ED - zarejestrowane bezrobocie dobrowolne (naturalne) przy płacy w0 (Un)
L0 - pełne zatrudnienie
L2 - całkowity zasób siły roboczej
ED/L2 = ED/ (L0 + Un) - naturalna stopa bezrobocia
W zależności od priorytetów rządu stosuje on różne kombinacje narzędzi polityki budżetowej i monetarnej, czyli politykę mieszaną.
G - wydatki rządowe
I - inwestycje
X - eksport
T - podatki
S - oszczędności
Z, M - import
Te - podatki pośrednie
Td - podatki bezpośrednie
A - amortyzacja
NI - dochód narodowy
Yrow - dochody z tytułu własności za granicą
B - transfery
% - odsetki od pożyczek publicznych
Tk - podatki korporacji
Zk - zyski korporacji
Ub - ubezpieczenia
a - autonomiczna konsumpcja
b ( MPC ) - krańcowa skłonność do konsumpcji
MPS - krańcowa skłonność do oszczędności
f (MPI) - krańcowa skłonność do importu
Yd - dochód rozporządzalny
t - stopa podatkowa
C - gotówka w obiegu
R - rezerwy gotówki
D - wkłady na żądanie
H - baza monetarna
cp - zamierzona stopa rezerw gotówkowych sektora prywatnego
cb - zamierzona stopa rezerw gotówkowych w banku
V - szybkość obiegu pieniądza
Y - realny dochód
P - ogólny poziom cen
R - stopa procentowa
k - współczynnik wrażliwości popytu na pieniądz względem dochodu
h - współczynnik wrażliwości popytu na pieniądz względem stopy procentowej
Dwa pozostałe (C i D) uzależnione są od stopy procentowej (R)
M/P = - hR lub l0 - l2R
- pieniądz spekulacyjny
R
M/P
Dwa pierwsze (A i B) zależą od dochodu (Y)
M/P = kY lub l1Y
- pieniądz transakcyjny
M/P
Y
M/P (podaż pieniądza przy
R danym poziomie cen)
E (równowaga)
L (popyt na
pieniądz)
M/P
Funkcje C, I, G , NX - funkcje behawioralne, bowiem opisują zachowanie poszczególnych klas podmiotów (sektorów gospodarki)
AD AS
AD1
AD0
Y