Antropologia społeczna
Antropologia społeczna, dziedzina nauki, której przedmiotem zainteresowania jest człowiek jako istota tworząca kulturę w ramach określonej organizacji społecznej. Stanowi wyspecjalizowany dział antropologii, bliski socjologii, odwołuje się także do dorobku psychologii, religioznawstwa, językoznawstwa, filozofii, ekonomii, prawa, nauk politycznych i in. Rozpatruje rozmaite zjawiska oraz fakty kulturowe i społeczne - wierzenia, zwyczaje, wzorce zachowań, hierarchie wartości, formalne i nieformalne systemy norm, systemy pokrewieństwa i podziałów społecznych, struktury władzy świeckiej i religijnej, instytucje, urzędy itp. - w ich wzajemnych związkach i zależnościach, próbuje ustalić ich genezę i rządzące nimi prawidłowości.
Ukształtowała się w Wielkiej Brytanii w 2. poł. XIX w. Jej twórcami byli m.in. E.B. Tylor, J.F. McLennan, Sir J. Lubbock, Sir H.S. Maine, później Sir J.G. Frazer i A. Lang. Znaczny wpływ na nią mieli uczeni niemieccy, zwł. A. Bastian i J.J. Bachofen oraz Amerykanin L.H. Morgan. Początkowo skupiała się na badaniach porównawczych różnych ludów pozaeuropejskich. Odwołując się do założeń ewolucjonizmu (Ch.R. Darwin, H. Spencer, Th.H. Huxley) oraz idei głoszącej zasadniczą jednorodność psychiki ludzkiej, niezależnie od miejsca i czasu, tworzyła hipotetyczne, w wielu przypadkach nie potwierdzone przez późniejsze ustalenia, szeregi obrazujące kształtowanie się, rozwój i przemiany różnych elementów rzeczywistości kulturowo-społecznej (np. przejście od promiskuityzmu, poprzez małżeństwa grupowe, matriarchat, patriarchalne rodziny poliginiczne ( poliginia) do monogamii, które dowodzić miały popularnej w XIX w. tezy, iż w dziejach ludzkości dokonuje się nieustanny postęp. Zasługą ewolucjonistów było wypracowanie zrębów terminologii antropologii społecznej, w tym np. wprowadzenie pojęć: animizm (Tylor), endo- i egzogamia (McLennan), matriarchat (Bachofen).
Po krytycznym przewartościowaniu ewolucjonizmu, zainspirowanym dokonaniami socjologii francuskiej, zwłaszcza É. Durkheima i M. Maussa, w antropologii społecznej dominować zaczęła metoda funkcjonalna (funkcjonalizm) oparta na systematycznych, empirycznych badaniach terenowych, prowadzonych wśród tzw. izolatów, czyli społeczności niemal zupełnie odciętych od świata (wcześniej podstawą konstrukcji teoretycznych były gł. relacje podróżników oraz zbiory amatorów i eksponaty muzealne). Dążono do stworzenia synchronicznego obrazu danej społeczności - wszelkie fakty kulturowo-społeczne wyjaśniano poprzez ustalenie funkcji jaką pełniły w charakterystycznym dla niej, integralnym systemie kulturowo-cywilizacyjnym.
Twórcami i najwybitniejszymi przedstawicielami tego kierunku byli B. Malinowski i Sir A.R. Radcliff-Brown. Ich uczniowie i następcy - m.in. Sir R. Firth, E.E. Evans-Pritchard, E.R. Leach, L.P. Mair - prócz podejmowania prac o profilu czysto synchronicznym, próbowali przedstawiać procesy diachronicznych zmian w obserwowanych społecznościach. Rozpoczęli także badania różnych grup rodzimych społeczeństw przemysłowych, ponadto rozbudowali aparat metodologiczny antropologii społecznej, sięgając np. do strukturalizmu i semiotyki. Pozwoliło to na nowo zinterpretować wiele danych, zwłaszcza poprzez ujęcie ich w świetle teorii znaku, a także formułować pewne prawa ogólne, których działanie ujawnia się w większości lub we wszystkich zbiorowościach ludzkich niezależnie od stopnia ich zaawansowania cywilizacyjnego. Taka orientacja dominuje w antropologii społecznej do dziś.
Poza Wielką Brytanią antropologia społeczna rozwija się też w USA, gdzie znana jest pod nazwą antropolgii kulturowej, oraz w krajach Europy kontynentalnej - jako etnografia i etnologia. Współcześnie, w celu podkreślenia integralności wymienionych jej postaci, często używa się na ich określenie wspólnego terminu antropologia społeczno-kulturowa.
Antropologia kulturowa
Antropologia kulturowa, dziedzina nauki badająca kulturotwórcze i kulturowe aspekty społecznej egzystencji człowieka. Wyspecjalizowany dział antropologii, korzystający z dorobku psychologii, językoznawstwa, historii, archeologii, socjologii, religioznawstwa, filozofii oraz różnych nauk społecznych. Skupia się na poszukiwaniu ogólnych teorii tłumaczących zarówno kulturę ludzką w ogóle, jak i kultury poszczególnych ludów w całej ich różnorodności. W tym celu bada kulturę jako całość rządzącą się określonymi prawidłami, a także tworzące ją elementy: zwyczaje i wzorce zachowań, hierarchie wartości, normy, systemy pokrewieństwa i podziałów społecznych, wierzenia, instytucje, urzędy, struktury władzy itp., starając się opisać ich naturę wewnętrzną oraz wzajemne związki genetyczne i strukturalne.
Stanowi amerykański odpowiednik brytyjskiej antropologii społecznej oraz europejskiej etnologii i etnografii. Początki antropologii kulturowej sięgają 2. poł. XIX w. i wiążą się z osobą zwolennika ewolucjonizmu, L.H. Morgana. Jednak jej dynamiczny rozwój rozpoczął się dopiero na przeł. XIX i XX w. dzięki działalności F. Boasa, twórcy kierunku historyczno-dyfuzjonistycznym, zw. też historycznym, który uznawszy złożone systemy kulturowe za rezultat historycznych doświadczeń poszczególnych ludów, szczególną rolę w wyjaśnianiu ich genezy przypisał historii. Jego następcy, prócz odtwarzania dziejów kultur, poszukiwali reguł decydujących o integralności tych ostatnich, śledzili dynamikę dokonujących się w nich zmian oraz geograficzne rozprzestrzenianie się kultur i kontakty międzykulturowe z ich rozmaitymi konsekwencjami, zwł. zjawiska zapożyczeń i akulturacji.
Podstwą uogólnień były w wielu przypadkach rozległe badania cywilizacji i języków amerykańskich Indian. C. Wissler, analizując zasięgi kultur indiańskich, sfromułował tzw. teorię areałów. E. Sapir i B.L. Whorf przedstawili zasadę relatywizmu językowego (tzw. hipoteza Sapira-Whorfa), dając też początek etnolingwistyce. R. Benedict z kolei opisała fundamentalne wzory kulturowe, wypracowując stanowisko zw. konfiguracjonizmem i opowiadając się za relatywizmem kulturowym, głoszonym też przez M.J. Herskovitsa. Kluczowy etap w rozwoju antropologii kulturowej stanowiło ukształtowanie się na przeł. lat 30. i 40. etnopsychologii.
Sięgając do psychoanalizy i amerykańskiej psychologii społecznej (J. Dewey, G.H. Mead), koncentrowała się ona na związkach między typem osobowości (tzw. podstawowej lub statusowej) a wzorem kultury dominującym w danym środowisku etnicznym. Dawała wyraz "personality and culture approach", czyli znamiennemu dla całej antropologicznej myśli amerykańskiej łączeniu zagadnień kulturowo-społecznych z problematyką psychologiczną i światem psychiki jednostkowej (odróżniało to antropologię kulturową od brytyjskiej antropologii społecznej). Jej gł. przedstawiciele to A. Kardiner, R. Linton, D. Abrahamsen, C. Du Bois. Opcję propsychologiczną reprezentowali też M. Mead i D. Riesman. Jednym z nielicznych wybitnych badaczy o nastawieniu socjologizującym był A. Kroeber.
Oprócz wyżej wymienionych amerykańskich antropologów kulturowych wspótworzyli: A. Goldenweiser, P. Radin, R.H. Lowie, R. Redfield, L. White, C.M. Kluckhohn, L. Warner. Po II wojnie światowej w antropologii kulturowej zaznaczyły się wpływy europejskiego funkcjonalizmu i marksizmu, później strukturalizmu, oddziałała też na nią psycholingwistyka i idee postmodernizmu. Z kolei charakterystyczne dla amerykańskiej myśli antropologicznej postawy znalazły zwolenników wśród uczonych w in. krajach. W niektórych współczesnych ujęciach metodologicznych antrpologię kulturową traktuje się jako dziedzinę wiedzy porządkującą i uogólniającą wyniki badań in. nauk zajmujących się problematyką kulturowo-społeczną w aspekcie antropologicznym, gł. etnografii i etnologii.
Ewolucjonizm
Ewolucjonizm - w socjologii filozofii koncepcja ciągłych przemian społeczeństw, często utożsamiana z postępem. Życie jest najwyższą wartością, a jego celem dążenie do przedłużenia gatunku. Moralnie dobre jest to, co pomaga człowiekowi żyć i dostosować się do środowiska.
Ewolucjoniści stosując przede wszystkim metodę porównawczą, starali się odtworzyć dzieje rozwoju ludzkości oraz kultury, a także określić rządzące nimi prawa. Formy istnienia oraz struktura rzeczywistości przyrodniczej i społecznej są rezultatem praw ewolucji.
W socjologii rozwój ewolucjonizmu wiązał się z takimi osobami jak Herbert Spencer i August Comte, którzy byli także twórcami socjologii jako nauki.
Wykazywali oni analogie między organizmem społecznym a organizmem żywym. Założenie ewolucjonizmu u Spencera polegało na tym, że formy proste, np. społeczeństwa ewoluują od form prostych do coraz bardziej złożonych. Organizm społeczny, podobnie jak organizm biologiczny jest pewną całością, którą charakteryzuje ciągły rozwój.
Chociaż już w XIX wieku Karol Darwin rozwijał teorię ewolucji w biologii, bezpośrednie nawiązania do tej teorii w naukach społecznych pojawiły się dopiero w drugiej połowie XX wieku. W odróżnieniu od Darwina ewolucjoniści w XIX wieku stosowali porównania społeczeństw nie do populacji, lecz do pojedynczych organizmów.
Ewolucjonizm kulturowy
Ewolucjonizm kulturowy, nurt ewolucjonizmu, który w naukach społecznych (w szczególności w socjologii i antropologii społeczno-kulturowej) przyjmuje założenie, iż podstawowe procesy decydujące o dynamice i kierunku jakościowych przemian społeczeństw i ich kultur są wywoływane i uwarunkowane przez ewolucję kulturową.
Do podstawowych założeń akceptowanej przez ewolucjonizm kulturowy klasycznej koncepcji rozwoju społeczeństwa zaliczyć można:
rozwój społeczeństwa jest konieczny, nieuchronny i nieodwracalny w swych skutkach;
istnieje pewien finalny ideał rozwojowy, ku któremu zmierza społeczeństwo i który w przyszłości zostanie osiągnięty;
każdy stan społeczeństwa wynika z jego poprzedniego stanu i jest etapem szerszego procesu zmian;
każdy następny stan społeczeństwa jest bardziej rozwinięty niż stan poprzedni;
przemiany ewolucyjne są przemianami jednoliniowymi, co oznacza, że biegną one wszędzie tym samym torem, przez te same etapy, spośród których żaden nie może zostać pominięty.
W późniejszym okresie (w szczególności po II wojnie światowej) wiele z wyżej wymienionych założeń zostało odrzuconych lub zmodyfikowanych przez przedstawicieli neoewolucjonizmu.
Główni przedstawiciele: A. Comte, H. Spencer, L.H. Morgan, L.F. Ward.
Comte Auguste
Comte Auguste (1788-1857), filozof francuski. Po ukończeniu gimnazjum w rodzinnym Montpellier wstąpił do Szkoły Politechnicznej w Paryżu z zamiarem poświęcenia się naukom ścisłym. Przez krótki czas współpracował z C.H. Saint-Simonem, co zaowocowało zamieszczeniem w Katechizmie przemysłowców Systemu polityki pozytywnej Comte'a.
W 1826 Comte rozpoczął w swoim mieszkaniu prywatne wykłady filozofii pozytywnej, entuzjastycznie przyjęte przez kręgi naukowe. W 4 lata później ukazał się pierwszy z 6 tomów Wykładów filozofii pozytywnej. Comte odrzucił wszelką metafizykę i opowiedział się za wiedzą badającą jedynie przedmioty rzeczywiste i sprawy dostępne umysłowi. Za obowiązek filozofa pozytywisty uważał rozważanie tematów utylitarnych i działanie na rzecz polepszania życia. Celem Wykładów miała być koordynacja 6 fundamentalnych dyscyplin naukowych: matematyki, astronomii, fizyki, chemii, biologii i socjologii.
Przełomowym momentem w życiu Comte'a stała się miłość do K. de Vaux, która po dwóch latach znajomości z filozofem zmarła na gruźlicę płuc. Od tej chwili w doktrynie Comte'a dominującą rolę zaczął odgrywać kult kobiety. Filozof zapragnął stworzyć religię ludzkości, której koncepcję wywiódł ze swojej historiozofii; okresem, który miałby nastąpić po średniowieczu i epoce przejściowej, byłaby era pozytywistyczna. Dla jej urzeczywistnienia konieczne stałoby się stworzenie religii, która zastąpiłaby rządy Boga władzą konceptu ludzkości. Znalazłoby się w niej miejsce dla idei serca, która, niezależna od inteligencji i woli, stworzyłaby fundament dla siódmej dyscypliny naukowej - moralności.
Organizację, rytuał i sakramenty Comte postanowił przejąć z katolicyzmu. I tak “zapożyczona” pozytywistyczna Trójca Święta składać się miała z: “Wielkiego Środowiska”, czyli przestrzeni, “Wielkiego Fetysza”, czyli kuli ziemskiej, oraz “Wielkiego Bytu”, czyli ludzkości.
Swoje idee religijne Comte zawarł w dziełach: System filozofii pozytywnej, czyli traktat socjologii ustanawiający religię ludzkości (1851) oraz Katechizm pozytywistyczny (1853), składający się z “jedenastu dialogów między Kobietą a kapłanem Ludzkości”. Choć za życia Comte'a jego filozofia znana była jedynie wąskiemu kręgowi odbiorców, wkrótce jej wpływ odczuć miała cała Europa. Proza 2. poł. XIX w., skoncentrowana na doświadczeniach i faktach, zyskała miano pozytywistycznej.
Spencer Herbert
Spencer Herbert (1820-1903), filozof angielski, przedstawiciel ewolucjonizmu. Twórca terminu "ewolucja" oraz programu filozoficznego nazwanego "programem systemu filozofii syntetycznej". Był pod wpływem Ch. Darwina, ale także sam wpłynął na darwinizm.
Starał się uzasadnić, że cały wszechświat podlega ewolucji, stopniowemu i systematycznemu różnicowaniu się części tworzących określony porządek. Wszystkie układy w świecie i sam świat jako całość przechodzą od stanu chaosu do wyżej zorganizowanej jedności, tworząc postęp. Spencer pojmował świat jako mechanizm i taki charakter miały proponowane przez niego zasady ewolucji rozciągające się na wszystkie dziedziny rzeczywistości. Uważał, że ewolucja kultury jest zbliżona do biologicznej, podobnie miał się też rozwijać ludzki umysł. Twierdził, że wynikiem ewolucji jest również świadomość, czyli że można sklasyfikować formy świadomości odpowiadające ewolucji istot żywych.
Etyka zaproponowana przez Spencera była skrajnie naturalistyczna: utożsamiał działania moralne z naturalnymi, czyli zgodnymi z ogólnymi prawami ewolucji. Wg niego zasady etyczne nie są uniwersalne ani trwałe, gdyż, wytworzone w toku ewolucji, za jakiś czas ulegną zmianie. Poglądy te prowadziły Spencera do hedonizmu. W teorii poznania był agnostykiem. Podobnie jak I. Kant, do którego nawiązywał, uważał, że istota rzeczywistości jest niepoznawalna.
Głównym dziełem Spencera jest A System of Synthetic Philosophy w dziesięciu tomach (1862-1896), składają się na nie m.in.: Principles of Biology (1864-1867), Principles of Psychology (1870-1872) oraz Principles of Sociology (1876-1896).
Morgan Lewis Henry
Morgan Lewis Henry (1818-1881), antropolog amerykański, przedstawiciel ewolucjonizmu w naukach społecznych. Członek Academy of Arts and Sciences oraz American Association for the Advancement of Science. Po ukończeniu studiów prawniczych zajmował się badaniami antropologicznymi.
Pierwszy badał historię i kulturę Irokezów. Na podstawie materiałów etnologicznych przeprowadził analizę rozwoju rodziny i zbiorowości związanych pokrewieństwem. Opracował teorię rozwoju społecznego. Wyróżnił 3 podstawowe okresy rozwoju ludzkości: dzikości, barbarzyństwa i cywilizacji.
Główne prace: The League of the Ho-dé-no-sau-nee or Iroquois (1851), Systems of Consanguinity and Affinity of the Human Family (1871), Społeczeństwo pierwotne, czyli badanie kolei ludzkiego postępu od dzikości przez barbarzyństwo do cywilizacji (1877, wydanie polskie 1887).
EWOLUCJONISTYCZNA ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA
przedstawiciele Edward Taylor, Lewis Morgan
uwagi wstępne: nie przedstawiciele tej orientacji nie realizowali badań w społeczeństwie badań terenowych
w Anglii nie było granicy pomiędzy socjologią a antropologią społeczną.
Zasady ewolucjonizmu - 1) teza jedności natury ludzkiej; 2) uniwersalizm rozwoju kulturowego; 3) genetyczna ciągłość rozwoju (każdy stan wcześniejszy wpływa na późniejszy); 4) pogląd o ukierunkowanej zmianie kulturowej; 5) dyferencjalny charakter zmiany (od form prostych do złożonych); 6) gradualizm, czyli stadialność rozwoju; 7) unilinearyzm rozwoju w długich okresach czasu; 8) metoda porównawcza; 9) celem badań ewolucjonistycznych było poszukiwanie genezy zjawisk kulturowych; 10) kluczowa rola przeżytków kulturowych
Nauka o kulturze - Edward Burnett Taylora „Cywilizacja pierwotna” 1871 r.
sformułował program nauki o kulturze oraz rozwinął studia szczegółowe.
ewolucja kultury - odwołanie do myśli społecznej francuskiego i szkockiego oświecenia
antropologia ewolucjonistyczna - antropologia to naturalna historia rodzaju ludzkiego, najwyższy dział zoologii, nauka o rozwoju kultury
interpretacja nowożytna mówi, że kultury pozaeuropejskie stanowią rezultat grzechu, kary boskiej i w konsekwencji upadku
jego koncepcja znajdowała się w opozycji do Spencera, który badał społeczeństwo jako całość, Taylor rozkładał na części i poddawał je analizie przy pomocy metod porównawczych. Interesuje go śledzenie mitów, obyczajów, zagadek, gier, obrzędów.
Wprowadza to antropologii definicja kultury: kultura czyli cywilizacja w szerokim etnograficznym sensie jest złożoną całością, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, obyczaje oraz wszelki inne zdolności i nawyki zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa”.
Studia nad rozwojem religii - istota religii powiązana jest z rozwojem kultury i myślenia - animizm (wiara w duchy) - fetyszyzm, bałwochwalstwo, totemizm, wiara w życie pozagrobowe, formy zoolatrii, analizuje politeizm i monoteizm.
koncepcja przeżytku kulturowego - np. zwyczaje, przesądy, zabobony, zwyczaje, np. ognie świętojańskie
Socjologiczna antropologia Morgana
Lewis Henry Morgan - Społeczeństwo pierwotne 1877; zaadaptowany przez plemię Seneka otrzymał imię: Ta-ya-do-o-wab-rub
Ancient Society 1877 - własna teoria rozwoju społecznego; wprowadzenie do teorii ewolucji społecznej problematyki techniki i ekonomiki jako jednej ze zmiennych podstawowych; powiązanie sprawy genezy organizacji politycznej za sprawą rozwoju własności prywatnej
najważniejszym aspektem ewolucji były przemiany sposobów zdobywania przez ludzi środków utrzymania
A. Dzikość - zbieranie owoców i orzechów; łapanie ryb i ogień; łuk i strzała
B. Barbarzyństwo - wyroby z gliny; oswojenie zwierząt; narzędzia żelazne;
C. Cywilizacja - alfabet fonetyczny i pismo.
dzikość - (a) niższy stan dzikości (od powstania człowieka do wprowadzenia rybołóstwa i nabycia posługiwania się ogniem - ludy zbierackie) - (b) średni (kończy się wraz z wynalezieniem łuku i strzały) - (c) wyższy (zaczyna się wraz z wynalezieniem łuku i strzały a kończy wynalezieniem garncarstwa)
barbarzyństwo - (a) niższy stan (zaczyna się odrębność geograficzna Starego i Nowego Świata, na półkuli wschodniej kończy się wraz z oswojeniem zwierząt, a na zachodniej z uprawą kukurydzy za pomocą nawadniania oraz wykorzystaniem cegły) - (b) średni - od nabycia umiejętności wytopu rudy żelaza(c) - zaczyna się wynalezieniem obróbki żelaza, a kończy wynalezieniem alfabetu i pisma
Cywilizacja - znajomość pisma
powyższy podział skonstruował w oparciu o poziom cywilizacyjny Europy i białej Ameryki
apologia społeczeństwa pierwotnego
badanie konkretnych społeczeństw - pars pro toto
Studia nad rozwojem rodziny -
studia Johanna Bachofena i Johna McLennana - patriarchat, ale wcześniej był matriarchat, a wcześniej promiskuizm (amazonki miały być okresem przejściowym);
Morgan - brak struktur rodzinnych - (życie w grupie, promiskuzim) - rodzina swoista (punalua) - wspólne małżeństwo braci ze wspólnymi żonami bądź sióstr ze wspólnymi mężami - rodzina syndiasmiczna (parzysta) - nietrwałe małżeństwo jednej pary - rodzina patriarchalna (1 m + wiele kobiet) - rodzina monogamiczna - powstała wraz z rozwojem indywidualnej własności
znaczenie Morgana - usystematyzował dane dotyczące różnych kultur świata, zbudował system pojęć i terminów
NEOEWOLUCJONIZM (źródło: Paluch 1990)
Leslie A. White (1900 - 1975)
źródła intelektualne: przyjmuje założenia Morgana (rola własności) i materializm historyczny Marksa; dyferencjacja Spencera
podkreślał rolę środowiska przyrodniczego, jest to istotna zmienna w badaniach nad zmianami kulturowymi;
antropologia to nauka o kulturze, ale kultura oznacza w tym przypadku odrębną i autonomiczną klasę zjawisk
reprezentował skrajny determinizm kulturowy
swoistość zjawisk kulturowych - wiązał z symbolizmem, z jedynie ludzką zdolnością kreowania symboli i posługiwania się nimi. - nadaje to specyficzny sens materialistycznej i technologicznie zorientowanej koncepcji White'a.
Podstawowa teza: Człowiek to nie tylko zwierzę posługujące się narzędziami oraz symbolam
definicja kultury według White'a - to symbol zjawisk jak wzory zachowań, narzędzi, innych wytworów materialnych, wierzenia, wiedza, postawy i wartości i wszystkie one są uzależnione od symboli.
kultura jako całość i jako kultury oddzielnych konkretnych grup społecznych
komponenty kultury - 1) ideologiczny, obejmujący wierzenia; 2) socjologiczny, obejmujący zwyczaje, instytucje, wzory zachowań, 3) psychologiczny - związany z sentymentami, uczuciami i postawami; 4) technologiczny, obejmujący narzędzia i związane z nimi technologię;
kultura istnieje w czasie - rola wynalazku
teoria ewolucji kultury - kultura to proces interakcji elementów systemu kulturowego, kultura dzieje się w czasie;
elementy tworzą układ hierarchiczny a podstawowym jest technologia, od której zależą pozostałe elementy - podstawowy jest element biologiczny: materialny, fizyczne i chemiczne
uznanie prymatu biologicznych podstaw kultury
postęp zależy od energii organizmu ludzkiego i innych źródeł: technologii i warunków środowiska, w którym się dokonują procesy technologiczne;
SOCJOBIOLOGIA (źródło: J. Turner 2004)
genetyka a dobór naturalny - geny - podstawowe jednostki dziedziczenia - Mendel 1906 r.
ewoluuje grupa genotypów -
dobór naturalny i mutacje -
cechy charakteryzujące grupy: altruizm, odwzajemnienie i wymiana to wynik doboru naturalnego
dobór krewniaczy -
Pierre van der Berghe zadał sobie pytanie, co powoduje, że ludzie to istoty społeczne?
uspołecznienie wywołane jest przez trzy procesy: 1) dobór krewniaczy; 2) odwzajemnienie - kiedy jednostki wzajemnie się wspierają, tworzą więź wzajemności; wymiana to skłonność behawioralna zaprogramowana przez geny; problem jazdy na gapę i frajera; 3) przymus
nabyte cechy kulturowe mogą być transmitowane, modyfikowane, zmieniane albo eliminowane w trakcje społecznego uczenia się
Dyfuzjonizm
Dyfuzjonizm - orientacja w naukach o kulturze (etnologii, antropologia kulturowej, folklorystyce, archeologii), a także w innych naukach społecznych, przypisująca dyfuzji kulturowej szczególne znaczenie w procesie zmiany oraz rozwoju kultury i badająca dzieje i skutki przenikania wytworów kultury z jednych obszarów do drugich.
Mimo różnych nurtów w dyfuzjonizmie, jego wspólnymi cechami są: uznanie kontaktów międzykulturowych za główną przyczynę decydującą o dynamice rozwoju kultury, traktowanie kultury jako zbioru elementów tworzących kompleksy o odmiennej dla poszczególnych obszarów (areałów, kręgów) kombinacji cech, koncentracja uwagi na zapożyczeniach, minimalizowanie roli ewolucji kulturowej oraz preferowanie interpretacji historycznej i geograficznej (zmienności kultury w czasie i przestrzeni).
Dyfuzja kulturowa - proces przenikania elementów jednej kultury do innej, poprzez mechanizm zapożyczania, np. wyrażeń językowych, zwyczajów, w wyniku czego zmieniać może się system wartości tej pierwszej. Możliwa jest m.in. dzięki bezpośredniemu kontaktowi, migracjom, mediom czy wymianie hadlowej. W ujęciu dyfuzjonistów kultura kształtuje się przede wszystkim poprzez przenikanie się elementów kulturowych społeczeństw żyjących w bezpośredniej styczności.
Etapy:
przedstawienie nowego elementu
przyjęcie go przez społeczeństwo
zespolenie z własną kulturą
Warunki przyjęcia:
użyteczność
zgodność z istniejącą kulturą
prestiż społeczeństwa przekazującego
prestiż jednostki przekazującej
Łatwe do przekazania są techniki życia codziennego, nie są natomiast przekazywane skojarzenia i reakcje podświadome. W wyniku nadmiernej dyfuzji może dojść do akulturacji.
Rodzaje dyfuzji:
bezpośrednia - zachodzi gdy elementy kultury dawców są bezpośrednio przekazywane biorcom
pośrednia -odbywa się za pomocą reprezentantów trzeciej kultury
zamierzona - efekt motywacji żywiołowych
niezamierzona - wynik presji kultury przekazującej
prosta - przekazany zostaje wyrwany samodzielny element
przekazany zostaje kompleks elementów
połączona - kompleks zjawisk funkcjonalnie powiązanych
bodźcowa - niefunkcjonalnie połączony zbiór elementów
Dyfuzjonizm, nurt badawczy w antropologii społecznej i kulturowej zapoczątkowany pod koniec XVIII w., upatrujący w procesie dyfuzji kulturowej czynnik wyjaśniający istnienie podobieństw w obserwowanych zachowaniach i wierzeniach oraz elementach kultury materialnej, spotykanych pośród przedstawicieli często znacznie oddalonych od siebie przestrzennie tzw. społeczeństw pierwotnych. W tym ujęciu dyfuzja kulturowa stanowić miałaby podstawowy czynnik rozwoju kultury i jej przekształceń. Dyfuzjonizm ostro krytykował koncepcje typowe dla nurtu ewolucjonistycznego.
Do głównych przedstawicieli dyfuzjonizmu zalicza się F. Ratzela, E.G Smitha, W.J. Perriego, B. Ankermanna, R. Lowiego.
Funkcjonalizm (antropologia)
Funkcjonalizm - jeden z głównych kierunków teoretycznych antropologii, powstały w latach 1920-tych, polegający na założeniu, że każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakąś funkcję ważną dla cąłości systemu społecznego. Twórcami i głównymi przedstawicielami tej orientacji badawczej byli brytyjscy antropolodzy Bronisław Malinowski i Arthur Reginald Radcliffe-Brown.
Podstawowe założenia funkcjonalizmu:
sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych;
sprzeciw wobec kierunków kulturowo-historycznych w antropologii (dyfuzjonizmu) ze względu na przypisywanie przez nie waznej roli formom wytworów kulturowych przy ignorowaniu ich funkcji;
nacisk na badania empiryczne (obserwacja uczestnicząca);
traktowanie kultury jako narzędzia zaspokojania ludzkich potrzeb (mechanizm adaptacyjny);
traktowanie społeczeństwa jako organizmu złożonego z części, z których każda pełni określoną rolę z punktu widzenia zapewnienia optymalnej adaptacji;
naczelne pytania funkcjonalizmu dotyczyły wzajemnych funkcjonalnych związków między elementami kultury oraz tego w jaki sposób te elementy przyczyniają się lub umożliwiają utrzymanie się całości, której są częściami;
Determinizm ekologiczny.
Podstawowym założeniem funkcjonalizmu stało się przekonanie, że ludzka kultura jest złożoną wielowymiarową całością, której istnienie i funkcjonowanie analizować można w perspektywie synchronicznej, w kategoriach wzajemnych związków i współzależności zachodzących pomiędzy poszczególnymi dziedzinami działalności kulturowej. Inaczej mówiąc, podstawowym problemem badawczym dla funkcjonalistów jest opisanie mechanizmu funkcjonownaia danej kultury.
Funkcjonalizm jest orientacją, która zakłada całościowe i systemowe traktowanie kultury, a zjawiska kulturowe wyjaśnia w oparciu o ich funkcje. Wszelkie zjawiska kulturowe i społeczne spełniają określone funkcje w ramach systemu, w którym istnieją. Ich sens można zrozumieć przez te funkcje. Każde nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakiś cel. W kulturze nie ma przypadków. Według funkcjonalizmu człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu. Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury, a nie w sposób naturalny. Zaspokajanie odbywa się od potrzeby podstawowej przez biologiczną na potrzebach wyższego rzędu kończąc. Każdej potrzebie odpowiada jakaś reakcja kulturowa. Na każdą potrzebę kultura reaguje w określony sposób.
Kultura jest całością, co wiązało się z koniecznością analizy zjawiska czy elementu kulturowego w ramach szerszej całości, gdyż pomiędzy nimi występują zawsze wzajemne powiązania, kultura jest zintegrowanym systemem, harmonijnym.
Źródła funkcjonalizmu Jednym ze źródeł funkcjonalizmu stała się tzw. antropologa stosowana - prace zmierzające do opisu i zrozumienia funkcjonowania różnych kultur plemiennych, w zwiazku z praktyczną potrzebą sprawnego zarządzaniami koloniami europejskimi. Stało się to początkiem obserwacji naukowych.
W ukształtowaniu się funkcjonalizmu wielką rolę odegrały poglądy socjologa francuskiego Emile Durkheima (francuska szkoła socjologiczna). Punktem wyjścia dla socjologicznego systemu Durkheima były fakty społeczne, które zawsze trzeba widzieć w ich uwarunkowaniach społecznych. Fakty te są dane zawsze w relacji do innych faktów społecznych, w ramach synchronicznie działającego systemu społecznego. Fakty społeczne, takie jak język, prawo, moralność, moda, itp. Są zawsze zewnętrzne wobec jednostki, narzucające się wszystkim członkom grupy. Są to zatem fakty świadomości zbiorowej, przejawiające się w pewnym przymusie, nacisku, jaki wywiera świadomość zbiorowa. Fakty społeczne mają pewne funkcje w ramach systemu społecznego. Funkcje tych faktów polegają według Durkheima przede wszystkim na utrzymywaniu ciągłości istnienia systemu.
Warto zauważyć, że już wcześniej pojęcia funkcji w naukach społecznych używał także Karol Marks.
Klasycy funkcjonalizmu brytyjskiego Prawdziwymi twórcami funkcjonalizmu w antropologii stali się Alfred Reginald Radcliffe-Brown (1881-1955) i Bronisław Malinowski (1884-1942). Pierwszy z nich prowadził przede wszystkim badania terenowe na wyspach Andamańskich, drugi na wyspach Trobriand. Za początek funkcjonalizmu uważa się rok 1922, w którym obaj uczeni wydali swoje podstawowe dzieła: Argonauci zachodniego Pacyfiku (Malinowski) i Wyspiarze Andamańscy (Radcliffe-Brown).
Książka Malinowskiego jest klasycznym przykładem analizy funkcjonalnej. Dokonał on analizy funkcji rytualnej wymiany kula, której jedynym celem jest podtrzymanie istnienia systemu.
Bronisława Malinowskiego interesowało przede wszystkich to, w jaki sposób część przyczynia się do trwania całości. Za normalny stan społeczeństwa uważał equilibrium, harmonii, w którym wszystkie instytucje społeczne spełniały swoje funkcje. Zmiana w systemie możliwa jest wówczas, gdy następuje dysfunkcja, gdy system wytrącony zostaje ze stanu równowagi. Analizując wytwory kulturowe Malinowski dociekał zatem ich funkcji w systemie.
Malinowski twierdził, że wszystkie kultury ludzkie są sobie równe, ponieważ wszystkie spełniają swój zasadniczy cel - zaspokajanie potrzeb ludzkich. Sposób zaspokajania potrzeb jest różny, ale potrzeby są u wszystkich ludzki w swym zasadniczym zrębie takie same. Stąd każda kultura jest równie dobra.
Jednym z bardziej istotnych cech tego spojrzenia jest całościowe, czyli holistyczne ujmowanie zjawisk kulturowych, zmierzające do stworzenia modelu danej kultury.
Wreszcie, teoria funkcjonalna zwraca uwagę, że każdy system społeczno-kulturowy - oprócz wewnętrznych relacji między elementami - ma również relacje z otoczeniem. Kolejnym istotnym wkładem funkcjonalistów jest zatem zwrócenie uwagi na rolę środowiska, w którym funkcjonuje kultura. Kultura jest mechanizmem adaptacji człowieka do środowiska i mechanizmem regulującym eksploatację środowiska, a więc nie można zrozumieć kultury bez zrozumienia warunków środowiska naturalnego, w którym funkcjonuje. Otoczeniem systemu jest jednak nie tylko środowisko naturalne, ale także inne systemy społeczno-kulturowe, z którymi dany system wchodzi w kontakty. Kontakty te, przynosząc nowe elementy kulturowe, mogą stać się np. źródłem dysfunkcji systemu, co prowadzi w konsekwencji do jego zmiany.
W koncepcji Malinowskiego system, który osiągnie equilibrium, czyli stan idealnej harmonii wewnętrznej i zewnętrznej, nie zmienia się, nie następuje jego ewolucja, a zatem motorem zmian mogą być przede wszystkim bodźce zewnętrzne. W tym aspekcie błąd Malinowskiego polegał na tym, że rozpatrywał on systemy względnie proste, nierozwarstwione. W związku z tym nie zwracał uwagi na możliwość zmian systemu w wyniku jego dysfunkcji wewnętrznej.
Poglądy funkcjonalistów wywarły wpływ także na archeologię (funkcjonalizm w archeologii).
Z funkcjonalizmem wiążą się takiej pojęcia jak:
integracjonizm - interpretowanie elementów kultury w ramach całości kulturowej.
utylitaryzm - podejście zakładające, że wszystko co nas otacza ma jakiś cel, pełni jakąś funkcję.
Funkcjonalizm (socjologia)
Funkcjonalizm to w socjologii i antropologii jedna z ważniejszych orientacji badawczych, mająca znamiona paradygmatu (i za takowy uważana w typologii paradygmatów socjologicznych Burrella i Morgana), zapoczątkowana w badaniach antropologicznych Bronisława Malinowskiego i Alfreda Radcliffe-Browna w latach dwudziestych XX wieku, rozwijana później przede wszystkim przez Roberta K. Mertona, Talcotta Parsonsa, Jeffreya Alexandra i Niklasa Luhmanna.
W ujęciu fukcjonalnym, społeczeństwo postrzegane jest jako system wzajemnie powiązanych ze sobą elementów kulturowych, pełniących funkcje na rzecz równowagi całości. W nowszych koncepcjach teoretycznych (J. Alexander, N. Luhmann) zakłada się, że ład społeczny nie jest czymś koniecznym, bada się raczej warunki, w których społeczny system może zachowywać wewnętrzną równowagę.
Funkcjonalizm strukturalny
Funkcjonalizm strukturalny (inaczej orientacja strukturalno-funkcjonalna) - funkcjonalistyczna perspektywa teoretyczna i metodologiczna w antropologii kulturowej (A. R. Radcliffe-Brown) i w socjologii (R. K. Merton), koncentrująca się głównie na strukturze społecznej jako systemie oraz na wyjaśnieniu funkcji poszczególnych elementów społeczeństwa (kultury) przede wszystkim w utrzymaniu całego globalnego układu w stanie równowagi i w zapewnieniu mu ciągłości. Funkcjonalizm strukturalny oponuje przeciwko wyjaśnieniu zjawisk społecznych w kategoriach historycznych i psychologicznych (funkcjonalizm B. Malinowskiego), opowiadając się za ich ujmowaniem jako trwałych systemów adaptacji, wzajemnego przystosowania i integracji.
Bronisław Kasper Malinowski
urodził się 7 kwietnia 1884r. w Krakowie. Był słynnym polskim antropologiem społecznym i ekonomicznym, podróżnikiem a także etnologiem, religioznawcą i socjologiem. Większość życia zawodowego spędził w Wielkiej Brytanii i USA oraz na wyspach Melanezji, gdzie prowadził badania terenowe. W podróżach towarzyszył mu przyjaciel - Stanisław Ignacy Witkiewicz. W latach 1902-1906 studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i doktoryzował się tam w 1908 roku („O zasadzie ekonomii myślenia"). W latach 1910-1913 podjął studia i wykłady na London School of Economics and Political Science przy Uniwersytecie Londyńskim. W latach 1914-1920 prowadził badania terenowe w Australii i Oceanii. W roku 1916 doktoryzował się na Uniwersytecie Londyńskim. W 1927 roku objął profesurę i pierwszą Katedrę Antropologii na Uniwersytecie Londyńskim. Dwa lata później opublikował monografię „The Sexual Life of Savages in North-Western Melanesia“. W 1934 roku odbył podróż naukową do południowej i wschodniej Afryki. W 1936 roku otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Harvarda, a od 1939 roku był profesorem Uniwersytetu Yale. Zmarł 16 maja 1942 w New Haven w Stanach Zjednoczonych.
Osiągnięcia
Stworzył on podstawy teorii funkcjonalistycznej oraz tzw. brytyjskiej antropologii społecznej. Wprowadził nowy styl pracy terenowej: długotrwałe i głębokie zetknięcie z badaną społecznością. W okresie VI 1915 - V 1916 i X 1917 - X 1918 prowadził badania na Wyspach Trobriandzkich, które zaowocowały wieloma pracami teoretycznymi, m.in. Argonauci Zachodniego Pacyfiku, Życie seksualne dzikich. Wywarł silny wpływ na socjologię, a zwłaszcza na tzw szkołę funkcjonalistyczną (stworzył podstawy teorii funkcjonalistycznej) oraz tzw. brytyjskiej antropologii społecznej.
Metoda obserwacji uczestniczącej
Do czasów Malinowskiego w antropologii dominował styl pracy oparty na lekturze i analizie tekstów (tzw. antropologia „gabinetowa”). Antropologowie rzadko wypuszczali się w teren. Skupiano się na szokujących, „sensacyjnych” sprawach, wybitnie odbiegających od norm świata zachodniego.
Na podstawie własnego 2-letniego doświadczenia w badaniu społeczności Trobriandczyków sformułował postulaty i reguły, którymi powinien kierować się antropolog-badacz w terenie.
Malinowski postuluje by celem antropologa-badacza uczynić
uchwycenie poglądu tubylca na świat widzianego jego oczyma, znalezienie typowych sposobów myślenia i odczuwania, i zrozumienie co się za nimi kryje
ustalenie co jest normą, zwyczajem, powszechną regułą obowiązującą w badanej społeczności
Konkretne zalecenia jego metody to:
Zakładać stację badawczą w znacznej odległości od ośrodka kultury, z którą związany jest dany badacz (np. od misji, w której można by mieszkać). Pozwoli to uniknąć sytuacji, w której badacz będzie przychodził do wioski jak do pracy. Ważne jest przebywanie w badanej społeczności cały czas tak by nic nie umykało uwadze i by można było wczuć się, żyć takim samym życiem jak badana społeczność. Jednak nie może to być zbyt duża odległość na wypadek zniechęcenia, rozczarowania, tęsknoty, które prędzej czy później przeżywa każdy antropolog w trakcie badań terenowych (tym sprawom Malinowski poświęca bardzo dużo uwagi).
Mówić w języku tubylców - trzeba się go nauczyć, na ogół bywa tak, że dopiero na miejscu. Korzystanie z usług tłumacza stanowi filtr - tłumacz często sam określa to, co jego zdaniem może interesować badacza pomijając niektóre sprawy, dodając coś od siebie, nie dając badaczowi prawa wyboru. Posługiwanie się językami pidżynowymi także jest niepożądanym filtrem.
Badacz sam musi wypracować sobie osąd na temat badanej społeczności oraz metodologię badawczą, którą trzeba zastosować w danej sytuacji:
Nie może polegać na opiniach misjonarzy, itp. Z reguły są one obarczone stereotypami i dotyczą jedynie spraw powierzchownych lub „sensacyjnych”.
Nie może mieć koncepcji badań przygotowanej zawczasu. Mogłoby to spowodować, że antropolog będzie widział tylko to co chce zobaczyć, tworząc skrajnie zafałszowany obraz badanej kultury.
Nie może projektować (w znaczeniu psychologicznym) swoich przekonań itp. na badaną kulturę.
Nie może podpowiadać rozwiązań nieobecnych w tej społeczności, a przyniesionych z kraju badacza, choćby to miało usprawnić, załatwić coś szybciej, itp. Pozwala to uniknąć niepotrzebnej ingerencji w naturalny bieg życia tej społeczności i poznać metody jakimi ona sama sobie radzi z wynikłymi problemami
Obowiązkiem badacza jest respektowanie praw, reguł, obyczajów, kanonów zachowania obecnych. Powinien on też odznaczać się umiejętnościami wyczuwania co może należeć do złych lub dobrych manier w danej kulturze.
Antropolog-badacz musi stać się elementem, który nie zakłóca życia społeczności. Musi być przez nią zaakceptowany najpełniej jak tylko się da - w sytuacji gdy ktoś czuje, że jest obserwowany, nie zachowuje się w swój naturalny sposób. Okres przyzwyczajania do osoby badacza zawsze jest obecny. W czasie badań tubylcy nie muszą i na ogół nie zrozumieją celu pobytu antropologa, choć oczywiście wytłumaczą to sobie na swój sposób.
Malinowski zaleca też postawę aktywnego łowcy, kogoś kto przebywa wśród krajowców o różnych porach dnia i nocy, stara się jak najwięcej zobaczyć, jest najlepiej jak tylko się da zorientowany w tym co i gdzie będzie się dziać (obrzędy, uroczystości, itp.)
Malinowski uważa, że konieczne jest notowanie swoich spostrzeżeń na bieżąco, najlepiej w trakcie rozmów z tubylcami. Jeśli to „nie wypada”, tzn. jest sprzeczne z zasadami lokalnego savoir vivre'u, zrobić to należy tuż po skończonej rozmowie. Badacz nie może mieć nigdy zbyt dobrego wyobrażenia o swojej pamięci. Sugeruje prowadzenie dzienniczka etnograficznego do zapisywania codziennych, często z pozoru błahych obserwacji. Po jakimś czasie można z ich pomocą zebrać spory materiał badawczy lub po analizie odkryć coś czego nie zauważało się na pierwszy rzut oka.
Metoda została spisana przez Malinowskiego na Wyspach Kanaryjskich, jednak powstawała (notabene zgodnie ze swoimi regułami) na wyspach Trobriandzkich - do dzisiejszych czasów właściwie nie uległa zmianie.
Czasy antropologii „gabinetowej” bezpowrotnie już minęły. Obecnie by uzyskać doktorat z antropologii należy przeprowadzić wielomiesięczne badania w terenie. Metoda obserwacji uczestniczącej stanowi rewolucyjny krok w myśleniu antropologicznym, a także krok w uznaniu odmienności kulturowej przez świat zachodni.
Etnologiczne pojęcie prawa według Malinowskiego
Dotąd uznawano, że „dzicy” (w znaczeniu wówczas używanym) podlegają prawu w sposób "automatyczny", „niewolniczy”, „bezrefleksyjny”, czy też „intuicyjny”. Malinowski argumentował, że sądy te są nieuprawnione, gdyż antropologowie nie mają odpowiedniej wiedzy (to okres gdy metoda obserwacji uczestniczącej jest wciąż nowością).
Malinowski, na podstawie swoich badań terenowych stwierdził, że reguły prawa odróżniane są od reszty reguł poprzez to, "że odczuwa się je i uważa za zobowiązania jednej osoby oraz uprawnione roszczenia innej." Widać więc, że jest to sposób myślenia zbliżony do koncepcji prawa wg Leona Petrażyckiego. Co więcej, reguły prawa wyrażają się we wzajemnej zależności oraz równoważeniu się wzajemnych usług. Wielokrotność takich roszczeń, uroczysty sposób dokonywania transakcji, czyli między innymi publiczna jawność, a co za tym idzie publiczna kontrola i możliwość krytyki, wzmacniają siłę wiążącą tak rozumianych reguł prawnych. Zatem u podstaw zachowań prawnych leży tzw. zasada wzajemności (do ut des)
Sankcje w takim modelu stosunków prawnych są niepotrzebne lub niejawne (tzn. trudno je często zidentyfikować), gdyż korzyści płynące ze stosowania reguł wynikających z zasady wzajemności (schronienie, pożywienie, pozycja w społeczności, itd.) zachęcają do przestrzegania tych reguł.
(z socjol.) Trzonem życia społecznego jest dla Malinowskiego kultura, rozumiana jako całokształt dziedzictwa społecznego: „urządzenia, dobra, procesy techniczne, idee, zwyczaje i wartości”, a także mit, magia i religia. Kultura ma cztery właściwości: stanowi całość, jest wewnętrznie zintegrowana, jej elementy pełnią swoiste funkcje, stanowi instrumentalny aparat zaspokajania ludzkich potrzeb. Antropologia powinna skupiać się na analizie funkcji: jej celem jest wyjaśnienie faktów antropologicznych poprzez rolę, jaką odgrywają w integralnym systemie kultury, a także w zaspokajaniu potrzeb członków społeczeństwa. Ludzie są w swoich działaniach motywowani przez potrzeby dwojakiego rodzaju: pierwotne, związane z ich naturą biologiczną, oraz wtórne, związane z ich naturą społeczną, faktem współżycia z innymi ludźmi w społeczeństwie. Ludzkie potrzeby są zaspokajane przez instytucje, czyli zbiorowości ludzi powiązanych wspólnym zadaniem, wspólnymi regułami i dysponujących wspólnymi urządzeniami technicznymi. Każda instytucja składa się z:zasady naczelnej (założonych celów, centralnych wartości), personelu, norm (technicznych lub powinnościowych), urządzeń materialnych, działań podejmowanych przez personel i funkcji, jaką realnie pełni. Na potrzeby pierwotne odpowiada pierwotna organizacja instytucjonalna: a) instytucje zaopatrzenia w żywność b) pokrewieństwa, małżeństwa i reprodukcji c) ochrony i obrony przed zagrożeniami. Na potrzeby wtórne odpowiadają instytucje prawne, ekonomiczne, wychowawcze i polityczne. Sens każdej instytucji jest zrozumiały tylko w kontekście całego swoistego systemu, w którym występuje. Zmiany kulturowe mają charakter egzogenny, wynikają z kontaktu, zderzenia lub konfliktu z kulturami odmiennymi, kultury pierwotne są np. pod przemożnym wpływem cywilizacji europejskiej. Zaburzenie harmonii i aequilibrum kultury ma charakter przejściowy, kultura bowiem ma tendencję do odzyskiwania równowagi spójności.
Opis pracy naukowej
Malinowski był propagatorem metody intensywnych badań terenowych, czołowym teoretykiem funkcjonalizmu. W historii etnologii zapisał się jako autor dzieł wzorowo analizujących poszczególne zagadnienia kultury ludzkiej na podstawie wyników badań terenowych. i wnikliwej znajomości faktów. Zgodnie z tradycją tej dyscypliny Malinowski pojmował antropologię jako naukę o kulturze. O odrębności antropologii społecznej zaczęły stanowić badania kultur społeczeństw tradycyjnych, w tym przede wszystkim społeczeństw pierwotnych. Jego badania terenowe stały się archetypem tej działalności dla pokoleń antropologów. Metoda obserwacji uczestniczącej stanowiła rewolucyjny krok w myśleniu antropologicznym, a także w uznaniu odmienności kulturowej przez świat zachodni. Malinowski sformułował etnologiczne pojęcie prawa twierdząc, że u podstaw zachowań prawnych leży tzw. zasada wzajemności. W latach II wojny światowej pracował jako profesor na Uniwersytecie Yale w USA. Zawsze był zdania, że antropologia wymaga poczucia przynależności do całego świata, do całej ludzkości a wydarzenia wojenne głęboko go dotknęły i „rozbudziły w nim na nowo poczucie przynależności narodowej i pełnej solidarności z narodem polskim”. Dla uczczenia jego pamięci od 1959 roku odbywają się doroczne wykłady w London School of Economics pod nazwą „Malinowski Memorial Lecture”. Cytat: „Zarówno współczesne wyrażenie angielskie „nice day today”, jak i melanezyjski zwrot „skąd przybywasz?” potrzebne są do przezwyciężenia dziwnego, nieprzyjemnego napięcia, jakie odczuwa człowiek w obliczu czyjegoś milczenia”. (B. Malinowski)
Alfred Radcliffe-Brown
Alfred Reginald Radcliffe-Brown (17 stycznia 1881 - 24 października 1955), brytyjski antropolog kulturowy, współtwórca funkcjonalizmu w antropologii społecznej.
W latach 1906-1908 prowadził badania antropologiczne na Andamanach, a później, od 1910 do 1912 roku, w Australii
Główną dziedziną badań jaką zajmował się Radcliffe-Brown była struktura społeczna i system społeczny, określający siebie mianem ewolucjonisty społecznego. W terminologii jaką wprowadził do antropologii i socjologii bazował, podobnie jak organicyści, na analogiach w stosunku do nauk przyrodniczych.
W systemie społecznym wyróżniał trzy bazowe elementy:
strukturę społeczną
praktyki społeczne
sposoby (wzory) myślenia i odczuwania
Negował psychologię jako istotną naukę w antropologii społecznej, zakładał również, że kultura jest jedynie drugorzędnym elementem wobec wzajemnego dostosowywania się osób do siebie w społeczeństwie, przez co jego stanowisko określone zostało mianem socjologizmu.
Bibliografia: Strukture nad Function in Primitive Society. Essays and Adresses A Natural Science of Society, Method in Social Anthropology. Selected Essays
Émile Durkheim
Émile Durkheim (ur. wieczorem 15 kwietnia 1858 r., zm. 15 listopada 1917 r.) - francuski filozof, socjolog i pedagog. Jego prace miały wielki wpływ na rozwój nowoczesnej socjologii.
Sylwetka
Durkheim był najwybitniejszym przedstawicielem socjologizmu. Był profesorem w Bordeaux, gdzie w 1896 roku objął pierwszą na świecie katedrę socjologii, od 1902 roku wykładał na Sorbonie.
Dzieła
Durkheim był autorem klasycznych dzieł, spośród których najsłynniejsze to: O podziale pracy społecznej, Zasady metody socjologicznej, Le suicide. Étude de sociologie, Elementarne formy życia religijnego oraz System totemiczny w Australii. Był założycielem i redaktorem pisma Année Sociologique.
Poglądy
Socjologia w ujęciu Durkheima to najważniejsza i najbardziej podstawowa spośród nauk społecznych. Rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością sui generis. Jest ona niepowtarzalna, unikatowa, zewnętrzna w stosunku do jednostki. Społeczeństwa nie należy traktować jako sumy jednostek (realizm socjologiczny).
Kluczowym elementem badań socjologicznych są fakty społeczne. Socjolog powinien odrzucić wszelkie uprzedzenia, stereotypy o społeczeństwie i powinien stanąć "w dystansie", na zewnątrz faktu.
Człowiek jest istotą Homo Duplex - z jednej strony kierują nim instynkty, a z drugiej świadomość. To jednoczesne uleganie wpływom natury i kultury powoduje zachwianie w postrzeganiu faktów.
W swoim pierwszym większym dziele O podziale pracy społecznej (1893 r.) Durkheim wyróżnił dwa typy więzi / solidarności:
solidarność mechaniczną (charakterystyczna dla społeczeństw pierwotnych) - opiera się na podobieństwie pomiędzy jednostkami normach opierających się na sankcjach (np.prawo karne) oraz wspólnej świadomości zbiorowej,
solidarność organiczną (charakterystyczna dla społeczeństw rozwiniętych) - opiera się na społecznym podziale pracy, wynika z potrzeby współpracy rodzajach norm opierających się na współpracy (prawo kooperacyjne np. prawo cywilne czy prawo handlowe), gdzie świadomość zbiorowa odgrywa mniejszą rolę, pozostawiając więcej miejsca na indywidualną inicjatywę i refleksję.
Uważał on, że w toku dziejów maleje rola represyjnego prawa karnego, rośnie natomiast rola prawa restytucyjnego. Przyczynami są: wzrost liczby ludności, komplikacja struktur społecznych i postęp podziału pracy. Konsekwencją podziału pracy jest jednak powstawanie napięć i zjawisko anomii. Zjawisko to analizuje Durkheim w pracy pt. Samobójstwo (1897 r.), w której argumentuje, że samobójstwa można tłumaczyć czynnikami o charakterze społecznym. Była to praca przełomowa także ze względów metodologicznych: opierała się na wtórnej analizie oficjalnych danych statystycznych. Durkheim podzielił samobójstwa na 4 rodzaje: samobójstwo anomiczne, fatalistyczne, egoistyczne (inaczej egotyczne) i altruistyczne.
Wzorcową instytucją dla Durkheima była religia, którą uważał za symboliczną reprezentację społeczeństwa. W swoich analizach religii (Elementarne formy życia religijnego, 1912 r.) powraca do pojęcia świadomości zbiorowej. Religia pozwala człowiekowi wykroczyć poza naturę zwierzęcą. Aby zrozumieć religię, trzeba zrozumieć rytuały religijne. Służą one inicjacji jednostki do życia zbiorowego, zespalaniu zbiorowości, kultywowaniu tradycji grupowych oraz podtrzymywaniu jednostki w ciężkich chwilach.
Definicja faktu społecznego wg Durkheima brzmi -
Faktem społecznym jest wszelki sposób postępowania , utrwalony lub nie , zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; albo inaczej : taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję , niezależną od jego jednostkowych manifestacji”.
Fakt społeczny był podstawowym terminem, którym posługiwał się Durkheim.
Pisał, że fakty towarzyszą nam wszędzie , we wszystkich zjawiskach jakie zachodzą w społeczeństwie. Każdy powtarza jakieś czynności systematycznie np.: je, pije czy śpi. Gdyby takie fakty zostały nazwane społecznymi to socjologia, wg Durkheima nie miałaby własnego przedmiotu. W każdym społeczeństwie jest grupa zjawisk odznaczająca się cechami. Kiedy dana jednostka wypełnia swoje zadania np.: jako mąż, brat czy ojciec i wywiązuje się z tych zobowiązań - to można powiedzieć , że dopełnia obowiązków wyznaczonych przez społeczeństwo. Każda osoba , która przychodzi na świat styka się z narzuconymi już faktami - systemy znaków jakimi się posługujemy czy system monetarny.
Biorąc pod uwagę powyższe, fakty są zewnętrzne wobec jednostki, nie są produktem jej umysłu, panują nad jej świadomością oraz są obiektywne - nie można ich sprowadzić do jednostkowych manifestacji; poznawalne są jedynie z zewnątrz, podlegają ogólnym prawom, lecz mają swoiste cechy .
Strukturalizm
Strukturalizm to w socjologii oraz antropologii to jedna z głównych orientacji badawczych i nurtów myślowych, mająca znamiona paradygmatu. W swoim najbardziej ogólnym znaczeniu termin ten jest używany przede wszystkim do określenia każdego podejścia, w którym uznaje się, że struktura społeczna, jest istotniejsza niż działanie społeczne. Natomiast szczegółowe znaczenie terminu "strukturalizm" odnosi się przede wszystkim do konkretnie sprecyzowanej perspektywy teoretycznej, której okres największej popularności przypadają na koniec lat sześćdziesiątych i początek lat siedemdziesiątych dwudziestego wieku. Strukturalizm oddziaływał na socjologię głównie poprzez antropologię strukturalną Claude Lévi-Straussa.
U podstaw podejścia strukturalizmu leży idea, że poza często płynnymi i zmiennymi przejawami rzeczywistości społecznej możemy stwierdzić istnienie struktur, stanowiących ich fundament. Właściwym przedmiotem badań strukturalnych są szczególne modele stosunków społecznych, zwanych właśnie strukturami. Szczegółowość ta polega na na tym, że spełniają one następujące kryteria:
struktura ma charakter uporządkowanego systemu tzn., że składa się z takich elementów, że modyfikacja jednego elementu powoduje modyfikacje pozostałych
można przewidzieć w jaki sposób dana struktura będzie reagowała w przypadku modyfikacji któregoś z elementów
struktura należy zawsze do pewnej grupy struktur o podobnych zależnościach
skonstruowana jest w ten sposób, że jej funkcjonowanie pozwala wyjaśnić wszystkie obserwowane fakty zbiorowości, do której jest adresowana.
Przedstawicielami strukturalizmu są m. in.: Claude Lévi-Strauss, Edmund Leach, Maurice Godelier.
Struktura społeczna w socjologii jest to układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.
Obejmuje ona zbiorowości takie grupy i kręgi społeczne oraz społeczności lokalne, a także system relacji uprzywilejowań i upośledzeń zbudowanych na zbiorze społecznych statusów.
Pojęcie struktury w socjologii zaczerpnięte zostało z biologii przez Herberta Spencera, który porównywał społeczeństwo do organizmu (zwierzęcego).
Wyróżniamy makro i mikrostrukturę społeczną.
Mikrostrukturę tworzą relacje w obrębie małych grup społecznych, np. wspólnot rodzinnych, społeczności lokalnych, kręgów rówieśniczych i towarzyskich
Makrostrukturę tworzą duże grupy i relacje między warstwami, klasami, grupami społeczno - zawodowymi.
Osobny poziom analizy struktury społecznej, na którym istnieją społeczności lokalne czy duże organizacje (grupy wtórne) jest to poziom mezosocjologiczny.
Wyróżnia się kilka koncepcji dotyczących struktury społecznej:
Teoria funkcjonalno - strukturalna: Jej zwolennicy (między innymi August Comte i Herbert Spencer) uważali, że społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą niepodzielną całość. W ujęciu Alfreda Radcliffe-Browne'a struktura społeczna jest siecia złożonych stosunków międzyludzkich. W jego ujęciu struktura społeczna jest układem pozycji, natomiast organizacja jest układem ról społecznych.
Koncepcja konfliktowa: Jej pomysłodawcą teoretycznym był Thomas Hobbes, do jej zwolenników należeli Karol Marks i jego następcy. Według nich społeczeństwo składa się z wzajemnie zwalczających się grup dążących do dominacji. Konflikt klasowy jest przy tym czynnikiem zmian społecznych. Państwo powstaje w drodze regulacji społecznych. Wtedy gdy społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że prawa naturalne nie są wstanie rozwiązać tych różnic. Władza publiczna, która powstaje ma za zadanie chronić grupę posiadającą własność. W ujęciu marksistowskim struktura społeczna ogranicza się do struktury klasowej, przy czym sama struktura społeczna wynika z relacji między pracą a kapitałem.
Koncepcja interakcyjna: Jej zwolennikiem był m.in. Herbert Blumer. Koncepcja ta odrzuca samo pojęcie struktury społecznej jako pewnego układu elementów tworzących całość. Ich zdaniem istotą życia społecznego są przede wszystkim interakcje, jakie zachodzą między ludźmi podejmującymi wspólne działanie. Tak więc strukturę społeczną należałoby rozumieć jako pewien proces oraz układ porozumień i uzgodnień pomiędzy jednostkami. Następuje zróżnicowanie społeczne. Społeczeństwo opiera się na rodzinie i religii. Pojawia się sprawniejsza organizacja, która gwarantuje nowe możliwości.
Koncepcja strukturalistyczna Clauda Lévi-Straussa zakłada, że opisywane przez badaczy społeczeństw struktury to tylko modele przdatne w analizie mechanizmów zachodzących w społeczeństwach, natomiast mechanizmy te kształtowane sa poprzez struktury głebokie istniejące w ludzkich mózgach.
Koncepcja strukturacji wprowadzona przez Anthony'ego Giddensa zakłada, że rzeczywistość społeczna ma dualną naturę. Z jednej strony struktura jest układem reguł działania, ale także umożliwia zaistnienie działań społecznych, jest elementem dynamizującym działanie społeczne.
W ujęciu holistycznym struktura jest mechanizmem homestatycznym, utrzymującym się w równowadze dzięki temu, iż jednostki przypisywane sa do ról pełnionych w społeczeństwie, przy czym o jej kształcie czy zmianie decydują zinstytucjonalizowane normy społeczne. W opozycyjnym ujęciu mikrospołecznym, podłożem kształtowania się struktury społecznej są mechanizmy psychologiczne indywidualnych jednostek, które kształtują ją dzieki własnej aktywności.
Struktura społeczna danej grupy czy społeczeństwa nie jest zjawiskiem trwałym. Społeczeństwo ciągle podlega własnej restrukturyzacji.
Elementy struktury społecznej
struktura klasowa
struktura warstwowa
struktura zawodowa
struktura demograficzna (podział wg płci, wieku, miejsca zamieszkania)
Dla celów analitycznych wyróżnia się kilka rodzajów struktury społecznej:
struktura socjometryczna
struktura przywództwa
struktura komunikacji
Strukturalizm, kierunek w nauce uważany raczej za metodę badania rzeczywistości niż określoną szkołę filozoficzną. Powstał, kiedy lingwista szwajcarski F. de Saussure rozróżnił: 1) język jako obiektywny i niezależny od konkretnego człowieka system relacji determinujących możliwości użycia słów i zdań oraz 2) mowę jednostkową polegającą na tym, że w określonej sytuacji wybiera się z systemu językowego określone zwroty.
Językoznawstwo strukturalistyczne sformułowało zasady odnoszące się do: a) języka jako komunikacji społecznej, b) badania języka nie jako luźnego zbioru elementów, ale systemu wzajemnie sprzężonych relacji, c) związku sfery dźwiękowej ze znaczeniową. Struktury, jakimi zajmuje się struktualizm, definiuje się poprzez: 1) pojęcie całości (struktura jest spójna i swoista, czyli odróżnialna od innych), 2) zasadę przekształceń (przekształcenia struktur mogą być matematycznie wyprowadzone) i 3) samosterowność (struktury utrzymują stan homeostazy). W świecie zjawisk struktury nigdy nie są dane wprost, lecz ukrywają się pod powierzchnią znanej nam rzeczywistości. Trzeba więc do nich docierać, analizując (na ogół przy użyciu matematyki) układy zdarzeń. W skrajnych formach struktualizmu przyjęto tezę, że tym, co naprawdę istnieje, są ukryte struktury prowadzące "grę", na którą nie mamy wpływu (M. Foucault).
Struktualizm w antropologii kulturowej wiąże się z C. Lévi-Straussem. Proponowane przez tego uczonego badanie mitów, systemów pokrewieństwa w społecznościach pierwotnych, sposobów klasyfikacji itd. zasadza się na wyodrębnianiu podstawowych jednostek znaczących i ustaleniu ich wzajemnych relacji. Ta analiza badawcza ma pokazać, jaki jest sens instytucji kulturowych i w jaki sposób przebiega ludzkie myślenie. Lévi-Strauss wykazał, że myśl pierwotna nie jest "gorsza" od myślenia cywilizowanego, ale "inna". W psychologii metodą strukturalistyczną posługiwał się J. Piaget. Związani z struktualizmem są również m.in.: U. Eco, L. Sebeg, W. Toporow, G.A. Richards.
Claude Lévi-Strauss
Claude Lévi-Strauss (ur. 28 listopada 1908 w Brukseli) jest francuskim antropologiem, socjologiem i filozofem. W latach 1934-1937 profesor socjologii na Uniwersytecie São Paulo. W latach 1938-1939 dzięki pomocy rządu francuskiego odbył podróż w głąb Brazylii, gdzie poznawał zwyczaje Indian Nabikwara i Tupi-Kawahib. Po porażce francuskiej w 1940 wyjeżdża do USA gdzie pracuje w New School for Social Research w Nowym Jorku. 1949 zastępca dyrektora Muzeum Człowieka w Paryżu, następnie profesor (directeur d'études) w École pratique des hautes études. W latach 1953-1960 Sekretarz Generalny Międzynarodowej Rady Nauk Społecznych. Od 1959 do emerytury w 1982, profesor antropologii spolecznej w Collège de France. Członek Akademii Francuskiej. Jest głównym przedstawicielem strukturalizmu w teorii kultury. Zajmował się między innymi analizą mitów, strukturami pokrewieństwa i teorią wymiany.
Jego najważniejsze prace to:
* Les structures élémentaires de la parenté, 1949, * Races et histoire, 1952, * Smutek tropików (Tristes tropiques, 1955, wyd. pol. 1960 (tłum. A. Steinsbergowa), 1992), * Antropologia strukturalna (Anthropologie structurale, 1958, wyd. pol. 1970), * Totemizm dzisiaj (Le totémisme aujourd'hui, 1962, wyd. pol. 1968 Totemizm), * Myśl nieoswojona (La pensée sauvage, 1962, wyd. pol. 1969), * Les mythologiques: Le cru et le cuit, 1964, * Les mythologiques: Du miel aux centres, 1967, * Les mythologiques: L'origine des maničres de table, 1968, * Les mythologiques: L'Homme nu, 1971, * Drogi masek (La voie des masques, 1975, wyd. pol. 1985), * Spojrzenie z oddali (Le regard éloigné, 1983, wyd. pol. 1993), * La Potičre jalouse, 1985,* De prčs et de loin, 1988, * Opowieść o Rysiu (Histoire de lynx, 1991, wyd. pol. 1994)
Strukturalizm
Prekursorzy:
Ferdynand De Saussure i semiotyka
przedmiotem jego zainteresowania są reguły i konwencje organizujące język (language) a nie przypadku jego użycia z życiu codziennym (parole)
diachroniczne i synchroniczne badanie języka
relacje syntagmatyczne i asocjacyjne (paradygmatyczne) - to pierwsze relacje w obrębie zdania, to drugie to skojarzenia np. czerwony kolor
oznaczające (słowo lub symbol) i oznaczane (rzecz, którą słowo lub symbol zastępuje) - tworzą się znaki - z cechą jaką jest arbitralność
Saussure Ferdinand de (1857-1913), językoznawca szwajcarski. Profesor uniwersytetów w Paryżu i Genewie. Prekursor strukturalizmu w badaniach językoznawczych i literackich. W dziele Mémoire sur le système primitif des voyelles dans les langues indo-européennes (1879) wyłożył po raz pierwszy teorię systemu języka.
Ogromne znaczenie miały cykle jego wykładów na uniwersytecie genewskim (1906-1911), opracowanych i wydanych przez uczniów: Ch. Bally'ego, A. Sechehaye'a, A. Riedlingera pt. Kurs językoznawstwa ogólnego (1916, wydanie polskie 1961).
De Saussure ukuł termin językoznawstwa diachronicznego dla badań historycznych nad językiem i językoznawstwa synchronicznego, opisującego stan języka w danym momencie. Wprowadził termin znaku językowego jako składowej dwóch elementów - znaczonego i znaczącego, gdzie pierwszy to samo abstrakcyjne pojęcie, a drugi - jego akustyczna realizacja. Język w rozumieniu de Saussure'a funkcjonuje w oparciu o związki syntagmatyczne, istniejące pomiędzy elementami umieszczonymi w konkretnej wypowiedzi i związki paradygmatyczne, istniejące na poziomie abstrakcyjnym.
Według Saussure'a jedynym i prawdziwym przedmiotem językoznawstwa był język rozpatrywany sam w sobie. Dokonał on rozróżnienia między językiem (langue) i mówieniem (parole). Język jest systemem znaków i reguł ich tworzenia, który nie może być wytworem pojedynczego człowieka, jest pewną abstrakcją, która urzeczywistnia się w indywidualnych aktach werbalnych (mówieniu). Zadaniem lingwistyki winno być precyzyjne oddzielenie systemu języka (langue) od konkretnej jednostkowej wypowiedzi (parole).
Althusser Louis (1918-1990), filozof francuski. Profesor École Normale Supérieure w Paryżu. Zreinterpretował w duchu strukturalizmu poglądy K. Marksa z dojrzałego okresu twórczości. Dowodził, iż determinantami sił społecznych są abstrakcyjnie pojmowane struktury i praktyki polityczne, ekonomiczne, ideologiczne i teoretyczno-naukowe. Minimalizował znaczenie czynnika ludzkiego i obiektywnych procesów historycznych, co naraziło go na zarzuty o antyempiryczność, antyhistoryczność i antyhumanizm - tak ze strony marksistów, jak przedstawicieli innych orientacji.
Mimo to oddziałał znacząco na filozofię i myśl społeczna 2. poł. XX w. 1980, po zamordowaniu żony - H. Rytmann, Althusser umieszczony został w zakładzie psychiatrycznym. Ważniejsze prace: Pour Marx (1965), Czytanie "Kapitału" (t. 1-2, wydanie 1. 1965, z J. Rancièrem i P. Machereyem, wydanie 2. 1968, z E. Balibarem, wydanie polskie 1975).
Strukturalizm w antropologii
Claude Levi-Strauss
Strukturalizm zakłada, że rzeczywistość jest uporządkowana i zorganizowana, inaczej „ustrukturyzowana” i tylko przez badanie struktur można odkryć sens i funkcje elementów rzeczywistości
struktury są zróżnicowane, ale również samowystarczalne, posiadają one ogólne i konieczne cechy -
struktura ma potrójny charakter: całości, przekształceń i samosterowania (trwałość i niezmienność),
człowiek istnieje w ugrupowaniach społecznych, które są całościami; całości te ulegają przekształceniom, czyli transformacjom, a istnienie norm i sankcji społecznych to zapewnienie samoregulacji systemu społecznego;
kształt stosunków społecznych i kultury tj. obserwowalna rzeczywistość społeczna i kulturowa jest zewnętrznym wyrazem, znakiem nie uświadamianych przez ludzi struktur. Struktury te są odnajdywane dzięki transformacyjnej analizie strukturalnej.
struktury:
reguły zawierania małżeństw - krążenie kobiet i wymiana ekonomiczna,
mit - mit jest słowem, czyli całością znaczącą - nie jest tym co zawiera przekaz, ale sposobem znaczenia, formą, - jest wtórnym elementem semiologicznym, tworzącą znak całość
„Mit nie jest wyrazem podstawowych uczuć człowieka, nie jest przejawem archetypów, nie jest tłumaczeniem zjawisk niezrozumiałych i nie jest protohistorią - mit jak język ujmuje świat, tylko że na innym poziomie - istnieje logiczna spójność myślenia mitycznego i myślenia naukowego, a różnice dotyczą charakteru rzeczy, do których odnoszą się operacje umysłowe”
elementem konstytutywnych mitu jest mitem jak fonem, morfem czy semem
istnieje logika myślenia nieracjonalnego i wyraża się ona w mitach - „wszystkie mity mówią to samo”; obecność mitu jest stałym atrybutem myślenia ludzkiego;
Dygresja i kontynuacja antropologii strukturalnej: Roland Barthes i mitologia
denotacja odnosi się do opisowego i dosłownego poziomu znaczenia, wspólnego dla praktycznie wszystkich członków danej kultury
konotacja dotyczy znaczeń, które powstają dzięki odniesieniu elementów znaczących do szerszych kontekstów kulturowych; znaczenie znaku obejmuje tu skojarzenia z innymi kulturowymi kodami znaczenia
kiedy konotacja się naturalizuje tzn. zostaje przyjęta jako „normalne” i „naturalne”, zaczynają funkcjonować jako pojęciowe mapy znaczenia, dzięki którym świat uzyskuje sens. Są to mity. Mity są konstruktami kulturowymi, mogą jednak sprawiać wrażenie zastanych prawd uniwersalnych, osadzonych w zdrowym rozsądku.
mit to system semiologiczny II rzędu
POSTSTRUKTURALIZM
Michael Foucault
dyskurs - wytwarzanie wiedzy poprzez język, dyskurs nadaje znaczenie obiektom materialnym i praktykom społecznym (które istnieją poza językiem, ale język nadaje im znaczenie i „wciąga w pole widzenia”)
dyskursy dostarczają sposobów mówienia o konkretnym temacie dzięki powtarzalnym motywom czy zbiorom idei, praktyk i rodzajów wiedzy - jest to formacja dyskursywna
dyskurs i dyscyplina - następuje regulacja tego co się mówi, kto mówi, kiedy i w jakich okolicznościach
pojawia się władza i techniki dyscyplinarne - „ciało podatne które można podporządkować, używać, przekształcać i doskonalić
procesy regulacji kulturowej, podczas których wytwarza się podmioty pasujące do tego porządku, konstytuujące go i reprodukujące.
„reżim prawdy”
Pierre Bourdieu
odrzuca założenia de Saussure'a na rzecz nowego porządku opartego na habitusie (środowisko lub stan przyzwyczajenia, zwłaszcza ciała)
struktura ma charakter dynamiczny,
habitus jest pomiędzy czymś obiektywnym i subiektywnym, między tym co jednostkowe i zbiorowe,
jest on zdefiniowany kulturowo i jest osadzony w umyśle jednostki - to struktura działania społecznego urzeczywistnianego przez kulturowo kompetentnego wykonawcę.
„Habitus to system trwałych i nadających się przetransponować dyspozycji, ustrukturyzowanych struktur funkcjonujących jako struktury tzn. jako zasady generujące i organizujące praktyki oraz reprezentacje, które mogą być obiektywnie dopasowane do celów, jednak bez świadomego ich zakładania oraz wyraźnego władania operacjami koniecznymi do ich osiągnięcia, obiektywnie „regulowanymi” i „regularnymi”, nie będącymi w żadnej mierze rezultatem poddania się regułom”.
Władza to ludzie, którzy mogą narzucać innym „praktyczną taksonomię świata”
Semiotyka
Semiotyka, ogólna teoria znaku związana z logiką i lingwistyką. Jej współczesna postać pochodzi od Ch. Morrisa, który uznał, że semiotyka powinna stanowić podstawę badań nad związkami między wszelkimi działaniami ludzkimi i ich odzwierciedleniem w systemie znaków.
Semiotyka dzieli się na:
semantykę (w węższym sensie), czyli naukę o znaczeniowej stronie języka, o tym, jakie relacje zachodzą między znakami i ich znaczeniem (sensem).
syntaktykę rozpatrującą związki zachodzące między znakami i między systemami znaków.
pragmatykę badającą warunki użycia określonych znaków.
4
Kulturoznawstwo - kierunki, przedstawiciele