„Pedagogika społeczna w obliczu realiów codzienności”- Andrzej Radziewicz- Winnicki
Rozdział VI
Procesy urbanizacyjne, rozwój miast i ekspansja tzw. miejskiego stylu życia. Rozwój ekologii społecznej.
Urbanizacja - czyli umiastowienie to zarazem ekspansja tzw. miejskiego stylu życia w dobie cywilizacji industrialnej. Zawiera 4 podstawowe aspekty : DEMOGRAFICZNY, EKONOMICZNY (GOSPODARCZY), PRZESTRZENNY, SPOŁECZNY.
urbanizacja demograficzna - polega na przemieszczeniu się ludności ze wsi do miast, oraz na wzroście liczby mieszkańców miast;
urbanizacja przestrzenna - polega na zwiększaniu się obszaru miast, powiększaniu ich pojemności (również przez zagęszczenie zabudowy), powstawaniu nowych miast oraz na przekształcaniu innych środowisk mieszkalnych na wzór miejski;
urbanizacja ekonomiczna - polega na stałym wzroście liczby ludności pracującej w zawodach pozarolniczych(szczególnie w przemyśle i budownictwie) oraz na postępującym różnicowaniu się tej ludności w stosunku do ludności wykonującej zajęcia rolnicze;
urbanizacja społeczna - polega na przyswojeniu miejskiego stylu życia, a także w przenikaniu miejskich wzorów ekonomicznych, społecznych i kulturowych na wieś. Do najważniejszych cech miejskiego stylu życia Wirth zalicza przestrzenną segregację mieszkańców. Więzi rodzinne, przyjacielskie bądź sąsiedzkie w ogóle nie występują albo są bardzo ograniczone. Związki społeczne są bardzo powierzchowne, bezosobowe i przelotne. Bliskość przestrzenna nie pociąga za sobą bliskości psychospołecznej. Zaspokojenie potrzeb życiowych wiąże się z pełnieniem wysoko wyspecjalizowanych ról, wskutek czego jest on uzależniony od coraz to większej ilości osób. Można wyzwolić spod kontroli grup, ale jednostka traci poczucie przynależności do określonej grupy. Zaadoptowanie przez społeczność wiejską miejskiego stylu życie nie przebiega automatycznie w trybie mechanicznym.
2 typowe układy osadnicze: AGLOMERACJA, KONURBACJA.
Aglomeracja- układ osadniczy, w którym dominuje jeden prężny ośrodek miejski. W jego zasięgu powstały miasta-satelity, czyli mniejsze miejscowości (tzw. sypialnie) stanowiące miejsce zamieszkania dla ludności pracującej w głównym, największym mieście. Typowe przykłady - Warszawa, Poznań, Łódź.
Konurbacja- ośrodki miejskie o bardzo zróżnicowanej liczbie zamieszkującej ludności, położone najczęściej wzdłuż pewnego szlaku komunikacyjnego: kolejowego, rzecznego, drogowego. Typowe przykłady: Trójmiasto czy tez kilkanaście miast położonych koło niecki węglowej na terenie Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego.
Zachodzące na siebie czy też nakładające się miejskie metropolitalne układy osadnicze stworzyły MEGALOPOLIS.
RUSTYFIKACJA oznacza przenoszenie nawyków, wzorów, norm, wartości kulturowych ze wsi na obszary miejskie poprzez stałą migrację ludności wiejskiej do miast. Jest to osobliwa pielęgnacja wiejskich wartości i sposobu życia we współczesnych miastach.
Wielu teoretyków, architektów, urbanistów zwraca uwagę na strefy peryferyjne, a więc na obrzeża miast. Rozwój suburbiów (przedmiejskich okolic) wywodzi się z koncepcji Ebenezera Howarda. Zamierzał on centralne miasta zastąpić niewielkimi osiedlami- satelitami, łączącymi w sobie dzięki racjonalnemu i umiejętnemu planowaniu satysfakcjonujące jednostkę ludzką i oczekiwanie strony miejskiego i wiejskiego trybu życia. Przestrzeń miejska w jego rozumieniu to ogromne zbiorowisko mieszkańców różniących się od siebie, obcych sobie, nieutrzymujących bliskich kontaktów. Jednostka urbanizacyjna będąc niewielkim skupiskiem ludzi miała stworzyć pomyślne warunki odnalezienia zagubionej więzi między członkami społeczeństwa. Propagowany model był bilansem zalet i wad występujących w mieście i na wsi. Sam twórca postulował utworzenie trzeciej jednostki osadniczej, która miałaby wyeliminować wszelkie niezgodności, uchybienia i wady obu podstawowych jednostek terytorialnych.
Suburbia zostały pomyślane jako mieszkalne obszary osadniczo- rezydencjalne dla średniej i wyższej klasy osób wykształconych. W Polsce również zachodzi proces- nieco odbiegający od amerykańskiej koncepcji- pewnej suburbanizacji, biorący swój początek latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Do tej pory przedmieścia polskich miast charakteryzowały się z reguły zabudową złożoną z bloków mieszkalnych o jednolitej szarej bryle, będącej często konsekwencją stosowania tzw. wielkiej płyty w budownictwie mieszkaniowym. Wraz z rozwojem przedmieść i przejęciem przez nie roli „miejskiej sypialni” dostrzeżono znaczenie centr handlowych tzw. shopping malle na przedmieściach dużych miast. Te jednostki przestrzenno- handlowe zastąpiły dotychczasowe tradycyjne miejskie placówki handlowe zlokalizowane głownie w strefie centralnej tj. w śródmieściu. We wnętrzach shopping male jest styl odosobniony od panującego na zewnątrz miejskiego stylu życia. Atmosfera panująca tam nie jest zależna od warunków atmosferycznych panujących na zewnątrz. Shopping male stają się także sceną wydarzeń społecznych i kulturowych. Domy handlowe są stworzone na wzór idealnego, utopijnego państwa dostarczającego wszystkim wszystkiego.
W związku z postępującym degradowaniem środowiska przyrodniczego powstała konieczność sformułowania nowych idei i praktycznych rozstrzygnięć dotyczących działań proekologicznych. Obecnie w planowaniu przestrzennym zaczęto uwzględniać krajobraz naturalny. Ekologia społeczna powstała w Chicago. Ta orientacja ekologiczna, posługując przy prowadzeniu analiz zjawisk społecznych pewnymi kategoriami, elementami pojęciami zapożyczonymi z różnych dyscyplin geograficzno- przyrodniczych stała się niezwykle popularna na całym świecie. Pojawia się także pojęcie ekorozwoju oznaczającego ochronę przyrody podczas wprowadzania do istniejącego porządku kulturowego bezwzględnych postulatów. W latach 60 ubiegłego stulecia pojawia się pojęcie sozoekologia społeczna, w której jeszcze bardziej niż w tradycyjnej ekologii określa się wzajemne, dialektyczne oddziaływanie środowiska i jednostki ludzkiej.
1